Nâng cao hiệu quả công tác phổ biến, giáo dục pháp luật đáp ứng yêu cầu tăng cường quản lý nhà nước trong giai đoạn hiện nay

TẠP CHÍ KHOA HỌC, ðại học Huế, Số 66, 2011<br /> NÂNG CAO HIỆU QUẢ CÔNG TÁC PHỔ BIẾN, GIÁO DỤC PHÁP LUẬT<br /> ðÁP ỨNG YÊU CẦU TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC<br /> TRONG GIAI ðOẠN HIỆN NAY<br /> Phạm Thế Kiên, ðại học Huế<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Trong ñiều kiện pháp luật ñược ban hành ngày càng nhiều, nội dung ña dạng, ñiều<br /> chỉnh nhiều loại quan hệ xã hội phục vụ tiến trình ñổi mới và hội nhập quốc tế, hoạt ñộng phổ<br /> biến, giáo dục pháp luật (PBGDPL) ngày càng có vai trò quan trọng trong việc góp phần nâng<br /> cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, quản lý xã hội và nâng cao trình ñộ văn hoá pháp lý<br /> của công dân.<br /> Hiệu quả công tác PBGDPL một mặt phụ thuộc vào nội dung, hình thức; mặt khác phụ<br /> thuộc vào các yếu tố khác như thể chế, con người và tài chính trong quá trình tổ chức PBGDPL.<br /> Nâng cao hiệu quả công tác PBGDPL cần sự tác ñộng cùng chiều của nhiều mặt và<br /> nhiều yếu tố trên.<br /> <br /> 1. ðặt vấn ñề<br /> Công tác PBGDPL ở Việt Nam ñã và ñang ngày càng khẳng ñịnh vai trò là một<br /> bộ phận không thể tách rời của quá trình xây dựng, hoàn thiện và tổ chức thực hiện<br /> pháp luật. Việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ñược ñề ra như một<br /> nhiệm vụ rất quan trọng. Nhà nước pháp quyền ñòi hỏi tính tối thượng của luật, mọi<br /> công dân sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật. Thực hiện nhiệm vụ này,<br /> PBGDPL ñược coi là cầu nối ñể ñưa pháp luật vào cuộc sống, góp phần nâng cao hiệu<br /> lực và hiệu quả quản lý Nhà nước, quản lý xã hội bằng pháp luật.<br /> 2. Nội dung<br /> Trong những năm qua, công tác PBGDPL ñã có những bước phát triển mới, ñạt<br /> nhiều kết quả trong việc nâng cao hiểu biết, ý thức tôn trọng và tự giác chấp hành pháp<br /> luật, xây dựng, củng cố và bồi dưỡng tình cảm, thái ñộ ñúng ñắn ñối với pháp luật, tạo<br /> dựng thói quen ứng xử bằng pháp luật của ñông ñảo nhân dân. Trải qua nhiều thử<br /> nghiệm với nhiều mô hình và cách thức vận ñộng, triển khai thực hiện khác nhau, công<br /> tác PBGDPL cũng ñang ñứng trước yêu cầu cần sự nghiên cứu, ñánh giá nghiêm túc,<br /> toàn diện, khách quan, phát hiện những bất cập nảy sinh ñể có những sửa ñổi, bổ sung<br /> cần thiết, ñáp ứng yêu cầu tăng cường quản lý nhà nước trong giai ñoạn hiện nay.<br /> Nội dung, hình thức PBGDPL hiện nay theo khuôn mẫu, theo công thức như ban<br /> 103<br /> <br /> hành luật, pháp lệnh thì phải có việc phổ biến, tuyên truyền song ñối tượng ñược hưởng<br /> thụ tiếp nhận ñến ñâu lại chưa ñược quan tâm, nhìn nhận. ðây là một trong những tác<br /> ñộng ñến hiệu quả của công tác PBGDPL. Trước hết, việc xác ñịnh ñối tượng tuyên<br /> truyền còn chưa ñúng, chưa sát. Thứ hai, cách thức phổ biến chưa thu hút ñược ñối<br /> tượng ñược hưởng thụ, chưa làm rõ quyền và lợi ích khi tham gia quan hệ do pháp luật<br /> ñiều chỉnh. Chẳng hạn, ñối với học sinh, sinh viên thì cần như thế nào, cần phổ biến,<br /> giáo dục những luật gì? ðối với ñồng bào dân tộc thiểu số thì phương pháp tiếp cận ra<br /> sao? Trong cuộc sống họ cần những luật gì? Luật Thương mại, Luật Doanh nghiệp có<br /> cần thiết với họ không ? Thường thì các hội nghị tổ chức PBGDPL mới chỉ dừng lại ở<br /> ñọc văn bản (giới thiệu văn bản). Với hình thức này chỉ phù hợp với một số rất ít ñối<br /> tượng, còn nhiều ñối tượng khác như thanh thiếu niên, giới doanh nghiệp… thì sao?