Nhà nước và biến đổi gia đình

Chia sẻ: Chauchaungayxua6 Chauchaungayxua6 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

44
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết phân tích tác động của nhà nước đến sự biến đổi của gia đình Việt Nam ở ba thời kỳ lịch sử khác nhau gắn liền với những biến đổi kinh tế xã hội của đất nước; đặc biệt là những thay đổi về cơ sở kinh tế của gia đình.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nhà nước và biến đổi gia đình

Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi Sè 1 - 2010 Nhµ nưíc vµ biÕn ®æi gia ®×nh Lª Ngäc V¨n ViÖn Gia ®×nh vµ Giíi Tãm t¾t: Bµi viÕt ph©n tÝch t¸c ®éng cña Nhµ nưíc ®Õn sù biÕn ®æi cña gia ®×nh ViÖt Nam ë ba thêi kú lÞch sö kh¸c nhau g¾n liÒn víi nh÷ng biÕn ®æi kinh tÕ x· héi cña ®Êt nưíc, ®Æc biÖt lµ nh÷ng thay ®æi vÒ c¬ së kinh tÕ cña gia ®×nh. §ã lµ nh÷ng thêi kú tõ sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m ®Õn trưíc nh÷ng n¨m 1960; tõ nh÷ng n¨m 1960 ®Õn trưíc ®æi míi vµ thêi kú thø ba lµ tõ nh÷ng n¨m 1980 ®Õn nay. ViÖc ph©n tÝch c¸c nh©n tè ¶nh hưëng ®Õn biÕn ®æi gia ®×nh cho thÊy sù biÕn ®æi gia ®×nh kh«ng chØ lµ s¶n phÈm cña nh÷ng biÕn ®æi kinh tÕ x· héi. Nhµ nưíc ViÖt nam lu«n chñ ®éng t¹o ra còng như ®iÒu chØnh sù biÕn ®æi gia ®×nh theo ý chÝ chñ quan cña m×nh nh»m ph¸t huy vai trß cña gia ®×nh như mét nh©n tè b¶o ®¶m thµnh c«ng trong viÖc thùc hiÖn c¸c chñ trư¬ng chÝnh s¸ch cña Nhµ nưíc. Mçi nh©n tè ®Òu cã t¸c ®éng hai mÆt ®Õn biÕn ®æi gia ®×nh, bao gåm c¶ nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc vµ t¸c ®éng tiªu cùc. Nhµ nưíc cã vai trß quan träng trong viÖc g¹t bá, h¹n chÕ c¸c t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn biÕn ®æi gia ®×nh, vµ ph¸t huy c¸c yÕu tè tÝch cùc ®èi víi gia ®×nh. Tõ khãa: Gia ®×nh; Nhµ nưíc vµ gia ®×nh; H«n nh©n vµ gia ®×nh; ChÝnh s¸ch vÒ gia ®×nh. Quan ®iÓm cña Nhµ nưíc vÒ gia ®×nh Nhµ nưíc lµ mét trong c¸c nguån t¸c ®éng quan träng ®Õn biÕn ®æi gia ®×nh. Trong nh÷ng thêi ®iÓm x héi cã nh÷ng biÕn ®éng lín vÒ chÝnh trÞ hoÆc kinh tÕ, x héi, Nhµ nưíc thưêng ban hµnh nh÷ng chÝnh s¸ch vµ ph¸p
4 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 20, sè 1, tr. 3-14 luËt míi nh»m ®iÒu chØnh vµ hç trî sù ph¸t triÓn cña gia ®×nh. ë ViÖt Nam, Nhµ nưíc cã mét vai trß ®Æc biÖt trong sù biÕn ®æi cña gia ®×nh. Vai trß cña Nhµ nưíc kh«ng chØ dõng l¹i như mét t¸c nh©n kh¸ch quan mµ cßn lµ ngưêi chñ trư¬ng, khëi xưíng t¹o ra sù biÕn ®æi gia ®×nh. KÓ tõ sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945 ®Õn nay, Nhµ nưíc lu«n lu«n cã nh÷ng t¸c ®éng nh»m biÕn ®æi gia ®×nh theo nh÷ng tiªu chÝ vµ chuÈn mùc míi phï hîp víi c¸c môc tiªu chÝnh trÞ x héi trong tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam. Như thÕ sù biÕn ®æi gia ®×nh ë ViÖt Nam dưíi t¸c ®éng Nhµ nưíc kh«ng dõng l¹i víi tư c¸ch lµ s¶n phÈm cña nh÷ng biÕn ®æi kinh tÕ x héi mµ cßn lµ kÕt qu¶ cña ý chÝ cña Nhµ nưíc trong viÖc ph¸t huy vai trß cña gia ®×nh như mét nh©n tè b¶o ®¶m thµnh c«ng trong viÖc thùc hiÖn c¸c chñ trư¬ng chÝnh s¸ch cña Nhµ nưíc. §iÒu nµy ®ưîc thÓ hiÖn râ trong quan ®iÓm cña Nhµ nưíc vÒ gia ®×nh. Trong nhiÒu v¨n kiÖn chÝnh thøc cña §¶ng vµ Nhµ nưíc, gia ®×nh ®ưîc ®Ò cËp tíi như mét ®iÒu kiÖn