nhà máy gia công toàn cầu – vén màn bí mật những chiến thuật sản xuất “made in china”: phần 2

12. KHÔNG THỬ NGHIỆM TRÊN<br /> ĐỘNG VẬT<br /> Bernie bảo chúng tôi sẽ sớm có khách viếng. Shop Corp, khách hàng lớn<br /> nhất của chúng tôi, muốn tới và tự mình thực hiện cuộc kiểm tra riêng. Cuộc<br /> thăm viếng sẽ giúp bảo đảm nhiều đơn đặt hàng hơn, Bernie giải thích,<br /> nhưng ông lo ngại khách hàng này có thể biết quá nhiều. Bernie đã nói<br /> Johnson Carter là một đối tác liên doanh với nhà máy, và một cuộc viếng<br /> thăm thật sự tại xưởng có thể làm chuyện hoang đường đó bị lộ tẩy.<br /> Khi tôi giải thích với Tỉ rằng Bernie muốn được giữ bí mật thông tin về<br /> quyền sở hữu, chị ta có thể làm chuyện tốt hơn. Chị đề nghị làm một bảng<br /> hiệu treo trước xưởng ghi tên Johnson Carter là chủ nhân thực tế.<br /> Cách thông thường của các nhà sản xuất ở Hoa Nam là làm bất cứ việc gì<br /> cần thiết để giữ chặt một mối làm ăn. Tuyên bố người nào đó là đối tác chỉ là<br /> chuyện vặt, và tại một số nhà máy ở khu vực này, bạn có thể thấy ba, bốn<br /> hoặc thậm chí năm tên tuổi trên một tấm biển ở cổng vào công ty. Nhà sản<br /> xuất có thể nói đó là tên của đối tác kinh doanh, hoặc đôi khi họ cho biết đó<br /> là “thương hiệu”. Khi được hỏi, hầu hết sẽ trả lời rằng đó chẳng là gì cả.<br /> Khi Donald, vị quản trị viên từ Shop Corp tới xưởng và thấy tấm biển có<br /> cả tên của Johnson Carter và King Chemical, ông rất hài lòng. Nó chứng tỏ<br /> hai công ty này quả thật là đối tác liên doanh.<br /> Lần đầu trong nhiều tháng, tôi thực hiện thủ tục mặc áo choàng trắng để<br /> tiếp khách. Chúng tôi cho vị quản trị viên hưởng cuộc tham quan y như tôi<br /> đã được hưởng khi lần đầu tôi tới King Chemical. Những câu hỏi của<br /> Donald không hơn gì những câu hỏi tôi đã đặt ra khi tới xưởng lần đầu. Ông<br /> quan tâm tới hoàn cảnh của người lao động, như nhiều vị khách Mỹ khác.<br /> “Họ được nghỉ bao nhiêu ngày?” Ông hỏi.<br /> Tỉ có câu trả lời chuẩn kiểu Trung Quốc. “Hai ngày”, chị ta nói.<br /> “Hai ngày thì khá tốt”, ông nói.<br /> Donald không biết rằng Tỉ có ý nói hai ngày mỗi tháng. Những người lao<br /> động ở đây cứ hai tuần lại nghỉ một ngày. Khi được cho biết chuyện đó, ông<br /> ngẩn người ra, không thể tưởng tượng nổi, và chỉ có thể nói “Chao ôi!”<br /> <br /> Điều kiện lao động làm nhiều người nước ngoài băn khoăn, một phần vì<br /> họ biết lao động Trung Quốc kiếm được ít tiền. Kế đó Donald hỏi tôi là<br /> chúng tôi có gặp những vấn đề về chuyện phá hoại không.<br /> “Ý ông là sao?” Tôi hỏi.<br /> “Quý vị có bao giờ lo ngại là một trong những người lao động có thể cố ý<br /> làm hỏng sản phẩm không?”<br /> Đó là lần đầu tiên có người hỏi câu này, và có lẽ đó là lần đầu tiên tôi suy<br /> xét chuyện đó. Phá hoại không phải là chuyện phải lo ở Trung Quốc, tôi trấn<br /> an ông, dù sao nó cũng không giống như ở Hoa Kỳ. Người lao động thấy<br /> việc cản trở công việc đang chạy là chuyện ngu ngốc. Hầu hết đều nghĩ rằng<br /> làm vậy để làm gì?