Nâng cao vai trò của người đọc và những đổi mới trong duy lý luận văn học ở Việt Nam

NÊNG CAO VAI TROÂ<br /> CUÃA NGÛÚÂI ÀOÅC VAÂ NHÛÄNG ÀÖÍI MÚÁI<br /> TRONG TÛ DUY LYÁ LUÊÅN VÙN HOÅC ÚÃ VIÏåT NAM<br /> . Lï Thõ Kim Loan*<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TOÁM TÙÆT<br /> ÚÃ Viïåt Nam, lyá thuyïët tiïëp nhêån àaä àûúåc tiïëp thu vaâ phaát triïín, thay àöíi sao cho phuâ<br /> húåp vúái thûåc tiïîn àúâi söëng vùn hoåc nûúác ta. Tûâ sau 1986, hïå thöëng lyá thuyïët naây àaä coá<br /> nhûäng aãnh hûúãng quan troång trong tû duy lyá luêån vùn hoåc Viïåt Nam. Vúái muåc tiïu àiïím laåi<br /> tònh hònh nghiïn cûáu lyá thuyïët tiïëp nhêån úã Viïåt Nam tûâ sau 1986 trïn möåt phûúng diïån cuå<br /> thïí laâ vai troâ cuãa ngûúâi àoåc trong àúâi söëng vùn hoåc, baâi viïët chó ra nhûäng luêån àiïím nöíi bêåt<br /> xung quanh ngûúâi àoåc trong caác nghiïn cûáu úã Viïåt Nam, àöìng thúâi laâm roä nhûäng taác àöång<br /> cuå thïí cuãa caác luêån àiïím naây àöëi vúái àúâi söëng vùn hoåc.<br /> <br /> <br /> <br /> Lyá thuyïët tiïëp nhêån laâ möåt trong nhûäng dûúái aãnh hûúãng cuãa quan niïåm “vùn dô taãi àaåo”,<br /> khuynh hûúáng nghiïn cûáu phaát triïín nhêët trong ngûúâi àoåc úã võ trñ bõ àöång, laâ àöëi tûúång cêìn àûúåc<br /> àúâi söëng vùn hoåc thïë giúái. Hïå thöëng lyá thuyïët giaáo hoáa. Sang giai àoaån 1945-1975, ngûúâi àoåc<br /> naây àaä quy tuå xung quanh noá nhiïìu nhaâ nghiïn vêîn laâ nhên töë cêìn àûúåc giaáo duåc vaâ böìi dûúäng<br /> cûáu, nhiïìu cöng trònh tïn tuöíi. Lyá thuyïët tiïëp tû tûúãng, cêìn àûúåc khñch lïå vaâ àöång viïn tinh<br /> nhêån, maâ tiïu biïíu laâ myä hoåc tiïëp nhêån, àùåt ra thêìn. Bûúác vaâo giai àoaån àöíi múái, tûâ thûåc tïë<br /> yïu cêìu nêng vao vai troâ vaâ võ trñ cuãa ngûúâi àoåc, tònh hònh vùn hoåc vúái nhûäng aãnh hûúãng nhiïìu<br /> xem ngûúâi àoåc laâ nhên töë quan troång haâng àêìu mùåt tûâ cú chïë thõ trûúâng, tûâ nhu cêìu àöíi múái vaâ<br /> trong nghiïn cûáu vùn hoåc. Vúái tinh thêìn êëy, lyá dên chuã hoáa cuãa lyá luêån vùn hoåc, tûâ sûå phaát triïín<br /> thuyïët tiïëp nhêån àaä dêîn àïën nhûäng thay àöíi nhiïìu cuãa lyá thuyïët tiïëp nhêån trïn thïë giúái, vêën àïì ngûúâi<br /> mùåt trong àúâi söëng vùn hoåc vaâ ngaây caâng chûáng àoåc àûúåc giúái nghiïn cûáu Viïåt Nam àùåt ra vaâ<br /> minh thïë maånh cuãa noá bïn caånh caác khuynh quan têm tòm hiïíu hún bao giúâ hïët. Trûúác nùm<br /> hûúáng nghiïn cûáu khaác. 1986, úã Viïåt Nam àaä xuêët hiïån möåt söë baâi viïët,<br /> Nhòn laåi tiïën trònh phaát triïín cuãa lõch sûã vùn cöng trònh nghiïn cûáu àïì cêåp àïën lyá thuyïët tiïëp<br /> hoåc Viïåt Nam, ta dïî daâng nhêån ra rùçng trong nhêån noái chung hay vai troâ cuãa ngûúâi àoåc noái<br /> möåt thúâi gian daâi, hai àöëi tûúång quan troång maâ riïng. Vñ duå nhû phêìn viïët vïì phï bònh vùn hoåc<br /> lyá luêån vùn hoåc quan têm nghiïn cûáu laâ taác giaã trong böå Lûúåc khaão vùn hoåc cuãa Nguyïîn Vùn<br /> vaâ taác phêím. Trong tû tûúãng vùn hoåc trung àaåi, Trung hay möåt söë baâi viïët cuãa Nguyïîn Vùn Haånh<br /> <br /> * Khoa VH-NN, Trûúâng ÀHKHXH&NV-ÀHQG-TP.HCM.<br /> <br /> <br /> <br /> 22♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br /> àùng trïn taåp chñ Vùn hoåc. Nhûng chó àïën sau tiïëp nhêån taác phêím vùn hoåc cuãa ngûúâi àoåc, vñ<br /> nùm 1986, vêën àïì naây múái àûúåc xem xeát möåt duå nhû vò sao coá taác phêím vûâa ra àúâi rêët nöíi<br /> caách toaân diïån vaâ coá hïå thöëng vúái haâng loaåt cöng tiïëng, nhûng qua thúâi gian noá laåi chòm vaâo quïn<br /> trònh, baâi viïët khaác nhau. Thûåc tïë tònh hònh nghiïn laäng; ngûúåc laåi laâ nhûäng taác phêím caâng söëng<br /> cûáu lyá thuyïët tiïëp nhêån úã Viïåt Nam tûâ sau nùm vúái thúâi gian, noá laåi caâng àûúåc trên troång vaâ yïu<br /> 1986 cho thêëy sûå thay àöíi roä rïåt trong quan niïåm mïën. Nhûäng hiïån tûúång vùn hoåc coá thêåt trong<br /> vïì vai troâ cuãa ngûúâi àoåc. lõch sûã vûâa laâ tiïìn àïì cho nhûäng nghi vêën cuãa<br /> 1. Tûâ sûå thay àöíi trong quan niïåm vïì vai caác nhaâ nghiïn cûáu, laåi vûâa laâ minh chûáng cuå<br /> troâ cuãa ngûúâi àoåc… thïí cho nhûäng lêåp luêån cuãa hoå. Vaâ caác nhaâ nghiïn<br /> Nhûäng thay àöíi xung quanh khaái niïåm ngûúâi cûáu Viïåt Nam nhêån thêëy rùçng: “... taác phêím vùn<br /> àoåc vaâ vai troâ cuãa nhên töë naây trong quan niïåm hoåc khöng àöìng nhêët vúái vùn baãn ban àêìu maâ<br /> cuãa caác hoåc giaã Viïåt Nam chuã yïëu àûúåc laâm roä nhaâ vùn viïët ra. Taác phêím luác àoá laâ möåt sûå húåp<br /> trong möëi quan hïå giûäa ngûúâi àoåc vúái taác giaã vaâ thaânh cuãa vùn baãn vaâ hïå söë múái do thúâi gian vaâ<br /> taác phêím vùn hoåc. Khi xem xeát möëi quan hïå cöng chuáng quy àõnh. (…) khi ài vaâo thïë giúái<br /> giûäa taác giaã, taác phêím vaâ ngûúâi àoåc, coá thïí noái tinh thêìn cuãa ngûúâi àoåc, vùn baãn khöng coân<br /> caác nhaâ nghiïn cûáu úã Viïåt Nam coá nhûäng yá kiïën nguyïn veån maâ trúã thaânh möåt siïu vùn baãn” [2,<br /> khaá thöëng nhêët vúái nhau trong quan niïåm vïì ba 206]. Khi nhòn nhêån sûå töìn taåi cuãa taác phêím vùn<br /> khaái niïåm, ba yïëu töë cú baãn cuãa àúâi söëng vùn hoåc nhû möåt quaá trònh vaâ chêëp nhêån sûå thay àöíi,<br /> hoåc naây. khöng öín àõnh cuãa taác phêím dûúái moåi phûúng<br /> Chõu aãnh hûúãng nhûäng quan niïåm tûâ phûúng diïån, caác nhaâ nghiïn cûáu Viïåt Nam khöng coá<br /> Têy, àùåc biïåt laâ tûâ caác trûúâng phaái nhû chuã nghôa caái nhòn phiïën diïån, möåt chiïìu maâ luön vûäng<br /> hònh thûác Nga, chuã nghôa cêëu truác, tûâ caác lyá vaâng, tó mó xem xeát àöëi tûúång cuãa mònh tûâ nhiïìu<br /> thuyïët khaác nhau vïì ngön ngûä, taác phêím vùn goác àöå àïí traánh caái nhòn cûåc àoan. Taác phêím<br /> hoåc khöng coân àûúåc quan niïåm àún giaãn nhû vùn hoåc, àöëi vúái lyá thuyïët tiïëp nhêån, töìn taåi qua<br /> trong lyá luêån vùn hoåc truyïìn thöëng nûäa. Trong sûå tiïëp nhêån cuãa ngûúâi àoåc nhûng àiïìu àoá khöng<br /> àoá, coá thïí thêëy, úã Viïåt Nam, caác nhaâ nghiïn cûáu coá nghôa laâ ngûúâi àoåc coá caái quyïìn nùng vö haån<br /> àïìu thöëng nhêët xem taác phêím vùn hoåc laâ möåt trong viïåc cùæt nghôa taác phêím. Baãn thên taác phêím<br /> khaái niïåm chó xuêët hiïån khi vùn baãn àûúåc ngûúâi vêîn lûu giûä nhûäng giaá trõ khaách quan riïng biïåt<br /> àoåc tiïëp nhêån. Tûâ àoá naãy sinh caách giaãi thñch cuãa baãn thên noá: “... khöng thïí xem vùn baãn laâ<br /> àún giaãn nhûng dïî hiïíu: taác phêím vùn hoåc = con söë khöng àûúåc. Moåi sûå cùæt nghôa àïìu bõ caái<br /> vùn baãn + sûå hiïíu cuãa ngûúâi àoåc. Chñnh caách àûúåc cùæt nghôa quy àõnh: ngön tûâ, thïí loaåi, cêëu<br /> hiïíu khaái niïåm taác phêím nhû trïn àaä laâm cho truác, böå phêån vaâ chónh thïí... (…) Roä raâng vùn<br /> thuêåt ngûä “vùn baãn” xuêët hiïån trong lyá luêån vùn baãn coá nhûäng ranh giúái khöng cho pheáp sûå cùæt<br /> hoåc vaâ trúã nïn phöí biïën trong lyá thuyïët tiïëp nhêån. nghôa saáng taåo tuây tiïån vûúåt qua. Möåt sûå cùæt nghôa<br /> Vaâ nhûäng thay àöíi naây àaä dêîn àïën hïå quaã laâ sûå coá cú súã trong caác dûä kiïån cuãa taác phêím, phuâ<br /> thay àöíi trong caách quan niïåm vïì taác phêím vùn húåp vúái cêëu truác biïíu hiïån cuãa taác phêím laâ caách<br /> hoåc. Laâ kïët quaã tûúng taác giûäa vùn baãn vaâ sûå cùæt nghôa coá sûác thuyïët phuåc” [3]. Duâ coá lûu yá<br /> tiïëp nhêån cuãa ngûúâi àoåc, taác phêím giúâ àêy khöng àïën tñnh chêët tûå trõ, töìn taåi àöåc lêåp bïn ngoaâi yá<br /> coân àún giaãn, möåt chiïìu, khöng coân coá yá nghôa kiïën chuã quan cuãa ngûúâi àoåc nhû vûâa nïu trïn,<br /> àún nhêët, bêët biïën, öín àõnh maâ trúã thaânh möåt ta vêîn phaãi thûâa nhêån sûå tiïën böå cuãa lyá luêån vùn<br /> sinh thïí söëng àöång, thay àöíi liïn tuåc vaâ coá möåt hoåc Viïåt Nam trong quan niïåm vïì taác