Nghiên cứu khả năng sinh trưởng, phát triển của một số giống đậu tương nhập nội và biện pháp kỹ thuật cho giống có triển vọng tại Thái Nguyên

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:167

Thêm vào BST

Báo xấu

180
lượt xem 29
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án được hoàn thành với sự giúp đỡ nhiệt tình của nhiều cá nhân và cơ quan nghiên cứu trong nước. Cây đậu tương là cây công nghiệp ngắn ngày có tác dụng rất nhiều mặt và là cây có giá trị kinh tế cao. Sản phẩm của nó cung cấp thực phẩm cho con người.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nghiên cứu khả năng sinh trưởng, phát triển của một số giống đậu tương nhập nội và biện pháp kỹ thuật cho giống có triển vọng tại Thái Nguyên

i B GIÁO D C VÀ ÀO T O I H C THÁI NGUYÊN ––––––––– ––––––––– LƯU TH XUY N NGHIÊN C U KH NĂNG SINH TRƯ NG, PHÁT TRI N C A M T S GI NG U TƯƠNG NH P N I VÀ BI N PHÁP K THU T CHO GI NG CÓ TRI N V NG T I THÁI NGUYÊN LU N ÁN TI N SĨ NÔNG NGHI P THÁI NGUYÊN - 2011
i L I CAM OAN Tôi xin cam oan, ây là công trình nghiên c u c a tôi. Các s li u, k t qu nêu trong lu n án là trung th c và chưa có ai công b trong b t kỳ công trình nào khác. M i trích d n trong lu n án ã ư c ch rõ ngu n g c. Tác gi LƯU TH XUY N
ii L I CÁM ƠN Lu n án ư c hoàn thành v i s giúp nhi t tình c a nhi u cá nhân và cơ quan nghiên c u trong nư c. Trư c h t tác gi xin chân thành cám ơn PGS.TS. Luân Th p, TS. Tr n Minh Tâm, v i cương v ngư i hư ng d n khoa h c, ã có nhi u óng góp trong nghiên c u và hoàn thành lu n án c a nghiên c u sinh. Tác gi xin bày t lòng cám ơn t i Ban Giám Hi u Trư ng i h c Nông Lâm, Trung tâm Th c hành Th c nghi m ã giúp và t o i u ki n cho nghiên c u sinh th c hi n các thí nghi m ng ru ng t i trư ng và hoàn thành lu n án. Tác gi xin chân thành cám ơn s giúp nhi t tình c a lãnh o S Nông nghi p và Phát tri n nông thôn, Chi C c th ng kê Thái Nguyên. Tác gi xin cám ơn UBND xã Tràng Xá - Huy n Võ Nhai, xã Sơn C m - Huy n Phú Lương, xã Hoá Thư ng - Huy n ng H t nh Thái Nguyên trong vi c cung c p s li u và thông tin liên quan n tài, b trí thí nghi m ng ru ng và h p tác tri n khai xây d ng mô hình tr ng u tương ông và xuân có s tham gia c a nông dân. Nghiên c u sinh xin ư c cám ơn s giúp và t o i u ki n c a cán b , gi ng viên khoa Nông h c - Trư ng i h c Nông Lâm Thái Nguyên. Xin trân tr ng cám ơn Ban Sau i h c, i h c Thái Nguyên, Khoa Sau i h c, Trư ng ih c Nông Lâm Thái Nguyên ã t o i u ki n thu n l i nghiên c u sinh hoàn thành lu n án c a mình. Thái nguyên, ngày 15/10/2010 LƯU TH XUY N
iii M CL C L i cam oan .................................................................................................. i L i cám ơn .....................................................................................................ii M c l c ........................................................................................................iii Danh m c các kí hi u, các ch vi t t t............................................................ v Danh m c các b ng ....................................................................................... vi Danh m c các hình và th ......................................................................... ix M U ....................................................................................................... 1 1.1. Tính c p thi t c a tài ....................................................................... 