<br /> Có thể thấy, công tác PBGDPL mới chỉ dừng lại ở sự chủ ñộng ở những người ñi<br /> phổ biến mà chưa tính ñến tính chủ ñộng của người ñược phổ biến. ðó là chưa tính ñến<br /> khía cạnh giáo dục, ở những trường không có chuyên ngành Luật, ở từng cấp ñào tạo<br /> việc dạy và học cũng mang tính hình thức. Ở khía cạnh ñào tạo thì phương pháp lồng<br /> ghép cũng chưa thực sự ñược chú trọng.<br /> Hiệu quả công tác PBGDPL một mặt phụ thuộc vào nội dung, hình thức; mặt<br /> khác phụ thuộc vào các yếu tố khác như thể chế, nhân lực và tài chính trong quá trình tổ<br /> chức PBGDPL.<br /> Yếu tố tài chính ñã phần nào ñược giải quyết và hợp lý hóa khi ngày 14/5/2010,<br /> Liên Bộ Tài chính - Tư pháp ñã ban hành Thông tư liên lịch số 73/2010/TTLT-BTCBTP hướng dẫn việc lập, quản lý, sử dụng và quyết toán kinh phí bảo ñảm cho công tác<br /> PBGDPL thay thế cho Thông tư số 63/2005/TT-BTC ngày 05/8/2005 của Bộ Tài chính<br /> về việc Hướng dẫn việc quản lý và sử dụng kinh phí bảo ñảm cho công tác PBGDPL.<br /> ðây cũng chính là thuận lợi một mặt ñảm bảo tính ổn ñịnh, liên tục, thống nhất của hoạt<br /> ñộng PBGDPL, mặt khác, giải quyết ñược nghịch lý lâu nay trong việc phân bổ ngân<br /> sách cho công tác này khi quá phụ thuộc vào nhận thức của lãnh ñạo ñịa phương, nơi ít<br /> nơi nhiều; nơi cần nhiều lại ñược phân bổ ít; nơi cần ít lại phân bổ nhiều.<br /> Với vị trí, vai trò ngày càng quan trọng của công tác PBGDPL, thể chế cho công<br /> tác PBGDPL ñã từng bước ñược tăng cường. ðặc biệt, trong những năm gần ñây, tác<br /> dụng của việc ban hành thể chế cho công tác này thể hiện rõ trong kết quả thực hiện<br /> hoạt ñộng PBGDPL. Các cấp ủy ðảng, chính quyền, các ngành, ñịa phương ñã ngày<br /> càng quan tâm ñầu tư, triển khai thực hiện có hiệu quả hoạt ñộng PBGDPL. PBGDPL<br /> ñược thực hiện có nề nếp, quy mô và bài bản hơn, sự phối hợp giữa các cơ quan có liên<br /> quan ñược tăng cường. Tuy nhiên, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về PBGDPL<br /> còn tản mạn, chưa ñồng bộ, ña phần là các văn bản mang tính chủ trương, chính sách<br /> hoặc các kế hoạch hành ñộng. PBGDPL là hoạt ñộng liên quan ñến tất cả các ngành, các<br /> ñịa phương và toàn bộ ñời sống xã hội, song chưa ñược ñiều chỉnh bằng một văn bản có<br /> giá trị pháp lý cao như Luật, Nghị quyết của Quốc hội ñể xác ñịnh rõ cơ chế, trách<br /> 104<br /> <br /> nhiệm của từng ngành, từng tổ chức, cá nhân nên vẫn còn gặp nhiều vướng mắc trong<br /> quá trình triển khai và phối hợp thực hiện.