Nghiên cứu mối liên quan giữa chỉ số chức năng cơ tim thất trái với vùng thiếu máu và mức độ suy tim ở bệnh nhân thiếu máu cơ tim cục bộ mạn tính

TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2013<br /> <br /> NGHIÊN CỨU MỐI LIÊN QUAN GIỮA CHỈ SỐ CHỨC NĂNG CƠ TIM<br /> THẤT TRÁI VỚI VÙNG THIẾU MÁU VÀ MỨC ĐỘ SUY TIM<br /> Ở BỆNH NHÂN THIẾU MÁU CƠ TIM CỤC BỘ MẠN TÍNH<br /> Hoàng Đình Anh*<br /> TÓM TẮT<br /> Nghiên cứu mối liên quan chỉ số chức năng cơ tim (chỉ số Tei) với vùng thiếu máu và suy tim ở<br /> 75 bệnh nhân (BN) bệnh tim thiếu máu cục bộ (BTTMCB), 45 nam (60%), 30 nữ (40%), tuổi trung<br /> bình 64,2  9,1. Kết quả:<br /> Chỉ số Tei tăng cao ở BN BTTMCB (Tei = 0,75  0,17), chƣa thấy sự khác biệt rõ rệt giữa các<br /> vùng tổn thƣơng thiếu máu. BN suy tim, theo NYHA, Tei tăng cao hơn BN không suy tim (Tei = 0,75<br /> - 0,83 so với 0,67). Chỉ số Tei tăng dần theo giai đoạn suy chức năng tâm trƣơng tới giai đoạn 2,<br /> giảm ở giai đoạn 3, khác biệt chƣa có ý nghĩa.<br /> * Từ khóa: Bệnh tim thiếu máu cục bộ; Chỉ số Tei; Suy chức năng tâm trƣơng.<br /> <br /> STUDY OF RELATION BETWEEN LEFT VENTRICULAR<br /> TEI INDEX AND LOCAL ISCHEMIA AND HEART FAILURE<br /> IN ISCHEMIC HEART DISEASE PATIENTS<br /> SUMMARY<br /> We studied relation between left ventricular (LV) Tei index and local ischemia, heart failure in 75<br /> patients with ischemic heart diseases, average aged 64.2  9.1 (45 men, 30 women). The result<br /> showed that:<br /> The Tei index increased in patients with ischemic heart disease (Tei = 0.75  0.17), but there was<br /> no significant different between LV Tei and ischemic local. LV Tei in heart failure patients increased<br /> significantly in comparison with patients did not suffer from heart failure (Tei = 0.75 - 0.83 vs 0.67).<br /> LV Tei increased gradualy in stage of diastolic function failure.<br /> * Key words: Ischemic heart diseases; LV Tei; Diastolic function failure.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Bệnh tim thiếu máu cục bộ (Ischemic<br /> heart disease) thƣờng gặp ở các nƣớc phát<br /> <br /> triển, có xu hƣớng tăng mạnh ở các nƣớc<br /> đang phát triển, trong đó có Việt Nam. Ở<br /> Mỹ, ƣớc tính tỷ lệ mắc bệnh khá cao (7 11%) và là nguyên nhân tử vong hàng đầu.<br /> <br /> * Bệnh viện 103<br /> Người phản hồi (Corresponding): Hoàng Đình Anh (anhhoangc9@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 16/8/2013; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 2/9/2013<br /> Ngày bài báo được đăng: 30/9/2013<br /> <br /> 70<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2013<br /> Ở Việt Nam, theo thống kê tại Viện Tim<br /> <br /> > 4 mm, rộng 0,03 - 0,04 giây. BN đƣợc<br /> <br /> mạch Quốc gia, BTTMCB chiếm 9,0% tổng<br /> <br /> làm ECG và siêu âm tại Khoa Chẩn đoán<br /> <br /> số BN điều trị. Bệnh thƣờng tiến triển thầm<br /> <br /> Chức năng, Bệnh viện 103.