1 1.2. M c ích c a tài.............................................................................. 2 1.3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a tài.............................................. 2 1.3.1. Ý nghĩa khoa h c...................................................................................2 1.3.2. Ý nghĩa th c ti n ...................................................................................3 1.4. Nh ng óng góp m i c a lu n án ........................................................ 3 Chương 1. T NG QUAN TÀI LI U ............................................................. 5 1.1. Tình hình s n xu t u tương trên th gi i và Vi t Nam...................... 5 1.1.1. Tình hình s n xu t u tương trên th gi i ..........................................5 1.1.2. M t s y u t h n ch s n xu t u tương trên th gi i ......................7 1.1.3. Tình hình s n xu t u tương Vi t Nam............................................9 1.2. Tình hình nghiên c u u tương trên th gi i và Vi t Nam ............... 12 1.2.1. Tình hình nghiên c u u tương trên th gi i ....................................12 1.2.2. Tình hình nghiên c u u tương Vi t Nam .....................................18 1.3. Nh ng k t lu n rút ra t t ng quan tài li u nghiên c u ...................... 28 Chương 2. N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U .................... 30 2.1. i tư ng và ph m vi nghiên c u ...................................................... 30 2.2. N i dung nghiên c u.......................................................................... 31 2.2.1. i u tra th c tr ng s n xu t u tương t i Thái Nguyên. .................31 2.2.2. ánh giá các gi ng u tương nh p n i t i Thái Nguyên. ................31 2.2.3. Nghiên c u m t s bi n pháp k thu t ch y u i v i gi ng u tương tri n v ng 99084 - A28 (th i v , m t , phân bón).......31 2.2.4. ng d ng k t qu nghiên c u vào xây d ng mô hình th nghi m. .......31
iv 2.3. Phương pháp nghiên c u ................................................................... 31 2.3.1. i u tra th c tr ng s n xu t u tương t i Thái Nguyên. .................31 2.3.2. Nghiên c u kh năng sinh trư ng phát tri n c a m t s gi ng u tương nh p n i t i Thái Nguyên................................................32 2.3.3. Nghiên c u m t s bi n pháp k thu t ch y u i v i gi ng u tương tri n v ng 99084 - A28....................................................37 2.4. Phương pháp x lý s li u ................................................................. 42 Chương 3. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ........................... 43 3.1. i u ki n t nhiên và tình hình s n xu t u tương c a Thái Nguyên ....... 43 3.1.1. i u ki n khí h u c a t nh Thái Nguyên ............................................43 3.1.2. K t q u i u t ra tình hình s n x u t u t ươ ng c a t n h Thái Nguyên ...................................................................................45 3.2. K t qu ánh giá các gi ng u tương nh p n i t i Thái Nguyên....... 53 3.2.1. K t qu ánh giá m t s gi ng u tương nh p n i trong v Xuân và v ông năm 2004 - 2005 t i Thái Nguyên .......................53 3.2.2. K t qu ánh giá các gi ng có tri n v ng trong v Xuân 2006 t i Thái Nguyên...............................................................................63 3.3. K t qu nghiên c u m t s bi n pháp k thu t i v i gi ng u tương tri n v ng 99084 - A28 t i Thái Nguyên................................. 