Nghiên cứu thành phần hóa học cây Sài đất (wedelia calendulacea less.)

T¹p chÝ Hãa häc, T. 45 (§B), Tr. 44 - 47, 2007<br /> <br /> <br /> Nghiªn cøu thµnh phÇn hãa häc c©y sµi ®Êt<br /> (wedelia calendulacea less.)<br /> §Õn Tßa so¹n 15-11-2007<br /> vò ®×nh ho ng, ®ç danh gi¸p<br /> Khoa C«ng nghÖ Hãa häc, Tr$êng §¹i häc B¸ch khoa H) Néi<br /> <br /> <br /> Summary<br /> Stigmasterol, (-)-kaur-16-en-19-oic acid and apigenin were isolated from the whole plant of<br /> Wedelia calendulacea Less. Apigenin was found for the first time from the species. Structures of<br /> the compounds were elucidated by means of spectroscopic methods.<br /> <br /> <br /> I - ®Æt vÊn ®Ò Ii - thùc nghiÖm<br /> <br /> C©y S i ®Êt (Wedelia calendulacea Less.) 1. ThiÕt bÞ v hãa chÊt<br /> thuéc hä cóc (Asteraceae) l lo¹i cá d¹i, mäc Phæ 1H-NMR v 13C-NMR ®o trªn m¸y<br /> lan bß, chç th©n mäc lan tíi ®©u rÔ mäc tíi ®Êy, Brucker AVANCE 500 MHz v 125 MHz t9¬ng<br /> n¬i ®Êt tèt cã thÓ cao h¬n 0,5 m. S i ®Êt mäc øng. Dung m«i ®o phæ l CDCl3, DMSO-d6, chÊt<br /> hoang v trång ë nhiÒu n¬i, ph©n bè chñ yÕu ë néi chuÈn tetrametylsilan. S¾c ký líp máng<br /> vïng nói thÊp hoÆc trung du. Trong d©n gian, ph©n tÝch ®9îc sö dông trªn b¶n silicagel tr¸ng<br /> ng9êi ta dïng c©y S i ®Êt ch÷a c¸c bÖnh nhiÔm s½n Merck. S¾c ký cét nhåi chÊt hÊp phô<br /> khuÈn ngo i da: môn nhät lë loÐt, r«m s¶y, s9ng siliacgel Merck 60 (0,040-0,063 mm), c¸c hÖ<br /> khíp nhiÔm trïng.... Ngo i ra nh©n d©n ta cßn dung m«i röa gi¶i l n-hexan/etyl axetat v<br /> sö dông l m thùc phÈm ¨n sèng nh9 rau víi c¸ CH2Cl2/MeOH víi ®é ph©n cùc t¨ng dÇn.<br /> hay thÞt. Theo y häc Trung Quèc ng9êi ta cßn 2. ChiÕt t¸ch v x¸c ®Þnh cÊu tróc<br /> dïng c©y n y ch÷a b¹ch hÇu, ho g , viªm häng<br /> [1]. Mét sè nghiªn cøu gÇn ®©y trªn thÕ giíi cho MÉu c©y S i ®Êt ®9îc thu h¸i t¹i H T©y v o<br /> thÊy ho¹t tÝnh kh¸ng khuÈn [2] v ch÷a loTng th¸ng 3 n¨m 2006.<br /> x9¬ng tiÒn mTn kinh [3] cña S i ®Êt. C¸c nghiªn C©y S i ®Êt (to n c©y) ®9îc l m s¹ch v sÊy<br /> cøu vÒ th nh phÇn hãa häc cña S i ®Êt ë ViÖt kh« ë 40oC (3 kg), ®9îc xay nhá v ng©m chiÕt<br /> Nam ®T nãi ®Õn sù cã mÆt cña wedelolactone trong metanol : n9íc (9/1) 3 lÇn, mçi lÇn 24 giê.<br /> v axit norwedelic [4], -amyrin [5], axit Gép c¸c dÞch chiÕt metanol, cÊt lo¹i dung m«i<br /> oleanolic [6]. B i b¸o n y tr×nh b y nh÷ng d9íi ¸p suÊt gi¶m ta thu ®9îc cÆn tæng metanol.