b¶o ®¶m sù thµnh c«ng cña c¸c nhiÖm vô c¸ch m¹ng: “ Gia ®×nh lµ tÕ bµo cña x héi, cã vai trß rÊt quan träng trong sù nghiÖp x©y dùng chÕ ®é x héi míi, nÒn kinh tÕ míi. §¶ng, Nhµ nưíc vµ c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng cÇn ®Ò ra phư¬ng hưíng vµ chÝnh s¸ch vµ cã biÖn ph¸p tæ chøc thùc hiÖn vÒ x©y dùng gia ®×nh v¨n ho¸ míi, b¶o ®¶m h¹nh phóc gia ®×nh, b¶o ®¶m sinh ®Î cã kÕ ho¹ch vµ nu«i d¹y con ngoan, tæ chøc tèt cuéc sèng vËt chÊt, v¨n ho¸ gia ®×nh” (V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc §CSVN lÇn thø VI, 1987, tr.95); “ Gia ®×nh lµ tÕ bµo cña x héi, lµ c¸i n«i nu«i dưìng con ngưêi, lµ m«i trưêng quan träng h×nh thµnh vµ gi¸o dôc nh©n c¸ch, gãp phÇn vµo sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÒ Tæ quèc” (LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh, 2000). GÇn ®©y nhÊt, trong ChiÕn lưîc x©y dùng gia ®×nh ViÖt Nam giai ®o¹n 2005-2010, Nhµ nưíc còng nªu râ vai trß cña gia ®×nh trong viÖc b¶o ®¶m thµnh c«ng cña c¸ch m¹ng trong giai ®o¹n míi: “ Gia ®×nh lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña x héi, sù thµnh c«ng cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt nưíc. X©y dùng gia ®×nh ViÖt Nam Ýt con (mçi cÆp vî chång chØ cã mét hoÆc hai con), no Êm, tiÕn bé, b×nh ®¼ng, h¹nh phóc lµ ®éng lùc cña chiÕn lưîc ph¸t triÓn kinh tÕ-x héi trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt nưíc”. §Ó ®¹t ®ưîc môc tiªu cña m×nh, Nhµ nưíc cã thÓ trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp chñ ®éng t¹o ra sù biÕn ®æi cña gia ®×nh. ChÝnh v× thÕ t¸c ®éng cña
Lª Ngäc V¨n 5 Nhµ nưíc ®Õn biÕn ®æi gia ®×nh lu«n chøa ®ùng c¶ nh÷ng mÆt tÝch cùc vµ nh÷ng mÆt tiªu cùc, c¶ nh÷ng may m¾n vµ rñi ro. Trong vai trß lµ mét bé phËn cña x héi chÞu sù ¸p chÕ cña Nhµ nưíc, th× c¬ cÊu, mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh vµ viÖc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña gia ®×nh chÞu ¶nh hưëng vµ bÞ chi phèi rÊt m¹nh mÏ bëi ®ưêng lèi, chñ trư¬ng, chÝnh s¸ch, ph¸p luËt cña Nhµ nưíc. Sù t¸c ®éng cña Nhµ nưíc ®Õn gia ®×nh cã thÓ lµ ®éng lùc - “bµ ®ì” cho sù ph¸t triÓn cña gia ®×nh nãi chung vµ cña tõng thµnh viªn gia ®×nh nãi riªng, song còng cã thÓ lµ mét lùc c¶n, mét “søc m¹nh” k×m hm sù ph¸t triÓn cña gia ®×nh (c¶ vÒ khÝa c¹nh kinh tÕ vµ x héi). NÕu Nhµ nưíc cã quan ®iÓm phï hîp víi qui luËt kh¸ch quan, nhËn thøc râ vai trß cña gia ®×nh trong sù ph¸t triÓn chung cña x héi th× ph¸p luËt cña Nhµ nưíc sÏ lµ “bµ ®ì” cho sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña gia ®×nh. Trong trưêng hîp ngưîc l¹i, ph¸p luËt sÏ k×m hm vai trß x héi ®Ých thùc cña gia ®×nh, ®Æc biÖt khi Nhµ nưíc nh×n nhËn vµ ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ gia ®×nh dưíi gãc ®é thiªn kiÕn, cùc ®oan hoÆc ®Æt gia ®×nh ë vÞ trÝ kh«ng tư¬ng xøng víi vai trß mµ x héi ® trao cho thÓ chÕ nµy. Thùc tiÔn t¸c ®éng cña Nhµ nưíc ®èi víi gia ®×nh ViÖt Nam trong nhiÒu thËp kû qua ® chøng minh ®iÒu ®ã. T¸c ®éng cña Nhµ nưíc ®Õn biÕn ®æi gia ®×nh Cã thÓ ph©n tÝch t¸c ®éng cña Nhµ nưíc ®Õn sù biÕn ®æi cña gia ®×nh ViÖt Nam ë ba thêi kú lÞch sö kh¸c nhau g¾n liÒn víi nh÷ng biÕn ®æi kinh tÕ x héi cña ®Êt nưíc, ®Æc biÖt lµ nh÷ng thay ®æi vÒ c¬ së kinh tÕ cña