Nghiên cứu thành phần hóa học của lá cây Vàng anh (Saraca dives)

Nguyễn Thị Mai và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 106(06): 29 - 33<br /> <br /> NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN HÓA HỌC CỦA<br /> LÁ CÂY VÀNG ANH (SARACA DIVES)<br /> Nguyễn Thị Mai1*, Lành Thị Ngọc2<br /> 1<br /> <br /> 2<br /> <br /> Trường Đại học Giao thông Vận tải<br /> Trường Đại học Nông Lâm - ĐH Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Bằng các phương pháp sắc ký cột với chất hấp phụ là silicagel pha thường có cỡ hạt là 0,040-0,063<br /> mm (240-430 mesh) và pha đảo YMC (30-50 µm, FuJisilisa Chemical Ltd.), 4 hợp chất là<br /> quercitrin (1), kaemferol (2), daucosterol (3) và stigmast-5-en-3-O-(6-O-eicosanoyl-Dglucopyranoside) (4) đã được phân lập từ cặn chiết metanol của lá cây Vàng anh (Saraca dives)<br /> được thu hái tại Tây Thiên, Vĩnh Phúc vào tháng 2 năm 2012. Cấu trúc hóa học của các hợp chất<br /> được xác định bằng các phương pháp phổ hiện đại như: phổ khối lượng ESI-MS, phổ cộng hưởng<br /> từ hạt nhân (1D-NMR: 1H, 13C-NMR và các phổ DEPT 90, DEPT 135). Đây là báo cáo đầu tiên<br /> công bố nghiên cứu về cây Vàng anh.<br /> Từ khóa: Saraca, quercitrin, kaemferol, daucosterol, sterol.<br /> <br /> MỞ ĐẦU*<br /> Chi Vàng anh (Saraca) là một chi thực vật<br /> thuộc họ đậu (Fabaceae) với khoảng 11 loài<br /> cây thân gỗ có nguồn gốc ở các vùng đất từ<br /> Ấn Độ, Malaysia. Các loài trong chi Vàng<br /> anh có rất nhiều tác dụng: vỏ cây có tính hàn,<br /> chữa tiêu sưng và giảm đau. Một số loài chữa<br /> phong thấp, điều hòa kinh nguyệt, ngâm rượu<br /> tẩm bổ sức khỏe. Nền y học cổ truyền lẫn y<br /> học hiện đại Ấn Độ đã dùng nhiều bộ phận<br /> khác nhau của cây Vàng anh lá nhỏ như lá,<br /> hoa, hạt và vỏ cây để điều trị nhiều bệnh.<br /> Những bệnh được khống chế hiệu quả bằng<br /> sản phẩm của cây Vàng anh lá nhỏ là lị, trĩ<br /> ngoại, giang mai, tăng tiết mật, viêm hạch cổ<br /> tử cung, rong kinh, rối loạn kinh nguyệt, u xơ<br /> tử cung chảy máu, đau bụng kinh, bạch đới,<br /> chứng đái rát, sỏi bàng quang, tiêu hóa kém, u<br /> bướu, gãy xương, ung loét, biến sắc da, viêm<br /> nhiễm, bệnh trầm cảm ở phụ nữ… Những loài<br /> thường thấy mọc tự nhiên ở rừng Việt Nam là<br /> Vàng anh (Saraca dives), Vàng anh lá nhỏ<br /> (S. indica), Vàng anh Schmid (S. schmidiana)<br /> và Vàng anh Malaysia (S. thaipinensis).<br /> Trong số đó, hai loài được trồng khá phổ biến<br /> làm cây bóng mát và tạo cảnh là Vàng anh (S.<br /> dives) và Vàng anh lá nhỏ (S. indica). Vàng<br /> anh (Saraca dives) là cây gỗ nhỏ, cây trưởng<br /> *<br /> <br /> Tel: 0989977674; Email: maidhgt@yahoo.com.vn<br /> <br /> thành có chiều cao khoảng 8 m, tán lá rộng,<br /> dày và tỏa đều, cho hoa vàng thắm, tập hợp<br /> thành cụm đầu cành, phủ đầy tán lá trông rất<br /> đẹp mắt, hoa thường nở từ tháng chạp đến<br /> tháng hai âm lịch [1]. Với những đặc điểm<br /> hình thái đó, Vàng anh đã được chọn đưa vào<br /> hệ thống cây xanh đô thị. Các công trình khoa<br /> học mới chỉ tập trung nghiên cứu loài Vàng<br /> anh lá nhỏ (Saraca indica), chưa có công<br /> trình nghiên cứu về thành phần hóa học và<br /> hoạt tính sinh học của Vàng anh (Saraca<br /> dives) được công bố ở trong nước cũng như<br /> trên thế giới. Trong công trình này, chúng tôi<br /> phân lập và xác định cấu trúc của 4 hợp chất :<br /> quercitrin (1), kaemferol (2), daucosterol (3)<br /> và stigmast-5-en-3-O- (6-O-eicosanoyl-Dglucopyranoside) (4) từ lá cây Vàng anh<br /> (Saraca dives).