65 3.3.1. K t qu nghiên c u xác nh th i v tr ng gi ng u tương 99084 - A28 trong xuân và v ông t i Thái Nguyên......................65 3.3.2. K t qu nghiên c u xác nh m t tr ng gi ng u tương 99084 - A28 trong v Xuân và v ông t i Thái Nguyên ................73 3.3.3. Nghiên c u lư ng m bón i v i gi ng u tương 99084 - A28 trong v Xuân t i t nh Thái Nguyên..........................................80 3.3.4. Nghiên c u lư ng lân bón i v i gi ng u tương 99084- A28 trong v Xuân t i t nh Thái Nguyên .................................................85 3.3.5. Nghiên c u lư ng kali bón i v i gi ng u tương 99084 - A28 trong v Xuân t i t nh Thái Nguyên..........................................89 3.3.6. Nghiên c u t h p phân bón i v i gi ng u tương tri n v ng t i Thái Nguyên........................................................................94 3.4. Xây d ng mô hình u tương m t s huy n c a t nh Thái Nguyên ...... 97 K T LU N VÀ NGH ........................................................................ 101 K t lu n .................................................................................................. 101 ngh ................................................................................................... 102 TÀI LI U THAM KH O .......................................................................... 104 PH L C .................................................................................................. 117
v DANH M C CÁC KÍ HI U, CÁC CH VI T T T Asia Vegetable Research Development Center AVRDC ( Trung tâm nghiên c u phát tri n rau Châu Á) BVTV B o v th c v t CCC Chi u cao cây CC1 Cành c p 1 CT Công th c CSDTL Ch s di n tích lá /c i ch ng FAO Food and Agriculture Organization (T ch c nông lương) K Kali nguyên ch t KHKTNN Khoa h c k thu t Nông Nghi p KL Kh i lư ng M Mt MH Mô hình NN&PTNT Nông nghi p và phát tri n nông thôn N m nguyên ch t NSLT Năng su t lý thuy t NSTT Năng su t th c thu P Lân nguyên ch t TB Trung bình TCN Tiêu chu n ngành TGST Th i gian sinh trư ng Tr. Tri u ng V V ông VX V Xuân
vi DANH M C CÁC B NG B ng 1.1. Tình hình s n xu t u tương trên th gi i ................................... 5 B ng 1.2. Tình hình s n xu t u tương c a 4 nư c ng u trên th gi i trong 3 năm g n ây ............................................................. 7 B ng 1.3. Tình hình s n xu t u tương Vi t Nam trong nh ng năm g n ây ........................................................................................ 9 B ng 1.4. S lư ng m u gi ng u tương ư c nh p n i giai o n 2001 - 2005................................................................................ 18 B ng 1.5. Các gi ng u tương ư c tuy n ch n t ngu n v t li u nh p n i ..................................................................................... 19 B ng 1.6. Các gi ng u tương ư c ch n t o b ng phương pháp lai h u tính ..................................................................................... 20 B ng 1.7. Các gi ng u tương ch n t o ư c b ng x lý t bi n............ 21 B ng 2.1. Các gi ng u tương làm v t li u nghiên c u trong thí nghi m ...... 30 B ng 2.2. Thành ph n hoá tính t t i các i m thí nghi m ....................... 37 B ng 2.3. Ngày gieo các thí nghi m th i v .............................................. 37 B ng 3.1. Tình hình s n xu t u tương c a t nh Thái Nguyên giai o n 2003 -2008................................................................................. 45 B ng 3.2. Di n tích u tương c a Thái Nguyên giai o n 2003 -2007 ..... 46 B ng 3.3. Mùa v tr ng u tương m ts i m i u tra......................... 47 B ng 3.4. Cơ c u gi ng và bi n pháp k thu t áp d ng trong s n xu t u tương t i các i m i u tra .................................................. 48 B ng 3.5. Tình hình s d ng phân bón cho u tương t i các h i u tra........ 49 B ng 3.6. Tình hình sâu b nh h i u tương m ts i m i u tra .......... 50 B ng 3.7. Các y u t thu n l i và h n ch i v i s n xu t u tương Thái Nguyên ........................................................................... 52