<br /> CÆn tæng metanol ®9îc chiÕt lÇn l9ît víi n-<br /> nghiªn cøu míi vÒ c¸c th nh phÇn hãa häc kh¸c<br /> hexan v etyl axetat, sau khi c« quay dung m«i<br /> cã trong c¸c dÞch chiÕt n-hexan v etyl axetat<br /> thu ®9îc c¸c cÆn chiÕt n-hexan v etyl axetat<br /> cña c©y S i ®Êt ViÖt Nam. KÕt hîp c¸c ph9¬ng<br /> t9¬ng øng.<br /> ph¸p phæ nh9 phæ hång ngo¹i, phæ céng h9ëng<br /> tõ h¹t nh©n v so s¸nh víi t9 liÖu ®T x¸c ®Þnh CÆn n-hexan ®9îc ph©n tÝch b»ng s¾c ký cét<br /> cÊu tróc hãa häc cña c¸c chÊt ph©n lËp ®9îc. nhåi silicagel, gi¶i hÊp b»ng hÖ dung m«i n-<br /> hexan/etylaxetat víi ®é ph©n cùc t¨ng dÇn; thu<br /> <br /> 44<br /> ®9îc 85 ph©n ®o¹n. Tõ c¸c ph©n ®o¹n 43-45 kÕt (3H, s, H-18), 1,40-1,60 (2H, m, H-12), 1,40-<br /> tinh thu ®9îc chÊt (1), Rf = 0,79 ë hÖ n- 1,70 (2H, m, H-7), 1,60 (2H, m, H-11), 1,80<br /> hexan/etylaxetat (2:1). C¸c ph©n ®o¹n 33-36 (2H, m, H-6) 2,65 (1H, t, J = 3,9 Hz, H-13),<br /> ®9îc gép l¹i v tiÕn h nh s¾c ký cét lÆp l¹i cã hÖ 4,75 (1H, br s, Ha-17) v 4,8 (1H, br s, Hb-17).<br /> 13<br /> dung m«i röa gi¶i n-hexan/etylaxetat víi ®é C-NMR (125 MHz, CDCl3), (ppm): 184,3<br /> ph©n cùc t¨ng dÇn, thu ®9îc 150 ph©n ®o¹n. Tõ (s, C-19), 155,9 (s, C-16), 103,0 (t, C-17), 57,0<br /> c¸c ph©n ®o¹n 36-70 kÕt tinh thu ®9îc chÊt (2) (d, C-5), 55,1 (d, C-9), 48,9 (t, C-15), 44,2 (s, C-<br /> cã Rf = 0,47 ë hÖ n-hexan/axeton (2:1). 8), 43,8 (d, C-13), 43,8 (s, C-4), 41,3 (t, C-7),<br /> T9¬ng tù, thùc hiÖn s¾c ký cét ®èi víi cÆn 40,7 (t, C-1), 39,7 (t, C-14), 39,6 (s, C-10), 37,8<br /> etylaxetat (silicagel, hÖ dung m«i (s, C-3), 33,1 (t, C-12), 28,9 (q, C-18), 21,8 (t,<br /> CH2Cl2/MeOH víi ®é ph©n cùc t¨ng dÇn) thu C-6), 19,1 (t, C-2), 18,4 (t, C-11) v 15,6 (q, C-<br /> ®9îc 60 ph©n ®o¹n. C¸c ph©n ®o¹n 26-33 ®9îc 20).<br /> gép l¹i v tiÕn h nh s¾c ký cét lÆp l¹i b»ng hÖ Apigenin (3): Tinh thÓ d¹ng bét mÞn m u<br /> dung m«i röa gi¶i n-hexan/etylaxetat víi ®é v ng, nhiÖt ®é nãng ch¶y 345 - 346°C. IR: KBr<br /> ph©n cùc t¨ng dÇn, thu ®9îc 150 ph©n ®o¹n. Tõ (cm-1) = 3342, 3098, 2934, 2612, 1654, 1608,<br /> c¸c ph©n ®o¹n 98-112 kÕt tinh thu ®9îc chÊt (3) 1500, 1446, 1355, 1241, 1177, 1028, 831, 740,<br /> cã Rf = 0,5 ë hÖ dung m«i n-hexan/etylaxetat 573. 1H-NMR (DMSO-d6, 500 MHz) (ppm):<br /> (3:2). 7,92 (2H, d, J = 8,5 Hz, H-3’, H-5’); 6,92 (2H,<br /> Stigmasterol (1): Tinh thÓ h×nh kim m u d, J = 8,5 Hz, H-2’, H-6’); 6,77 (1H, s, H-3);<br /> tr¾ng, nhiÖt ®é nãng ch¶y 168 - 169oC. IR: KBr 6,48 (1H, d, J = 2,0 Hz; H-6); 6,19 (1H, d, J =<br /> (cm-1) = 3436, 2936, 2865, 1705, 1658, 1462, 2,0 Hz; H-8); 13C-NMR (DMSO-d6, 125 MHz)<br /> 1379, 1243, 1059, 968, 805, 598, 444. 