<br /> Hiệu quả công tác PBGDPL phụ thuộc rất nhiều vào một yếu tố không thể thiếu<br /> chính là ñội ngũ báo cáo viên và tuyên truyền viên pháp luật. ðiều ñó ñòi hỏi chúng ta<br /> phải tăng cường xây dựng ñội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên pháp luật vững mạnh<br /> cả về số lượng và chất lượng, có phẩm chất chính trị tốt, trình ñộ chuyên môn vững<br /> vàng, có kỹ năng truyền ñạt, am hiểu pháp luật và kiến thức xã hội, có như vậy mới ñáp<br /> ứng ñược yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới. Trong những năm qua, về vấn ñề nhân<br /> lực, nhìn một cách tổng thể, lực lượng làm công tác PBGDPL ñã có sự phát triển ñáng<br /> kể về cả số lượng và chất lượng. Tuy nhiên, lực lượng này chưa ñáp ứng ñược yêu cầu<br /> do tính chuyên nghiệp chưa cao, thiếu về số lượng và một bộ phận năng lực còn yếu.<br /> Nguồn nhân lực cho công tác PBGDPL rất dồi dào, ña dạng, ñông về số lượng,<br /> khác nhau về ngành nghề, trình ñộ, chuyên môn pháp luật và kỹ năng nghiệp vụ…<br /> Nhưng có thể chia (tương ñối) thành 3 nhóm gồm: những người làm công tác quản lý tổ<br /> chức và hoạt ñộng PBGDPL; những người trực tiếp thực hiện công tác PBGDPL<br /> (chuyên trách hoặc kiêm nhiệm) và những người thực hiện công tác PBGDPL thông qua<br /> hoạt ñộng chuyên môn, nghiệp vụ của mình, hoặc lồng ghép công tác PBGDPL với các<br /> hoạt ñộng xã hội. Theo số liệu năm 2008, 62/63 tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương<br /> ñã thành lập Phòng PBGDPL với 236 cán bộ chuyên trách. Nhiều sở, ban ngành cấp<br /> tỉnh thành lập Phòng Pháp chế hoặc bố trí cán bộ pháp chế thực hiện các nhiệm vụ về<br /> xây dựng PL, PBGDPL. Bên cạnh ñó, với việc tái thành lập Phòng tư pháp cấp huyện<br /> với hơn 2.400 cán bộ ñã góp phần tăng thêm năng lực cho ñội ngũ làm công tác<br /> PBGDPL ở ñịa phương.<br /> ðối với một người làm công tác PBGDPL, trình ñộ về luật pháp và nghiệp vụ<br /> PBGDPL là những yêu cầu cần và ñủ ñể ñạt ñược tính chuyên nghiệp. Vì thế, cần tăng<br /> cường ñồng thời cả hai yếu tố này cho những người làm công tác PBGDPL. ðiểm hạn<br /> chế nhất của lực lượng tuyên truyền viên, báo cáo viên pháp luật hiện nay là sự bất cân<br /> ñối giữa trình ñộ pháp luật và nghiệp vụ PBGDPL. ða số những người làm công tác<br /> PBGDPL chuyên trách hay kiêm nhiệm ñều là những người từng học luật, nhưng không<br /> mấy người ñã từng ñược tham gia một lớp ñào tạo chính thức nào về nghiệp vụ<br /> PBGDPL. Bởi thế, họ chủ yếu tác nghiệp bằng kinh nghiệm, bằng các kiến thức thông<br /> qua tập huấn hay tài liệu hướng dẫn công tác tuyên truyền. Bên cạnh ñó, ñến nay vẫn<br /> chưa có cơ sở ñào tạo, bồi dưỡng nào ñào tạo chuyên ngành về công tác PBGDPL nên<br /> họ cũng không có ñiều kiện học nghiệp vụ, ñó chính là nghịch lý vẫn tồn tại lâu nay:<br /> “người biết luật thì không giỏi nghiệp vụ tuyên truyền pháp luật".<br /> Trong chế ñộ ta, việc PBGDPL chính là phổ biến chủ trương ñường lối chính<br /> sách của ðảng, Nhà nước và làm rõ quyền và nghĩa vụ của cá nhân, tổ chức... Vậy thì,<br /> trách nhiệm chính trong công tác này phải là trách nhiệm của nhà nước, mà cụ thể ở ñây<br /> là các cơ quan nhà nước và các tổ chức chính trị xã hội. Trong ñó, Nhà nước giữ vai trò<br /> 105<br /> <br /> nòng cốt trong thực hiện, tổ chức thực hiện PBGDPL; khuyến khích, tạo ñiều kiện ñể<br /> Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc các cấp và các tổ chức thành viên, các tổ chức và cá nhân<br /> khác tham gia vào công tác này.