vii B ng 3.8. M t s ch tiêu sinh trư ng c a các gi ng u tương nh p n i t i Thái Nguyên ................................................................... 54 B ng 3.9. Ch s di n tích lá c a các gi ng u tương thí nghi m ............. 56 B ng 3.10. Tình hình sâu h i và ch ng c a các gi ng u tương thí nghi m t i Thái Nguyên ............................................................ 58 B ng 3.11. Các y u t c u thành năng su t c a các gi ng u tương nh p n i t i Thái Nguyên........................................................... 61 B ng 3.12. Năng su t c a các gi ng u tương thí nghi m .......................... 62 B ng 3.13. Th i gian sinh trư ng và năng su t c a các gi ng u tương có tri n v ng trong v Xuân 2006.............................................. 64 B ng 3.14. nh hư ng c a th i v tr ng n m t s ch tiêu sinh trư ng c a gi ng u tương 99084- A28 t i Thái Nguyên..................... 66 B ng 3.15. nh hư ng c a th i v tr ng n ch s di n tích lá c a gi n g u tương 99084- A28 t i Thái Nguyên ........................... 68 B ng 3.16. nh hư ng c a th i v tr ng n tình hình sâu h i và ch ng c a gi ng u tương 99084 - A28 t i Thái Nguyên......... 69 B ng 3.17. nh hư ng c a th i v tr ng n các y u t c u thành năng su t c a gi ng u tương 99084- A28 t i Thái Nguyên ............. 71 B ng 3.18. nh hư ng c a th i v tr ng n năng su t c a gi ng u tương 99084 - A28 t i Thái Nguyên .......................................... 72 B ng 3.19. nh hư ng c a m t t r ng n m t s ch tiêu sinh trư ng c a gi ng u tương 99084 - A28 t i Thái Nguyên ........ 74 B ng 3.20. nh hư ng c a m t t r ng n tình hình sâu h i và ch ng c a gi ng u tương 99084 - A28 t i Thái Nguyên................... 75 B ng 3.21. nh hư ng c a m t tr ng n các y u t c u thành năng su t c a gi ng u tương 99084- A28 t i Thái Nguyên ............. 77 B ng 3.22. nh hư ng c a m t tr ng năng su t c a gi ng u tương 99084- A28 t i Thái Nguyên ........................................... 78
viii B ng 3.23. nh hư ng c a lư ng m bón n m t s ch tiêu sinh trư ng và ch ng ch u c a gi ng u tương 99084- A28 t i Thái Nguyên .............................................................................. 81 B ng 3.24. nh hư ng c a lư ng m bón n năng su t và lãi thu n c a gi ng u tương 99084 - A28 trong v Xuân t i Thái Nguyên ....... 83 B ng 3.25. nh hư ng c a lư ng lân bón n m t s ch tiêu sinh trư ng và ch ng ch u c a gi ng u tương 99084 - A28 trong v Xuân t i Thái Nguyên ................................................ 86 B ng 3.26. nh hư ng c a lư ng lân bón n các y u t c u thành năng su t và năng su t c a gi ng u tương 99084- A28 trong v Xuân t i Thái Nguyên ................................................................. 87 B ng 3.27. nh hư ng c a lư ng kali bón n m t s ch tiêu sinh trư ng và ch ng ch u c a gi ng u tương 99084 - A28 trong v Xuân t i Thái Nguyên.................................................. 90 B ng 3.28. nh hư ng c a lư ng kali bón n năng su t và lãi thu n c a gi ng u tương 99084- A28 trong v Xuân t i Thái Nguyên ....... 92 B ng 3.29. nh hư ng c a các t h p phân bón n các y u t c u thành năng su t c a gi ng u tương 99084-A28 trong v Xuân 2009 t i TN ...................................................................... 95 B ng 3.30. nh hư ng c a các t h p phân bón năng su t và lãi thu n c a g i ng u tương 99084-A28 t i Thái Nguyên...................... 96 B ng 3.31. Năng su t u tương và lãi thu n các mô hình trình di n ........ 97