phêím vùn<br /> vuâng trúâi yá nghôa mïnh möng, röång lúán. “Taác hoåc, vïì sûå töìn taåi lõch sûã cuãa noá. Àêy laâ möåt<br /> phêím vùn hoåc laâ möåt quaá trònh”. Àêy laâ möåt bûúác tiïën àùåc biïåt quan troång trong tû duy lyá<br /> àõnh àïì, möåt phaát biïíu tiïu biïíu vaâ àûúåc khaá luêån vùn hoåc úã nûúác ta, nhû Trûúng Àùng Dung<br /> nhiïìu ngûúâi taán àöìng trong quan niïåm cuãa caác àaä tûâng nhêån xeát: “Khaái niïåm taác phêím vùn hoåc<br /> nhaâ nghiïn cûáu Viïåt Nam vïì taác phêím vùn hoåc. nöåi taåi laâ thaânh tûåu lúán cuãa khoa hoåc vùn hoåc<br /> Chõu aãnh hûúãng tûâ myä hoåc tiïëp nhêån cuãa trûúâng hiïån àaåi, noá taåo àiïìu kiïån cho möåt chiïën lûúåc<br /> phaái Konstanz, caác nhaâ nghiïn cûáu Viïåt Nam àoåc múái meã vaâ bao quaát” [1, 119]. Nhû vêåy,<br /> tòm ra hûúáng lyá giaãi cho sûå thay àöíi trong caách nhòn laåi khaái quaát nhûäng gò vûâa nïu trïn, ta coá<br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦23<br /> thïí thêëy, àöëi vúái caác nhaâ nghiïn cûáu Viïåt Nam, saáng taåo vaâ tiïëp nhêån vùn hoåc. Theo taác giaã, “vúái<br /> do nhûäng aãnh hûúãng tûâ lyá thuyïët vùn hoåc du vai troâ laâ àiïím tûåa cho saáng taåo, ngûúâi àoåc àaä<br /> nhêåp tûâ phûúng Têy, maâ tiïu biïíu coá thïí kïí cuâng tham gia thiïët kïë thöng àiïåp nghïå thuêåt<br /> Heidegger, Ingarden, Gadamer, Barthes, taác vúái nhaâ vùn, giuáp nhaâ vùn àõnh hûúáng yá àöì, muåc<br /> phêím vùn hoåc àaä hiïån lïn vúái möåt daáng veã khaác àñch cuãa saáng taác, tûâ àoá àïí àiïìu chónh cêëu truác,<br /> hùèn. Trong àoá, hêìu hïët caác nhaâ nghiïn cûáu àïìu chi phöëi viïåc xêy dûång kïët cêëu vùn baãn. (…)<br /> thöëng nhêët hai luêån àiïím quan troång: thûá nhêët, möåt sûå tûúng taác àaä thûåc sûå diïîn ra giûäa ngûúâi<br /> taác phêím vùn hoåc chó thûåc sûå töìn taåi khi vùn baãn àoåc vúái vùn baãn ngay tûâ trong quaá trònh saáng<br /> cuãa noá àûúåc ngûúâi àoåc tiïëp nhêån; thûá hai, sûå töìn taåo, khi hoå àaä tham gia cuâng vúái nhaâ vùn trong<br /> taåi cuãa taác phêím vùn hoåc laâ möåt quaá trònh, trong viïåc thiïët kïë thöng àiïåp nghïå thuêåt cho vùn baãn”<br /> quaá trònh àoá, yá nghôa cuäng nhû hònh thûác cuãa noá [5, 74]. Coân “vúái vai troâ laâ möi giúái cho tiïëp<br /> khöng ngûâng thay àöíi qua nhûäng thúâi kyâ khaác nhêån, nhu cêìu vaâ têìm àoán cuãa ngûúâi àoåc tiïìm<br /> nhau vúái nhûäng lúáp ngûúâi àoåc khaác nhau. êín (laâ sûå chuyïín hoáa tûâ ngûúâi àoåc coá thûåc ngoaâi<br /> Nhûäng thay àöíi trong caách quan niïåm vïì taác àúâi), seä taåo ra möåt sûå kïët nöëi giûäa vùn baãn vúái<br /> phêím nïu trïn vûâa laâ tiïìn àïì vûâa laâ hïå quaã cuãa ngûúâi àoåc thûåc tïë, khiïën cho vùn baãn duâ coá ra<br /> viïåc thay àöíi trong caách quan niïåm vïì ngûúâi àúâi úã möåt thúâi àiïím caách xa ngûúâi àoåc thò giûäa<br /> àoåc. Ngûúâi àoåc àûúåc nhùæc àïën nhiïìu hún trong hai “àöëi taác” naây vêîn tiïìm êín möåt möëi quan hïå<br /> lyá luêån vùn hoåc vaâ trúã thaânh möåt nhên töë khöng giao tiïëp, àöëi thoaåi” [5, 75]. Nhûäng yá kiïën nïu<br /> thïí thiïëu trong àúâi söëng vùn hoåc. Trong caách trïn cuãa Lï Thõ Höìng Vên cho thêëy vai troâ quan<br /> quan niïåm vïì vai troâ cuãa ngûúâi àoåc, coá thïí dêîn troång trïn nhiïìu phûúng diïån cuãa ngûúâi àoåc trong<br /> ra yá kiïën sau àêy àïí khaái quaát têìm quan troång àúâi söëng vùn hoåc, trong möëi quan hïå tûúng taác<br /> maâ caác nhaâ nghiïn cûáu trao cho ngûúâi àoåc: “… vúái taác giaã vaâ taác phêím. Tûâ àoá, ngûúâi àoåc àûúåc<br /> ngûúâi àoåc trúã thaânh möåt nhên töë cuãa tiïën trònh caác nhaâ nghiïn cûáu quan niïåm laâ “keã àöìng saáng<br /> vùn hoåc bao göìm caác khêu saáng taác, phöí biïën, taåo ra taác phêím khöng phaãi chó vúái tû caách laâm<br /> thûúãng ngoaån vaâ phï bònh. Nhên töë àoá hiïån diïån söëng dêåy taác phêím trong caãm thuå (nhû buâ àùæp,<br /> luác êm thêìm lùång leä, luác cöng khai quyïët liïåt, àïí