Nghiên cứu sự thay đổi nồng độ một số yếu tố viêm không đặc hiệu ở bệnh nhân hội chứng mạch vành cấp

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2015<br /> <br /> NGHIÊN CỨU SỰ THAY ĐỔI NỒNG ĐỘ MỘT SỐ YẾU TỐ<br /> VIÊM KHÔNG ĐẶC HIỆU Ở BỆNH NHÂN<br /> HỘI CHỨNG MẠCH VÀNH CẤP<br /> Nguyễn Thị Thanh Thúy*; Phạm Nguyễn Vinh**; Phạm Mạnh H ng***<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: khảo sát biến đổi nồng độ các dấu ấn viêm và miễn dịch không đặc hiệu CRPhs,<br /> bổ thể C3, C4 và IL-6 ở bệnh nhân (BN) hội chứng mạch vành cấp (HCMVC). Đối tượng và<br /> phương pháp: nghiên cứu mô tả cắt ngang, có đối chứng nhóm bệnh gồm 100 BN bị HCMVC<br /> và nhóm chứng gồm 50 người không bị bệnh mạch vành (BMV) vào khám, chữa bệnh cùng<br /> thời điểm từ 10 - 2011 đến 10 - 2013 tại Viện Tim TP. Hồ Chí Minh. Kết quả: IL-6, C3, C4,<br /> CRPhs tăng cao ở nhóm có HCMVC so với nhóm chứng. Kết luận: nồng độ các dấu ấn viêm và<br /> miễn dịch không đặc hiệu thay đổi ở BN có HCMVC.<br /> * Từ khóa: Hội chứng mạch vành cấp; Đáp ứng viêm; Interleukin; Bổ thể.<br /> <br /> Evaluation of some Non-Specific Inflammatory Markers in Patients<br /> with Acute Coronary Syndrome<br /> Summary<br /> Objectives: To evaluate the concentrations of non-specific inflammatory markers: CRPhs,<br /> C3 and C4 complements and interleukin-6 in acute coronary syndrome (ACS) patients. Subjects<br /> and methods: Cross-sectional discription study of 100 patients with ACS admitted to Heart<br /> Institute Hochiminh City from October, 2011 to October, 2013 in comparison with a control<br /> group of 50 people having no ACS. Results: Initiate results showed that IL-6, C3, C4, CRPhs<br /> increased clearly in ACS patients. Conclusion: There was an increased concentration of<br /> non-specific immunity and inflammatory markers in ACS patients:<br /> * Key words: Acute coronary syndrome; Inflammation; Interleukin; Complement.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Bệnh mạch vành là một trong những<br /> bệnh có xu hướng gia tăng và phổ biến ở<br /> cả các nước phát triển và đang phát triển,<br /> trong đó có Việt Nam, chiếm tỷ lệ lớn<br /> các trường hợp nhập viện gây tử vong.<br /> BMV bao gồm cả HCMVC và BMV ổn định.<br /> <br /> Theo y văn, BMV cấp do quá trình xơ vữa<br /> động mạch, gây tắc nghẽn động mạch từ<br /> lắng đọng chất béo. Cơ chế bệnh sinh<br /> của HCMVC là mảng vữa gây tổn thương<br /> thành động mạch dẫn đến cục máu đông<br /> tạo lập làm nghẽn động mạch vành dẫn<br /> đến thiếu máu và hoại tử cơ tim [3, 4].<br /> <br /> * Viện Tim TP. Hồ Chí Minh<br /> ** Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch TP. Hồ Chí Minh<br /> *** Tổng hội Y học Việt Nam<br /> Người phản hồi (Corresponding): Nguyễn Thị Thanh Thúy (thuylabo@yahoo.com)<br /> Ngày nhận bài: 20/09/2015; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 20/11/2015<br /> Ngày bài báo được đăng: 26/11/2015<br /> <br /> 81<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2015<br /> <br /> Nhiều nghiên cứu cho thấy các yếu tố<br /> viêm có vai trò quan trọng trong khởi đầu<br /> cũng như diễn tiến của HCMVC. Vì vậy,<br /> việc xác định nồng độ các yếu tố này sẽ<br /> góp phần làm sáng tỏ vai trò cơ chế bệnh<br /> sinh của HCMVC. Các dữ liệu đã chứng<br /> minh vai trò dấu