<br /> Người lao động Trung Quốc kiếm được nhiều tiền hơn đồng nghiệp ở các<br /> tỉnh, và họ không muốn mất việc làm. Hơn nữa, trong thâm tâm họ tin rằng<br /> họ đang phục vụ một sự nghiệp lớn lao hơn bản thân họ. Nó quan trọng hơn<br /> chuyện kinh tế đơn thuần. Người lao động hiểu rằng họ đang góp công đưa<br /> Trung Quốc trở lại trạng thái vinh quang cũ.<br /> Donald và tôi đi tới khu vực sản xuất, rồi chúng tôi thăm điểm đóng bao<br /> bì. Trong kho hàng, tôi mở một số thùng giấy đựng sản phẩm mang thương<br /> hiệu Johnson Carter. Donald nhìn một số hàng mẫu và biểu trưng trên nhãn<br /> hiệu sau lưng một chai.<br /> Đó là hình phác họa một con thỏ và xung quanh hình vẽ có những chữ:<br /> Không thử nghiệm trên động vật.<br /> “Tốt lắm”, ông nói. “Quý vị không thử nghiệm trên động vật”.<br /> Đó là một biểu trưng đẹp, và đúng sự thật. Chúng tôi không thực hiện bất<br /> cứ thử nghiệm nào trên động vật. Nhưng mặt khác, chúng tôi cũng không<br /> thực hiện bất cứ xét nghiệm nào. King Chemical thực hiện một số kiểm tra<br /> cơ bản để bảo đảm tính ổn định tổng quát của chế phẩm, nhưng đó không<br /> phải là loại xét nghiệm khe khắt nhằm giúp ích cho bất cứ ai. Thí dụ, chúng<br /> tôi không xét nghiệm hóa chất độc hại hoặc nhiễm khuẩn.<br /> Nhà máy chỉ có một phòng thí nghiệm nhỏ đặt trong một phòng sau. Thiết<br /> bị thô sơ. Thiết bị của hầu hết phòng thí nghiệm trường trung học ở Hoa Kỳ<br /> còn hiện đại hơn. Bất luận thế nào cũng không ai kiểm tra để bảo đảm nhà<br /> máy phải làm ra sản phẩm có chất lượng.<br /> <br /> Donald muốn biết chúng tôi thực hiện những loại xét nghiệm nào, và tôi<br /> trả lời bằng cách ngụ ý rằng chúng tôi có thể thực hiện bất kỳ xét nghiệm<br /> nào Shop Corp cần. Đó là quy tắc chuẩn về xét nghiệm của Johnson Carter.<br /> Nhà buôn lẻ nào muốn những xét nghiệm bổ sung phải trả tiền cho một<br /> phòng xét nghiệm bên thứ ba. Nhà buôn lẻ không biết họ phải tìm cái gì, và<br /> ở một mức độ tương tự, Johnson Carter cũng không biết. Không thể yêu cầu<br /> một phòng xét nghiệm bên thứ ba như SGS hoặc Bureau Veritas “cho biết<br /> chắc không có chất độc hại” trong sản phẩm. Họ thu phí căn cứ theo loại xét<br /> nghiệm cụ thể. Nếu bạn muốn biết có chất độc nào không, bạn phải nói tên<br /> chất đó trước khi gởi mẫu tới phòng thí nghiệm.<br /> Ngay cả trước khi có một số vụ thu hồi sản phẩm được báo chí nói tới, ở<br /> Trung Quốc đã có những lo ngại về chất lượng. Nhà nhập khẩu lúng túng khi<br /> phải xác định những nhà máy nào đáng tin cậy nhất. Lịch sử sản xuất của<br /> Trung Quốc còn rất ngắn, và hầu hết nhà cung cấp có thành tích hoạt động<br /> chỉ một ít năm. Để cho mình có vẻ chuyên nghiệp hơn, các công ty mới lấy<br /> các chứng chỉ công nghiệp. Những công ty không liên quan trực tiếp tới hoạt<br /> động sản xuất thì bám vào các danh hiệu. Sân bay, cơ xưởng, và thậm chí<br /> nhà hàng có thể được Tổ chức Tiêu chuẩn hóa Quốc tế (ISO) cấp chứng chỉ.