gia ®×nh. Thêi kú thø nhÊt lµ tõ sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m ®Õn trưíc nh÷ng n¨m 1960. Thêi kú thø hai lµ tõ nh÷ng n¨m 1960 ®Õn trưíc thêi ky ®æi míi (nh÷ng n¨m 1980). Vµ thêi kú thø ba lµ tõ nh÷ng n¨m 1980 ®Õn nay. Thêi kú tõ sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945 ®Õn trưíc nh÷ng n¨m 1960 C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945 thµnh c«ng ® biÕn nưíc ta tõ mét nưíc n« lÖ, phô thuéc trë thµnh mét nưíc ®éc lËp cã chñ quyÒn. Nưíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ ra ®êi, xo¸ bá chÕ ®é ¸ch thèng trÞ cña thùc d©n x©m lưîc vµ chÕ ®é phong kiÕn. MÆc dï Nhµ nưíc non trÎ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n, chèng tr¶ víi thï trong, giÆc ngoµi, råi tr¶i qua mét cuéc trưêng kú kh¸ng chiÕn suèt 9 n¨m sau ®ã, nhưng Nhµ nưíc ® ph¸t ®éng toµn d©n võa kh¸ng chiÕn võa x©y dùng ®êi sèng míi, c¶i t¹o nh÷ng phong tôc tËp qu¸n cò l¹c hËu, lçi thêi, ®ưîc coi lµ tµn dư cña chÕ ®é phong kiÕn. Gia
6 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 20, sè 1, tr. 3-14 ®×nh, n¬i lưu gi÷ nh÷ng gi¸ trÞ, chuÈn mùc cò cÇn ph¶i ®ưîc thay ®æi. Nhµ nưíc quyÕt t©m x©y dùng mét m« h×nh gia ®×nh míi phï hîp víi cuéc sèng míi vµ chÕ ®é x héi míi. Nhµ nưíc tuyªn bè quyÒn b×nh ®¼ng nam n÷, vµ trao cho hä quyÒn tù do yªu ®ư¬ng, tù do t×m hiÓu ®Ó ®i tíi h«n nh©n, t×nh yªu nam n÷ ®ưîc thõa nhËn lµ ®iÒu kiÖn ®Ó h×nh thµnh gia ®×nh míi. Nh÷ng chuÈn mùc míi vÒ h«n nh©n ®èi lËp víi sù ¸p ®Æt h«n nh©n cña cha mÑ ®èi víi con c¸i (cha mÑ ®Æt ®©u con ngåi ®Êy). Nhµ nưíc còng chèng l¹i chÕ ®é ®a thª (®µn «ng lÊy nhiÒu vî), ñng hé h«n nh©n tiÕn bé mét vî mét chång. NhiÒu hñ tôc vÒ cưíi xin vµ mª tÝn dÞ ®oan còng bÞ phª ph¸n vµ lo¹i bá như: th¸ch cưíi, lÔ so tuæi, lÔ t¬ hång, lÔ l¹y sèng «ng bµ cha mÑ bªn nhµ trai vµ bªn nhµ g¸i vµo ngµy cưíi... Nhµ nưíc còng bªnh vùc ngưêi phô n÷ trong quan hÖ gia ®×nh, phª ph¸n thãi gia trưëng cña ngưêi ®µn «ng ngưêi chång trong chÕ ®é phong kiÕn ¸p bøc, bãc lét phô n÷ vµ trãi buéc ngưêi phô n÷, ngưêi vî trong kh«ng gian chËt hÑp vµ nh÷ng c«ng viÖc cña gia ®×nh, hä hµng. Nhµ nưíc phª ph¸n sù ¸p ®Æt h«n nh©n cña cha mÑ ®èi víi con c¸i nhưng trong mét sè trưêng hîp, th«ng qua c¸c c¬ quan, tæ chøc, Nhµ nưíc ® thùc hiÖn vai trß lµ ngưêi mèi l¸i h«n nh©n, t¸c thµnh h¹nh phóc tr¨m n¨m cho c¸c thµnh viªn trong c¬ quan vµ tæ chøc cña m×nh. Trưíc ®©y h«n nh©n ph¶i ®ưîc gia ®×nh vµ hä hµng t¸n thµnh vµ do cha mÑ s¾p ®Æt th× ë giai ®o¹n nµy c¬ quan vµ tæ chøc ë mét chõng mùc nµo ®ã ® thay thÕ vai trß cña gia ®×nh. Nam n÷ thanh niªn yªu nhau thay v× b¸o c¸o cha mÑ lµ ph¶i b¸o c¸o tæ chøc. Tæ chøc lµ mét tõ cã nghÜa réng. §ã cã thÓ lµ chi bé ®¶ng, ®oµn thanh niªn, héi phô n÷, c«ng ®oµn, líp häc, thñ trưëng c¬ quan, nhµ m¸y, xÝ nghiÖp, n«ng trưêng, ®¬n vÞ bé ®éi... nãi tãm l¹i lµ mét tËp thÓ mµ c¸ nh©n ®ã tham gia sinh ho¹t. ViÖc nam n÷ thanh niªn yªu nhau mµ kh«ng b¸o c¸o tæ chøc vµ kh«ng ®ưîc tæ chøc cho phÐp cã thÓ bÞ coi lµ “ bÊt chÝnh”, hoÆc vi ph¹m ®¹o ®øc, vµ bÞ kû luËt. C¸c tæ chøc kh«ng nh÷ng ph¶i biÕt râ c¸c thµnh viªn cña m×nh yªu ai, lÊy ai, mµ cßn cã nh÷ng quan ®iÓm vµ tiªu chuÈn riªng cña m×nh vÒ h«n nh©n. NÕu c¸c c¸ nh©n vi ph¹m nh÷ng ®iÒu cÊm kþ cña tæ chøc th× tæ chøc s½n sµng can thiÖp dưíi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau (thuyÕt phôc, khuyªn r¨n, phª b×nh, cao h¬n n÷a lµ c¶nh c¸o, kû luËt, khai trõ ra khái tæ chøc), buéc c¸c nh©n ph¶i tu©n theo ý chÝ cña tæ chøc. Trong thêi kú ®ã, cã trưêng hîp ®¶ng viªn, ®oµn