ix DANH M C CÁC HÌNH Hình 3.1. th tương quan gi a lư ng m bón v i sâu cu n lá và NSTT u tương (Trung bình v Xuân 2007 và v Xuân 2008) ............................................................................ 84 Hình 3.2. th tương quan gi a lư ng lân bón v i sâu c qu u tương (trung bình v Xuân 2007 và v Xuân 2008) ......... 89 Hình 3.3. th tương quan gi a lư ng kali bón v i sâu c qu u tương (trung bình v Xuân 2007 và v Xuân 2008) ......... 93 DANH M C CÁC BI U Bi u 3.1. nh hư ng c a th i v n năng su t gi ng u tương 99084 - A28 trong v Xuân và v ông t i Thái Nguyên .......... 73 Bi u 3.2. nh hư ng c a m t n năng su t gi ng u tương 99084 - A28 trong v Xuân và v ông t i Thái Nguyên .......... 79
1 M U 1.1. Tính c p thi t c a tài Cây u tương (Glycine max (L) Merr) là cây công nghi p ng n ngày có tác d ng r t nhi u m t và là cây có giá tr kinh t cao. S n ph m c a nó cung c p th c ph m cho con ngư i, th c ăn cho gia súc, nguyên li u cho công nghi p ch bi n và là m t hàng xu t kh u có giá tr . Ngoài ra u tương là cây tr ng ng n ngày r t thích h p trong luân canh, xen canh, g i v v i nhi u lo i cây tr ng khác và là cây c i t o t r t t t (Ngô Th Dân và các cs, 1999) [10]. Thành ph n dinh dư ng trong h t u tương r t cao, v i hàm lư ng protein t 38 - 40%, lipit t 15 - 20%, hy rat các bon t 15 - 16% và nhi u lo i sinh t và mu i khoáng quan tr ng cho s s ng (Ph m Văn Thi u, 2006 [44]). H t u tương là lo i s n ph m duy nh t mà giá tr c a nó ư c ánh giá ng th i c protein và lipit. Protein c a h t u tương không nh ng có hàm lư ng cao mà còn có y và cân i các axit amin c n thi t. Lipit c a u tương ch a m t t l cao các axit béo chưa no ( kho ng 60 -70%), có h s ng hoá cao, mùi v thơm như axit linoleic chi m 52- 65%, axit oleic chi m 25 - 36%, axit lonolenoic chi m 2 - 3%. Ngoài ra, trong h t u tương còn có nhi u lo i vitamin như vitamin PP, A, C, E, D, K, c bi t là vitamin B1 và B2 (Ph m Văn Thi u, 2006)[44]. u tương ư c gieo tr ng ph bi n trên c 7 vùng sinh thái trong c nư c. Trong ó, vùng Trung du mi n núi phía B c là nơi có di n tích gieo tr ng u tương nhi u nh t (69425 ha) chi m 37,10% t ng di n tích u tương c a c nư c và cũng là nơi có năng su t th p nh t ch t 10,30 t /ha (C c Tr ng Tr t, 2006) [9]. Có nhi u nguyên nhân nh hư ng n năng su t u tương trung du mi n núi th p như chưa có b gi ng t t phù h p, m c u tư th p, các bi n pháp k thu t canh tác chưa h p lý. Trong các y u t h n ch
2 trên thì gi ng và bi n pháp k thu t là y u t c n tr chính n năng su t u tương. K t qu i u tra gi ng năm 2003 - 2004 c a C c Tr ng Tr t (2006) [9] cho th y: Trung du mi n núi phía B c là m t trong ba vùng tr ng nhi u gi ng u tương a phương và ít gi ng m i nh t (37,5 - 38,4% di n tích tr ng gi ng a phương). có ư c gi ng u tương t t ph c v s n xu t có th dùng phương pháp lai t o gi ng m i, nh p n i, x lý t bi n, chuy n gen... Trong ó nh p ni có gi ng t t là con ư ng c i ti n gi ng nhanh nh t và hi u qu nh t (Nguy n c Lương và cs, 1999) [37]. Trong nh ng năm g n ây, nư c ta ã nh p n i ư c nhi u gi ng u tương t t. Tuy nhiên kh năng thích nghi c a m i gi ng v i vùng sinh thái là khác nhau. Trư c th c tr ng ó chúng tôi ã ti n hành tài: "Nghiên c u kh năng sinh trư ng phát tri n c a m t s gi ng u tương nh p n i và bi n pháp k thu t cho gi ng có tri n v ng t i Thái Nguyên”. 1.2. M c ích c a tài - L a ch n ư c gi ng u tương nh p n i có kh năng sinh trư ng phát tri n t t, phù h p v i i u ki n sinh thái c a Thái Nguyên. - Xác nh m t s bi n pháp k thu t thâm canh thích h p cho gi ng. 1.3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a tài 1.3.1. Ý nghĩa khoa h c - tài là công trình nghiên c u tuy n ch n gi ng u tương nh p n i và xác nh bi n pháp k thu t phù h p cho gi ng s n xu t u tương t i Thái Nguyên, k t qu nghiên c u góp ph n b sung cơ s lý lu n cho vi c phát tri n các gi ng u tương nh p n i t i Thái Nguyên.