<br /> <br /> lặng, chỉ biểu hiện khi có hẹp đáng kể động<br /> <br /> - Vị trí thiếu máu trên điện tim khi có tiêu<br /> <br /> mạch vành gây tổn thƣơng cơ tim. Diễn<br /> <br /> chuẩn thiếu máu ở trên các đạo trình: vùng<br /> <br /> biến bắt đầu từ rối loạn chuyển hóa ở tế<br /> <br /> trƣớc vách: V1 - V4; trƣớc bên: V5, V6, D1,<br /> <br /> bào cơ tim đến những rối loạn chức năng<br /> <br /> aVL; trƣớc rộng: V1 - V6; sau dƣới: D2, D3,<br /> <br /> tim và suy tim.<br /> <br /> aVF.<br /> <br /> Năm 1995, Tei và CS nghiên cứu một số<br /> thông số siêu âm tim và đƣa ra phƣơng<br /> pháp đánh giá chức năng toàn bộ thất trái<br /> bằng chỉ số chức năng cơ tim, còn gọi là chỉ<br /> số Tei. Ở nƣớc ta, đã có một số nghiên cứu<br /> về chỉ số này ở BN nhồi máu cơ tim, đái<br /> tháo đƣờng týp 2, tăng huyết áp, nhƣng<br /> đánh giá biến đổi của chỉ số này với vị trí<br /> <br /> - Tiêu chuẩn phân độ suy tim theo<br /> NYHA, chia làm 4 độ.<br /> - Đánh giá các thông số siêu âm Doppler<br /> tim: thời gian giãn cơ đồng thể tích (IVRT),<br /> thời gian co cơ đồng thể tích (IVCT), thời<br /> gian tống máu (ET), thời gian toàn tâm thu<br /> (TST) và chỉ số Tei theo công thức:<br /> <br /> tổn thƣơng cơ tim, tình trạng suy tim ở BN<br /> <br /> Chỉ số Tei = (IVRT + IVCT)/ET<br /> <br /> còn ít. Vì vậy, nghiên cứu này nhằm: Đánh<br /> <br /> Phổ van<br /> <br /> giá mối liên quan một số thông số siêu âm<br /> <br /> 2 lá<br /> <br /> ET<br /> <br /> và chỉ số Tei với vị trí thiếu máu cơ tim trên<br /> điện tim và tình trạng suy tim ở BN thiếu<br /> máu cơ tim cục bộ.<br /> IVCT<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> <br /> IVRT<br /> <br /> ĐMC<br /> <br /> Sơ đồ cách tính chỉ số Tei.<br /> <br /> 1. Đối tượng nghiên cứu.<br /> - 75 BN BTTMCB có cơn đau thắt ngực<br /> điển hình hoặc không điển hình, tiêu chuẩn<br /> điện tim có thiếu máu cơ tim cục bộ nhƣ<br /> đoạn ST chênh xuống ≤ 1 mm hoặc ST<br /> <br /> - Phân loại rối loạn chức năng tâm trƣơng<br /> trên siêu âm:<br /> Giai đoạn 1 (giãn bất thƣờng): IVRT > 100 ms,<br /> E/A < 1, DT > 240 ms.<br /> <br /> chênh lên ≥ 2 mm ở V1 - V4, hoặc chênh<br /> <br /> Giai đoạn 2 (giả bình thƣờng): IVRT 60 -<br /> <br /> lên ≥ 1 mm ở các đạo trình khác, sóng T (-)<br /> <br /> 100 ms, E/A khoảng từ 1 - 2, DT 150 - 220 ms.<br /> <br /> đối xứng có thể có xuất hiện sóng Q sâu<br /> <br /> 71<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2013<br /> Giai đoạn 3 (thể hạn chế): IVRT < 60<br /> <br /> ms, E/A > 2, DT < 150 ms.<br /> <br /> A<br /> <br /> B<br /> <br /> C<br /> <br /> D<br /> Hình A: Chỉ số Tei; B: Suy tâm trƣơng giai đoan 1;<br /> C: Suy tâm trƣơng giai đoạn 2; D: Suy tâm trƣơng giai đoạn 3.<br /> <br /> * Xử lý số liệu: theo chƣơng trình SPSS 11.5.