chùæp nöëi, liïn tûúãng, cuå thïí hoáa...) maâ coân phaát<br /> phaát huy vai troâ cuãa noá àöëi vúái toaân böå àúâi söëng hiïån yá nghôa múái vaâ möëi liïn hïå chónh thïí tûúng<br /> vùn hoåc” [3, 197]. Khöng coân laâ nhên töë bõ àöång ûáng vúái noá” [3]. Quan troång hún nûäa, viïåc hiïíu<br /> trong àúâi söëng vùn hoåc, ngûúâi àoåc, qua tòm hiïíu hay khöng hiïíu taác phêím cuãa ngûúâi àoåc khöng<br /> cuãa caác nhaâ nghiïn cûáu úã Viïåt Nam, àaä xuêët coân àún giaãn laâ àuáng hay sai, maâ theo Àöî Lai<br /> hiïån ngay chñnh trong quaá trònh saáng taác cuãa taác Thuáy (trong baâi viïët Ngûúâi àoåc nhû laâ…), àoá laâ<br /> giaã. Theo caác nhaâ lyá luêån, khöng taác giaã naâo coá biïíu hiïån cuãa nhûäng khaác biïåt trong tû duy, taåo<br /> thïí saáng taác maâ khöng hònh dung trûúác ai seä àoåc nïn sûå àa daång vaâ phong phuá cho àúâi söëng vùn<br /> taác phêím cuãa mònh, cuäng khöng coá taác giaã naâo hoåc noái chung vaâ cho lyá luêån vùn hoåc noái riïng.<br /> saáng taác maâ khöng nhùçm hûúáng àïën möåt àöëi Viïåc tòm hiïíu quaá trònh tiïëp nhêån cuãa ngûúâi àoåc<br /> tûúång naâo àoá, kïí caã khi viïët cho mònh, thò chñnh cho pheáp nhaâ nghiïn cûáu múã röång giúái haån yá<br /> baãn thên taác giaã cuäng laâ möåt àöëi tûúång giao tiïëp, nghôa cuãa taác phêím cuäng nhû tön troång nhûäng<br /> nghôa laâ trong trûúâng húåp naây, taác giaã cuäng trúã khaác biïåt trong caách lyá giaãi vaâ àaánh giaá taác phêím.<br /> thaânh möåt àöåc giaã àoåc chñnh taác phêím cuãa mònh. Nïëu nhû trong saáng taác vùn chûúng, sûå àa daång<br /> Xem xeát ngûúâi àoåc tûâ nhiïìu khña caånh khaác nhau, vaâ phong phuá trong buát phaáp, àïì taâi, trong phong<br /> caác nhaâ nghiïn cûáu Viïåt Nam nhêån ra nhên töë caách cuãa caác nhaâ vùn àûúåc coi laâ yïëu töë söëng<br /> naây khöng chó xuêët hiïån tûâ sau khi vùn baãn vùn coân cuãa vùn hoåc, thò tûâ yá kiïën trïn cuãa Àöî Lai<br /> hoåc àûúåc hoaân têët maâ coân coá caã trûúác àoá, trong Thuáy, coá thïí thêëy, sûå khaác biïåt trong tiïëp nhêån<br /> yá àöì saáng taåo vaâ trong hoaåt àöång lao àöång nghïå taác phêím vùn hoåc cuãa ngûúâi àoåc laåi laâ yïëu töë<br /> thuêåt cuãa taác giaã. Trong baâi viïët Sûå tûúng taác mang laåi maâu sùæc tûúi múái cho lyá luêån vaâ phï<br /> giûäa ngûúâi àoåc vaâ vùn baãn trong hoaåt àöång saáng bònh vùn hoåc. Luác naây, vai troâ cuãa ngûúâi àoåc<br /> taåo vùn hoåc (taåp chñ Nghiïn cûáu vùn hoåc), nhaâ khöng chó dûâng laåi úã viïåc múã röång yá nghôa vùn<br /> nghiïn cûáu Lï Thõ Höìng Vên àaä chó ra hai vai baãn vùn hoåc maâ coân múã röång quyïìn hoåc thuêåt,<br /> troâ quan troång cuãa ngûúâi àoåc tûâ hai phûúng diïån múã röång chên trúâi cuãa nhûäng yá kiïën xoay quanh<br /> <br /> <br /> 24♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br /> taác phêím. Nhû vêåy, tûâ nhûäng gò vûâa nïu, coá thïí sûå thay àöíi trong quan niïåm vïì ngûúâi àoåc, vïì<br /> thêëy, trong quan niïåm cuãa caác nhaâ nghiïn cûáu taác giaã hay ngûúåc laåi? Cêìn phaãi nhòn nhêån vêën<br /> Viïåt Nam tûâ sau 1986, vai troâ cuãa ngûúâi àoåc àaä àïì tûâ nhiïìu phûúng diïån àïí thêëy àûúåc rùçng têët<br /> coá nhûäng thay àöíi àaáng kïí nhû sau: thûá nhêët, caã nhûäng thay àöíi nïu trïn laâ biïíu hiïån thöëng<br /> ngûúâi àoåc laâ nhên töë mang laåi yá nghôa cho vùn nhêët cuãa sûå thay àöíi tû duy, thay àöíi khuynh<br /> baãn vùn hoåc, laâm nïn sûå töìn taåi mang tñnh quaá hûúáng tiïëp cêån vêën àïì cuãa lyá luêån vùn hoåc. Trong<br /> trònh cuãa taác phêím; thûá hai, ngûúâi àoåc taác àöång àoá, caái naây laâ nguyïn nhên àöìng thúâi cuäng laâ<br /> trûåc tiïëp àïën quaá trònh saáng taác cuãa nhaâ vùn; thûá kïët quaã cuãa caái kia. Nhûäng phaát hiïån múái meã<br /> ba, sûå tiïëp nhêån àa daång cuãa ngûúâi àoåc laâm àêìy trong lônh vûåc ngön ngûä hoåc, triïët hoåc coá thïí<br /> bûác tranh àúâi söëng vùn hoåc cuäng nhû dên chuã dêîn àïën sûå