<br /> Vậy, cốt lõi của vấn ñề này chính là phải xác ñịnh rõ trách nhiệm của các cơ<br /> quan nhà nước và cơ chế phối hợp giữa các cơ quan như thế nào? Cơ chế phối hợp này<br /> phải ñược luật hóa. Hiện nay, cơ chế này mới chỉ dừng lại ở việc quy ñịnh Bộ Tư pháp<br /> làm ñầu mối là chưa thỏa ñáng và cũng mới chỉ xác ñịnh nhiệm vụ chung chung của các<br /> Bộ, ngành và giữa các nhiệm vụ này còn có sự chồng chéo nhất ñịnh. ðể công tác<br /> PBGDPL phát huy hiệu quả cần quy ñịnh rõ cơ chế pháp lý phối hợp giữa các cơ quan,<br /> tổ chức chính trị, xã hội trong công tác PBGDPL.<br /> Bên cạnh việc xác ñịnh rõ trách nhiệm của các cơ quan nhà nước, tổ chức chính<br /> trị xã hội thì cần huy ñộng sức mạnh của toàn xã hội tham gia công tác này. Coi công<br /> tác PBGDPL là một dịch vụ công nhưng cần ñược xã hội hóa. Nếu làm ñược ñiều này,<br /> pháp luật sẽ ñi ñược tận cùng ngõ ngách của ñời sống xã hội.<br /> ðối với vấn ñề nhân lực, cần lập dự báo nguồn nhân lực cho công tác PBGDPL<br /> trong những năm tới ñây, nhất là khi Luật PBGDPL sắp ñược ban hành. Hiện nay, trong<br /> lĩnh vực PBGDPL, thế hệ trẻ là ñội ngũ năng ñộng, ñược ñào tạo cơ bản, tuy kinh<br /> nghiệm còn ít nhưng bù vào ñó là sự nhiệt tình, hăng say, luôn hướng tới những vấn ñề<br /> lớn của xã hội và mong muốn ñược cống hiến. Cần tổ chức tập huấn và cung cấp tài liệu<br /> hướng dẫn, giới thiệu những kinh nghiệm vào nghề cho cán bộ trẻ làm công tác tư pháp,<br /> trong ñó có hoạt ñộng PBGDPL.<br /> Ngoài việc thường xuyên triển khai việc PBGDPL kịp thời, có tính cập nhật, nội<br /> dung phù hợp với các ñối tượng thụ hưởng, việc thực hiện công tác PBGDPL nói chung<br /> và triển khai các hình thức PBGDPL nói riêng còn phải gắn chặt với công tác vận ñộng<br /> nhân dân chấp hành pháp luật và tổ chức thực hiện pháp luật. Lồng ghép các hoạt ñộng<br /> tuyên truyền với việc thực hiện các cuộc vận ñộng, các phong trào ñang thực hiện tại cơ<br /> sở. Bên cạnh ñó, PBGDPL cần gắn với việc giải quyết khiếu nại, tố cáo, giải ñáp những<br /> vướng mắc về pháp luật và công tác hòa giải ở cơ sở nhằm làm cho các ñối tượng thụ<br /> hưởng hiểu biết và chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật, thông qua ñó ñể kiểm tra, giám<br /> sát việc thi hành pháp luật.<br /> Từ trung ương tới cơ sở, tiếp tục xây dựng kế hoạch, chỉ ñạo, hướng dẫn, ñôn ñốc<br /> triển khai việc nhân rộng các hình thức chỉ ñạo ñiểm có hiệu quả. Phát huy thế mạnh,<br /> khắc phục hạn chế của các hình thức và luôn chủ ñộng, sáng tạo trong áp dụng các hình<br /> thức. Ở mỗi ñịa phương, mỗi ngành, mỗi cấp ñều có những ñiều kiện, hoàn cảnh riêng.<br /> Do vậy ñể triển khai tốt các hình thức PBGDPL trên thực tế thì tính chủ ñộng, sáng tạo<br /> của từng cơ quan, ñơn vị, ñịa phương cần ñược phát huy triệt ñể. Chính từ cơ sở, mỗi hình<br /> thức, mỗi cách làm riêng phù hợp với ñiều kiện hoàn cảnh, phong tục tập quán và nhu cầu<br /> tìm hiểu pháp luật của cán bộ, nhân dân sẽ ñem lại hiệu quả thiết thực.