<br /> Nhưng chứng chỉ không bảo đảm gì cả. Nhà máy này đã được cấp chứng<br /> chỉ, nhưng khi những người chứng nhận trở về văn phòng của họ, không có<br /> gì bảo đảm về quy cách hoạt động nữa. Nhà máy dầu gội này đã được chứng<br /> nhận, nhưng công nhân vẫn đi lại với hai bàn tay bẩn và khạc nhổ trên sàn.<br /> Và không có quy trình cấp chứng chỉ nào ngăn chặn việc giảm chất lượng.<br /> Một nhà máy có thể đạt được một chứng chỉ rồi bắt đầu giở trò. Nó có thể<br /> thay thế thành phần tốt bằng đồ đồng nát. Những công ty đa quốc gia lớn đã<br /> chứng nhận nhà máy riêng của mình nhưng vẫn phải chịu thu hồi sản phẩm,<br /> và chứng nhận thì có ích gì trong việc ngăn ngừa những vụ thu hồi đó?<br /> Bernie không quan tâm về việc cấp chứng chỉ. Thay vào đó ông thích rút<br /> ra những kết luận riêng hơn. Ông biết các chứng chỉ không giải quyết được<br /> bất cứ vấn đề nào ở nhà máy. Nếu có, chúng chỉ tạo ra rắc rối.<br /> Một nhà máy đạt được một danh hiệu chính thức có nhiều khả năng sẽ lôi<br /> cuốn những khách hàng có thể cạnh tranh với Johnson Carter thành mục tiêu<br /> chú ý của King Chemical hơn. Một danh hiệu ISO thì chẳng có gì đặc biệt.<br /> Và làm gì có chuyện là người của ISO đi hết xưởng này tới xưởng khác, đe<br /> dọa rút lại chứng chỉ nếu mọi việc có vẻ không suôn sẻ.<br /> <br /> Vào lúc này, tôi thấy rõ là những cuộc kiểm tra như vậy dù sao cũng vô<br /> dụng. Bất cứ chuyện sai lệch khả dĩ nào trong quy trình sản xuất cũng không<br /> dễ thấy trong một cuộc kiểm soát sơ sài. Nếu có việc gì có thể gây báo động<br /> nghiêm trọng - bàn tay lột da của một công nhân chẳng hạn - chủ nhà máy dễ<br /> dàng giấu nhẹm trong một vài giờ khi các kiểm tra viên có mặt tại xưởng.<br /> ISO chứng nhận quy trình, không chứng nhận sản phẩm; và do đó, chẳng<br /> có gì lạ khi kiểm tra viên bên thứ ba do Shop Corp phái tới sau đó đã không<br /> xem xét một chai sản phẩm nào của chúng tôi trong kho hàng. Những cuộc<br /> thăm viếng này hoàn toàn qua loa, và không một nhận xét nào của kiểm tra<br /> viên có giá trị thực tế. Cũng không có báo cáo chính thức được soạn thảo, và<br /> tôi được cho biết rằng chúng tôi có toàn quyền tự do nếu chúng tôi chỉ sửa<br /> đổi quy trình chút ít.<br /> Yêu cầu lạ lùng nhất là chúng tôi phải đốn hạ một cây nhỏ gần kho hàng vì có thể có côn trùng.<br /> Không sao cả vì đó chỉ là một cây con; kho hàng không ở gần nơi chúng<br /> tôi cho sản phẩm vào chai. Để một con sâu có thể chui vào chai dầu gội<br /> trong kho hàng, nó phải tìm được đường vào một thùng giấy rồi vặn nắp chai<br /> ra. Dù việc giữ cho sâu bọ không lọt vào thùng giấy là mục đích hợp lý, đáng<br /> ra phải quan tâm tới xà phòng và dầu gội nhiều hơn.<br /> Như những nhà nhập khẩu đã tham quan để tự mình kiểm tra qua loa trước<br /> khi cam kết với một nhà cung cấp, các kiểm tra viên này cũng tập trung vào<br /> hình dáng bên ngoài. Có vẻ họ không hiểu rằng những cái không lộ ra ngoài<br /> mới đáng lo ngại tới mức nào. Chính quy trình sản xuất và chế phẩm thực tế<br /> mà chúng tôi đem bán mới khiến chúng tôi lo ngại.