3 - K t qu nghiên c u c a tài ã xác nh ư c gi ng u tương có ngu n g c nh p n i tri n v ng phù h p v i i u ki n sinh thái c a Thái Nguyên và bi n pháp k thu t phù h p cho gi ng trong v Xuân và v ông t i Thái Nguyên là tài li u khoa h c các nhà nghiên c u v nông nghi p, giáo viên và sinh viên các trư ng nông nghi p tham kh o. 1.3.2. Ý nghĩa th c ti n - tài ã xác nh ư c các y u t h n ch và tri n v ng phát tri n s n xu t u tương Thái Nguyên. - Xác nh và gi i thi u m t s gi ng u tương có kh năng sinh trư ng phát tri n t t trong v Xuân và v ông Thái Nguyên. - K t qu nghiên c u m t s bi n pháp k thu t tr ng u tương, góp ph n hoàn thi n quy trình thâm canh u tương v Xuân và v ông Thái Nguyên. - S d ng gi ng u tương m i năng su t cao và k thu t m i vào s n xu t em l i hi u qu kinh t cao hơn, tăng thu nh p cho nông dân s n xu t u tương, kích thích s n xu t u tương phát tri n Thái Nguyên. 1.4. Nh ng óng góp m i c a lu n án - Trên cơ s i u tra, phân tích ánh giá nh ng thu n l i, khó khăn nh hư ng n s n xu t, k t qu nghiên c u v gi ng u tương có ngu n g c nh p n i và m t s bi n pháp k thu t ã kh ng nh ư c cơ s khoa h c cho vi c phát tri n u tương v Xuân và v ông t nh Thái Nguyên. - ã xác nh ư c kh năng sinh trư ng phát tri n c a m t s gi ng u tương có ngu n g c nh p n i trong v Xuân và v ông t i Thái Nguyên và tuy n ch n ư c 2 gi ng là T2000 và 99084 - A28 cho năng su t cao. Trong v ông cho năng su t bình quân t 17,1 - 17,7 t /ha cao hơn so v i gi ng i ch ng DT84 t 3,8 - 4,5 t /ha, v Xuân năng su t bình quân t 21,6 - 22,4 t /ha hơn gi ng i ch ng 3,7 - 4,5 t /ha.
4 - ã b sung m t s bi n pháp k thu t hoàn thi n quy trình tr ng gi ng u tương m i (99084 - A28) v i khung th i v thích h p cho v Xuân là 15 tháng 2 n 6 tháng 3 và v ông là 5 n 25 tháng 9; m t thích h p cho v Xuân là 35 cây/m2 và v ông là 45 cây/m2; lư ng phân bón là 5 t n phân chu ng + 40 kg N + 80 kg P2O5 + 40 kg K2O + 300 kg vôi b t/ha. - ã xây d ng và th c hi n thành công mô hình trình di n tr ng u tương v Xuân và v ông t i 3 a bàn trong t nh là xã Tràng Xá - Huy n Võ Nhai, xã Hoá Thư ng - huy n ng H và xã Sơn C m - huy n Phú Lương v i gi ng 99084 - A28 và k thu t m i t năng su t v Xuân t 25,4 - 28,3 t /ha tăng 52,8 - 53,9% so v i gi ng i ch ng, v ông t 23,2 - 27,5 t /ha tăng 52,6 - 63,5% so v i gi ng i ch ng; lãi thu n t 20,2 - 24,5 tri u ng/ha trong v Xuân và 20,3 -23,3 tri u ng trong v ông.
5 Chương 1 T NG QUAN TÀI LI U 1.1. Tình hình s n xu t u tương trên th gi i và Vi t Nam 1.1.1. Tình hình s n xu t u tương trên th gi i u tương là m t trong nh ng cây có d u quan tr ng b c nh t trên th gi i và là cây tr ng ng v trí th tư trong các cây làm lương th c th c ph m sau lúa mỳ, lúa nư c và ngô. Vì v y s n xu t u tương trên th gi i tăng r t nhanh c v di n tích, năng su t và s n lư ng ư c th hi n qua b ng 1.1. - V di n tích: Năm 1960 th gi i tr ng ư c 21,00 tri u ha thì n năm 2000 sau 40 năm di n tích tr ng ã t 74,34 tri u ha tăng 3,5 l n. Năm 2005 di n tích tr ng u tương là 91,39 tri u ha. Năm 2008 c th gi i tr ng ư c 96,87 tri u ha tăng 4,61 l n so v i năm 1960. - V năng su t: Năm 1960 năng su t u tương th gi i ch t 12,00 t /ha n năm 1990 là 19,17 t /ha tăng 59,75%. n năm 2008 năng su t u tương th gi i t 23,84 t / ha tăng 98,67% so v i năm 1960. B ng 1.1. Tình hình s n xu t u tương trên th gi i Di n tích Năng su t S n lư ng Năm (tri u ha) (t /ha) (tri u t n) 1960 21,00 12,00 25,20 1990 54,34 19,17 104,19 2000 74,34 21,70 151,41 2005 91,39 23,00 209,53 2006 92,99 23,82 221,50 2007 94,90 22,78 216,18 2008 96,87 23,84 230,95 (Ngu n: FAO Statistic Database, 2009 [75])