<br /> THỰC NGHIỆM VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> Mẫu thực vật<br /> Mẫu lá cây Vàng anh (Saraca dives) được thu<br /> hái tại Tây Thiên, Vĩnh Phúc, Việt Nam vào<br /> tháng 2 năm 2012. Tên khoa học được Viện<br /> Sinh thái và Tài nguyên sinh vật, Viện Khoa<br /> học và Công nghệ Việt Nam giám định.<br /> Hóa chất thiết bị<br /> Sắc ký lớp mỏng (TLC): Sắc ký lớp mỏng<br /> được thực hiện trên bản mỏng tráng sẵn DC29<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Thị Mai và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 106(06): 29 - 33<br /> <br /> Alufolien 60 F254 (Merck 1,05715), RP18<br /> F254s (Merck). Phát hiện chất bằng đèn tử<br /> ngoại ở hai bước sóng 254 nm và 368 nm<br /> hoặc dùng thuốc thử là dung dịch H2SO4 10%<br /> được phun đều lên bản mỏng, sấy khô rồi hơ<br /> nóng từ từ đến khi hiện màu.<br /> Sắc ký cột (CC): Sắc ký cột được tiến hành<br /> với chất hấp phụ là Silica gel pha thường và<br /> pha đảo. Silica gel pha thường có cỡ hạt là<br /> 0,040-0,063 mm (240-430 mesh). Silica gel<br /> pha đảo ODS hoặc YMC (30-50 µm,<br /> FuJisilisa Chemical Ltd.).<br /> Phổ cộng hưởng từ hạt nhân (NMR): Được<br /> đo trên máy Bruker DRX500 của Viện Hóa<br /> học, Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam.<br /> Phổ khối lượng (ESI-MS): Được đo trên máy<br /> LC-MSD Agilent 1200 Series (USA) của<br /> Viện Hóa học các Hợp chất Thiên nhiên, Viện<br /> Khoa học và Công nghệ Việt Nam.<br /> Phân lập các chất<br /> Lá cây Vàng anh phơi khô, nghiền nhỏ (2,8<br /> kg) được chiết ba lần với MeOH bằng máy<br /> siêu âm Ultrasonic 2010 ở nhiệt độ 40-50oC<br /> trong (3 × 60 phút). Dịch chiết sau đó được cô<br /> đặc bằng máy cất quay với áp suất giảm thu<br /> được 350g cặn chiết MeOH. Cặn này được<br /> hòa vào nước và chiết lần lượt với Clorofom<br /> và EtOAc thu được các cặn clorofom (65g) và<br /> EtOAc (85g).<br /> Cặn chiết EtOAc được tiến hành phân tách<br /> trên sắc ký trên cột silica gel với hệ dung môi<br /> gradient CHCl3-MeOH (từ 10:1 đến 1:1) thu<br /> được các phân đoạn E1 (26,5 g), E2 (13,4 g)<br /> và E3 (24,0 g). Phân đoạn E1 được phân tách<br /> bằng sắc ký trên cột silica gel hệ dung môi<br /> CHCl3-MeOH (12:1) thu được hợp chất 1 (15<br /> mg), hợp chất 2 (18 mg). Phân đoạn E2 được<br /> phân tách cột sắc ký pha đảo YMC RP-18 hệ<br /> dung môi rửa giải Axeton-MeOH-H2O (2:1:1)<br /> thu được hợp chất 3 (21 mg). Phân đoạn E3<br /> được tiến hành sắc ký trên cột silica gel hệ dung<br /> môi CHCl3-MeOH-H2O (3:1:0,1) tinh chế được<br /> hợp chất 4 (15 mg).