thay àöíi trong quan niïåm vïì taác phêím,<br /> hoáa nïìn vùn hoåc bùçng sûå tiïëp nhêån cuãa mònh. tûâ àoá keáo theo sûå thay àöíi quan niïåm vïì ngûúâi<br /> Cuâng vúái sûå thay àöíi trong quan niïåm vïì àoåc. Tuy nhiïn, cuäng coá thïí àùåt ngûúåc vêën àïì<br /> ngûúâi àoåc vaâ taác phêím, xoay quanh khaái niïåm trúã laåi laâ tinh thêìn dên chuã hoáa nïìn vùn hoåc, yá<br /> taác giaã vùn hoåc cuäng coá nhûäng thay àöíi àaáng kïí. muöën thay àöíi àöëi cûåc nghiïn cûáu vùn hoåc dêîn<br /> Trong àoá, ta coá thïí thêëy ngay àûúåc laâ caác nhaâ àïën viïåc àïì cao vai troâ cuãa ngûúâi àoåc, tûâ àoá laâm<br /> nghiïn cûáu Viïåt Nam chõu aãnh hûúãng nhiïìu tûâ cho quan niïåm vïì taác giaã vaâ taác phêím thay àöíi.<br /> tû tûúãng cuãa Roland Barthes, möåt tïn tuöíi quan Roä raâng chuáng ta coá thïí viïån ra caã hai lyá do nïu<br /> troång cuãa lyá luêån vùn hoåc thïë giúái. Nhûäng luêån trïn àïí giaãi thñch cho sûå thay àöíi naây vaâ caã hai<br /> àiïím maâ R.Barthes nïu ra trong baâi viïët Caái lyá do àïìu coá phêìn xaác àaáng cuãa noá. Viïåc truy<br /> chïët cuãa taác giaã àaä coá nhûäng aãnh hûúãng quan tòm têån göëc nguyïn nhên thay àöíi vaâ tòm caách<br /> troång àöëi vúái lyá luêån vùn hoåc Viïåt Nam. Möåt traã lúâi cêu hoãi caái naâo laâ nguyïn nhên cuãa caái<br /> mùåt, noá nùçm trong chuöîi hïå quaã tûâ viïåc thay àöíi naâo úã àêy tûúng tûå nhû ài tòm cêu traã lúâi cho cêu<br /> quan niïåm vïì taác phêím vaâ ngûúâi àoåc. Mùåt khaác, hoãi “Quaã trûáng coá trûúác hay con gaâ coá trûúác?”<br /> noá laåi nùçm trong chuöîi tiïìn àïì dêîn àïën viïåc thay Àoá laâ möåt viïåc khöng cêìn thiïët vaâ cuäng khoá maâ<br /> àöíi cuãa hai yïëu töë trïn. Duâ xeát theo mùåt naâo ài tòm ra cêu traã lúâi thoãa àaáng. ÚÃ àêy, chuáng ta chó<br /> nûäa, cuäng coá thïí thêëy, trong quan àiïím cuãa caác cêìn thöëng nhêët möåt àiïìu: àoá laâ sûå thay àöíi khöng<br /> nhaâ nghiïn cûáu Viïåt Nam, taác giaã khöng coân thïí chöëi caäi xoay quanh ba khaái niïåm trïn vaâ<br /> giûä quyïìn lûåc töëi cao, thöëng trõ àúâi söëng vùn àùåc biïåt laâ sûå thay àöíi trong quan niïåm vïì vai<br /> hoåc cuãa mònh. Taác giaã khöng coân laâ öng chuã troâ cuãa ngûúâi àoåc.<br /> kiïën taåo nïn taác phêím vaâ chi phöëi caách hiïíu cuãa 2. ... àïën nhûäng aãnh hûúãng nhiïìu mùåt<br /> ngûúâi àoåc. Ngûúåc laåi, giúâ àêy, “taác giaã truyïìn trong àúâi söëng vùn hoåc<br /> thöëng trúã thaânh ngûúâi viïët hiïån àaåi. Anh ta chó Nhûäng phên tñch úã trïn cho thêëy sûå thay àöíi<br /> laâ “ngûúâi biïn cheáp” - sinh thaânh cuâng vúái vùn trong quan niïåm vïì vai troâ cuãa ngûúâi àoåc laâ möåt<br /> baãn cuãa mònh, khöng töìn taåi trûúác hoùåc vûúåt ra trong nhûäng biïíu hiïån cuå thïí vaâ àiïín hònh cuãa<br /> ngoaâi baãn thên sûå viïët” [6]. sûå àöíi múái cuãa tû duy vùn hoåc. Nïëu so saánh vúái<br /> ÚÃ trïn chuáng töi vûâa dêîn ra möåt vaâi yá kiïën nhûäng quan niïåm töìn taåi trûúác thúâi kyâ àöíi múái<br /> tiïu biïíu cuãa caác nhaâ nghiïn cûáu xoay quanh vïì ngûúâi àoåc noái riïng vaâ vùn hoåc noái chung,<br /> viïåc thay àöíi trong quan niïåm vïì taác giaã, taác chuáng ta seä nhêån ra úã àêy coá möåt sûå thay àöíi roä<br /> phêím vaâ ngûúâi àoåc. Nhûäng thay àöíi quan troång rïåt vaâ sêu sùæc. Sûå thay àöíi trong quan niïåm vïì<br /> trïn cho thêëy möåt sûå chuyïín dõch àaáng kïí trong vai troâ cuãa ngûúâi àoåc khöng chó aãnh hûúãng àïën<br /> hïå hònh tû duy cuãa lyá luêån vùn hoåc Viïåt Nam, möåt böå phêån cuå thïí cuãa àúâi söëng vùn hoåc, maâ<br /> maâ theo Àöî Lai Thuáy, àoá laâ sûå chuyïín dõch tûâ ngûúåc laåi, noá coá möåt sûå taác àöång toaân diïån àïën<br /> “tiïëp cêån ngoaåi quan, àûáng ngoaâi taác phêím, tû têët caã caác mùåt cuãa sinh hoaåt vùn hoåc.