Nghiên cứu thực trạng và các quyền trên đất lâm nghiệp được giao cho hộ gia đình quản lý và sử dụng tại xã Phú Vinh, huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế

TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Số 63, 2010<br /> <br /> NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG VÀ CÁC QUYỀN TRÊN ĐẤT LÂM NGHIỆP<br /> ĐƯỢC GIAO CHO HỘ GIA ĐÌNH QUẢN LÝ VÀ SỬ DỤNG<br /> TẠI XÃ PHÚ VINH, HUYỆN A LƯỚI, TỈNH THỪA THIÊN HUẾ<br /> Huỳnh Văn Chương<br /> Trường Đại học Nông Lâm, Đại học Huế<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Xã vùng cao Phú Vinh, huyện A Luới, tỉnh Thừa Thiên Huế là xã điển hình của việc thực<br /> hiện chính sách giao một phần diện tích đất rừng sản xuất nghèo kiệt về hộ giao đình hoặc cộng<br /> đồng quản lý và sử dụng nhằm đa dạng hoá chủ thể quản lý và nhằm tạo ra nhiều lợi nhuận cho<br /> xã hội từ đất lâm nghiệp, tạo việc làm, tạo nghề lâm nghiệp và tăng thu nhập cho người dân<br /> được giao đất và bền vững vùng đồi núi. Tuy nhiên, kết quả nghiên cứu thực tế cho thấy việc<br /> thực hiện chuyển giao còn kéo dài và gặp nhiều lúng túng giữa các bên liên quan. Mặc dù các<br /> chính sách vĩ mô của Nhà nước về việc giao đất lâm nghiệp là khá rõ ràng nhưng việc thực hiện<br /> ở cấp địa phương vẫn chưa cụ thể. Cách hiểu và thực hiện các bước trong quá trình giao đất<br /> vẫn còn có sự chồng chéo giữa các đối tượng nhất là giữa Ban Quản lý rừng phòng hộ và chính<br /> quyền xã, huyện. Người dân của vùng nghiên cứu đang rất mong chờ từ phía chính quyền địa<br /> phương có được một qui trình, phương thức giao đất và định hướng qui hoạch sử dụng đất thật<br /> cụ thể và tạo sự công bằng, tiến đến ổn định về qui mô diện tích để họ có thể đầu tư sản xuất và<br /> tạo nên một công việc ổn định, có thu nhập thật sự.<br /> Từ khoá: Đất lâm nghiệp, Chuyển giao, “Bó quyền”, Chính quyền địa phương.<br /> <br /> 1. Đặt vấn đề<br /> Việc giao đất lâm nghiệp cho hộ gia đình và cá nhân quản lý khai thác và sử<br /> dụng vào mục đích nông lâm nghiệp đã được thực hiện trong nhiều năm qua trên khắp<br /> cả nước (Nghị định 163/1999/NĐ-CP). Tiến độ thực hiện việc giao đất giao trên các<br /> vùng miền khác nhau của cả nước cũng rất khác nhau, trong đó vùng đồi núi miền<br /> Trung, việc giao đất lâm nghiệp đến cộng đồng và hộ gia đình vẫn còn rất chậm và gặp<br /> nhiều khó khăn và đây cũng là lý do để nghiên cứu này cần đi sâu phân tích và phát hiện<br /> vấn đề. Tại vùng đồi núi miền Trung, việc khai thác và sử dụng đất lâm nghiệp thực sự<br /> còn mới bắt đầu, chưa hình thành một nghề ổn định đối với người dân. Lâu nay người<br /> dân vẫn quen với việc thu lợi trên đất lâm nghiệp theo kiểu hái lượm và họ không lường<br /> trước được kết quả. Hiện tại, Nhà nước đã và đang tiếp tục thực hiện các chính sách<br /> giao một phần diện tích đất rừng sản xuất nghèo kiệt từ Ban quản lý rừng phòng hộ về<br /> 15<br /> <br /> hộ gia đình và cộng đồng quản lý nhằm đa dạng hóa chủ thể quản lý đất đai và tài<br /> nguyên. Quá trình giao và khai thác đất lâm nghiệp đến hộ gia đình và cá nhân còn gặp<br /> khó khăn, các quyền trên đất lâm nghiệp chuyển giao này cũng chưa rõ ràng và còn<br /> chồng chéo giữa các cơ quan chủ quản trước và sau khi giao. Từ những lý do trên, việc<br /> phân tích thực trạng và đi sâu tìm hiểu các quyền trên đất lâm nghiệp đang giao tại xã<br /> Phú Vinh, huyện A Lưới như là trường hợp điển hình, vì hiện tại xã Phú Vinh đang<br /> trong quá trình nhận đất được giao từ Ban quản lý rừng phòng hộ A Luới và có thể rút ra<br /> bài học kinh nghiệm cho các vùng tương tự khác ở vùng đồi núi miền Trung.<br /> * Mục đích nghiên cứu:<br /> - Phân tích thực trạng của quá trình giao đất lâm nghiệp cho hộ gia đình và cá<br /> nhân quản lý và sử dụng;<br /> - Phân tích các quyền trên đất lâm nghiệp đã và đang trong quá trình giao đất.<br /> - Để xuất các biện pháp nhằm thúc đẩy quá trình chuyển giao thuận lợi và khai<br /> thác có hiệu quả đất sau khi chuyển giao.<br /> 2. Phạm vi và phương pháp nghiên cứu<br /> 2.1. Mô tả vùng nghiên cứu<br /> Vùng được chọn để nghiên cứu là xã Phú Vinh thuộc huyện A Luới, tỉnh Thừa<br /> Thiên Huế, là một xã với gần 40% hộ nghèo và tái nghèo. Xã có thôn, trong đó có thôn<br /> Phú Thượng 100% là người dân tộc thiểu số (Pacô), 03 thôn còn lại là Phú Xuân, Phú<br /> Thuận, Phú Thành gần 98% là đồng bào người Kinh. Một số thông tin cơ bản các thôn<br /> nghiên cứu được tóm tắt ở bảng 1.<br /> Bảng 1. Thông tin cơ bản của 4 thôn trong xã<br /> Nội dung<br /> <br /> Phú Thượng<br /> <br /> Phú Xuân<br /> <br /> Phú Thuận<br /> <br /> Phú Thành<br /> <br /> Khoảng cách đến TT huyện (km)<br /> <br /> 10<br /> <br /> 8<br /> <br /> 7<br /> <br /> 6<br /> <br /> Khoảng cách đến TT tỉnh (km)<br /> Qui mô hộ<br /> <br /> 70<br /> <br /> 67<br /> <br /> 66<br /> <br /> 65<br /> <br /> Số hộ<br /> <br /> 96<br /> <br /> 53<br /> <br /> 60<br /> <br /> 55<br /> <br /> Qui mô hộ<br /> <br /> 5<br /> <br /> 4<br /> <br /> 4<br /> <br /> 4<br /> <br /> 2<br /> Pacô<br /> <br /> 2<br /> Kinh<br /> <br /> 2<br /> Kinh<br /> <br /> 2<br /> Kinh<br /> <br /> Vị trí địa lý<br /> <br /> Số lao động/hộ (trung bình)<br /> Nhóm dân tộc<br /> Cơ cấu lãnh đạo thôn<br /> Theo hệ thống nhà nước<br /> Theo tập tục truyền thống<br /> <br /> Với cơ cấu năm người trong nhóm lãnh đạo: trưởng và phó<br /> thôn, đoàn thanh niên, hội phụ nữ, công an thôn.<br /> Thôn Phú Thượng: có một Già làng<br /> 03 thôn còn lại: không có Già làng<br /> 16<br /> <br /> Đất nông nghiệp<br /> TB diện tích đất<br /> cạn/hộ(ha)<br /> (vườn đồi và vườn nhà)<br /> <br /> trồng<br /> <br /> TB đất lúa nước/hộ (m2)<br /> <br /> 0,5<br /> <br /> 1,0<br /> <br /> 1,0<br /> <br /> 1,0<br /> <br /> 300<br /> <br /> 0,0<br /> <br /> 0,0<br /> <br /> 0,0<br /> <br /> Lúa nước và lúa cạn, sắn, cây ăn quả.<br /> <br /> Cây trồng chính<br /> Nguồn thu nhập phi nông nghiệp<br /> <br /> Lương<br /> <br /> Làm thuê,<br /> dịch vụ<br /> <br /> Làm thuê,<br /> dịch vụ<br /> <br /> Làm thuê,<br /> dịch vụ<br /> <br /> Tổng số hộ nghèo và cận nghèo<br /> <br /> 36<br /> <br /> 08<br /> <br /> 10<br /> <br /> 11<br /> <br /> Nguồn: UBND xã Phú Vinh, 2009.<br /> <br /> Sự hình thành tên thôn, tên xã và cho đến nay định cư ổn định là một quá trình<br /> lịch sử bắt đầu từ những năm 1970. Ba thôn người Kinh là Phú Xuân, Phú Thuận và<br /> Phú Thành đều từ vùng ven đầm phá của huyện Phú Vang và Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên<br /> Huế đi kinh tế mới theo chính sách của Nhà nước lúc đó và định cư ở lại đây, còn riêng<br /> đồng bào dân tộc Pacô ở thôn Phú Thượng di cư từ xã Hồng Thượng, nằm ở phía Tây<br /> Nam của xã Phú Vinh ra đây để lập nghiệp và hình thành nên một thôn riêng. Kết hợp<br /> 03 thôn người Kinh và 01 thôn Phú Thượng hình thành nên xã Phú Vinh hiện nay.<br /> 2.2. Phương pháp tiếp cận và khung nghiên cứu<br /> Nghiên cứu áp dụng phân tích các quyền dựa vào “bó quyền” của hai tác giả là<br /> Schlager và Ostrom (Schlager, E. and E. Ostrom, 1992). Dựa trên khung nghiên cứu bó<br /> quyền, việc phân tích các quyền trên đất lâm nghiệp đang chuyển giao sẽ được xác định<br /> cụ thể và làm rõ ở trường hợp nghiên cứu xã Phú Vinh, huyện A Lưới. Khung phân tích<br /> “bó quyền” được mô tả cho nghiên cứu này như hình 1.<br /> Phân tích, kiểm tra và đánh giá<br /> <br /> Quyền tiếp cận<br /> Quyền khai thác<br /> <br /> Đất lâm<br /> nghiệp đã và<br /> đang giao<br /> <br /> Quyền quản lý<br /> Quyền loại trừ<br /> <br /> Tiềm năng thay đổi đất<br /> lâm nghiệp đến hộ gia<br /> đình quản lý và sử dụng<br /> <br /> Quyền chuyển nhượng<br /> <br /> Khó khăn, thách<br /> thức và sự xung đột<br /> <br /> Đề xuất giải pháp để sử dụng đất<br /> lâm nghiệp được giao hiệu quả<br /> <br /> Hình 1. Mô phỏng khung phân tích “bó quyền” trên đất lâm nghiệp đang chuyển giao<br /> 17<br /> <br /> 2.3 Phương pháp thu thập và xử lý số liệu<br /> 2.3.1. Nghiên cứu tài liệu thứ cấp: Thu thập những nghiên cứu về các vấn đề<br /> chuyển giao đất lâm nghiệp; các số liệu về tiến trình thực hiện các chính sách giao đất<br /> giao rừng, các báo cáo, tài liệu; công trình nghiên cứu liên quan đến chính sách giao đất<br /> giao rừng và phát triển sản xuất nông lâm nghiệp của vùng nghiên cứu.<br /> 2.3.2. Thu thập số liệu sơ cấp: Dựa trên bảng hỏi thiết kế sẵn, số liệu được thu<br /> thập bằng cách phỏng vấn 50 hộ dân được lựa chọn theo từng thôn, trong đó có phân bổ<br /> đều số lượng mẫu cho thành phần kinh tế hộ, qui mô hộ, nhóm dân tộc thiểu số. Sử<br /> dụng phương pháp thảo luận nhóm tập trung đối với các cán bộ địa phương và người<br /> dân<br /> 2.3.3. Xử lý số liệu: Số liệu thu được sẽ được xử lý bằng phương pháp thống kê<br /> tổng hợp, thống kê mô tả để chỉ ra sự thay đổi về các hoạt động và tiến trình chuyển<br /> giao.<br /> 3. Kết quả nghiên cứu và thảo luận<br /> 3.1 Thực trạng quá trình chuyển giao đất lâm nghiệp từ Ban Quản lý rừng<br /> phòng hộ (QLRPH) về hộ gia đình<br /> 3.1.1. Phân tích hiện trạng sử dụng tài nguyên đất của xã Phú Vinh<br /> Tổng diện tích tự nhiên toàn xã được thống kê năm 2009 (bảng 2) là 2904ha,<br /> trong đó diện tích đất để sản xuất nông nghiệp gồm trồng cây hằng năm và lâu năm chỉ<br /> có 73,44 ha, diện tích đất lâm nghiệp là 2.414,42 ha, đất phi nông nghiệp là 196,92 ha<br /> còn lại là diện tích đất chưa sử dụng với 257,28ha. Tuy nhiên, qua quá trình đi khảo sát<br /> thực tế để xác định diện tích đất chưa sử dụng giữa hiện trường và trên bản đồ cùng với<br /> cán bộ địa chính xã và thôn trưởng 4 thôn cho thấy: thực chất việc xác định đúng diện<br /> tích đất được cho là chưa sử dụng theo như sự phân loại của cơ quan chuyên môn về đất<br /> đai là rất khó, hầu như chỉ có một ít diện tích mặt nước sông và khe suối và đất núi đá<br /> không có rừng cây thể hiện rõ ngoài thực tế, còn lại hầu hết đất trống đồi trọc gồm đất<br /> bằng chưa sử dụng, đất đồi núi chưa sử dụng trên thực tế đã được khai hoang để trồng<br /> cây trồng nông lâm nghiệp và đã có chủ quản lý nên không còn là đất chưa sử dụng.<br /> Bảng 2. Hiện trạng sử dụng đất của xã Phú Vinh, huyện A Lưới năm 2009<br /> <br /> TT<br /> <br /> Mục đích sử dụng<br /> <br /> Diện tích (ha)<br /> <br /> Tổng diện tích đất tự nhiên<br /> <br /> 2904.00<br /> <br /> Trong đó:<br /> 01<br /> <br /> Đất sản xuất nông nghiệp<br /> <br /> 02<br /> <br /> Đất lâm nghiệp<br /> <br /> 73.44<br /> 2414.62<br /> 18<br /> <br /> 03<br /> <br /> Đất phi nông nghiệp<br /> <br /> 196.62<br /> <br /> 04<br /> <br /> Đất chưa sử dụng<br /> <br /> 257.28<br /> <br /> Nguồn: UBND xã Phú Vinh, 2009<br /> <br /> 3.1.2. Thực trạng quá trình thu hồi đất lâm nghiệp về từ Ban QLRPH giao cho<br /> xã Phú Vinh và hộ gia đình quản lý<br /> Theo ý kiến người dân thì trước đây các tài nguyên thiên nhiên của xã Phú Vinh<br /> như: rừng, sông suối, ao hồ, đất nông lâm nghiệp, các vùng đất hoang hoá được người<br /> dân hiểu và mặc nhiên thừa nhận như là tài sản chung của cộng đồng, sự quản lý và khai<br /> thác và chiếm giữ các tài nguyên trên đều dựa vào sự tự phát của từng dòng họ, của hộ<br /> gia đình và trên cơ sở luật tục và tập quán bản địa. Qua phỏng vấn những người lớn tuổi<br /> họ đều trả lời ở thời điểm trước năm 1976 họ không phải chịu bất kỳ một chính sách<br /> nào của Nhà nước trong quá trình khai thác tài nguyên thiên nhiên để mưu sinh, việc<br /> 19<br /> <br />