Lª Ngäc V¨n 7 viªn thanh niªn hoÆc nh÷ng ngưêi cã chøc vô ® nhËn nh÷ng h×nh thøc kû luËt cô thÓ, thËm chÝ cã thÓ bÞ khai trõ ra khái ®¶ng, ®oµn, hoÆc bÞ mÊt chøc vô v× viÖc lùa chän ®èi tưîng kÕt h«n ®ưîc cho lµ kh«ng phï hîp, kh«ng ®¶m b¶o nh÷ng ®iÒu kiÖn hoÆc tiªu chuÈn nhÊt ®Þnh ® ®ưîc ®Æt ra, vÝ dô như kÕt h«n víi nh÷ng thµnh phÇn bÞ coi lµ kÎ thï cña giai cÊp vµ cña d©n téc. Tæ chøc kh«ng chØ kiÓm so¸t h«n nh©n mµ cßn cã vai trß quan träng trong viÖc t¸c thµnh h«n nh©n míi tõ viÖc gióp ®ì vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ®«i nam n÷ gÆp gì yªu ®ư¬ng t×m hiÓu nhau cho ®Õn viÖc thay mÆt gia ®×nh ®øng ra tæ chøc lÔ cưíi cho c¸c ®«i nam n÷ theo ®êi sèng míi. Lêi dÆn dß cña ®¹i diÖn chÝnh quyÒn, ®oµn thÓ hay tæ chøc ®èi víi c« d©u chó rÓ lµ rÊt thiªng liªng vµ lµ mét néi dung kh«ng thÓ thiÕu trong c¸c ®¸m cưíi theo ®êi sèng míi. ©m hưëng chñ ®¹o trong lêi dÆn dß cña vÞ ®¹i diÖn tæ chøc ®èi víi ®«i t©n h«n thêi kú Êy ®ưîc thÓ hiÖn trong c©u khÈu hiÖu ®ưîc treo ë vÞ trÝ trang träng trong c¸c ®¸m cưíi víi dßng ch÷ lín: “ Vui duyªn míi kh«ng quªn nhiÖm vô”. Nhµ nưíc tuyªn bè b¶o vÖ gia ®×nh, nhưng ®ã lµ gia ®×nh theo chuÈn mùc mµ Nhµ nưíc ®Æt ra. Theo ®ã, trong bÊt luËn trưêng hîp nµo vµ v× bÊt kú lý do g×, ly h«n hay bá vî, bá chång lµ ®iÒu khã cã thÓ chÊp nhËn vµ bÞ coi lµ vi ph¹m ®¹o ®øc. Tæ chøc (bao gåm c¶ c¬ quan ph¸p luËt) s½n sµng can thiÖp ®Ó ng¨n c¶n hµnh vi nµy. NhiÒu cÆp vî chång khi ®Æt vÊn ®Ò ly h«n ® r¬i vµo t×nh c¶nh “th«i th× còng dë mµ ë còng kh«ng xong”, kh«ng sèng ®ưîc víi vî, chång cò (v× kh«ng cßn t×nh c¶m), nhưng còng kh«ng ®ưîc phÐp lÊy vî, chång míi (v× toµ ¸n kÐo dµi thêi gian hoµ gi¶i chø kh«ng cÊp giÊy chøng nhËn ly h«n). Th¸i ®é nµy cña Nhµ nưíc ® thùc sù lµm n¶n lßng nh÷ng ngưêi cã ý ®Þnh ly h«n vµ hä ®µnh ph¶i tiÕp tôc kÐo dµi cuéc h«n nh©n cho dï kh«ng muèn. Cã thÓ thÊy Nhµ nưíc cã vai trß lín t¸c ®éng ®Õn sù biÕn ®æi gia ®×nh trong viÖc phª ph¸n c¸c chuÈn mùc cò vµ ®ưa ra nh÷ng chuÈn mùc míi vÒ h«n nh©n vµ gia ®×nh. Nh÷ng chuÈn mùc míi nµy nhanh chãng ®i vµo cuéc sèng vµ t¹o ra mét luång giã míi, mét sù thay ®æi míi trong c¸c mèi quan hÖ h«n nh©n vµ gia ®×nh, mÆc dï c¬ së kinh tÕ cña gia ®×nh vÉn chưa cã nh÷ng thay ®æi lín, ngo¹i trõ viÖc tưíc ®o¹t ruéng ®Êt cña tÇng líp ®Þa chñ chia cho n«ng d©n nghÌo ë n«ng th«n miÒn B¾c trong c¶i c¸ch ruéng ®Êt 1954. Trong thêi kú nµy, gia ®×nh vÉn lµ mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt nhá tù cung