<br /> duy tiïìn hiïån àaåi sang tiïëp cêån nöåi quan, tû duy Trûúác hïët, vïì mùåt lyá luêån, sûå nêng cao võ trñ<br /> hiïån àaåi vaâ (…) tûâ tiïëp cêån nöåi quan sang tiïëp vaâ vai troâ cuãa ngûúâi àoåc cho thêëy phûúng phaáp<br /> cêån nöåi - ngoaåi quan, tû duy hêåu hiïån àaåi, tûác phên tñch vaâ caãm thuå taác phêím vùn hoåc trong lyá<br /> tiïëp cêån tûâ ngûúâi àoåc” [10]. ÚÃ àêy khoá coá thïí luêån vùn hoåc truyïìn thöëng laâ haån chïë vaâ phiïën<br /> chó ra roä caái naâo laâ nguyïn nhên cuãa caái naâo. Sûå diïån. Nhûäng caách àoåc truyïìn thöëng nhû tòm hiïíu,<br /> thay àöíi trong quan niïåm vïì taác phêím dêîn àïën phên tñch cuöåc àúâi cuãa taác giaã vúái têët caã nhûäng<br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦25<br /> chi tiïët nhû trònh àöå hoåc vêën, tñn ngûúäng, giai hoåc quen thuöåc, nhûng dûúái aánh saáng cuãa lyá<br /> cêëp, möi trûúâng sinh söëng vaâ laâm viïåc, v.v… thuyïët tiïëp nhêån, nhûäng hiïån tûúång, nhûäng vêën<br /> hay viïåc quan niïåm nhiïåm vuå cuãa ngûúâi àoåc laâ àïì naây laåi trúã nïn múái meã hún, thuá võ hún. Coá<br /> tòm cho ra, hiïíu cho àuáng yá nghôa cuãa taác phêím thïí noái, tiïëp xuác vúái nhûäng cöng trònh nghiïn<br /> àaä trúã nïn khöng àêìy àuã. Tûâ àêy, caách phên tñch cûáu nhû thïë naây laâ chuáng ta àang tiïëp xuác vúái<br /> vaâ caãm thuå taác phêím möåt caách àöåc lêåp, trïn tinh quaá trònh tiïëp nhêån cuãa nhûäng ngûúâi àoåc khaác,<br /> thêìn àöëi thoaåi giûäa ngûúâi àoåc vaâ taác giaã àûúåc coá thïí cuâng thúâi àaåi hoùåc trûúác chuáng ta. Bïn<br /> àùåt ra vaâ phaát triïín nhû möåt khuynh hûúáng àêìy caånh àoá, khi triïín khai vêën àïì tûâ quan àiïím cuãa<br /> triïín voång. Khuynh hûúáng naây khöng chó xuêët lyá thuyïët tiïëp nhêån, coá nhaâ nghiïn cûáu têåp trung<br /> hiïån trong giúái nghiïn cûáu phï bònh vùn hoåc vaâo sûå tiïëp nhêån hiïån tûúång tûâ phûúng diïån dõch<br /> chuyïn nghiïåp maâ hiïån nay àaä múã röång sang thuêåt, phï bònh, hoùåc qua saáng taác cuãa möåt söë<br /> nhaâ trûúâng trung hoåc phöí thöng. Trong voâng nhaâ vùn khaác. Nhûng coá nhaâ nghiïn cûáu laåi ài<br /> mûúâi nùm trúã laåi àêy, theo tòm hiïíu cuãa ngûúâi tûâ nhiïìu phûúng diïån nhû myä hoåc, phong caách<br /> viïët, taåi caác khoa ngûä vùn cuãa möåt söë trûúâng àaåi hoåc, loaåi hònh hoåc, ngön ngûä hoåc. Lyá thuyïët tiïëp<br /> hoåc sû phaåm, coá nhiïìu luêån vùn, luêån aán tòm nhêån coân cho pheáp giúái nghiïn cûáu tòm hiïíu sûå<br /> hiïíu vaâ àïì ra nhûäng biïån phaáp cuå thïí àïí nêng aãnh hûúãng cuãa chêët liïåu vùn chûúng qua nhûäng<br /> cao kyä nùng caãm thuå vaâ tiïëp nhêån taác phêím vùn taác phêím chuyïín thïí nhû àiïån aãnh, sên khêëu<br /> hoåc möåt caách àöåc lêåp cho hoåc sinh trung hoåc hay êm nhaåc. Lyá thuyïët tiïëp nhêån coân gúåi yá cho<br /> phöí thöng. Gêìn guäi vúái vêën àïì nhêët coá thïí kïí chuáng ta tòm hiïíu thõ hiïëu àoåc saách hay vùn hoáa<br /> àïën luêån vùn thaåc sô cuãa Nguyïîn Thõ Phuá vúái àïì àoåc saách. Trong nùm vûâa qua, taåi trûúâng Àaåi<br /> taâi Tûâ lyá thuyïët tiïëp nhêån àïën viïåc giaãng daåy taác hoåc Khoa hoåc Xaä höåi vaâ Nhên vùn Haâ Nöåi, höåi<br /> phêím vùn chûúng úã trûúâng phöí thöng ûáng duång thaão Ngûúâi àoåc vaâ cöng chuáng nghïå thuêåt vúái<br /> daåy taác phêím thú Viïåt Nam hiïån àaåi úã SGK caác haâng loaåt tham luêån àûúåc triïín khai trïn nhûäng<br /> lúáp THPT àûúåc baão vïå vaâo nùm 2008. Coá thïí bònh diïån khaác nhau laâ möåt vñ duå tiïu biïíu cho<br /> thêëy, lyá thuyïët tiïëp nhêån àaä bûúác chên vaâo caác khaã nùng múã röång hûúáng nghiïn cûáu cuãa lyá<br /> trûúâng hoåc àïí trúã thaânh möåt trong nhûäng tiïìn àïì thuyïët tiïëp nhêån. Bùçng lyá thuyïët tiïëp nhêån, caác<br /> lyá luêån quan troång nhùçm nêng cao khaã nùng caãm nhaâ nghiïn cûáu àaä àaâo sêu nhûäng vêën àïì quen<br /> thuå taác phêím vùn hoåc cho hoåc sinh, cuäng nhû thuöåc, gúåi nïn nhûäng vêën àïì múái meã, vaâ do àoá,<br /> nêng cao hûáng thuá, khuyïën khñch hoåc sinh àïën laâm cho àúâi söëng vùn hoåc ngaây möåt phong phuá<br /> vúái mön Vùn möåt caách chuã àöång vaâ tñch cûåc, vaâ àa daång.