<br /> <br /> Hình 1. Cấu trúc hóa học của các hợp chất 1-4<br /> <br /> Quercitrin (1): Bột màu vàng, mp: 182-185oC,<br /> [α]D -158 (c, 0,61 trong MeOH);<br /> H-NMR (500 MHz, CD3OD) δppm: 6,25 (d, J<br /> = 2,0, H-6), 6,42 (d, J = 2,0 Hz, H-8), 7,35,<br /> (dd, J = 2,0, 8,0 Hz, H-2'), 6,96 (d, J = 8,0<br /> Hz, H-3'), 7,39 (d, J = 2,0 Hz, H-6'), 5,40 (d,<br /> J = 1,5Hz, H-1''), 4,26 (dd, J = 1,5, 3,0 Hz,<br /> H-2''), 3,78 (dd, J = 3,0, 9,0 Hz, H-3''), 3,45<br /> (m, H-4''), 3,34 (m, H-5'') và 0,94 (d, J = 6,5<br /> Hz, H-6'').<br /> 1<br /> <br /> Kaemferol (2): Bột màu vàng, mp: 328-330oC<br /> H-NMR (500 MHz, CD3OD) δppm: 6,25 (d, J<br /> = 2,0, H-6), 6,42 (d, J = 2,0 Hz, H-8), 7,35,<br /> (dd, J = 2,0, 8,0 Hz, H-2’), 6,96 (d, J = 8,0<br /> Hz, H-3’), 7,39 (d, J = 2,0 Hz, H-6’).<br /> Daucosterol (3): Bột vô định hình màu trắng,<br /> mp: 285-287oC. 1H-NMR (500 MHz,<br /> pyridine-d5) và 13C-NMR (125MHz, pyridined5) xem Bảng 1.<br /> 1<br /> <br /> Stigmast-5-en-3-ol O-β-D-glucopyranoside (4):<br /> Bột màu trắng vô định hình. 1H-NMR (500<br /> MHz, CDCl3) và 13C-NMR (125MHz, CDCl3)<br /> xem Bảng 1.<br /> <br /> 30<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Thị Mai và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 106(06): 29 - 33<br /> <br /> Bảng 1. Số liệu phổ NMR của hợp chất 3 và 4<br /> C<br /> <br /> δC #<br /> <br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> 4<br /> 5<br /> 6<br /> 7<br /> 8<br /> 9<br /> 10<br /> 11<br /> 12<br /> 13<br /> 14<br /> 15<br /> 16<br /> 17<br /> 18<br /> 19<br /> 20<br /> 21<br /> 22<br /> 23<br /> 24<br /> 25<br /> 26<br /> 27<br /> 28<br /> 29<br /> Glc<br /> 1' 1’<br /> 2' 2’<br /> 3' 3’<br /> 4' 4’<br /> 5' 5’<br /> 6' 6’<br /> <br /> 3<br /> <br /> 4<br /> δH a,c (J, Hz)<br /> <br /> 37,2<br /> 29,4<br /> 79,6<br /> 38,9<br /> 140,2<br /> 122,1<br /> 31,8<br /> 31,9<br /> 50,1<br /> 36,7<br /> 21,1<br /> 39,7<br /> 42,3<br /> 56,7<br /> 24,3<br /> 28,2<br /> 56,1<br /> 11,9<br /> 19,4<br /> 36,1<br /> 18,8<br /> 33,9<br /> 26,0<br /> 45,8<br /> 29,2<br /> 19,8<br /> 19,0<br /> 23,0<br /> 12,0<br /> <br /> δC a,b<br /> 37,3<br /> 29,4<br /> 79,6<br /> 38,9<br /> 140,3<br /> 122,7<br /> 31,9<br /> 31,9<br /> 56,2<br /> 36,7<br /> 21,1<br /> 39,8<br /> 43,4<br /> 56,7<br /> 24,3<br /> 28,2<br /> 56,1<br /> 11,9<br /> 19,4<br /> 36,1<br /> 18,8<br /> 34,0<br /> 26,2<br /> 45,8<br /> 25,2<br /> 19,8<br /> 19,1<br /> 23,1<br /> 12,0<br /> <br /> 101,1<br /> 73,5<br /> 75,9<br /> 70,1<br /> 73,9<br /> <br /> 101,2<br /> 74,0<br /> 76,9<br /> 73,6<br /> 76,0<br /> <br /> 4,37 d (7,5)<br /> <br /> 63,2<br /> <br /> 63,3<br /> <br /> 3,47 m<br /> 5,36 d (3,0)<br /> <br /> 0,68 s<br /> 1,00 s<br /> 0,91 d (6,5)<br /> <br /> 0,79 d (6,0)<br /> 0,79 d (6,0)<br /> 0,80 d (6,5)<br /> <br /> 4,27 br d (12,0)<br /> 4,44dd (5,0,12,0)<br /> <br /> δC a,b<br /> 37,3<br /> 29,4<br /> 79,6<br /> 38,9<br /> 140,3<br /> 122,7<br /> 31,9<br /> 31,9<br /> 56,2<br /> 36,7<br /> 21,1<br /> 39,8<br /> 43,4<br /> 56,7<br /> 24,3<br /> 28,2<br /> 56,1<br /> 11,9<br /> 19,4<br /> 36,1<br /> 18,8<br /> 34,0<br /> 26,2<br /> 45,8<br /> 25,2<br /> 19,8<br /> 19,1<br /> 23,1<br /> 12,0<br /> <br /> δH a,c (J, Hz)<br /> <br /> 101,2<br /> 74,0<br /> 76,9<br /> 73,6<br /> 76,0<br /> <br /> 4,37 d (7,5)<br /> <br /> 62,3<br /> <br /> 3,47 m<br /> 5,36 d (3,0)<br /> <br /> 0,68 s<br /> 1,00 s<br /> 0,91 d (6,5)<br /> <br /> 0,79 d (6,0)<br /> 0,79 d (6,0)<br /> 0,80 d (6,5)<br /> <br /> 4,27 br d (12,0)<br /> 4,44dd (5,0,12,0)<br /> <br /> FAM<br /> 1’’<br /> 174,6<br /> 2’’<br /> 34,2<br /> 3’’<br /> 24,3<br /> 4’’-15’’<br /> 28,2-29,7<br /> 16’’<br /> 25,0<br /> 17’’<br /> 29,3<br /> 18’’<br /> 31,8<br /> 19’’<br /> 22,7<br /> 20’’<br /> 14,1<br /> 0,88 d (6,5)<br /> a<br /> đo trong CDCl3, b125 MHz, c500 MHz, #δC của atroside [19], FAM=fatty acid moiety<br /> <br /> 31<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Thị Mai và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN<br /> Các hợp chất (1) và (2) được xác định lần lượt<br /> là quercitrin (1) và kaemferol (2) [4] bằng cách<br /> phân tích chi tiết các số liệu phổ NMR, MS và<br /> so sánh chúng với các số liệu tương ứng đã<br /> được công bố trong các tài liệu tham khảo.<br /> Hợp chất 3 được phân lập dưới dạng bột vô<br /> định hình màu trắng. Phân tích các tín hiệu thu<br /> được trên phổ cộng hưởng từ hạt nhân 1H- và<br /> 13<br /> C-NMR cho thấy hợp chất 3 có phần khung<br /> sterol và một phân tử đường glucose. Vết chất<br /> của 3 trên TLC sau khi phun thuốc thử H2SO4<br /> 10% sau đó hơ nóng cho màu tím hồng cho<br /> thấy đây là một sterol. Tiếp tục so sánh trên<br /> TLC với hợp chất đã biết và khá phổ biến là<br /> daucosterol cho kết quả khá trùng khớp.<br /> Các phổ NMR một chiều cũng hoàn toàn phù<br /> hợp với dự đoán sau khi kiểm tra so sánh<br /> bằng TLC. Phân tích chi tiết các dữ kiện phổ<br /> và so sánh với các tài liệu đã thu được [5],<br /> cho phép xác định hợp chất 3 là daucosterol,<br /> một hợp chất steroit glucosit rất phổ biến ở<br /> các loài thực vật.<br /> Hợp chất 4 thu được từ cặn EtAc của dịch<br /> chiết tổng MeOH của loài S. dives dưới dạng<br /> bột màu trắng ngà. Phổ 1H-NMR của hợp chất<br /> 4 cho thấy các vạch tín hiệu của một nối đôi<br /> nội vòng tại δ 5,36 (t, J = 3,0 Hz), các tín<br /> hiệu chập của một mạch dài gồm nhiều nhóm<br /> CH2 từ δ 1,3 đến 2,5, tín hiệu của một proton<br /> anomer tại δ 4,37 (d, J = 7,5 Hz), proton<br /> oxymethylen của phân tử đường tại δ 4,27 (br<br /> d, J = 12,0 Hz)/4,43 (dd, J = 5,0, 12,0 Hz),<br /> cùng với các tín hiệu của các nhóm methyl tại<br /> δ 0,68, 0,79, 0.80, 0,88, 0,91 và 1,00.<br /> Phổ 13C-NMR của hợp chất 4 cho tín hiệu của<br /> 55 cacbon, trong đó có 6 cacbon của một gốc<br /> đường, 29 cacbon của phần aglycon, 1 cacbon<br /> cacbonyl và các vạch tín hiệu đặc trưng cho<br /> một mạch dài. So sánh các số liệu thu được<br /> trên phổ cộng hưởng từ hạt nhân của phần<br /> aglycon của hợp chất 4 với các số liệu đã<br /> được công bố [2], [5], nhận định rằng phần<br /> aglycon của chất 4 là khung stigmasterol và<br /> <br /> 106(06): 29 - 33<br /> <br /> phần gốc đường là glucose. Như vậy, có thể<br /> nhận thấy rằng chất 4 là một dẫn xuất của<br /> daucosterol có mang một nhánh acyl mạch<br /> dài. Độ chuyển dịch hóa học cao của cacbon<br /> C-6’ cho phép dự đoán mạch axyl được nối<br /> với cacbon này trên phần gốc đường glucose.