<br /> o0o<br /> Khi qua được cuộc kiểm tra, nhà máy khởi sự sản xuất một loại xà phòng<br /> kháng khuẩn. Chúng tôi gởi hàng mẫu tới phòng thí nghiệm ở Hong Kong và<br /> lập tức được tin không vui. Phòng thí nghiệm nói gần như không có chất<br /> kháng khuẩn nào trong các mẫu cả.<br /> Một cố gắng thứ hai được thực hiện với kết quả gần như y hệt.<br /> Bernie bực bội chuyện này, và ông cố giấu nhẹm Shop Corp trong khi<br /> chúng tôi thử lần thứ ba. Nhà máy không biết chuyện gì trục trặc, chỉ biết là<br /> kết quả không đạt. Để tránh vấn đề này, nhà máy làm 10 mẫu khác nhau<br /> bằng cách thay đổi hàm lượng hoạt chất.<br /> <br /> Lần xét nghiệm này, chín kết quả không đạt, và chỉ một mẫu qua được.<br /> Nhà máy gởi kết quả đó cho Johnson Carter, và công ty đưa nó cho nhà buôn<br /> lẻ. Khi nhà buôn lẻ nhận được kết quả xét nghiệm tốt, họ phát đơn mua<br /> hàng.<br /> Có nhiều vấn đề với bên xét nghiệm thứ ba. Một vấn đề là chính nhà máy<br /> chọn mẫu gởi đi xét nghiệm. Phòng xét nghiệm không tới xưởng để lấy mẫu<br /> ngẫu nhiên. Do đó xưởng có thể tiếp tục sản xuất một sản phẩm bình thường<br /> theo thói quen trong khi gởi những mẫu trên tiêu chuẩn được chấp nhận đi<br /> xét nghiệm. Các công ty xét nghiệm cấp giấy chứng nhận không đòi hỏi mẫu<br /> phải được chọn ngẫu nhiên, và khách hàng của Johnson Carter cũng không<br /> đòi.<br /> Các công ty xét nghiệm cũng cạnh tranh với nhau; và chúng tôi lần hồi<br /> biết rằng một công ty có thủ tục xét nghiệm dễ dãi hơn những công ty khác.<br /> Các phòng thí nghiệm này là những hãng kinh doanh, và họ biết các lợi ích<br /> trong việc cung cấp những kết quả xét nghiệm thuận lợi. Điều này không có<br /> nghĩa là họ giả mạo dữ kiện, nhưng họ cung cấp manh mối. Thí dụ, một<br /> phòng xét nghiệm có thể không cho biết những tiêu chuẩn theo đó họ sẽ phát<br /> ra một kết quả xét nghiệm đạt hay không đạt, trong khi một phòng xét<br /> nghiệm khác thì cho biết. Càng có nhiều thông tin được cung cấp về những<br /> gì gây ra một kết quả không đạt, nghĩa là có nhiều cơ hội khắc phục khó<br /> khăn, ít nhất là cho mục đích xét nghiệm mẫu.<br /> Việc xét nghiệm mà chúng tôi thực hiện chủ yếu tập trung vào những<br /> nhân tố bên ngoài. Thí dụ, chúng tôi đã xét nghiệm độ pH và độ nhờn, nhưng<br /> bạn có thể tạo một sản phẩm bằng bùn có độ pH và độ nhờn phù hợp. Chỉ<br /> các thước đo này thì không đủ để biến một sản phẩm thành một thứ dầu gội<br /> có chất lượng được.<br /> Cuối cùng, chúng tôi cùng phát hiện ra văn phòng Hong Kong của một<br /> công ty xét nghiệm có ích hơn văn phòng ở Bắc Mỹ của nó. Nhà buôn lẻ nào<br /> dựa vào các xét nghiệm này thường không biết về những sự khác nhau như<br /> vậy trong lĩnh vực xét nghiệm, nhưng các nhà sản xuất thì biết - và họ lợi<br /> dụng điều đó.<br /> Về mặt thống kê, xét nghiệm do bên thứ ba thực hiện là có ích - nhưng vì<br /> những lý do ít người hiểu được. Ngay từ đầu, nhà máy nào biết sản phẩm của<br /> mình không đạt sẽ không đưa sản phẩm đi xét nghiệm - thế nên sản phẩm<br /> được xét nghiệm thường có cơ hội đạt tiêu chuẩn hơn. Nhưng một phòng xét<br /> nghiệm bên thứ ba thực tế đã xét nghiệm nhiều sản phẩm bị thu hồi ở Hoa<br /> <br />