Nghiên cứu tính khả thi của siêu âm màu duplex khảo sát động mạch thận ở người bình thường

Nghieân cöùu Y hoïc<br /> <br /> Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005<br /> <br /> NGHIEÂN CÖÙU TÍNH KHAÛ THI CUÛA SIEÂU AÂM MAØU DUPLEX<br /> KHAÛO SAÙT ÑOÄNG MAÏCH THAÄN ÔÛ NGÖÔØI BÌNH THÖÔØNG<br /> Nguyeãn Vaên Trí*<br /> <br /> TOÙM TAÉT<br /> Qua khaûo saùt baèng sieâu aâm maøu Duplex 104 ñoäng maïch thaän cuûa ngöôøi bình thöôøng coù ñoái chöùng<br /> baèng chuïp DSA : tæ leä quan saùt vaø ghi ñöôïc phoå Doppler ñaày ñuû laø 96%. Neân khaûo saùt 3 maët caéùt : ngang<br /> buïng, caïnh söôøn phaûi, ngang hoâng. Maët caét caïnh söôøn phaûi ñöôïc thöïc hieän khi maët caét ngang buïng khaûo<br /> saùt chöa ñaày ñuû.<br /> <br /> SUMMARY<br /> EVALUATING FEASIBILITY OF COLOUR DUPLEX ULTRASOUND IN THE<br /> DETECTION OF RENAL ARTERIES<br /> Nguyen Van Tri * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 9 * Supplement of No 1 * 2005: 23 – 27<br /> <br /> Studying 104 renal arteries of volumteers by colour Duplex ultrasound and DSA we can detect and<br /> record Doppler spectrum of 96% renal arteries. We use 3 approach: anterior abdominal position, right<br /> subcostal position, translumbar position. Right subcostal position should be used when artenor abdominal<br /> position is not good for detection.<br /> <br /> ÑAËT VAÁN ÑEÀ<br /> Taêng huyeát aùp (THA) do maïch maùu thaän laø beänh<br /> coù theå chöõa khoûi baèng taùi thoâng maïch maùu qua da<br /> hoaëc phaãu thuaät maïch maùu. Khi taùi thoâng ñöôïc ñoäng<br /> maïch thaän (ÑMT) bò heïp ta coù theå kieåm soaùt ñöôïc<br /> huyeát aùp (HA) vaø traùnh ñöôïc dieãn tieán ñeán suy thaän<br /> naëng. Vì vaäy vieäc chaån ñoaùn ñuùng coù heïp hay khoâng<br /> heïp ÑMT laø vaán ñeà raát quan troïng vaø laø mong muoán<br /> cuûa moãi thaày thuoác.<br /> Chuùng toâi nhaän thaáy neáu sieâu aâm maøu Duplex coù<br /> tính khaû thi, coù ñoä nhaïy vaø ñoä ñaëc hieäu cao thì seõ raát<br /> coù ích trong ñieàu kieän cuûa nöôùc ta vôùi maùy sieâu aâm<br /> maøu Duplex phoå bieán vaø caùc phöông tieän chaån ñoaùn<br /> khaùc coøn haïn cheá.<br /> Vôùi mong muoán treân, chuùng toâi choïn phöông<br /> phaùp chuïp maïch maùu kyõ thuaät soá xoùa neàn (DSA) laøm<br /> tieâu chuaån vaøng ñeå ñaùnh giaù giaù trò cuûa sieâu aâm maøu<br /> Duplex treân ÑMTôû ngöôøi bình thöôøng. Muïc tieâu cuûa<br /> ñeà taøi laø:<br /> 1. Xaùc ñònh tính khaû thi cuûa kyõ thuaät sieâu aâm<br /> maøu Duplex trong ñieàu kieän nöôùc ta.<br /> <br /> 2. Xaùc ñònh trình töï khaûo saùt ÑMT ñeå ñaït ñöôïc<br /> hieäu quaû cao.<br /> <br /> ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN<br /> CÖÙU<br /> Thieát keá nghieân cöùu<br /> Nghieân cöùu ñöôïc thieát keá laø nghieân cöùu caét<br /> ngang, tieân cöùu, moâ taû vaø phaân tích.<br /> Ñoái töôïng nghieân cöùu<br /> Ñeà taøi ñöôïc tieán haønh töø thaùng 01/2002 ñeán<br /> thaùng 9/2004 goàm 104 ÑMT cuûa ngöôøi khoûe maïnh<br /> ñöôïc chuïp ÑMT ñeå chuaån bò cho thaän ôû beänh vieän<br /> Chôï Raãy.<br /> höông phaùp nghieân cöùu<br /> Phöông tieän nghieân cöùu<br /> <br /> - Maùy sieâu aâm Duplex vôùi ñaàu doø 3.5 MHz.<br /> - Maùy chuïp maïch maùu theo kyõ thuaät soá xoùa neàn<br /> (Digital Substraction Angiography : DSA).<br /> Phöông phaùp tieán haønh<br /> <br /> Sau khi hoûi tieàn söû, thaêm khaùm laâm saøng, xeùt<br /> <br /> * Boä moân Noäi, Ñaïi hoïc Y döôïc TP Hoà Chí Minh<br /> <br /> 23<br /> <br /> nghieäm thöôøng qui vaø coù keát quaû chuïp ÑMT bình<br /> thöôøng chuaån bò cho thaän taïi beänh vieän Chôï Raãy.<br /> Chuïp ÑMT ñöôïc thöïc hieän baèng maùy kyõ thuaät soá xoùa<br /> neàn ( DSA). Chuïp DSA ñöôïc xem laø tieâu chuaån vaøng<br /> ñeå xaùc ñònh ÑMT bình thöôøng tröôùc khi khaûo saùt<br /> ÑMT baèng sieâu aâm maøu Duplex.<br /> Tö theá ngöôøi ñöôïc khaûo saùt baèng sieâu aâm maøu<br /> Duplex:<br /> ƒ<br /> <br /> Naèm ngöõa : ñaàu doø ñöôïc ñaët ôû vò trí döôùi<br /> muõi öùc hôi cheách veà phía traùi cuûa ñöôøng<br /> chaén giöõa.<br /> <br /> ƒ<br /> <br /> Naèm nghieâng phaûi : ñaàu doø ñöôïc ñaët ôû vò<br /> trí döôùi söôøn phaûi khoaûng treân ñöôøng<br /> trung ñoøn.<br /> <br /> ƒ<br /> <br /> Naèm saáp : ñaàu doø ñöôïc ñaët ngang hoâng<br /> caét doïc thaän.<br /> <br /> Hình 1: Vò trí khaûo saùt ÑMT baèng SA ôû maët caét ngang<br /> buïng<br /> Baûng 2: Maët caét caïnh söôøn phaûi khaûo saùt ÑMT phaûi,<br /> ÑMT traùi, ÑMC ôû nhoùm bình thöôøng<br /> <br /> Xöû lyù soá lieäu<br /> <br /> ÑMT phaûi<br /> <br /> Taát caû soá lieäu ñöôïc tính toaùn baèng phaàn meàm<br /> SPSS 10.0 (Statistical Package for Social Sciences) for<br /> window<br /> <br /> ÑMT traùi<br /> <br /> KEÁT QUAÛ SIEÂU AÂM DUPLEX ÑMT ÔÛ NHOÙM<br /> BÌNH THÖÔØNG<br /> Baûng 1: Maët caét ngang buïng khaûo saùt ÑMT phaûi,<br /> ÑMT traùi vaø ÑMC ôû nhoùm bình thöôøng<br /> <br /> ÑMT phaûi<br /> <br /> ÑMT traùi<br /> <br /> ÑMC<br /> <br /> Taàn soá<br /> <br /> Phaàn traêm<br /> <br /> Khaûo saùt ñöôïc<br /> <br /> 50<br /> <br /> 96<br /> <br /> Khaûo saùt khoâng ñöôïc<br /> <br /> 2<br /> <br /> 04<br /> <br /> Toång soá<br /> <br /> 52<br /> <br /> 100<br /> <br /> Khaûo saùt ñöôïc<br /> <br /> 50<br /> <br /> 96<br /> <br /> Khaûo saùt khoâng ñöôïc<br /> <br /> 2<br /> <br /> 4<br /> <br /> Toång soá<br /> <br /> 52<br /> <br /> 100<br /> <br /> Khaûo saùt ñöôïc<br /> <br /> 50<br /> <br /> 96<br /> <br /> Khaûo saùt khoâng ñöôïc<br /> <br /> 2<br /> <br /> 4<br /> <br /> Toång soá<br /> <br /> 39<br /> <br /> 100<br /> <br /> Nhaän xeùt : Coù 2 tröôøng hôïp khoâng khaûo saùt ñöôïc<br /> maët caét ngang buïng<br /> <br /> 24<br /> <br /> ÑMC<br /> <br /> Taàn soá<br /> <br /> Phaàn traêm<br /> <br /> Khaûo saùt ñöôïc<br /> <br /> 49<br /> <br /> 94.2<br /> <br /> Khaûo saùt khoâng ñöôïc<br /> <br /> 3<br /> <br /> 05.8<br /> <br /> Khaûo saùt ñöôïc<br /> <br /> 49<br /> <br /> 94.2<br /> <br /> Khaûo saùt khoâng ñöôïc<br /> <br /> 3<br /> <br /> 05.8<br /> <br /> Khaûo saùt ñöôïc<br /> <br /> 50<br /> <br /> 96<br /> <br /> Khaûo saùt khoâng ñöôïc<br /> <br /> 2<br /> <br /> 04<br /> <br /> Nhaän xeùt : Coù 3 tröôøng hôïp khoâng khaûo saùt ñöôïc ôû<br /> maët caét caïnh söôøn phaûi<br /> <br /> Hình 2: Vò trí khaûo saùt ÑMT baèng SA ôû maët caét caïnh<br /> söôøn phaûi<br /> <br /> Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005<br /> <br /> Nghieân cöùu Y hoïc<br /> <br /> Baûng 3: Maët caét ngang hoâng khaûo saùt ÑMT phaûi vaø<br /> traùi vuøng roán thaän, ÑMT trong thaän ôû nhoùm bình<br /> thöôøng<br /> ÑMT phaûi<br /> taïi roán<br /> ÑMT traùi<br /> taïi roán<br /> ÑMT phaûi<br /> trong thaän<br /> ÑMT traùi<br /> trong thaän<br /> <br /> Khaûo saùt ñöôïc<br /> Khaûo saùt khoâng ñöôïc<br /> Khaûo saùt ñöôïc<br /> Khaûo saùt khoâng ñöôïc<br /> Khaûo saùt ñöôïc<br /> Khaûo saùt khoâng ñöôïc<br /> Khaûo saùt ñöôïc<br /> Khaûo saùt khoâng ñöôïc<br /> <br /> Taàn soá Phaàn traêm<br /> 51<br /> 98<br /> 1<br /> 02<br /> 51<br /> 98<br /> 1<br /> 02<br /> 51<br /> 98<br /> 1<br /> 02<br /> 51<br /> 98<br /> 1<br /> 02<br /> <br /> Nhaän xeùt : Coù 1 tröôøng hôïp khoâng khaûo saùt ñöôïc<br /> ôû maët caét ngang hoâng<br /> <br /> 60% tröôøng hôïp. Klaus-Peter khaûo saùt 135 BN vôùi tæ leä<br /> khaûo saùt ñöôïc laø 67-74%. Tuy nhieân, cuõng coù taùc giaû<br /> khaûo saùt ñöôïc ñeán 91% nhö Nchimi.<br /> Tính khaû thi cao trong nghieân cöùu cuûa chuùng<br /> toâi töông töï caùc taùc giaû ñaõ thöïc hieän ôû Haø Noäi vaø<br /> caùc taùc giaû naøy ñeàu cho raèng coù theå do theå traïng<br /> ngöôøi Vieät Nam gaày neân deã khaûo saùt. Trong nghieân<br /> cöùu cuûa chuùng toâi, chæ soá caân naëng (BMI: body<br /> Mass index) trung bình ôû nam laø 23.2 vaø nöõ laø 22.6,<br /> soá ño voøng buïng cuûa nam laø 81cm vaø nöõ laø 76 cm.<br /> Moät ngöôøi khoâng khaûo saùt ñöôïc coù BMI laø 26.37 vaø<br /> voøng buïng laø 97 cm, raát phuø hôïp vôùi nhaän xeùt cuûa<br /> caùc taùc giaû ôû Haø Noäi.<br /> Baûng 5: So saùnh BMI vaø voøng buïng vôùi moät soá<br /> nghieân cöùu khaùc<br /> Chuùng toâi Huyønh Taán Trung Quoác<br /> Ñaït (2000)<br /> <br /> Chaâu Aâu<br /> <br /> 39<br /> 504<br /> 375<br /> 610<br /> Nam Nöõ Nam Nöõ Nam Nöõ Nam Nöõ<br /> BMI<br /> 23.2 22.6 23.2 22.9 23.8 23.5 26.1 26.1<br /> Voøng buïng 81 76<br /> 82<br /> 77 83.3 77.3 90.8 79.2<br /> <br /> Hình 3: Vò trí khaûo saùt ÑMT baèng SA ôû maët caét ngang<br /> hoâng<br /> <br /> BAØN LUAÄN<br /> Tính khaû thi cuûa kyõ thuaät sieâu aâm<br /> ÑMT<br /> Treân 104 ÑMT cuûa nhoùm bình thöôøng ñöôïc<br /> thaêm doø baèng SA maøu Duplex vaø ñöôïc chuïp DSA, tæ leä<br /> quan saùt vaø ghi ñöôïc phoå Doppler ÑMT ñaày ñuû laø 96<br /> %. Keát quaû naøy phuø hôïp vôùi nghieân cöùu Buøi Vaên<br /> Giang vôùi tæ leä khaûo saùt ñöôïc caùc ñoaïn ÑMT töø 88%<br /> ñeán 100%.<br /> Baûng 4: So saùnh tæ leä quan saùt ñöôïc ÑMT<br /> Chuùng toâi Buøi V. Giang Sureshs<br /> n = 52<br /> n = 40<br /> n = 50<br /> 96%<br /> 88-100%<br /> 60%<br /> <br /> Nchimi<br /> n = 91<br /> 91%<br /> <br /> Klaus-Peter<br /> n = 135<br /> 67-74%<br /> <br /> So vôùi caùc taùc giaû nöôùc ngoaøi, tæ leä khaûo saùt ñöôïc<br /> cuûa chuùng toâi cao hôn. Sureshs chæ quan saùt ñöôïc<br /> <br /> So saùnh vôùi taùc giaû trong nöôùc nghieân cöùu 504<br /> ngöôøi Vieät Nam vaø taùc giaû ngoaøi nöôùc nghieân cöùu 375<br /> ngöôøi Trung Quoác cho thaáy nhoùm nghieân cöùu cuûa<br /> chuùng toâi coù BMI vaø voøng buïng phuø hôïp vôùi ngöôøi<br /> Vieät Nam vaø Chaâu AÙ noùi chung ; vaø khi so saùnh vôùi<br /> ngöôøi Chaâu Aâu, böôùc ñaàu coù cô sôû khoa hoïc ñeå ñaùnh<br /> giaù raèng chính tæ leä BMI vaø voøng buïng cuûa ngöôøi Vieät<br /> Nam noùi rieâng vaø ngöôøi Chaâu AÙ noùi chung so vôùi<br /> ngöôøi Phöông Taây coù nhoû hôn laø moät lyù do ñeå giaûi<br /> thích tính khaû thi veà kyõ thuaät cao hôn cuûa ngöôøi Vieät<br /> Nam so vôùi caùc taùc giaû Phöông Taây.<br /> Tuy nhieân, cuøng laø BN ôû phöông Taây, nhöng tæ leä<br /> khaû thi veà kyõ thuaät cuõng khaùc nhau töø 60% leân ñeán<br /> 91%. Chuùng toâi ñoàng yù vôùi caùc taùc giaû coù tæ leä khaû thi<br /> kyõ thuaät cao] raèng caàn chuù yù tôùi kyû naêng cuûa kyõ thuaät<br /> vieân vaø phöông phaùp khaûo saùt bao goàm :<br /> ƒ Chuaån bò BN chu ñaùo : nhòn aên saùng vaø neáu<br /> caàn neân söû duïng thuoác nhuaän tröôøng ñeâm tröôùc<br /> ƒ Thôøi gian caàn thieát cho moãi laàn thaêm khaùm<br /> sieâu aâm phaûi ñaày ñuû vaø tæ mæ<br /> ƒ Kyõ thuaät vieân caàn ñöôïc huaán luyeän ñaày ñuû veà<br /> <br /> 25<br /> <br /> kieán thöùc vaø kyû naêng sieâu aâm maïch maùu noùi chung<br /> vaø sieâu aâm ÑMT noùi rieâng<br /> Trong tröôøng hôïp khoù quan saùt vaø ghi tín hieäu<br /> Doppler, ñieàu chænh caùc chæ soá kyõ thuaät cuûa maùy ñeå<br /> quan saùt ÑMT toát hôn coù yù nghóa raát quan troïng.<br /> Kyõ thuaät thaêm khaùm sieâu aâm<br /> Trong y vaên chuùng toâi hieän coù, ñeå khaûo saùt ÑMT,<br /> caùc taùc giaû söû duïng hai maët caét: maët caét ngang buïng<br /> vaø maët caét caïnh hoâng. Nhieàu nghieân cöùu coù nhaän xeùt<br /> khaûo saùt sieâu aâm khoù nhaát laø maët caét ngang buïng ñeå<br /> thaêm doø ñoaïn xuaát phaùt vaø thaân ÑMT, ñaëc bieät ÑMT<br /> beân traùi. Trong nghieân cöùu chuùng toâi, ngoaøi maët caét<br /> ngang buïng, chuùng toâi söû duïng theâm maët caét caïnh<br /> söôøn phaûi nhaèm khaéc phuïc nhöõng trôû ngaïi treân. Maët<br /> caét caïnh söôøn phaûi thoûa maõn yeâu caàu caên baûn cuûa<br /> sieâu aâm maøu Duplex veà goùc chuøm tia hôïp vôùi chieàu<br /> doøng chaûy gaàn nhö baèng 0, do ñoù deã daøng nhìn thaáy<br /> nôi xuaát phaùt ÑMT phaûi vaø ñaëc bieät loä roõ nôi xuaát phaùt<br /> vaø ñoaïn thaân ÑMT traùi.<br /> <br /> Hình 4. Sieâu aâm maët caét ngang buïng khaûo saùt goác vaø<br /> thaân ÑMT phaûi (muõi teân)<br /> <br /> Hình 5: Sieâu aâm maët caét ngang buïngkhaûo saùt goác vaø<br /> thaân ÑMT traùi (muõi teân)<br /> <br /> 26<br /> <br /> Hình 6: Sieâu aâm ôû maët caét caïnh söôøn phaûi khaûo saùt<br /> ñöôïc caû ÑMT phaûi vaø traùi (muõi teân)<br /> <br /> Töø ñoù, chuùng toâi ñeà nghò veà maët thaêm khaùm caàn<br /> thöïc hieän nhö sau :<br /> Ñoaïn ÑMT taïi goác xuaát phaùt vaø taïi thaân neân<br /> khaûo saùt baèng 2 maët caét ngang buïng vaø caïnh söôøn<br /> phaûi. Choïn hình aûnh cuûa maët caét naøo roõ nhaát ñeå ño<br /> ñaïc caùc thoâng soá. Keát hôïp 2 maët caét naøy tæ leä khaûo saùt<br /> ñöôïc caùc thoâng soá ôû ñoaïn ÑMT naøy ñaït gaàn 100%<br /> (Baûng 3.15 ) (Baûng 3.16).<br /> Ñoaïn ÑMT taïi roán thaän vaø nhaùnh ÑMT trong<br /> thaän neân khaûo saùt baèng maët caét ngang hoâng. Chuøm<br /> tia ñi töø voû thaän ñeán roán thaän höôùng veà ÑMC neân<br /> cuõng hôïp vôùi doøng chaûy ÑMT moät goùc gaàn nhö baèng<br /> 0 vaø seõ cho hình aûnh toái öu (Hình 4.5 ), töø ñoù cho<br /> pheùp ño ñaïc thoâng soá moät caùch chính xaùc (Baûng<br /> 3.17)<br /> <br /> Hình 7: Sieâu aâm maët caét ngang hoâng cho hình aûnh<br /> ÑMT taïi roán thaän vaø trong thaän<br /> <br /> Nghieân cöùu Y hoïc<br /> <br /> Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005<br /> <br /> KEÁT LUAÄN<br /> Qua nghieân cöùu 104 ÑMT ôû nhoùm bình thöôøng<br /> vaø 106 ÑMT ôû nhoùm THA treân sieâu aâm maøu Duplex,<br /> treân chuïp DSA vaø qua keát hôïp ñoái chieáu vôùi nhau,<br /> chuùng toâi ruùt ra moät soá keát luaän sau :<br /> 1. Sieâu aâm maøu Duplex coù tính khaû thi cao vôùi tæ<br /> leä phaùt hieän ñöôïc ÑMT laø 96%.<br /> 2. Khaûo saùt sieâu aâm ÑMT thöïc hieän ñöôïc treân caû<br /> 3 maët caét vôùi tæ leä cao :<br /> <br /> 3.<br /> <br /> 4.<br /> <br /> 5.<br /> <br /> 6.<br /> <br /> Maët caét ngang buïng : 96%<br /> Maët caét caïnh söôøn phaûi : 94%<br /> <br /> 7.<br /> <br /> Maët caét caïnh hoâng : 98%<br /> <br /> TAØI LIEÄU THAM KHAÛO<br /> 1.<br /> <br /> 2.<br /> <br /> Aytac, SK., et al (2003), “Correlation between the<br /> diameter of the main renal artery and the presence of<br /> accessory renal artery: sonographic and angiographic<br /> evaluation”, J Ultrasound Med 22, pp. 433-439.<br /> Bardelli M, Jensen G, Vlokmann R, Aurell M (1992),<br /> “Non-invasive ultrasound assessment of renal artery<br /> <br /> 8.<br /> <br /> 9.<br /> <br /> stenosis by means of the Gosling pulsatility index”, J<br /> Hypertens 10, pp. 985-989.<br /> Baxter GM et al (1996), “Colour Doppler ultrasound in<br /> renal artery stenosis: intrarenal waveform analysis”,<br /> Br J Radiol 69, pp. 810-815.<br /> Berland LL, Koslin DB, Routh WD, Keller FS (1990),<br /> “Renal artery stenosis: prospective evaluation of<br /> diagnosis with color duplex US compared with<br /> angiography”, Radiology 174, pp. 421-423.<br /> Buøi Vaên Giang (1997), Böôùc ñaàu nghieân cöùu caùc thoâng<br /> soá sieâu aâm Doppler cuûa ñoäng maïch thaän ôû ngöôøi bình<br /> thöôøng 20-40 tuoåi. Luaän vaên toát nghieäp baùc só noäi truù,<br /> khoùa XVIII, tröôøng Ñaïi hoïc Y khoa Haø Noäi.<br /> Deberg AL., Paushter DM., Lammert GK., (1990),<br /> “Renal Artery Stenosis: Evaluation with Color Doppler<br /> Flow Imaging”, Radiology 177, pp. 749-753.<br /> Huyønh Taán Ñaït (2000), Khaûo saùt moät soá chæ soá nhaân<br /> traéc hoïc ôû beänh nhaân ñaùi thaùo ñöôøng típ, Luaän vaên toát<br /> nghieäp baùc só noäi truù, tröôøng Ñaïi hoïc Y Döôïc TP.<br /> HCM.<br /> Vashist A, Heller EN., Brown EJ. (2002), “Renal<br /> artery stenosis: A cardiovascular perspective”, Am<br /> Heart J 143, pp. 559-64.<br /> Zubarev AV. (2001), “Ultrasound of renal vessels”, Eur.<br /> Radiol 11, pp. 1902-1915.<br /> <br /> 27<br /> <br />