<br /> thay cho löëi hoåc truyïìn thöëng thêìy àoåc - troâ cheáp. Lyá thuyïët tiïëp nhêån noái chung vaâ sûå thay àöíi<br /> Khöng chó dûâng laåi úã àoá, sûå nêng cao vaâ múã trong quan niïåm vai troâ cuãa ngûúâi àoåc noái riïng<br /> röång quyïìn haån cuäng nhû traách nhiïåm cuãa ngûúâi coân coá nhûäng taác àöång àùåc biïåt àïën thûåc tïë saáng<br /> àoåc àöëi vúái sûå töìn taåi cuãa möåt taác phêím vùn hoåc taác vaâ xuêët baãn saách úã nûúác ta hiïån nay. Trûúác<br /> coân múã ra nhiïìu hûúáng nghiïn cûáu múái cho caác hïët, trong quaá trònh saáng taác cuãa möåt taác giaã hiïån<br /> hoåc giaã Viïåt Nam. Sau nùm 1986, úã Viïåt Nam nay, sûå hiïån diïån cuãa ngûúâi àoåc laâ khöng thïí<br /> àaä xuêët hiïån nhûäng cöng trònh, nhûäng luêån vùn, khöng coá. Ngûúâi viïët buöåc phaãi hònh dung trûúác<br /> luêån aán tòm hiïíu vïì vêën àïì tiïëp nhêån möåt söë àöåc giaã cuãa mònh cuâng vúái nhûäng yïëu töë nhû thõ<br /> hiïån tûúång vùn hoåc tiïu biïíu. Àoá coá thïí laâ nhûäng hiïëu, sûå àoán nhêån, thaái àöå cuãa àöåc giaã khi taác<br /> hiïån tûúång cuãa vùn hoåc nûúác ngoaâi nhû Franz phêím ra àúâi, v.v... Tiïëp àoá, àöëi vúái taác phêím,<br /> Kafka, Lev Tolstoi hay Dostoevsky... Àoá cuäng ngûúâi àoåc laâ nhên töë quyïët àõnh taác phêím àoá coá<br /> coá thïí laâ nhûäng hiïån tûúång cuãa vùn hoåc Viïåt baán àûúåc hay khöng, coá àûúåc chuá yá hay khöng<br /> Nam nhû Höì Xuên Hûúng, Truyïån Kiïìu, Nguyïîn vaâ do àoá, coá khaã nùng taái baãn hay khöng. Vai troâ<br /> Khuyïën, Nguyïîn Àònh Chiïíu... Àoá coá khi laåi laâ cuãa ngûúâi àoåc aãnh hûúãng àïën quaá trònh saãn xuêët<br /> möåt thúâi kyâ, möåt giai àoaån vùn hoåc nhû vùn xuöi vaâ lûu thöng vùn hoåc coân thïí hiïån úã chöî böå phêån<br /> cöí àiïín Nga thïë kyã XIX hay doâng vùn hoåc linglei phuå traách biïn têåp vaâ xuêët baãn saách buöåc phaãi<br /> úã Trung Quöëc, hoùåc cuäng coá thïí laâ taác phêím cuãa chuá yá àïën hònh thûác cuãa cuöën saách (bòa àeåp, bùæt<br /> möåt nhoám taác giaã nhû Tûå lûåc vùn àoaân. Roä raâng mùæt) hay hònh thûác PR, quaãng caáo cho cuöën saách<br /> cuäng vêîn nhûäng hiïån tûúång, nhûäng vêën àïì vùn àoá. Cuäng coá thïí thêëy vai troâ cuãa ngûúâi àoåc trong<br /> <br /> <br /> 26♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br /> àúâi söëng vùn hoåc Viïåt Nam khi nhûäng àêìu saách cûáu, nhûäng baâi viïët coá chêët lûúång tûâ möåt àöåi<br /> best-seller ngaây caâng phöí biïën vúái lûúång phaát nguä àöng àaão nhûäng hoåc giaã khaác nhau trïn khùæp<br /> haâng cao ngêët cuäng nhû sûå phaát triïín traân lan àêët nûúác. Lyá thuyïët tiïëp nhêån úã Viïåt Nam khöng<br /> cuãa nhûäng cuöën saách maâ giúái nghiïn cûáu goåi laâ chó xuêët hiïån dûúái daång nhûäng quan niïåm, nhûäng<br /> “cêån vùn hoåc”, trong khi nhûäng taác phêím vùn phaát biïíu, nhûäng cöng trònh thuêìn tuáy lyá thuyïët<br /> hoåc thûåc thuå ngaây caâng vùæng boáng trong loâng maâ coân thïí hiïån nhûäng aãnh hûúãng àa daång vaâ<br /> ngûúâi àoåc. Roä raâng, ngûúâi àoåc coá aãnh hûúãng phong phuá cuãa noá qua thûåc tiïîn nghiïn cûáu vaâ<br /> khöng nhoã àïën khêu saãn xuêët vaâ lûu thöng vùn giaãng daåy vùn hoåc, qua thûåc tïë saáng taác vaâ truyïìn<br /> hoåc. Ngûúâi àoåc laâ nhên töë khöng thïí khöng tñnh baá vùn hoåc.<br /> àïën trong hoaåt àöång cuãa nhaâ vùn, cuãa àöåi nguä ***<br /> biïn têåp vaâ böå phêån phaát haânh saách. Trong khuön khöí cuãa baâi viïët, chuáng töi chó<br /> Qua möåt söë phên tñch nhû trïn, ta coá thïí thêëy àïì cêåp àïën möåt phûúng diïån tiïu biïíu cuãa lyá<br /> sûå thay àöíi trong quan niïåm vïì vai troâ cuãa ngûúâi thuyïët tiïëp nhêån úã Viïåt Nam laâ vai troâ cuãa ngûúâi<br /> àoåc vûâa laâ biïíu hiïån cuå thïí cuãa möåt sûå thay àöíi àoåc trong àúâi söëng vùn hoåc. Àêy laâ vêën àïì quan<br /> toaân diïån cuãa tû duy vùn hoåc, vûâa dêîn àïën nhûäng troång àêìu tiïn trong hïå thöëng lyá thuyïët tiïëp nhêån<br /> aãnh hûúãng nhiïìu mùåt àöëi vúái sûå phaát triïín cuãa úã Viïåt Nam bïn caånh nhûäng nghiïn cûáu tòm<br /> nghiïn cûáu vùn hoåc cuäng nhû cuãa sinh hoaåt vùn hiïíu vïì myä hoåc tiïëp nhêån vaâ phï bònh vùn hoåc.