6 - V s n lư ng: Cùng v i s tăng lên v di n tích và năng su t, s n lư ng u tương c a th gi i cũng ư c tăng lên nhanh chóng. Năm 1960 s n lư ng u tương th gi i t 25,20 tri u t n thì n năm 1990 tăng lên t 104,19 tri u t n, tăng g p g n 4 l n. n năm 2000 s n lư ng u tương th gi i t 151,41 tri u t n, tăng g p g n 6 l n so v i năm 1960. Năm 2008 s n lư ng u tương th gi i t t i 230,95 tri u t n, tăng g p 8,85 l n so v i năm 1960. Trên th gi i, s n xu t u tương ch y u t p trung các nư c như M , Braxin, Trung Qu c và Achentina (Ph m Văn Thi u, 2006) [44]. Trư c năm 1970, ch có M và Trung Qu c là hai nư c s n xu t u tương l n nh t t h gi i . T c phát tri n u tương M nhanh hơn Trung Qu c. S n lư ng u tương c a M trên th gi i tăng t 60% năm 1960 lên nh cao là 75% năm 1969, trong khi s n lư ng u tương c a Trung Qu c gi m t 32% xu ng 16% trong cùng th i kỳ. Hi n nay, M v n là qu c gia s n xu t u tương ng u th gi i v i 45% di n tích và 55% s n lư ng. Braxin là nư c ng th 2 châu M và cũng ng th 2 trên th gi i v di n tích và s n lư ng u tương. Năm 2000, Braxin s n xu t u tương chi m 18,5% v di n tích và 20,1% v s n lư ng trên th gi i. Năm 2009 s n lư ng u tương c a Braxin t 50,195 tri u t n. Trung Qu c là nư c ng th 4 trên th gi i v s n xu t cây tr ng này. Trung Qu c, u tương ư c tr ng ch y u vùng ông B c, nơi có nh ng i n hình năng su t cao, t t i 83,93 t /ha u tương h t trên di n tích 0,4 ha và 49,6 t /ha trên di n tích 0,14 ha ( ư ng H ng D t, 1995) [12]. Năm 2009 năng su t u tương c a Trung Qu c t 17,79 t /ha và s n lư ng t 16,900 tri u t n.
7 B ng 1.2. Tình hình s n xu t u tương c a 4 nư c ng u trên th gi i trong 3 năm g n ây Năm 2007 Năm 2008 Năm 2009 Di n Sn Di n Sn Di n Sn Năng Năng Năng Tên nư c tích lư ng tích lư ng tích lư ng su t su t su t (tri u (tri u (tri u (tri u (tri u (tri u (t /ha) (t /ha) (t /ha) ha) t n) ha) t n) ha) t n) M 29,33 22,77 66,77 29,93 28,60 85,740 28,84 28,72 82,820 Braxin 18,52 28,08 52,02 21,52 23,14 49,793 22,89 21,92 50,195 Achetina 12,40 28,00 34,88 14,30 22,00 31,500 14,03 27,28 33,300 Trung 9,32 16,53 15,39 9,70 18,14 17,600 9,500 17,79 16,900 Qu c (Ngu n: FAO Statistic Database, 2009 [75]) 1.1.2. M t s y u t h n ch s n xu t u tương trên th gi i Nghiên c u các y u t h n ch s n xu t u tương các nhà khoa h c ã x p chúng thành 3 nhóm g m: nhóm y u t kinh t - xã h i, nhóm y u t sinh h c và nhóm y u t phi sinh h c. Nhóm các y u t kinh t xã h i, Wiliam M. J., Dillon J. L. (1987) [114] ã ch ra r ng: Y u t quan tr ng nh t h n ch s n xu t u là s thi u quan tâm chú ý ưu tiên phát tri n cây u k c phía nhà nư c và nông dân. Nhi u nơi, con ngư i ch y u chú tr ng phát tri n cây lương th c, coi cây u là cây tr ng ph . Nông dân nghèo không có cơ h i ti p c n v i nh ng k thu t ti n b . Nhóm các y u t sinh h c h n ch s n xu t u tương là v n sâu b nh h i, thi u gi ng cho năng su t cao thích h p cho t ng vùng sinh thái, gi ng có kh năng ch ng ch u v i sâu b nh và gi ng phù h p v i t ng m c ích s d ng. Do u tương là cây tr ng không c nên nó là i tư ng c a