8 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 20, sè 1, tr. 3-14 tù cÊp khÐp kÝn. NÒn kinh tÕ tiÓu n«ng vµ nh÷ng gi¸ trÞ, chuÈn mùc gia ®×nh sinh ra tõ nÒn kinh tÕ ®ã vÉn tiÕp tôc duy tr× cïng víi nh÷ng gi¸ trÞ vµ chuÈn mùc míi ®ưîc Nhµ nưíc ®Ò xưíng. Thêi kú tõ nh÷ng n¨m 1960 ®Õn trưíc thêi kú ®æi míi (gi÷a nh÷ng n¨m 1980) §©y lµ thêi kú cã nh÷ng thay ®æi lín vÒ c¬ së kinh tÕ cña gia ®×nh ë miÒn B¾c. Nhµ nưíc thùc hiÖn chÝnh s¸ch xo¸ bá chÕ ®é së h÷u tư nh©n vÒ tư liÖu s¶n xuÊt víi quan ®iÓm cho r»ng kinh tÕ gia ®×nh vµ së h÷u tư nh©n lµ tr¸i víi b¶n chÊt cña chÕ ®é x héi chñ nghÜa vµ quan hÖ s¶n xuÊt x héi chñ nghÜa; r»ng kinh tÕ tư nh©n vµ së h÷u tư nh©n sÏ tõng ngµy tõng giê ®i theo con ®ưêng ph¸t triÓn tư b¶n chñ nghÜa. ë n«ng th«n, ruéng ®Êt, tr©u bß vµ c¸c c«ng cô s¶n xuÊt kh¸c cña c¸c hé gia ®×nh n«ng d©n ®ưîc ®ưa vµo hîp t¸c x, trë thµnh së h÷u tËp thÓ. N«ng d©n trë thµnh x viªn hîp t¸c x. §iÒu hµnh hîp t¸c x lµ ban chñ nhiÖm gåm cã chñ nhiÖm vµ c¸c phã chñ nhiªm. Hîp t¸c x cã c¸c ®éi s¶n xuÊt. Hîp t¸c x cã c¸c quy m« kh¸c nhau. Lóc ®Çu mçi th«n lµ mét hîp t¸c x, hoÆc hai, ba th«n thµnh mét hîp t¸c x, vÒ sau ph¸t triÓn thµnh hîp t¸c x quy m« toµn x. X viªn hîp t¸c x ®i lµm theo sù ®iÒu hµnh hưíng dÉn cña ®éi trưëng s¶n xuÊt vµ ®ưîc tÝnh ngµy c«ng theo c«ng ®iÓm. Cuèi vô c¸c gia ®×nh ®ưîc chia thãc lóa, hoa mµu vµ c¸c n«ng s¶n kh¸c theo gi¸ trÞ ngµy c«ng sau khi hîp t¸c x trõ ®i c¸c chi phÝ s¶n xuÊt, ®ãng thuÕ cho Nhµ nưíc vµ c¸c chi phÝ kh¸c. ë thµnh phè vµ khu vùc s¶n xuÊt phi n«ng nghiÖp, Nhµ nưíc tiÕn hµnh c¶i t¹o c«ng thư¬ng nghiÖp vµ tư b¶n tư nh©n, ®ưa tÊt c¶ nh÷ng ngưêi lµm ¨n c¸ thÓ vµo tËp thÓ, thùc hiÖn quèc h÷u ho¸ c¸c c¬ së s¶n xuÊt cña c¸c chñ tư b¶n hoÆc s¸p nhËp c¸c c¬ së s¶n xuÊt cña tư nh©n vµo nhµ nưíc thµnh c¸c ®¬n vÞ c«ng tư hîp doanh, trong ®ã nhµ nưíc cã vai trß chñ ®¹o. Sau khi nưíc nhµ thèng nhÊt, c¶ nưíc ®i lªn chñ nghÜa x héi, nÒn kinh tÕ miÒn Nam còng ®ưîc c¶i t¹o theo m« h×nh miÒn B¾c. ë n«ng th«n h×nh thµnh c¸c tËp ®oµn s¶n xuÊt (mét h×nh thøc kh¸c cña hîp t¸c x s¶n xuÊt n«ng nghiÖp). ë thµnh phè còng tiÕn hµnh c¶i t¹o c«ng thư¬ng nghiÖp vµ tư b¶n tư nh©n. Tuy nhiªn quan hÖ s¶n xuÊt míi ® kh«ng ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ như mong ®îi, ®êi sèng cña ngưêi lao ®éng, ®Æc biÖt lµ c¸c gia ®×nh n«ng d©n, gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. ChÝnh v× thÕ Nhµ nưíc ® thùc
Lª Ngäc V¨n 9 hiÖn chÝnh s¸ch ®æi míi b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 1980. §iÒu chóng t«i muèn ®Ò cËp ®Õn ë ®©y lµ nh÷ng thay ®æi trong ®ưêng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ cña Nhµ nưíc ® cã t¸c ®éng to lín ®Õn sù biÕn ®æi cña gia ®×nh. Nhµ nưíc ® gi¶i thÓ chøc n¨ng kinh tÕ cña gia ®×nh víi tư c¸ch lµ mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt. Gia ®×nh kh«ng cßn së h÷u tư nh©n vÒ tư liÖu s¶n xuÊt. C¬ së kinh tÕ cña nÒn kinh tÕ gia trưëng truyÒn thèng vÒ c¬ b¶n ® bÞ gi¶i thÓ. Ngưêi ®µn «ng trong gia ®×nh kh«ng cßn lµ ngưêi ®iÒu hµnh c«ng viÖc s¶n xuÊt cña gia ®×nh, còng kh«ng cßn lµ ngưêi n¾m gi÷ tµi s¶n vµ ph©n phèi lîi Ých cña gia ®×nh. §iÒu nµy cã t¸c ®éng lín ®Õn c¸c mèi quan hÖ trong gia ®×nh. TÊt c¶ c¸c thµnh viªn gia ®×nh ®Òu b×nh ®¼ng víi nhau trong vai trß lµ x viªn cña hîp t¸c x hay tËp ®oµn s¶n xuÊt. Kh«ng khÝ b×nh ®¼ng, d©n chñ trong gia ®×nh ®ưîc khÝch lÖ h¬n khi bªn c¹nh viÖc xo¸ bá h×nh th¸i gia ®×nh dùa trªn nÒn t¶ng cña chÕ ®é së h÷u tư nh©n, Nhµ nưíc chñ trư¬ng tÊn c«ng vµo nh÷ng tµn dư cña chÕ ®é phong kiÕn trong quan hÖ gia ®×nh ®Ó x©y dùng m« h×nh gia ®×nh míi phï hîp víi quan hÖ s¶n xuÊt míi x héi chñ nghÜa. M« h×nh gia ®×nh míi kh«ng chØ lµ kÕt qu¶ cña sù biÕn ®æi c¬ së kinh tÕ x héi mµ cßn lµ s¶n phÈm cña hÖ tư tưëng míi g¾n liÒn víi ®ưêng lèi x©y dùng chñ nghÜa x héi. Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1960, Nhµ nưíc ph¸t ®éng phong trµo x©y dùng gia ®×nh v¨n ho¸ míi g¾n víi phong trµo vËn ®éng hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp ë MiÒn B¾c. Nh÷ng tiªu chuÈn cña gia ®×nh v¨n ho¸ míi ph¶n ¸nh nh÷ng môc tiªu chÝnh trÞ mµ Nhµ nưíc cÇn ph¶i ®¹t ®ưîc trong thêi kú nµy, träng t©m lµ xo¸ bá xo¸ bá kinh tÕ tư h÷u. Ba tiªu chuÈn cña gia ®×nh v¨n ho¸ míi n¨m 1962 ®ưîc Bé V¨n ho¸ kh¼ng ®Þnh, ®ã lµ: - Gư¬ng mÉu chÊp hµnh ®ưêng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ nưíc, träng t©m lµ tham gia x©y dùng hîp t¸c x, kh«ng bu«n b¸n bªn ngoµi; - X©y dùng tinh thÇn ®oµn kÕt xãm th«n, gióp nhau trong lao ®éng, s¶n xuÊt; - Gia ®×nh vÖ sinh, ng¨n n¾p, gän gµng vµ chi tiªu tiÕt kiÖm. §Õn n¨m 1973, tiªu chuÈn gia ®×nh v¨n ho¸ ph¸t triÓn thµnh n¨m néi dung: lao ®éng s¶n xuÊt giái; chÊp hµnh ®ưêng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ nưíc; vÖ sinh, ng¨n n¾p, chi tiªu cã kÕ ho¹ch, thùc hiÖn kÕ ho¹ch
10 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 20, sè 1, tr. 3-14 ho¸ gia ®×nh; ®oµn kÕt xãm giÒng; gia ®×nh hoµ thuËn. Tõ n¨m 1975, sau khi thèng nhÊt ®Êt nưíc, phong trµo x©y dùng gia ®×nh v¨n ho¸ ® ®ưîc ph¸t ®éng trªn ph¹m vi c¶ nưíc, còng víi n¨m néi dung nãi trªn nhưng tiªu chuÈn “ Gia ®×nh hoµ thuËn” ®ưîc ®ưa lªn ®Çu (Thanh Hư¬ng, 1997, tr.32, 33). Qua c¸c néi dung cña gia ®×nh v¨n ho¸, cã thÓ thÊy Nhµ nưíc ®Æc biÖt chó ý ®Õn vai trß cña gia ®×nh trong viÖc gi¸o dôc ®¹o ®øc c«ng d©n cho c¸c thµnh viªn gia ®×nh vµ cßn xem nhÑ gi¸o dôc phÈm chÊt ®¹o ®øc trong mèi quan hÖ gia ®×nh. §iÒu nµy còng cho thÊy sù ®èi lËp cña hÖ tư tưëng míi víi hÖ tư tưëng khæng gi¸o phong kiÕn trong gi¸o dôc gia ®×nh. §èi víi khæng gi¸o, ®Ó trë thµnh mét c«ng d©n tèt trưíc hÕt ph¶i lµ mét thµnh viªn tèt trong gia ®×nh; muèn trung víi vua th× ph¶i hiÕu víi cha; muèn trÞ quèc, b×nh thiªn h¹ th× trưíc tiªn ph¶i biÕt tu th©n, tÒ gia. HÖ tư tưëng míi cho r»ng mét c«ng d©n tèt th× ch¾c ch¾n sÏ lµ mét thµnh viªn tèt trong gia ®×nh. Trung víi nưíc, hiÕu víi d©n th× ch¾c ch¾n sÏ hiÕu víi cha mÑ. Kh«ng ai cã thÓ nghi ngê vÒ phÈm chÊt ®¹o ®øc gia ®×nh cña nh÷ng con ngưêi ®ưîc x héi ngưìng mé khi hä lµ c¸n bé, bé ®éi, c«ng an, ®¶ng viªn, ®oµn viªn thanh niªn... §Þa vÞ x héi cµng cao th× phÈm chÊt ngưêi cha, ngưêi chång, ngưêi vî, ngưêi mÑ, ngưêi con trong mèi quan hÖ cµng ®ưîc kh¼ng ®Þnh. Trong thêi kú nµy, phÈm chÊt chÝnh trÞ cña c¸ nh©n trë thµnh tiªu chuÈn cã søc m¹nh trong viÖc lùa chän h«n nh©n thay v× c¸c tiªu chuÈn vÒ tµi s¶n hay gia ®×nh m«n ®¨ng hé ®èi. Mét sù kiÖn quan träng kh¸c ®¸nh dÊu t¸c ®éng cña Nhµ nưíc ®Õn sù biÕn ®æi gia ®×nh trong thêi kú nµy, ®ã lµ sù ra ®êi cña LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh ®Çu tiªn cña nưíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ, n¨m 1960. LuËt nµy b¶o vÖ chÕ ®é h«n nh©n mét vî mét chång; ñng hé quyÒn tù do kÕt h«n vµ tù do ly h«n cña c¸c bªn tham gia kÕt h«n, c¶ nam vµ n÷; quy ®Þnh viÖc kÕt h«n ph¶i ®ưîc chÝnh quyÒn ®Þa phư¬ng c«ng nhËn vµ ghi vµo sæ kÕt h«n theo nghi thøc ph¸p lý do Nhµ nưíc quy ®Þnh; Nhµ nưíc cÊp giÊy chøng nhËn kÕt h«n vµ giÊy chøng nhËn ly h«n còng như c¸c giÊy tê kh¸c như khai sinh, khai tö... LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh ra ®êi ® t¸c ®éng ®Õn sù thay ®æi c¸c mèi quan hÖ bªn trong gia ®×nh còng như mèi quan hÖ gi÷a gia ®×nh víi tæ chøc x héi bªn ngoµi. Trưíc hÕt nã kh¼ng ®Þnh quyÒn b×nh ®¼ng nam n÷ trong quan hÖ h«n nh©n vµ gia ®×nh, chÊm døt vÒ nguyªn t¾c chÕ ®é ®a thª (nhiÒu vî) do x héi cò ®Ó l¹i. ChÝnh c¬ së ph¸p lý nµy ®
Lª Ngäc V¨n 11 thùc sù gi¶i phãng cho ngưêi phô n÷ vµ c¶ nam giíi khái nh÷ng rµng buéc bÊt c«ng trong c¸c cuéc h«n nh©n kh«ng ®em l¹i h¹nh phóc cho hä. MÆt kh¸c, Nhµ nưíc ® ¸p ®Æt quyÒn lùc cña m×nh b»ng c¸c nghi thøc ph¸p lý thay cho c¸c nghi thøc phong tôc trưíc ®ã trong viÖc kiÓm so¸t quan hÖ h«n nh©n vµ gia ®×nh. Thêi kú tõ nh÷ng n¨m 1980 ®Õn nay Nh÷ng sai lÇm trong ®ưêng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ, nh÷ng yÕu kÐm trong c«ng t¸c qu¶n lý vµ hËu qu¶ cña cuéc chiÕn tranh kÐo dµi 30 n¨m ® ®ưa nưíc ta r¬i vµo t×nh tr¹ng khñng kho¶ng kinh tÕ nghiªm träng vµo cuèi nh÷ng n¨m 1970 vµ ®Çu nh÷ng n¨m 1980. S¶n xuÊt, ®Æc biÖt lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp bÞ ®×nh trÖ, n¨ng suÊt lao ®éng x héi thÊp, hµng ho¸ khan hiÕm, ®êi sèng cña ®¹i bé phËn c¸c tÇng líp nh©n d©n gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n, thiÕu thèn. Trưíc t×nh h×nh ®ã, §¹i héi §¹i biÓu §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam lÇn thø VI, n¨m 1986 ® ®Ò xưíng chñ trư¬ng “®æi míi” nh»m kh«i phôc vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt, ®Æc biÖt lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ph¸t triÓn s¶n xuÊt hµng ho¸, ®ưa nưíc ta tho¸t ra khái t×nh tr¹ng khñng ho¶ng, tõng bưíc c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n. Cïng víi c«ng cuéc ®æi míi, më cöa, trong c¸c kú §¹i héi tiÕp theo, §¶ng vµ Nhµ nưíc ® c«ng bè quyÕt t©m ®Èy m¹nh sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt nưíc, ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trưêng theo ®Þnh hưíng x héi chñ nghÜa, chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®Ó ®Õn n¨m 2020, nưíc ta vÒ c¬ b¶n trë thµnh mét nưíc c«ng nghiÖp ho¸. Nh÷ng thay ®æi to lín nµy ® cã t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn gia ®×nh, ®¬n vÞ c¬ së vµ lµ tÕ bµo cña x héi. Nh÷ng t¸c ®éng quan träng cña Nhµ nưíc ®Õn biÕn ®æi gia ®×nh trong thêi kú nµy lµ: chÝnh s¸ch kho¸n s¶n phÈm trong n«ng nghiÖp; chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn; chÝnh s¸ch h¹n chÕ sinh ®Î. ChÝnh s¸ch kho¸n s¶n phÈm trong n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®ưîc Nhµ nưíc ban hµnh tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1980, theo ®ã gia ®×nh trë thµnh mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh ®éc lËp tù chñ, chøc n¨ng s¶n xuÊt cña gia ®×nh ®ưîc phôc håi, së h÷u tư nh©n ®ưîc thõa nhËn t¹o ®iÒu kiÖn cho ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, trong ®ã kinh tÕ tư nh©n ®ưîc nhµ nưíc c«ng nhËn lµ mét trong nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ cã tư c¸ch ph¸p nh©n vµ b×nh ®¼ng víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c trong nÒn kinh tÕ quèc d©n.