<br /> hoåc. Tuy nhiïn, duâ chó qua möåt phûúng diïån cuãa lyá<br /> Kïët luêån thuyïët tiïëp nhêån, chuáng ta cuäng coá thïí thêëy<br /> Tònh hònh nghiïn cûáu lyá thuyïët tiïëp nhêån úã ngay àûúåc sûå àöíi múái trong quan niïåm vùn hoåc<br /> Viïåt Nam sau nùm 1986, maâ cuå thïí laâ vêën àïì cuãa hïå thöëng lyá thuyïët naây cuäng nhû têët caã<br /> quan niïåm vïì vai troâ cuãa ngûúâi àoåc, cho thêëy nhûäng àoáng goáp cuãa noá àöëi vúái àúâi söëng vùn<br /> nhûäng bûúác chuyïín mònh maånh meä cuãa lyá luêån hoåc. Àoá chñnh laâ àiïìu maâ ngûúâi viïët muöën<br /> vùn hoåc Viïåt Nam trong nöî lûåc laâm múái mònh hûúáng àïën: sûå phaát triïín cuãa lyá thuyïët tiïëp nhêån<br /> vaâ theo kõp thïë giúái. Chuáng ta coá quyïìn tûå haâo úã Viïåt Nam tûâ tònh hònh nghiïn cûáu sau nùm<br /> vïì caái goåi laâ “lyá thuyïët tiïëp nhêån úã Viïåt Nam” 1986 vúái têët caã nhûäng thaânh tûåu vaâ hûúáng phaát<br /> vúái möåt söë lûúång lúán nhûäng cöng trònh nghiïn triïín cuãa noá.<br /> <br /> <br /> TAÂI LIÏåU THAM KHAÃO<br /> 1. Àöî Lai Thuáy, Ngûúâi àoåc nhû laâ...<br /> http://khoavanhoc-ngonngu.edu.vn/home/index.php?option=com_content&view=article&id=1274%3A-ngi-c-nh-<br /> lai&catid=94%3Aly-lun-va-phe-binh-vn-hc&Itemid=135&lang=vi.<br /> 2. Àöìng Khaánh Bñnh (2005), Diïîn biïën lñ luêån vùn hoåc phûúng Têy thïë kó XX, Trêìn Minh Sún dõch, Taåp chñ Nghiïn<br /> cûáu vùn hoåc, söë 8.<br /> 3. Huyânh Nhû Phûúng (2010), Lyá luêån vùn hoåc (nhêåp mön), Nxb. Àaåi hoåc Quöëc gia TP.HCM.<br /> 4. Lï Thõ Höìng Vên (2009), Sûå tûúng taác giûäa ngûúâi àoåc vaâ vùn baãn trong hoaåt àöång saáng taåo vùn hoåc, Taåp chñ<br /> Nghiïn cûáu vùn hoåc.<br /> 5. Lï Thõ Höìng Vên (2010), Sûå tûúng taác giûäa maä cuãa ngûúâi gûãi vaâ maä cuãa ngûúâi nhêån trong tiïëp nhêån vùn hoåc,<br /> http://vienvanhoc.org.vn/news/nghiencuulyluan/785/su-tuong-tac-giua-ma-cua-nguoi-gui-va-ma-cua-nguoi-nhan-<br /> trong-tiep-nhan-van-hoc.aspx.<br /> 6. Nguyïîn Vùn Haånh (1971), YÁ kiïën cuãa Lï-nin vïì möëi quan hïå giûäa vùn hoåc vaâ àúâi söëng, Taåp chñ Vùn hoåc, söë 4.<br /> 7. Nguyïîn Vùn Haånh (1972), Möåt söë àiïím cêìn noái roä thïm vïì vêën àïì nghiïn cûáu taác phêím vùn hoåc, Taåp chñ Vùn<br /> hoåc, söë 6.<br /> 8. Nguyïîn Vùn Thuêën (2011), Khúãi sûå cuãa caái chïët: vùn baãn nhêën chòm chuã thïí, http://lyluanvanhoc.com/?p=1333.<br /> 9. Trêìn Àònh Sûã, Lyá thuyïët tiïëp nhêån vaâ phï bònh vùn hoåc,<br /> http://www.khoavanhoc-ngonngu.edu.vn/home/index.php?option=com_content&view=article&id=790%3Aly-thuyt-<br /> tip-nhn-va-phe-binh-vn-hc&catid=94%3Aly-lun-va-phe-binh-vn-hc&Itemid=135.<br /> 10.Trûúng Àùng Dung (2004), Taác phêím vùn hoåc nhû laâ quaá trònh, Nxb. Khoa hoåc Xaä höåi.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦27<br />  SUMMARY<br /> <br /> The Enhancement of the Reader’s Role and Innovations<br /> in Literary Theory of Vietnam<br /> . Le Thi Kim Loan<br /> <br /> In Vietnam, reception theory has been received, developed and modified in order to<br /> make it appropriate to Vietnamese literary life. Since 1986, this theory has had an<br /> important influence on the literary theory in Vietnam. With the aim to review the research<br /> on reception theory in Vietnam since 1986 in terms of the reader’s role in literary life,<br /> the article is to point out the prominent points about the reader in the studies in Vietnam<br /> as well as to clarify the specific effects of these theoretical points on its literary life.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 28♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br />