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br /> Bảng 1: Đặc điểm tuổi, giới và biến đổi điện tim có tổn thƣơng thiếu máu và/hoặc nhồi<br /> máu cơ tim cũ ở nhóm nghiên cứu.<br /> T H ¤ N G<br /> <br /> C H U N G<br /> <br /> N M<br /> A<br /> <br /> NỮ<br /> <br /> n<br /> <br /> 75<br /> <br /> 45<br /> <br /> 30<br /> <br /> %<br /> <br /> 100<br /> <br /> 60,0<br /> <br /> 40,0<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> Tuổi trung bình<br /> <br /> 64,2  9,1<br /> <br /> 62,6  7,8<br /> <br /> 66,7  8,0<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> Trƣớc vách (V1 - V3)<br /> <br /> 22 (24,2%)<br /> <br /> Trƣớc bên (V3 - V6, aVL, D1)<br /> <br /> 34 (37,4%)<br /> <br /> Trƣớc rộng (V1 - V6aVL.D1)<br /> <br /> 9 (9,9%)<br /> <br /> Sau dƣới (D2D3aVF)<br /> <br /> 26 (28,5%)<br /> <br /> 72<br /> <br /> p<br /> <br /> Tổng số 91<br /> vùng/75 BN<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2013<br /> BN BTTMCB trong nghiên cứu của chúng<br /> tôi có tuổi trung bình khá cao (64,2  9,1),<br /> thấp nhất 44 tuổi, cao nhất 84 tuổi. Bệnh<br /> thƣờng liên quan đến quá trình vữa xơ<br /> động mạch nói chung, trong đó có tổn thƣơng<br /> vữa xơ động mạch vành, chủ yếu gặp ở<br /> ngƣời có tuổi. Một số nghiên cứu trong và<br /> ngoài nƣớc thấy bệnh thƣờng gặp ở lứa<br /> tuổi > 58, tuổi ở cả hai giới gần nhƣ nhau,<br /> không có sự khác biệt, nhƣng nam gặp<br /> nhiều hơn nữ (60,0% so với 40,0%), tỷ lệ<br /> nam/nữ là 1,5. Điều này phù hợp với nhiều<br /> nghiên cứu: nam có nhiều yếu tố nguy cơ<br /> mắc bệnh động mạch vành hơn nữ nhƣ<br /> nghiện thuốc lá, uống rƣợu, tăng huyết áp.<br /> Tất cả BN nghiên cứu đều đƣợc ghi điện<br /> tim trƣớc khi siêu âm, tìm ra vùng thiếu<br /> <br /> máu hoặc nhồi máu cũ cần khảo sát kỹ khi<br /> siêu âm. Các BN có đoạn ST > 2 mm<br /> hoặc ST 1 mm hoặc có thay đổi sóng T<br /> và/hoặc xuất hiện sóng Q sâu, sóng vành<br /> Pardee có tổn thƣơng thiếu máu, nhồi máu<br /> cơ tim. Có BN có tới 2 - 3 vùng tổn thƣơng,<br /> nhƣ vậy, số vùng tổn thƣơng cao hơn so<br /> với số BN (91 vùng/75 BN). Tổn thƣơng<br /> động mạch vành trái ở các vùng trƣớc<br /> vách, thành bên và trƣớc rộng nhiều hơn<br /> (65 vùng), thành sau dƣới ít hơn (26 vùng).<br /> Nghiên cứu của Đào Tiến Mạnh cũng gặp<br /> chủ yếu tổn thƣơng thiếu máu và nhồi máu<br /> gặp ở thành trƣớc bên do động mạch vành<br /> trái chi phối [3].<br /> <br /> Bảng 2: Mối liên quan chỉ số Tei với vị trí tổn thƣơng thiếu máu cơ tim, nhồi máu cũ trên<br /> điện tim đồ.