12 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 20, sè 1, tr. 3-14 Chøc n¨ng kinh tÕ cña gia ®×nh ®ưîc phôc håi, dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi trong ®êi sèng gia ®×nh. Theo truyÒn thèng ngưêi ®µn «ng lµ chñ gia ®×nh vµ lµ ngưêi tæ chøc s¶n xuÊt vµ quyÕt ®Þnh nh÷ng c«ng viÖc quan träng cña gia ®×nh, trong khi ngưêi phô n÷, ngưêi vî ®¶m nhËn nhiÒu h¬n c¸c c«ng viÖc néi trî trong gia ®×nh. T©m linh thê cóng tæ tiªn vµ quan hÖ dßng hä ®ưîc kh«i phôc ë c¶ n«ng th«n vµ ®« thÞ. Tuy nhiªn, ®iÓm míi trong chøc n¨ng kinh tÕ gia ®×nh n«ng th«n thêi kú nµy lµ gia ®×nh kh«ng quay trë l¹i kinh tÕ gia ®×nh gia trưëng tù cung tù cÊp mµ chuyÓn sang s¶n xuÊt hµng ho¸ theo c¬ chÕ thÞ trưêng. C¬ cÊu lao ®éng, c¬ cÊu ngµnh nghÒ, c¬ cÇu ®Çu tư, c¬ cÊu thu nhËp vµ c¬ cÊu tiªu dïng cña hé gia ®×nh cã nhiÒu thay ®æi. Gia ®×nh võa lµ nguån cung cÊp lao ®éng võa tham gia vµo thÞ trưêng lao ®éng, võa sö dông lao ®éng lµm thuª, lµm c«ng. Trong ®iÒu kiÖn míi, kinh tÕ gia ®×nh kh«ng chØ dõng l¹i ë qui m« nhá mµ cã thÓ më réng quy m« s¶n xuÊt thµnh kinh tÕ trang tr¹i vµ doanh nghiÖp gia ®×nh. Nh÷ng thay ®æi nµy gãp phÇn thay ®æi c¸c quy t¾c cña chuÈn mùc gia ®×nh truyÒn thèng trong quan hÖ gia ®×nh. QuyÒn lùc trong gia ®×nh phô thuéc nhiÒu h¬n vµo n¨ng lùc vµ sù s¸ng t¹o c¸ nh©n trong viÖc tæ chøc s¶n xuÊt vµ t¹o thu nhËp cho gia ®×nh thay v× thø tù vÒ tuæi t¸c hay kh¸c biÖt vÒ giíi tÝnh. ChÝnh s¸ch h¹n chÕ sinh ®Î lµ mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch lín cña Nhµ nưíc cã t¸c ®éng trùc tiÕp vµ hiÖu qu¶ ®Õn biÕn ®æi quy m« gia ®×nh, sè con cÆp vî chång, quan niÖm vÒ gi¸ trÞ con c¸i, vÒ quy m« vµ chÊt lưîng d©n sè quèc gia. Xu hưíng gi¶m quy m« gia ®×nh do t¸c ®éng cña nhiÒu nguyªn nh©n, trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn vai trß cña Nhµ nưíc trong cuéc vËn ®éng sinh ®Î cã kÕ ho¹ch trong nh÷ng n¨m 1980, 1990 víi môc tiªu n©ng cao tuæi kÕt h«n cña cÆp vî chång, mçi cÆp vî chång chØ nªn cã tõ 1 ®Õn 2 con vµ kho¶ng c¸ch mçi lÇn sinh lµ 5 n¨m. ViÖc gi¶m quy m« gia ®×nh còng t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy sù b×nh ®¼ng, d©n chñ trong ®êi sèng vî chång, t×nh c¶m riªng tư cña vî chång ®ưîc coi träng h¬n. H«n nh©n ngµy cµng chó träng h¬n ®Õn sù hoµ hîp t©m lý, t×nh c¶m, t×nh dôc cña ®«i nam n÷. ViÖc sinh con kh«ng cßn lµ môc ®Ých duy nhÊt cña h«n nh©n. ViÖc sinh Ýt con gióp cho ngưêi phô n÷ cã nhiÒu c¬ héi tham gia vµo c¸c c«ng viÖc t¹o thu nhËp, cã nhiÒu thêi gian rçi h¬n cho viÖc n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n vµ hưëng thô v¨n ho¸ tinh thÇn. H«n nh©n vµ ho¹t ®éng t×nh dôc ® t¸ch khái chøc n¨ng sinh ®Î, trë thµnh mét
Lª Ngäc V¨n 13 gi¸ trÞ tù nã. ViÖc gi¶m sè con vµ gi¶m quy m« gia ®×nh còng gióp cho c¸c bÆc cha mÑ cã ®iÒu kiÖn ®Çu tư ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ em tèt h¬n, do ®ã gãp phÇn cung cÊp nguån nh©n lùc cã chÊt lưîng cao h¬n cho gia ®×nh vµ x héi. T¸c ®éng cña Nhµ nưíc ®Õn biÕn ®æi gia ®×nh ë thêi kú nµy cßn thÓ hiÖn ë viÖc Nhµ nưíc chñ ®éng vµ tÝch cùc tham gia vµo qu¸ tr×nh héi nhËp quèc tÕ, ký kÕt vµ cam kÕt thùc hiÖn nhiÒu v¨n b¶n luËt ph¸p quèc tÕ vµ “néi ®Þa ho¸” luËt ph¸p quèc tÕ vµo ViÖt Nam. Hai trong sè c¸c v¨n b¶n luËt ph¸p quèc tