Nghiên cứu ảnh hưởng của quá trình chuyển dịch đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp trên địa bàn thành phố Huế, giai đoạn 2006 - 2010

TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, tập 71, số 2, năm 2012<br /> <br /> NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA QUÁ TRÌNH CHUYỂN DỊCH ĐẤT NÔNG<br /> NGHIỆP SANG ĐẤT PHI NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN<br /> THÀNH PHỐ HUẾ, GIAI ĐOẠN 2006 - 2010<br /> (Điểm nghiên cứu phường Kim Long, Thành phố Huế)<br /> Nguyễn Thị Phương Anh, Nguyễn Phúc Khoa, Trần Ngọc Quang<br /> Trường Đại học Nông Lâm, Đại học Huế<br /> <br /> Tóm tắt. Quá trình đô thị hóa đang diễn ra sôi động trên khắp cả nước. Đặc biệt là ở<br /> các khu vực trung tâm và ở gần thành phố diện tích đất ở, đất sản xuất kinh doanh và<br /> vui chơi giải trí, và nhiều mục đích khác tăng lên mạnh mẽ (i). Để bắt kịp với sự phát<br /> triển của đô thị thì sự chuyển dịch đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp phải diễn<br /> ra rất mạnh mẽ và có kế hoạch cụ thể. Trong khi đó, quỹ đất nông nghiệp rất hạn chế<br /> nên sẽ gây ra áp lực lớn về sử dụng đất (ii). Bên cạnh đó, các cấp chính quyền cũng<br /> phải đưa ra các chính sách phát triển công nghiệp hóa và hiện đại hóa phù hợp với quá<br /> trình chuyển dịch đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp (iii). Vấn đề đặt ra là, quá<br /> trình chuyển dịch này có tác động lớn đến cơ cấu kinh tế, xã hội và môi trường (iv).<br /> Mục tiêu của nghiên cứu này là đánh giá mức độ tác động của sự chuyển dịch đất nông<br /> nghiệp sang đất phi nông nghiệp đã làm ảnh hưởng đến cơ cấu kinh tế, đời sống hàng<br /> ngày của người dân và đưa ra các giải pháp phù hợp với thực tiễn hiện nay (v).<br /> Từ khóa: Đất nông nghiệp, chuyển đổi, phát triển, ảnh hưởng, đất phi nông nghiệp.<br /> <br /> 1. Đặt vấn đề<br /> Quá trình đô thị hóa đang diễn ra sôi động trên khắp đất nước. Đặc biệt, các vùng<br /> trung tâm thành phố và các khu vực lân cận mới được quy hoạch lên thành phố đã làm tăng<br /> dân số và tăng nhu cầu sử dụng đất đai. Trong khi đó, quỹ đất có giới hạn điều này gây ra áp<br /> lực ngày càng lớn đối với việc sử dụng đất đai. Quá trình đô thị hóa tất yếu dẫn đến sự thay<br /> đổi mục đích sử dụng đất, do đó, sự chuyển dịch từ đất nông nghiệp sang đất phi nông<br /> nghiệp là một việc làm cần thiết. Bên cạnh những tích cực do quá trình chuyển dịch đó<br /> mang lại là tạo nhiều cơ hội việc làm, lương bổng, các dịch vụ xã hội, tăng năng suất lao<br /> động. Nhưng quá trình này sẽ làm đất sản xuất nông nghiệp giảm đi, an ninh lương thực của<br /> vùng không được đảm bảo. Mặt khác, nó làm suy thoái về môi trường, cạn kiệt tài nguyên,<br /> các ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống văn hóa tinh thần của con người,…<br /> Phường Kim Long là phường mới và đang còn non trẻ của thành phố Huế. Chính<br /> vì vậy, để bắt kịp với sự phát triển của thành phố, tốc độ chuyển dịch đất nông nghiệp<br /> sang phi nông nghiệp của phường diễn ra rất mạnh mẽ. Vấn đề đang đặt ra là quá trình<br /> chuyển dịch này đã tác động lớn đến các mặt kinh tế, xã hội và môi trường. Đó là vấn đề<br /> mà các cấp chính quyền địa phương, các ban ngành liên quan cần phải đưa ra các giải<br /> 19<br /> <br /> pháp thích hợp để hạn chế các mặt tiêu cực và tăng cường các mặt tích cực của các tác<br /> động đó là việc làm cấp thiết nhằm đánh giá được mức độ ảnh hưởng của quá trình<br /> chuyển dịch đất nông nghiệp sang phi nông nghiệp đến cơ cấu kinh tế, đời sống sinh hoạt<br /> của người dân và tài nguyên môi trường, từ đó đưa ra các giải pháp phù hợp.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu<br /> Để hoàn thành nghiên cứu này, chúng tôi tiến hành thực hiện một số phương<br /> pháp sau:<br /> 2.1. Phương pháp thu thập số liệu tài liệu và kế thừa: Số liệu về điều kiện tự nhiên,<br /> kinh tế xã hội, các số liệu, tài liệu về tình hình sử dụng đất, các số liệu có liên quan đến công<br /> tác quản lý Nhà nước về đất đai và công tác chuyển mục đích sử dụng đất.<br /> 2.2. Phương pháp tổng hợp, phân tích tài liệu, số liệu: Từ những thông tin, tài<br /> liệu, số liệu thu thập được, tiến hành chọn lọc, phân loại các số liệu, tài liệu theo mục<br /> đích nghiên cứu.<br /> 2.3. Phương pháp so sánh dữ liệu, đối chiếu các giá trị.<br /> 2.4. Phương pháp thống kê, lập bảng và xử lý số liệu: Xử lý số liệu bằng phần<br /> mềm Microsoft Excel 2003, SPSS.<br /> 3. Kết quả nghiên cứu<br /> 3.1. Điều kiện tự nhiên<br /> Phường Kim Long nằm về phía Tây của Thành phố Huế, có tổng diện tích tự<br /> nhiên là 247,95 ha và vị trí địa lý như sau: Phía<br /> Đông giáp phường Phú Thuận; Phía Tây giáp<br /> xã Hương Long; Phía Nam giáp sông Hương Phường Đúc; Phía Bắc giáp phường An Hòa.<br /> 3.2. Quá trình chuyển dịch cơ cấu sử<br /> dụng đất<br /> Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa<br /> cùng với quá trình đô thị hóa trong những năm<br /> qua đã làm cho một diện tích lớn đất nông nghiệp<br /> được chuyển dịch sang đất phi nông nghiệp do<br /> việc trưng dụng đất để xây dựng các công trình sự nghiệp, cơ sở hạ tầng phục vụ cho quá trình<br /> phát triển kinh tế - xã hội, mà chủ yếu là các công trình đường giao thông, nhà ở.<br /> Bảng 1. Biến động diện tích theo mục đích sử dụng đất năm 2010 so với năm 2006<br /> So với năm 2008<br /> Năm Tăng(+)<br /> 2008<br /> Giảm(-)<br /> <br /> So với năm 2006<br /> Năm Tăng(+)<br /> 2006<br /> Giảm(-)<br /> <br /> MỤC ĐÍCH SỬ DỤNG ĐẤT<br /> <br /> Mã<br /> <br /> Năm<br /> 2010<br /> <br /> (1)<br /> <br /> (2)<br /> <br /> (3)<br /> <br /> (4)<br /> <br /> (5)=(3)-(4)<br /> <br /> (6)<br /> <br /> (7)=(3)-(6)<br /> <br /> NNP<br /> <br /> 247,95<br /> 22,65<br /> <br /> 247,95<br /> 37,23<br /> <br /> 0<br /> -14,58<br /> <br /> 248,6<br /> 97,48<br /> <br /> -0,65<br /> -74,8<br /> <br /> Tổng diện tích tự nhiên<br /> Đất nông nghiệp<br /> <br /> 20<br /> <br /> Đất sản xuất nông nghiệp<br /> Đất trồng cây hàng năm<br /> Đất trồng lúa<br /> <br /> SXN<br /> CHN<br /> LUA<br /> <br /> 22,48<br /> 22,48<br /> 22,33<br /> <br /> 35,84<br /> 35,84<br /> 29,1<br /> <br /> -13,36<br /> -13,36<br /> -6,77<br /> <br /> 96,09<br /> 20,48<br /> 20,37<br /> <br /> -73,6<br /> 2<br /> +1,96<br /> <br /> Đất trồng cây hàng năm khác<br /> <br /> HNK<br /> <br /> 0,15<br /> <br /> 6,74<br /> <br /> -6,59<br /> <br /> 0,11<br /> <br /> +0,04<br /> <br /> Đất trồng cây lâu năm<br /> <br /> CLN<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> 0<br /> <br /> 75,61<br /> <br /> -75,6<br /> <br /> Đất nuôi trồng thủy sản<br /> Đất phi nông nghiệp<br /> Đất ở<br /> Đất ở tại đô thị<br /> Đất chuyên dùng<br /> Đất trụ sở cơ quan, công trình sự<br /> nghiệp<br /> Đất an ninh<br /> Đất sản xuất, kinh doanh phi<br /> nông nghiệp<br /> Đất có mục đích công cộng<br /> <br /> NTS<br /> PNN<br /> OTC<br /> ODT<br /> CDG<br /> <br /> 0,17<br /> 221,7<br /> 120,04<br /> 120,04<br /> 47,81<br /> <br /> 1,39<br /> 205,25<br /> 107,78<br /> 107,78<br /> 39,34<br /> <br /> -1,22<br /> +16,45<br /> +12,26<br /> +12,26<br /> +8,47<br /> <br /> 1,39<br /> 142,87<br /> 50,02<br /> 50,02<br /> 34,08<br /> <br /> -1,22<br /> +78,83<br /> +70,02<br /> +70,02<br /> +13,73<br /> <br /> CTS<br /> <br /> 0,2<br /> <br /> 0,2<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0,2<br /> <br /> 0<br /> <br /> CAN<br /> <br /> 0,03<br /> <br /> 0,03<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0,03<br /> <br /> 0<br /> <br /> CSK<br /> <br /> 1,07<br /> <br /> 0,92<br /> <br /> +0,15<br /> <br /> 0,72<br /> <br /> +0,35<br /> <br /> CCC<br /> <br /> 46,51<br /> <br /> 38,19<br /> <br /> +8,32<br /> <br /> 33,13<br /> <br /> +13,38<br /> <br /> Đất tôn giáo, tín ngưỡng<br /> <br /> TTN<br /> <br /> 9,72<br /> <br /> 11,45<br /> <br /> -1,73<br /> <br /> 11,45<br /> <br /> -1,73<br /> <br /> Đất nghĩa trang, nghĩa địa<br /> Đất sông suối mặt nước chuyên<br /> dùng<br /> Đất phi nông nghiệp khác<br /> Đất chưa sử dụng<br /> Đất bằng chưa sử dụng<br /> <br /> NTD<br /> <br /> 10,1<br /> <br /> 11,46<br /> <br /> -1,36<br /> <br /> 12,1<br /> <br /> -2<br /> <br /> SMN<br /> <br /> 33,2<br /> <br /> 34,39<br /> <br /> -1,19<br /> <br /> 34,39<br /> <br /> -1,19<br /> <br /> PNK<br /> CSD<br /> BCS<br /> <br /> 0,83<br /> 3,6<br /> 3,6<br /> <br /> 0,83<br /> 5,47<br /> 5,47<br /> <br /> 0<br /> -1,87<br /> -1,87<br /> <br /> 0,83<br /> 8,25<br /> 8,25<br /> <br /> 0<br /> -4,65<br /> -4,65<br /> <br /> (Nguồn: UBND phường Kim Long, năm 2010)<br /> <br /> Nhìn vào bảng 1 ta thấy, cơ cấu kinh tế của phường đang chuyển dịch từ nông<br /> nghiệp sang tiểu thủ công nghiệp – thương mại, dịch vụ. Đất nông nghiệp giảm 74,8 ha, đất<br /> phi nông nghiệp tăng từ 142,87 ha (năm 2006) lên 221,7 ha (năm 2010), tăng 78,83 ha.<br /> Phần đất chưa sử dụng đã giảm từ 8,25 ha (năm 2006) xuống còn 3,6 ha (năm 2010).<br /> 3.2.1. Biến động diện tích đất nông nghiệp<br /> Đất nông nghiệp là đất sử dụng vào mục đích sản xuất, nghiên cứu, thí nghiệm về<br /> nông nghiệp, lâm nghiệp, nuôi trồng thủy sản, làm muối và mục đích bảo vệ, phát triển rừng.<br /> Bảng 2. Biến động diện tích đất nông nghiệp từ năm 2006 – 2010<br /> <br /> MỤC ĐÍCH SỬ<br /> DỤNG ĐẤT<br /> <br /> (1)<br /> Đất nông nghiệp<br /> <br /> Mã<br /> <br /> (2)<br /> NNP<br /> <br /> Diện<br /> tích<br /> năm<br /> 2010<br /> (3)<br /> <br /> So với năm 2008<br /> Diện<br /> tích<br /> năm<br /> 2008<br /> (4)<br /> <br /> 22,65 37,23<br /> 21<br /> <br /> So với năm 2006<br /> <br /> Giảm(-)<br /> <br /> Diện<br /> tích<br /> năm<br /> 2008<br /> <br /> (5)=(3)-(4)<br /> <br /> (4)<br /> <br /> (6)<br /> <br /> (7)=(4)-(6)<br /> <br /> -14,58<br /> <br /> 37,23<br /> <br /> 97,48<br /> <br /> -60,25<br /> <br /> Tăng(+)<br /> <br /> Diện<br /> tích<br /> năm<br /> 2006<br /> <br /> Tăng(+)<br /> Giảm(-)<br /> <br /> Đất sản xuất nông nghiệp<br /> <br /> SXN<br /> <br /> 22,48 35,84<br /> <br /> -13,36<br /> <br /> 35,84<br /> <br /> 96,09<br /> <br /> -60,61<br /> <br /> Đất trồng cây hàng năm<br /> <br /> CHN<br /> <br /> 22,48 35,84<br /> <br /> -13,36<br /> <br /> 35,84<br /> <br /> 20,48<br /> <br /> +15,36<br /> <br /> Đất trồng cây lâu năm<br /> <br /> CLN<br /> <br /> 75,61<br /> <br /> -75,61<br /> <br /> 0<br /> <br /> (Nguồn: UBND phường Kim Long, năm 2010)<br /> <br /> Năm 2006 diện tích đất nông nghiệp là 97,48 ha chiếm 39,21% tổng diện tích tự<br /> nhiên của phường. Đến năm 2010, diện tích đất nông nghiệp giảm xuống còn 22,65 ha<br /> chiếm 9,15% tổng diện tích tự nhiên. Diện tích đất nông nghiệp giảm tập trung chủ yếu<br /> vào diện tích đất sản xuất nông nghiệp, bao gồm đất trồng cây lâu năm (75,61 ha) và đất<br /> trồng cây hàng năm (13,36 ha).<br /> 3.2.2. Biến động diện tích đất phi nông nghiệp<br /> a. Biến động diện tích đất ở<br /> Đất ở bao gồm đất ở tại nông thôn, đất ở tại đô thị, biến động mạnh nhất đáp ứng<br /> nhu cầu của người dân. Trong 78,83 ha đất phi nông nghiệp tăng trong giai đoạn năm<br /> 2006 – 2010 thì diện tích đất ở chiếm 70,02 ha (88,82%). Diện tích đất này chuyển từ<br /> đất trồng cây lâu năm và một phần chuyển từ đất trồng cây hàng năm.<br /> b. Biến động diện tích đất sản xuất kinh doanh phi nông nghiệp<br /> Diện tích đất cho mục đích sử dụng này tăng nhưng không đáng kể 0,35 ha.<br /> Trong những năm trở lại đây, phát triển công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp của phường<br /> theo hướng chuyên sâu, hộ gia đình cá nhân là chủ yếu, các cơ sở sản xuất kinh doanh<br /> có trước đây.<br /> c. Biến động diện tích đất công cộng<br /> Diện tích đất công cộng tăng 13,38 ha và chủ yếu phục vụ nâng cấp, mở rộng,<br /> làm mới các công trình giao thông và các công trình có mục đích công cộng.<br /> 3.3. Đánh giá ảnh hưởng của quá trình chuyển dịch đất nông nghiệp sang đất<br /> phi nông nghiệp<br /> 3.3.1. Ảnh hưởng đến kinh tế<br /> a. Ảnh hưởng đến tỷ trọng các ngành kinh tế<br /> Quá trình đô thị hóa, hiện đại hóa trong những năm qua đã làm cho một phần lớn<br /> diện tích đất nông nghiệp chuyển dịch sang đất phi nông nghiệp dẫn đến thay đổi tỷ<br /> trọng các ngành kinh tế. Các ngành thương mại – dịch vụ, tiểu thủ công nghiệp và các<br /> ngành nghề khác chiếm tỷ trọng ngày càng lớn, chiếm 80% trong tỷ trọng nền kinh tế<br /> của phường. Tỷ trọng ngành nông nghiệp những năm gần đây đã giảm, chỉ còn lại 20%.<br /> b. Ảnh hưởng đến đời sống vật chất và thu nhập của người dân<br /> Từ năm 2006 đến 2010 đời sống vật chất của người dân ngày càng được nâng<br /> cao. Số hộ có thu nhập ở mức trung bình và khá ngày càng được tăng, số hộ nghèo ngày<br /> càng giảm. Năm 2006, hộ nghèo giảm từ 297 hộ (chiếm 10,7%) xuống còn 150 hộ<br /> (chiếm 4,5%) năm 2010.<br /> 22<br /> <br /> c. Ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp<br /> Quá trình này chuyển đổi đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp trong 5 năm<br /> qua đã làm giảm đi một phần lớn diện tích đất nông nghiệp, điều này đã ảnh hưởng lớn<br /> đến ngành trồng trọt. Sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế trên địa bàn phường đã làm giảm số<br /> hộ tham gia vào sản xuất nông nghiệp, tăng số hộ lao động dịch vụ tăng.<br /> Trong giai đoạn năm 2006 - 2008 diện tích cây hàng năm của toàn phường 35,84 ha<br /> (tăng 15,36 ha), do diện tích đất trồng cây lâu năm chuyển qua một phần để trồng cây hàng<br /> năm(75,61 ha). Dẫn đến diện tích gieo trồng của cây lúa, cây lương thực chính của phường<br /> cũng tăng lên 20,85ha. Giai đoạn 2008 - 2010 diện tích đất nông nghiệp giảm, dẫn đến đất<br /> trồng cây hàng năm của phường giảm, từ 35,84 ha (năm 2008) xuống còn 22,48 ha (năm<br /> 2010). Trong đó diện tích gieo trồng của cây lúa giảm từ 60,86 ha (năm 2008) xuống<br /> còn 40,56 ha (năm 2009), và 39,18 ha (năm 2010).<br /> Bảng 3. Sản lượng cây lương thực giai đoạn 2006 - 2010<br /> <br /> 2006<br /> <br /> 40,30<br /> <br /> Năng suất bình<br /> quân<br /> (tạ/ha)<br /> 49,50<br /> <br /> 2007<br /> 2008<br /> <br /> 59,08<br /> 60,86<br /> <br /> 50,70<br /> 53,70<br /> <br /> 298,50<br /> 317,70<br /> <br /> 2009<br /> <br /> 40,56<br /> <br /> 49,41<br /> <br /> 201,20<br /> <br /> 2010<br /> <br /> 39,38<br /> <br /> 50,00<br /> <br /> 198,70<br /> <br /> Chỉ tiêu<br /> Năm<br /> <br /> Diện tích gieo trồng<br /> (ha)<br /> <br /> Sản lượng<br /> (tấn)<br /> 197,10<br /> <br /> (Nguồn: UBND phường Kim Long, năm 2010)<br /> <br /> 3.3.2. Ảnh hưởng đến xã hội<br /> a. Ảnh hưởng đến thành phần dân cư<br /> Thành phần dân cư của phường gồm 15% là dân vạn đò, 25% là nông dân, 65% là<br /> dân thành thị. Quá trình chuyển dịch đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp đã làm cho lao<br /> động trong nông thôn nhiều khu vực thay đổi, giảm tỷ lệ người nông dân, tăng tỷ lệ dân thành<br /> thị. Người nông dân đã chuyển qua ngành nghề thương mại, dịch vụ, tiểu thủ công nghiệp.<br /> b. Ảnh hưởng đến quy mô hộ<br /> Bảng 4. Dân số, số hộ, quy mô hộ của phường Kim Long trong giai đoạn năm 2006 – 2010<br /> <br /> Chỉ tiêu<br /> <br /> Dân số<br /> (người)<br /> <br /> Số hộ<br /> (hộ)<br /> <br /> Quy mô hộ<br /> (người/hộ)<br /> <br /> 2006<br /> <br /> 13472<br /> <br /> 2761<br /> <br /> 4,88<br /> <br /> 2007<br /> 2008<br /> 2009<br /> <br /> 13823<br /> 14226<br /> 14654<br /> <br /> 2846<br /> 2975<br /> 3147<br /> <br /> 4,86<br /> 4,78<br /> 4,66<br /> <br /> 2010<br /> <br /> 15013<br /> <br /> 3257<br /> <br /> 4,61<br /> <br /> Năm<br /> <br /> (Nguồn: UBND phường Kim Long, năm 2010)<br /> 23<br /> <br />