1H-NMR (ppm): 163,7 (s, C-2); 102,8 (d, C-3); 181,7 (s,<br /> C-4); 161,2 (s, C-5); 98,9 (d, C-6); 164,3 (s, C-<br /> (500MHz, CDCl3), (ppm): 0,70 (3H, s, H-18),<br /> 7); 93,4 (d, C-8); 157,3 (s, C-9); 103,6 (s, C-10);<br /> 0,81 (3H, d, J = 6,8 Hz, H-27), 0,83 (3H, d, J =<br /> 121,2 (s, C-1’); 128,4 (d, C-2’ v C-6’); 116,0<br /> 7,3 Hz, H-26), 0,83 (3H, t, J = 7,6 Hz, H-29),<br /> (d, C-3’ v C-5’); 161,4 (d, C-4’).<br /> 0,92 (3H, d, J = 6,6 Hz, H-21), 1,02 (3H, s, H-<br /> 19), 3,53 (1H, tt, J = 5,1; 11,7 Hz, H-3), 5,02<br /> Iii - kÕt qu¶ v th¶o luËn<br /> (1H, dd, J = 3,5; 15,5 Hz, H-23), 5,15 (1H, dd, J<br /> = 3,7; 15,5 Hz, H-22) v 5,35 (1H, d, J = 5,1<br /> CÆn dÞch chiÕt metanol cña c©y S i ®Êt ®9îc<br /> Hz, H-6). 13C-NMR (125MHz, CDCl3), chiÕt lÇn l9ît víi c¸c dung m«i n-hexan,<br /> (ppm): 140,8 (s, C-5), 138,3 (d, C-22), 129,3 (d, etylaxetat. CÊt lo¹i dung m«i d9íi ¸p suÊt gi¶m<br /> C-23), 121,7 (d, C-6), 71,8 (d, C-3), 56,9 (d, C- thu ®9îc c¸c cÆn chiÕt t9¬ng øng. Tõ cÆn chiÕt<br /> 14), 56,0 (d, C-17), 51,3 (d, C-24), 50,2 (d, C- n-hexan, etylaxetat b»ng ph9¬ng ph¸p s¾c ký<br /> 9), 42,3 (t, C-4), 42,3 (s, C-13), 40,6 (d, C-20), cét nhåi silicagel ®T ph©n lËp ®9îc 3 chÊt s¹ch.<br /> 39,7 (t, C-12), 37,3 (t, C-1), 36,5 (s, C-10), 31,9 KÕt hîp c¸c ph9¬ng ph¸p phæ v so s¸nh víi t9<br /> (d, C-8), 31,9 (d, C-25), 31,9 (t, C-7), 31,7 (t, C- liÖu ®T x¸c ®Þnh ®9îc cÊu tróc cña 3 chÊt n y l :<br /> 2), 28,9 (t, C-16), 25,4 (t, C-28), 24,4 (t, C-15),<br /> stigmas-5,22-dien-3 -ol (stigmasterol), axit (-)-<br /> 21,3 (q, C-26), 21,1 (t, C-11, C-21), 19,4 (q, C-<br /> kaur-16-en-19-oic v 5,7,4’-trihydroxy flavon<br /> 19), 19,0 (q, C-27), 12,3 (q, C-29) v 12,1 (q, C-<br /> (apigenin).<br /> 18). 29<br /> <br /> Axit (-)-kaur-16-en-19-oic (2): Tinh thÓ 22 27<br /> h×nh lËp ph9¬ng m u tr¾ng, nhiÖt ®é nãng ch¶y 19<br /> 23<br /> 177 - 178oC. IR: KBr (cm-1) = 3449, 3070, 2927, 17 26<br /> 18<br /> 2862, 1691, 1657, 1458, 1364, 1259, 1177, 873,<br /> 800, 470. 1H-NMR (500 MHz, CDCl3),<br /> 3<br /> (ppm): 0,81 (2H, ddd, J = 3,9; 8,3; 13,0 Hz, H- 5<br /> <br /> 1), 0,96 (3H, s, H-20), 1,20 (1H, m, H-9), 1,25 ho 6<br /> <br /> 1: stigmasterol<br /> 45<br />  11 13 90, DEPT 135 cho thÊy sù cã mÆt 20 nguyªn tö<br /> 20 16<br /> 1<br /> 17 cacbon cña mét ditecpenoit, trong sè ®ã cã mét<br /> 14<br /> nhãm exo-metylen [ C 155,9 (s), 103,0 (t) v<br /> 10 8<br /> H mét nhãm cacboxyl ( C 184,3 (s)]. Phæ 1H-<br /> 5 15<br /> 4 NMR còng kh¼ng ®Þnh sù