<br /> PHÂN NHÓM THEO VÙNG TỔN THƢƠNG CƠ TIM TRÊN ĐIỆN TIM ĐỒ<br /> (91 vùng/75 BN)<br /> <br /> THÔNG SỐ<br /> <br /> Trƣớc vách<br /> <br /> Trƣớc bên<br /> <br /> Trƣớc rộng<br /> <br /> Sau dƣới<br /> <br /> (n = 22)<br /> <br /> (n = 34)<br /> <br /> (n = 9)<br /> <br /> (n = 26)<br /> <br /> IVRT (ms)<br /> <br /> 116,8 ± 26,6<br /> <br /> 119,5 ± 23,8<br /> <br /> 131,4 ± 23,6<br /> <br /> 122,4 ± 22,8<br /> <br /> IVCT (ms)<br /> <br /> 78,4 ± 35,1<br /> <br /> 71,6 ± 26,3<br /> <br /> 73,5 ± 43,1<br /> <br /> 67,0 ± 23,6<br /> <br /> ET (ms)<br /> <br /> 245,7 ± 29,2<br /> <br /> 249,6 ± 34,2<br /> <br /> 254,9 ± 35,4<br /> <br /> 236,3 ± 31,8<br /> <br /> TST (ms)<br /> <br /> 432,6 ± 35,8<br /> <br /> 425,7 ± 46,8<br /> <br /> 440,5 ± 46,1<br /> <br /> 418,0 ± 44,2<br /> <br /> IVRT/ET<br /> <br /> 0,49 ± 0,14<br /> <br /> 0,49 ± 0,11<br /> <br /> 0,53 ± 0,15<br /> <br /> 0,53 ± 0,12<br /> <br /> IVCT/ET<br /> <br /> 0,31 ± 0,11<br /> <br /> 0,29 ± 0,12<br /> <br /> 0,27 ± 0,21<br /> <br /> 0,27 ± 0,06<br /> <br /> Chỉ số Tei<br /> <br /> 0,78 ± 0,19<br /> <br /> 0,72 ± 0,15<br /> <br /> 0,79 ± 0,17<br /> <br /> 0,80 ± 0,17<br /> <br /> Tei chung<br /> cả nhóm<br /> <br /> 0,75 ± 0,17<br /> <br /> p<br /> <br /> > 0,05<br /> (ANOVA)<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> (Số tham chiếu bình thƣờng Tei: 0,45 ± 0,06)<br /> <br /> Chia vị trí thiếu máu thành 4 vùng, đánh giá các thông số chức năng tim xem vùng cơ<br /> tim nào có tổn thƣơng thiếu máu gây thay đổi chức năng tim nặng nề hơn. Xét chung cả<br /> nhóm nghiên cứu đều có thay đổi chức năng tim, biểu hiện chỉ số Tei tăng cao từ 0,72 ±<br /> 0,15 đến 0,80 ± 0,17, nhƣng giữa các nhóm, chỉ số Tei và các thông số cấu thành chỉ số<br /> Tei đều không có khác biệt (p > 0,05). Tarkan T khi nghiên cứu Tei ở BN nhồi máu cơ tim<br /> cũ thấy Tei tăng cao hơn bình thƣờng, chƣa thấy có mối liên quan nào giữa nhồi máu cơ<br /> tim cũ thành trƣớc và thành sau. Chỉ số Tei ở nhóm nghiên cứu này tăng hơn của Nguyễn<br /> Thị Thu Hoài [1] trên ngƣời Việt Nam bình thƣờng (0,75 ± 0,17 so với 0,45 ± 0,06)<br /> <br /> 73<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2013<br /> (p < 0,01), còn ở BN nhồi máu cơ tim cấp có động mạch thủ phạm liên thất trƣớc, Tei cao<br /> hơn nhánh động mạch mũ và vành phải. Có sự khác biệt này do chúng tôi chỉ lựa chọn BN<br /> BTTMCB mạn tính hoặc nhồi máu cơ tim cũ.<br /> Bảng 3: Mối liên quan chỉ số Tei ở BN BTTMCB mạn tính có suy tim và không suy tim<br /> (phân độ suy tim theo NYHA).<br /> PHÂN NHÓM CÓ SUY TIM VÀ KHÔNG SUY TIM (75 BN)<br /> THÔNG SỐ<br /> <br /> Suy tim (n = 44)<br /> <br /> Không suy tim<br /> <br /> p<br /> (ANOVA)<br /> <br /> Độ 1 và 2 (19)<br /> <br /> Độ 3 (25)<br /> <br /> (n = 31)<br /> <br /> IVRT (ms)<br /> <br /> 117,3 ± 20,8<br /> <br /> 124,7 ± 28,3<br /> <br /> 118,4 ± 18,3<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> IVCT<br /> <br /> 66,6 ± 15,6<br /> <br /> 69,5 ± 25,3<br /> <br /> 52,9 ± 20,9<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> ET<br /> <br /> 237,2 ± 28,7<br /> <br /> 234,8 ± 41,8<br /> <br /> 253,4 ± 28,9<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> TST<br /> <br /> 425,3 ± 42,1<br /> <br /> 440,2 ± 53,7<br /> <br /> 423,8 ± 37,9<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> IVRT/ET<br /> <br /> 0,48 ± 0,09<br /> <br /> 0,53 ± 0,15<br /> <br /> 0,47 ± 0,09<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> IVCT/ET<br /> <br /> 0,28 ± 0,08<br /> <br /> 0,29 ± 0,11<br /> <br /> 0,21 ± 0,09<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> Chỉ số Tei<br /> <br /> 0,75 ± 0,12<br /> <br /> 0,83 ± 0,19<br /> <br /> 0,67 ± 0,14<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> 44/75 BN có suy tim, 31 BN không suy tim, chỉ số Tei ở BN có suy tim khác biệt so với<br /> BN không suy tim và có thay đổi về thời gian co cơ đồng thể tích tăng dần theo mức độ<br /> suy tim. Ngƣợc lại, thời gian tống máu thất trái ngắn hơn ở BN có mức độ suy tim nặng<br /> hơn. Rõ ràng, chỉ số Tei, IVCT, ET có liên quan với mức độ suy tim (p < 0,05). Nghiên cứu<br /> của Bruch khi so sánh chỉ số Tei ở 38 BN BTTMCB không có triệu chứng suy tim trên lâm<br /> sàng và 43 BN có suy tim thấy Tei ở nhóm có suy tim tăng cao do IVCT kéo dài, ET ngắn lại.<br /> Bảng 4: Mối liên quan chỉ số Tei với giai đoạn suy chức năng tâm trƣơng.<br /> GIAI ĐOẠN SUY CHỨC NĂNG TÂM TRƢƠNG (n = 75)<br /> THÔNG SỐ<br /> <br /> Bình thƣờng<br /> <br /> Giai đoạn 1<br /> <br /> Giai đoạn 2<br /> <br /> Giai đoạn 3<br /> <br /> (n = 15)<br /> <br /> (n = 47)<br /> <br /> (n = 5)<br /> <br /> (n = 8)<br /> <br /> IVRT (ms)<br /> <br /> 120,2 ± 21,1<br /> <br /> 119,9 ± 22,4<br /> <br /> 136,5 ± 17,9*<br /> <br /> 111,7 ± 33,5*<br /> <br /> IVCT(ms)<br /> <br /> 58,6 ± 20,8<br /> <br /> 71,4 ± 26,3<br /> <br /> 67,3 ± 25,6<br /> <br /> 60,1 ± 18,7<br /> <br /> ET(ms)<br /> <br /> 248,1 ± 31,8<br /> <br /> 249,7 ± 23,6<br /> <br /> 230,8 ± 34,8<br /> <br /> 236,1 ± 59,9<br /> <br /> TST(ms)<br /> <br /> 426,3 ± 45,3<br /> <br /> 438,7 ± 38,1<br /> <br /> 423,8 ± 47,6<br /> <br /> 433,5 ± 68,9<br /> <br /> IVRT/ET<br /> <br /> 0,49 ± 0,11<br /> <br /> 0,48 ± 0,08<br /> <br /> 0,63 ± 0,15<br /> <br /> 0,46 ± 0,16<br /> <br /> IVCT/ET<br /> <br /> 0,24 ± 0,09<br /> <br /> 0,29 ± 0,11<br /> <br /> 0,23 ± 0,09<br /> <br /> 0,24 ± 0,09<br /> <br /> Chỉ số Tei<br /> <br /> 0,73 ± 0,16<br /> <br /> 0,77 ± 0,17<br /> <br /> 0,86 ± 0,22*<br /> <br /> 0,74 ± 0,15*<br /> <br /> (* p < 0,05)<br /> Rối loạn chức năng tâm trƣơng là sự bất<br /> thƣờng về thƣ giãn và tính đàn hồi của thất<br /> trái, những biểu hiện này thƣờng gặp ở BN<br /> <br /> 74<br /> <br /> p<br /> (ANOVA)<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> BTTMCB. Hiện nay, đã có một số nghiên<br /> cứu về liên quan chỉ số Tei và giai đoạn rối<br /> loạn chức năng tâm trƣơng. Nghiên cứu<br /> <br />