<br /> 106<br /> <br /> ðối với ðại học Huế, với quy mô 7 trường ñại học thành viên, 3 khoa trực thuộc,<br /> cùng Phân hiệu ðại học Huế tại Quảng Trị, Nhà xuất bản, Viện Tài nguyên môi trường Công nghệ sinh học, Trung tâm giáo dục quốc phòng, Trung tâm ñào tạo từ xa và nhiều<br /> trung tâm nghiên cứu khoa học và phục vụ ñào tạo khác; ñội ngũ cán bộ, viên chức và<br /> lao ñộng hợp ñồng là 3207 người, trong ñó có 1750 giảng viên; số sinh viên chính quy,<br /> học viên sau ñại học gần 30 nghìn người, hệ vừa làm vừa học, ñại học từ xa quy ñổi gần<br /> 20 nghìn sinh viên. Tổng cộng ñối tượng thụ hưởng, cần ñược PBGDPL nhằm nâng cao<br /> hiểu biết và ý thức chấp hành pháp luật lên ñến hơn 50 nghìn người. Thấu hiểu vấn ñề<br /> này, cùng với chiến lược phát triển quy mô, mở rộng ngành nghề, nâng cao chất lượng<br /> ñào tạo, trong những năm qua, ðại học Huế ñã từng bước ñưa pháp luật vào nhà trường,<br /> chủ ñộng triển khai kế hoạch các hoạt ñộng, chú trọng ñến công tác giáo dục chính trị,<br /> ñạo ñức nhân cách, lối sống cho cán bộ, viên chức và học sinh, sinh viên. Trong ñó công<br /> tác PBGDPL ñã có những bước phát triển ñáng ghi nhận, ñạt nhiều kết quả trong việc<br /> nâng cao hiểu biết, ý thức tôn trọng và tự giác chấp hành pháp luật, xây dựng, củng cố<br /> và bồi dưỡng tình cảm, thái ñộ ñúng ñắn ñối với pháp luật, tạo dựng thói quen ứng xử<br /> bằng pháp luật.<br /> Nhằm tạo những chuyển biến tích cực trong việc nâng cao hiệu quả công tác<br /> PBGDPL, trong thời gian tới, ðại học Huế tiếp tục lựa chọn nội dung phổ biến phù hợp<br /> với các ñối tượng. ðối với cán bộ, viên chức nội dung PBGDPL tập trung vào các văn<br /> bản pháp luật trong những lĩnh vực liên quan trực tiếp và phục vụ cuộc sống của cán bộ,<br /> viên chức, phục vụ các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng và<br /> những lĩnh vực ñược dư luận quan tâm hoặc có nhiều khiếu kiện, gây bức xúc trong xã<br /> hội... thuộc ba nhóm vấn ñề chính. Thứ nhất là các quy ñịnh về cán bộ, viên chức; thực<br /> hành tiết kiệm, chống lãng phí, chống tham nhũng, hội nhập kinh tế quốc tế, thực hiện<br /> quy chế dân chủ ở cơ quan, ñơn vị; khiếu nại, tố cáo; thi ñua, khen thưởng... Thứ hai,<br /> các quy ñịnh pháp luật mới liên quan như Bộ Luật Dân sự, Luật ðất ñai, Bộ Luật tố<br /> tụng Dân sự... Thứ ba, Luật Giáo dục, các văn bản quy phạm pháp luật về giáo dục và<br /> các văn bản liên quan trực tiếp ñến công tác chuyên môn như các chương trình giáo dục<br /> mới, cuộc vận ñộng “hai không” với bốn nội dung và về ñạo ñức nhà giáo, …<br /> ðối với học sinh, sinh viên, tiếp tục giảng dạy môn học Pháp luật ñại cương cho<br /> các lớp ñại học. Bên cạnh ñó, tích hợp các nội dung pháp luật liên quan vào một số môn<br /> học khác như các môn giáo dục quốc phòng, luật chuyên ngành… Phổ biến các nội<br /> dung pháp luật liên quan trực tiếp ñến học sinh, sinh viên như quyền và nghĩa vụ cơ bản<br /> của công dân, lý luận cơ bản về pháp luật phục vụ cho việc tìm hiểu và thực hiện pháp<br /> luật, về an toàn giao thông, phòng chống ma tuý, HIV/AIDS, về bảo vệ môi trường, quy<br /> chế thi cử và các quy ñịnh cụ thể liên quan ñến cuộc sống và học tập của học sinh, sinh<br /> viên.<br /> ði liền với việc lựa chọn nội dung phổ biến phù hợp ñối tượng, các hình thức<br /> PBGDPL cũng sẽ ñược triển khai ñồng bộ. ðối với cán bộ, viên chức, ðại học Huế có<br /> 107<br /> <br />