ấn viêm, cả toàn thân và<br /> khu trú đều đóng vai trò chìa khóa trong<br /> sự phát triển và mất ổn định mảng xơ vữa,<br /> đặc biệt tăng nồng độ của dấu ấn viêm hệ<br /> thống, CRP, kết hợp với nguy cơ tăng<br /> cao của những biến cố bệnh lý tim mạch<br /> [1, 2]. Nhiều nghiên cứu mới cho thấy<br /> viêm có vai trò quan trọng trong sự khởi<br /> đầu cũng như diễn tiến của mảng xơ<br /> vữa [3]. Trong số các loại dấu ấn viêm và<br /> miễn dịch không đặc hiệu, CRPhs (CRP<br /> high sensitive), yếu tố bổ thể C3, C4 và<br /> interleukin-6 (IL-6) được quan tâm nhiều<br /> nhất [6, 8]. Các nghiên cứu cũng cho thấy,<br /> xác định nồng độ những yếu tố này góp<br /> phần tiên lượng tình trạng nặng-nhẹ của<br /> BN, qua đó gợi ý hướng điều trị phù hợp,<br /> tích cực hơn cho BN, cũng như có những<br /> thay đổi thích hợp trong điều trị [10].<br /> Ở Việt Nam đã có một số công trình khảo<br /> sát riêng yếu tố CRP trong hội chứng<br /> mạch vành cấp. Về cơ bản, các nghiên<br /> cứu này tương đối thống nhất với những<br /> nghiên cứu ở nước ngoài cho rằng CRP<br /> có vai trò nhất định trong tiên lượng<br /> BMV cấp [2]. Tuy nhiên, nếu khảo sát<br /> thêm được các yếu tố khác sẽ cho nhận<br /> định toàn diện hơn. Nghiên cứu này<br /> được tiến hành nhằm: Khảo sát ngoài<br /> CRPhs còn thêm biến đổi của các yếu tố<br /> miễn dịch C3, C4, IL-6 trên BN có HCMVC<br /> và tìm mối tương quan sự thay đổi này<br /> của chúng.<br /> 82<br /> <br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> 100 BN có chẩn đoán xác định HCMVC<br /> được điều trị tại Viện Tim TP. Hồ Chí Minh<br /> từ 10 - 2011 đến 10 - 2013 và 50 người<br /> không bị BMV đến kiểm tra sức khỏe cùng<br /> thời điểm được lựa chọn làm nhóm chứng.<br /> - Tiêu chuẩn tuyển chọn nhóm bệnh:<br /> + BN được chẩn đoán xác định HCMVC<br /> có chỉ định thông tim can thiệp cấp cứu.<br /> + BN hẹp hoặc tắc một hoặc nhiều nhánh<br /> mạch vành, có chỉ định phẫu thuật bắc cầu<br /> hoặc thông tim can thiệp theo chương trình.<br /> + BN có chẩn đoán xác định HCMVC<br /> được điều trị nội khoa.<br /> - Tiêu chuẩn loại trừ nhóm bệnh:<br /> + BN bị nhiễm trùng.<br /> + BN có viêm, nhiễm khuẩn khác đi kèm<br /> BMV: viêm khớp, gout, viêm phế quản...<br /> - Tiêu chuẩn chọn nhóm chứng: người<br /> khỏe mạnh đến Viện Tim TP. Hồ Chí Minh<br /> để kiểm tra sức khỏe, không có biểu hiện<br /> bệnh tim mạch.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> Nghiên cứu cắt ngang, có đối chứng.<br /> - Nhóm bệnh: 100 BN có HCMVC.<br /> - Nhóm chứng: 50 người khỏe mạnh<br /> không có BMV.<br /> * Các chỉ tiêu nghiên cứu:<br /> - Các chỉ tiêu xét nghiệm định lượng<br /> yếu tố miễn dịch không đặc hiệu: C3, C4,<br /> IL-6 và CRPhs ở thời điểm nhập viện.<br /> - Phương pháp xét nghiệm: định lượng<br /> nồng độ bổ thể C3, C4, cytokin IL-6 và CRPhs<br /> bằng kỹ thuật miễn dịch điện hóa phát<br /> quang trên hệ thống chẩn đoán Modular<br /> EVO và thuốc thử (Hãng Roche Diagnostics).