cã mÆt hai nhãm<br /> 19 metyl bËc ba H 0,96 (3H, s, H-20) v H 1,25<br /> 18 cooh (3H, s, H-18), hai nhãm metyl bËc bèn [ H 1,25<br /> (s), 0,96 (s)] v nèi ®«i ngo i vßng [ H 4,75 (br<br /> 2: axit (-)-kaur-16-en-19-oic s)v 4,85 (br s)]. Ph©n tÝch c¸c d÷ liÖu phæ 13C-<br /> 5'<br /> 4' oh NMR v 1H-NMR, kÕt hîp so s¸nh t9 liÖu [8,9]<br /> 6'<br /> cho thÊy chÊt (2) l axit (-)-kaur-16-en-19-oic.<br /> 8 1<br /> ho 7 9 o 3' ChÊt 3: Ph hång ngo¹i cña 3 cã v©n hÊp thô<br /> 1'<br /> 2<br /> 2' ë 3342 cm-1 ®Æc tr9ng cho dao ®éng hãa trÞ cña<br /> 10<br /> 3<br /> nhãm -OH. §Ønh 3098 cm-1 ®Æc tr9ng cho dao<br /> 6 ®éng hãa trÞ cña c¸c liªn kÕt C-H vßng benzen.<br /> 5 4<br /> V©n hÊp thô 1653 cm-1 ®Æc tr9ng cho dao ®éng<br /> oh o hãa trÞ cña nhãm cacbonyl liªn hîp trong<br /> 3: apigenin flavonoit. C¸c ®Ønh 1608, 1500, 1446 cm-1 ®Æc<br /> tr9ng cho dao ®éng hãa trÞ liªn kÕt C=C vßng<br /> ChÊt 1: C¸c phæ 13C-NMR; DEPT 90 v 135 benzen. C¸c pic 831, 740, 573 cm-1 ®Æc tr9ng<br /> cho thÊy 1 cã 29 nguyªn tö cacbon, gåm cã 6 cho dao ®éng biÕn d¹ng cña c¸c CH th¬m c¹nh<br /> nhãm CH3, 9 nhãm CH2, 11 nhãm CH v 3 nhau. Nh9 vËy trªn phæ hång ngo¹i cho thÊy (3)<br /> cacbon bËc bèn. Trong ®ã cã 4 nguyªn tö thuéc nhãm chÊt flavonoit. Ph 13C-NMR<br /> cacbon cña nèi ®«i ( c 138,3 (d, C-22)/ c 129,32 (DMSO-d6, 125 MHz) v DEPT-135, 90 cho<br /> bi t cã 15 nguyªn t cacbon trong ph©n t ,<br /> (d, C-23); v c 140,8 (s, C-5)/ c 121,7 (d, C-6))<br /> trong ®ã cã 7 cacbon nhãm metin (-CH) v i c¸c<br /> v 1 cacbon liªn kÕt víi oxi ( c 71,81 (d)). Phæ<br /> 1 tÝn hiÖu cã ®é chuyÓn dÞch hãa häc (ppm) l<br /> H-NMR cho thÊy sù cã mÆt cña hai nhãm thÕ<br /> 93,4; 98,9; 102,8; 116,0(tÝn hiÖu kÐp) v 128,4<br /> metyl bËc ba H 0,70 (s, H-18); H 1,02 (s, H3- (tÝn hiÖu kÐp); kh«ng cã cacbon nhãm metyl v<br /> 19), ba nhãm thÕ metyl bËc hai H 0,92 (d, J = metylen, cã 8 cacbon b c b n v i c¸c pic víi<br /> 6,6 Hz, H3-21); H 0,81 (d, J = 6,8 Hz, H3-27); ®é chuyÓn dÞch hãa häc nh9 sau: (ppm) 103,6;<br /> H 0,83 (d, J = 7,3 Hz, H3-26) v mét nhãm thÕ 121,2; 157,3; 161,1; 161,4; 163,7; 164,1; 181,7.<br /> metyl bËc mét H 0,84 (t, J = 7,6 Hz, H-29). Ph©n tÝch c¸c sè liÖu phæ IR, 1H-NMR, 13C-<br /> Trªn phæ còng x¸c nhËn sù cã mÆt cña nhãm - NMR còng nh9 c¸c ®Æc tr9ng vËt lý kh¸c ®Òu<br /> OH t¹i C-3: 3,53 (1H, m, J = 1,4; 5,1; 11,7 Hz; phï hîp víi apigenin (5,7,4’-trihydroxy flavon)<br /> H-3) còng nh9 c¸c nèi ®«i - CH=CH- víi cÊu [10].