<br /> Phổ khối phun mù điện tử ESI-MS xuất hiện pic<br /> m/z 893 [M+Na]+ (positive) tương ứng với công<br /> thức C55H98O7, phù hợp với sự có mặt của<br /> khung daucosterol và một nhánh ester có mạch<br /> dài 20 cacbon. Dựa vào các phân tích nêu trên<br /> và so sánh với các tài liệu thu được, cho phép<br /> khẳng định hợp chất 4 chính là stigmast-5-en-3O-(6-O-eicosanoyl-D- glucopyranoside) [3].<br /> KẾT LUẬN<br /> Bằng các phương pháp sắc ký cột kết hợp với<br /> chất hấp phụ là silicagel pha thường và pha đảo,<br /> 4 hợp chất là quercitrin (1), kaemferol (2),<br /> daucosterol (3) và stigmast-5-en-3-O-(6-Oeicosanoyl-D-glucopyranoside) (4) đã được<br /> phân lập từ cặn chiết metanol của lá cây Vàng<br /> anh (Saraca dives). Cấu trúc hóa học của các<br /> hợp chất được xác định bằng các phương pháp<br /> phổ hiện đại như: phổ khối lượng ESI-MS, phổ<br /> cộng hưởng từ hạt nhân (1D-NMR: 1H, 13CNMR và các phổ DEPT 90, DEPT 135).<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Viện Sinh thái và Tài nguyên Sinh vật, Danh<br /> lục các loài thực vật Việt Nam, tập II, Nxb Nông<br /> nghiệp, 2003, tr 626-633.<br /> 2. Ali M.S., Saleem M., Erian A.W. (2001). A<br /> new acylated steroid glucoside from Perovskia<br /> atriplicifolia, Fitoterapia, 72, 712-714.<br /> 3. Minh C.V., Huong L.M., Kiem P.V.…(2005).<br /> Chemical investigations and biological studies of<br /> Mallotus apelta VI. Cytotoxic constituents from<br /> Mallotus apelta. Tạp chí Hóa Học. 43:v-vi<br /> 4. Xi-Ning, Z., Hideaki, O., Ide, T., Hirata, E.,<br /> Takushi, A., Takeda, Y., Three flavonol<br /> glysosides from leaves of Myrsine segnuinii,<br /> Phytochemistry, 1997, 46, 943-946.<br /> 5. Voutquenne L., Lavaud C., Massiot G., Sevenet<br /> T., Hadi H.A. (1999). Phytochemistry, 50, 63-69.<br /> <br /> 32<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Thị Mai và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 106(06): 29 - 33<br /> <br /> SUMMARY<br /> STUDY ON CHEMICAL COMPONENTS FROM THE LEAVES<br /> OF SARACA DIVES<br /> Nguyen Thi Mai 1*, Lanh Thi Ngoc2<br /> 1<br /> <br /> University of Transport and Communications<br /> 2<br /> College of Agriculture and Forestry - TNU<br /> <br /> Column chromatographic combined with silica gel mixed with grain size is 0.040 to 0.063 mm<br /> (240-430 mesh) and silica gel YMC (30-50 µm, FuJisilisa Chemical Ltd.), separations led to the<br /> isolation of four compounds, quercitrin (1), kaemferol (2), daucosterol (3) and stigmast-5-en-3-O(6-O-eicosanoyl-D-glucopyranoside) (4), from the methanol leaves of Saraca dives were collected<br /> in Tam Đao, Vinh Phuc in February 2012. Their chemical structures of the compounds were<br /> determined by modern spectroscopic methods: ESI-MS mass spectrometry, nuclear magnetic<br /> resonance spectroscopy (1D-NMR: 1H, 13C-NMR and DEPT 90, DEPT 135). This is the first<br /> report from Saraca dives.<br /> Key words: Saraca, quercitrin, kaemferol, daucosterol, sterol.<br /> <br /> Ngày nhận bài: 18/4/2013; Ngày phản biện: 28/4/2013; Ngày duyệt đăng: 26/7/2013<br /> *<br /> <br /> Tel: 0989977674; Email: maidhgt@yahoo.com.vn<br /> <br /> 33<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br />