8 r t nhi u loài sâu h i như sâu xanh, sâu o, sâu ăn lá, côn trùng cánh c ng, sâu c qu , b xít, r p... Nghiên c u c a Pitaksa và các cs (1998) [101] cho bi t: T ng s qu /cây và kh i lư ng h t gi m d n theo m c tăng c a m t r p, trong khi ó s qu b h i và s qu không phát tri n ư c l i tăng theo m c tăng c a m t r p. K t qu nghiên c u cũng cho bi t s qu không phát tri n ư c có tương quan thu n ch t v i m t r p (r = 0,97) và năng su t h t có tương quan ngh ch ch t v i m t r p (r = 0,86). c bi t b nh h i là m t trong nh ng y u t h n ch quan tr ng nh t n năng su t u tương. Theo Mulrooney (1988) [98 ]: T i M b nh h i ã làm m t t 4 - 40% s n lư ng u tương tuỳ theo năm và gi ng. Trong các lo i b nh h i u tương thì g s t là m t trong nh ng b nh nh hư ng l n n năng su t (Keogh, 1989) [88]. Theo Surin và các cs (1988) [108]: Trong i u ki n nhi t i nóng m b nh g s t là b nh nguy hi m và xu t hi n v i t l cao nh t. T i Thái Lan b nh g s t có th làm gi m năng su t t 10 - 20% (Sangawongse, 1973) [104]. Úc, g s t là m t b nh i d ch xu t hi n tt c các bang tr ng u tương như Queensland, New South Wale và có th làm gi m năng su t và s n lư ng t i 60% (Keogh, 1979) [87]. Sing (1976) [106] cũng cho bi t: T i n vào nh ng năm 1970 - 1976 b nh g s t ã làm gi m 70% s n lư ng u tương. T i Braxin, m t vùng s n xu t u tương quan tr ng c a th gi i cũng xác nh b nh g s t l à y u t h n c h c ơ b n n năng su t c a u tương (Chares and Fransisco, 1981) [68]. Nhóm các y u t phi sinh h c là t ai, khí h u ã h n ch s n xu t u tương trên th gi i. Carangan và các cs (1987) [67], cho r ng: Các y u t khí h u, i u ki n t, ch mưa là nh ng y u t h n ch năng su t u hu h t khu v c châu Á. Theo Caswell (1987)[69] cho r ng châu Á dinh dư ng t là nguyên nhân chính gây ra năng su t th p cây u . u tương là cây tr ng c n r t m n c m v i nư c. Theo Villalobos - Rodriguez và các cs (1985)[112], Garside và các cs (1992) [76] cho r ng: u tương g p h n mu n
9 sau giai o n ra hoa làm qu năng su t s gi m nghiêm tr ng do h s thu ho ch gi m m nh. Nghiên c u c a Wien và các cs (1979) [115] cho bi t: Năng su t h t có th b gi m t 9 - 37% các gi ng u tương khi g p h n giai onbt u ra hoa trong i u ki n gieo tr ng ngoài ng ru ng. Theo Rose (1988) [ 103] trong i u ki n có tư i và không tư i thì năng su t, t l protêin và t l d u trong h t gi a các gi ng u tương sai khác có ý nghĩa. 1.1.3. Tình hình s n xu t u tương Vi t Nam Theo Ngô Th Dân và cs, 1999 [10], Ph m Văn Thi u, 2006 [44] u tương ã ư c tr ng nư c ta t r t s m. Tuy nhiên trư c Cách m ng tháng 8/1945 di n tích tr ng u tương còn ít m i t 32.000 ha (1944), năng su t th p 4,1 t /ha. Sau khi t nư c th ng nh t (1976) di n tích tr ng u tương bt u u c m r ng 39.400 ha và năng su t t 5,3 t /ha. Trong nh ng năm g n ây, cây u tương ã ư c phát tri n khá nhanh c v di n tích và năng su t. Tình hình s n xu t u tương c a nư c ta trong nh ng năm g n ây ư c trình bày qua b ng 1.3. B ng 1.3. Tình hình s n xu t u tương Vi t Nam trong nh ng năm g n ây Di n tích Năng su t S n lư ng Năm (nghìn ha) (t /ha) (nghìn t n) 1995 121,1 10,30 125,5 2000 122,3 11,80 144,9 2005 204,1 14,34 292,7 2006 185,6 13,90 158,1 2007 187,4 14,70 275,5 2008 191,5 14,03 268,6 (Ngu n: FAO Statistic Database, 2009 [75])