<br /> h×nh trans : H 5,02 (1H, dd, J = 3,5; 15,5 Hz;<br /> H-23); 5,15 (1H, dd, J = 3,7; 15,5 Hz; H-22) v Iv - kÕt luËn<br /> nèi ®«i kiÓu >C=CH- t¹i C-5/C-6: H 5,35 (1H,<br /> Tõ c¸c cÆn chiÕt n-hexan v etylaxetat cña<br /> br d, J = 5,1 Hz; H-6. C¸c d÷ liÖu phæ nªu trªn,<br /> c©y S i ®Êt (Wedelia calendulacea Less.) ë ViÖt<br /> kÕt hîp so s¸nh sè liÖu phæ 13CNMR víi t9 liÖu<br /> Nam ®T ph©n lËp ®9îc ba chÊt s¹ch l<br /> [7] cho phÐp kh¼ng ®Þnh (1) l stigmas-5,22-<br /> stigmasterol, axit (-)-kaur-16-en-19-oic v<br /> dien-3 -ol (stigmasterol). apigenin. Trong ®ã apigenin lÇn ®Çu tiªn ®9îc<br /> ChÊt 2: Phæ hång ngo¹i cña hîp chÊt (2) cã b¸o c¸o ph©n lËp tõ lo i thùc vËt n y. CÊu tróc<br /> d¶i hÊp thô cña nhãm hydroxy v cacbonyl ( max hãa häc cña c¸c chÊt n y ®9îc x¸c ®Þnh bëi phæ<br /> 3449, 1690 cm-1) v nhãm metylen ngo¹i vßng hång ngo¹i FT-IR, phæ céng h9ëng tõ h¹t nh©n<br /> 1<br /> (1656, 873 cm-1). C¸c phæ 13C-NMR v DEPT H-NMR, 13C-NMR.<br /> <br /> 46<br /> Lêi c¶m ¬n: C«ng tr×nh ®$îc thùc hiÖn víi sù Hãa häc, 36(1), Tr. 87 - 88 (1998).<br /> hç trî kinh phÝ cña Ch$¬ng tr×nh nghiªn cøu c¬ 5. Nguyen Ngoc Suong, Do Thi Hoang Anh,<br /> b¶n trong lÜnh vùc khoa häc tù nhiªn. Do Ngoc Tin, Nguyen Kim Phi Phung,<br /> Nguyen Cong Hao. T¹p chÝ Hãa häc, 36(2),<br /> T i liÖu tham kh¶o Tr. 74 - 75 (1998).<br /> 6. NguyÔn ThÞ Xu©n Hoa, Ph¹m V¨n Thanh,<br /> 1. §ç Huy BÝch, §Æng Quang Chung, Bïi Ph¹m Kim MTn, NguyÔn ThÞ Minh Khai.<br /> Xu©n Ch9¬ng, NguyÔn Th9îng Dong, §ç T¹p chÝ D9îc liÖu, 8(5), Tr. 146 - 149<br /> Trung § m, Ph¹m V¨n HiÓn, Vò Ngäc Lé, (2003).<br /> Ph¹m Duy Mai, Ph¹m Kim MTn, §o n thÞ<br /> Thu, NguyÔn TËp, TrÇn To n. C©y thuèc v 7. J. L. Goad, T. Akihisa. Analysis of Sterols,<br /> ®éng vËt l m thuèc ë ViÖt Nam, tËp II, Nxb. Blackie Academic & Professinonal Pub.,<br /> Khoa häc & Kü thuËt H Néi, Tr. 657 - 659 First edition, P. 380 (1997).<br /> (2004). 8. Y. H. Kim, B. S. Chung. J. Nat. Prod, 51(6),<br /> 2. A. K. M. Mottakin, R. Chowdhury, M. S. P. 1080 - 1083 (1988).<br /> Haider, K. M. Rahman, C. M. Hasan, M. A. 9. Tiansheng Lu, David Vargas, Scott G.<br /> Rashid. Fitoterapia, 75, P. 355 - 359 (2004). Franzbalau and Nikolaus H. Fischer,<br /> 3. Shirwaikar Annie, R. G. Prabhu, S. Malini. Phytochemistry, Vol. 38, No. 2, P. 451- 456<br /> Phytomedicine, 13, P. 43 - 48 (2004). (1995).<br /> 4. Nguyen Ngoc Suong, Do Ngoc Tin, Nguyen 10. B. Berghoefer and J. Hoelz, Planta Medica,<br /> Kim Phi Phung, Nguyen Cong Hao. T¹p chÝ 53, P. 216 - 219 (1987).<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 47<br />