<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2015<br /> <br /> Xét nghiệm CRP sử dụng thế hệ siêu<br /> nhạy (high sensitive), ngưỡng đo từ 0,1 20 mg/l, khoảng tham chiếu < 5 mg/l. Tuy<br /> nhiên, đối với nguy cơ bệnh tim mạch:<br /> nồng độ CRP < 1 mg/l: có nguy cơ thấp,<br /> từ 1 - 3 mg/l: có nguy cơ trung bình và<br /> > 3 mg/l: có nguy cơ cao. Các mẫu có<br /> nồng độ cao vượt giới hạn đo sẽ được<br /> pha loãng. Xét nghiệm IL-6 có ngưỡng<br /> đo 1,5 - 5.000 pg/ml, khoảng tham chiếu<br /> < 7 pg/ml. Xét nghiệm định lượng nồng<br /> độ bổ thể C3 có ngưỡng đo 4 - 300 mg/dl,<br /> khoảng tham chiếu 90 - 180 mg/dl. Xét<br /> nghiệm định lượng nồng độ bổ thể C4 có<br /> ngưỡng đo 1,5 - 100 mg/dl, khoảng tham<br /> chiếu 10 - 40 mg/dl.<br /> * Xử lý số liệu: bằng phần mềm<br /> STATA 12.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br /> 1. Đặc điểm BN nhóm nghiên cứu.<br /> - Giới tính: nam: 66 BN (66%); nữ: 34 BN<br /> (34,5%).<br /> - Tuổi: trung bình 63,67 ± 11,7. Đây là<br /> lứa tuổi BMV xuất hiện nhiều nhất. Điều<br /> này cũng phù hợp với nghiên cứu của<br /> nhiều tác giả khác [1, 5].<br /> 2. Nồng độ các yếu tố bổ thể C3, C4.<br /> Nồng độ trung bình các yếu tố bổ thể<br /> C3, C4 ở nhóm bệnh và nhóm chứng<br /> phân phối theo quy tắc chuẩn.<br /> Bảng 1: Nồng độ C3, C4 ở nhóm bệnh<br /> và nhóm chứng.<br /> Nhóm bệnh<br /> (n = 100)<br /> (Mean ± SD)<br /> <br /> Nhóm chứng<br /> (n = 50)<br /> (Mean ± SD)<br /> <br /> p<br /> <br /> C3 (mg/dl)<br /> <br /> 130,326 ± 26,4<br /> <br /> 99,056 ± 17,9<br /> <br /> < 0,001<br /> <br /> C4 (mg/dl)<br /> <br /> 31,41 ± 9,01<br /> <br /> 22,332 ± 7,4<br /> <br /> < 0,001<br /> <br /> So với nhóm chứng, nồng độ C3, C4 ở<br /> nhóm bệnh cao hơn, khác biệt có ý nghĩa<br /> thống kê (p < 0,001).<br /> <br /> 3. Nồng độ các yếu tố IL-6, CRPhs.<br /> Nồng độ các yếu tố IL-6 và CRPhs ở<br /> nhóm bệnh và nhóm chứng phân phối<br /> không theo quy tắc chuẩn, có kết quả<br /> trung vị và tứ phân vị 25%, 75%.<br /> Bảng 2: Nồng độ IL-6 và CRPhs ở nhóm<br /> bệnh và nhóm chứng.<br /> <br /> IL-6 (pg/ml)<br /> CRPhs (mg/l)<br /> <br /> Nhóm bệnh<br /> (n = 100)<br /> <br /> Nhóm chứng<br /> (n = 50)<br /> <br /> Median<br /> [25%; 75%]<br /> <br /> Median<br /> [25%; 75%]<br /> <br /> 13,885<br /> [6,11; 42,105]<br /> <br /> 1,5<br /> [1,5; 1,65]<br /> <br /> < 0,001<br /> <br /> 7,6<br /> [2,5; 31,25]<br /> <br /> 0,8<br /> [0,3; 1,3]<br /> <br /> < 0,001<br /> <br /> p<br /> <br /> Kết quả trung vị của CRP và IL-6 ở<br /> nhóm nghiên cứu cao hơn rõ rệt so với<br /> nhóm chứng (p < 0,001).<br /> 4. Mối liên quan giữa các yếu tố miễn<br /> dịch viêm C3, C4, IL-6 và CRPhs.<br /> Xác định mối liên quan giữa các yếu tố<br /> miễn dịch viêm C3, C4, IL-6 và CRPhs một dấu ấn sinh học viêm đã đề cập đến<br /> trong nhiều nghiên cứu - được xác định<br /> bằng phương trình hồi quy với phần mềm<br /> Stata 12. Kết quả cho thấy: giữa CRPhs<br /> và bổ thể C4, IL-6 có mối liên quan rõ rệt<br /> (p < 0,001). Tuy nhiên, giữa CRPhs và bổ<br /> thể C3 không có mối liên quan có ý nghĩa<br /> thống kê (p = 0,065).<br /> Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cho<br /> thấy nồng độ C3, C4, IL-6 và CRPhs trong<br /> HCMVC tăng có ý nghĩa thống kê và<br /> bước đầu có mối tương quan rõ rệt giữa<br /> các yếu tố này.<br /> Từ kết quả trên cho thấy có mối tương<br /> quan rõ giữa các các yếu tố miễn dịch<br /> viêm C3, C4, IL-6 và CRPhs với HCMVC.<br /> Kết quả này phù hợp với nhiều nghiên cứu<br /> 83<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2015<br /> <br /> trước đây [7, 8, 10], đặc biệt IL-6 tăng phù<br /> hợp với nghiên cứu của Vũ Tiến Thăng<br /> và CS [5]. IL-6 là một cytokine tiền viêm<br /> được đề cập đến nhiều trong những nghiên<br /> cứu gần đây. Nồng độ IL-6 tăng trong hội<br /> chứng bệnh lý có liên quan đến viêm,<br /> như hội chứng nhiễm trùng. Tuy không phải<br /> là một chỉ dấu đặc hiệu trong HCMVC,<br /> nhưng IL-6 tăng cho thấy có mối liên quan<br /> chặt giữa phản ứng viêm với HCMVC.<br /> Một số nghiên cứu sâu hơn đưa ra giả<br /> thuyết: việc xuất hiện những yếu tố viêm<br /> trong HCMVC có thể đóng vai trò làm<br /> bong mảng xơ vữa, dẫn đến làm tắc động<br /> mạch vành. Tuy nhiên, để kết luận được,<br /> cần có nghiên cứu chi tiết hơn, vì quá<br /> trình thiếu máu và hoại tử cơ tim - hậu<br /> quả của việc tắc động mạch vành - cũng<br /> có thể gây ra hội chứng viêm. Mặt khác,<br /> một số tác giả cho rằng dấu ấn miễn dịch<br /> viêm thay đổi có thể giúp đánh giá diễn<br /> tiến của bệnh và tiên lượng bệnh. Do đó,<br /> việc xác định các yếu tố viêm có ý nghĩa<br /> nhất định trong nghiên cứu và điều trị hội<br /> chứng mạch vành cấp [9].<br /> KẾT LUẬN<br /> - Các yếu tố viêm C3, C4, IL-6 và<br /> CRPhs tăng có ý nghĩa thống kê ở nhóm<br /> BN HVMVC.<br /> - Có tương quan rõ rệt giữa C4, IL-6<br /> tăng với tăng CRPhs, trong khi không<br /> thấy mối tương quan rõ rệt giữa C3 và<br /> CRPhs tăng.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Trương Quang Bình, Đặng Vạn Phước.<br /> Lịch sử, dịch tễ học và tầm quan trọng của<br /> bệnh động mạch vành. Bệnh động mạch vành<br /> <br /> 84<br /> <br /> trong thực hành lâm sàng. Nhà xuất bản Y học.<br /> 2006, tr.1-12.<br /> 2. Trương Phi Hùng. Nghiên cứu nồng độ<br /> C-reactive protein máu ở BN hội chứng mạch<br /> vành cấp. Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh.<br /> Luận văn Bác sỹ Nội trú. 2005.<br /> 3. Januzzi JL. Xét nghiệm chất chỉ điểm<br /> sinh học trong chẩn đoán và phân tầng nguy<br /> cơ hội chứng động mạch vành cấp. Tài liệu<br /> Hội thảo Tim mạch thường niên lần thứ 4.<br /> Roche Diagnostic. 2010.<br /> 4. Trần Thị Kim Thanh. Khảo sát nồng độ<br /> hs-CRP trong nhồi máu cơ tim cấp. Hội nghị<br /> Khoa học kỹ thuật Bệnh viện Cấp cứu Trưng<br /> Vương. 2008.<br /> 5. Vũ Tiến Thăng, Nguyễn Oanh Oanh,<br /> Đặng Lịch. Nghiên cứu nồng độ IL-6 và IL-10<br /> ở BN nhồi máu cơ tim cấp. Tạp chí Y học Việt<br /> Nam. 2015, 1 (426), tr.1-3.<br /> 6. Phạm Nguyễn Vinh, Hồ Huỳnh Quang<br /> Trí. Nhồi máu cơ tim cấp: chẩn đoán và điều<br /> trị. Bệnh học Tim mạch, tập 2 (tái bản lần 4).<br /> Nhà xuất bản Y học. 2008, tr.78- 97.<br /> 7. Biasucci LM, Angiolillo DJ. Inflammation<br /> in acute coronary syndromes: Mechanisms and<br /> clinical implications. Rev Esp Cardiol. 2004, 57,<br /> pp.433-436.<br /> 8. Biswas S, Ghoshal PK, Mandal SC,<br /> Mandal N. Relation of anti-to pro-inflammatory<br /> cytokine ratios with acute myocardial infarction.<br /> Korean J Intern Med. 2010, 25 (1), pp.44-50.<br /> 9. Erling F, Masataka N, Jacob FB, Aloke<br /> VF. Update on acute coronary syndromes: the<br /> pathologosts’ view. European Heart Journal.<br /> 2013, 34, pp.719-728.<br /> 10. Sarrafzadegan N, M Sadeghi,<br /> F Ghaffarpasand. Interleukin-6 and E-selectin<br /> in acute coronary syndromes and stable anina<br /> pectoris. Herz. 2012, 37, pp.926-930.<br /> <br />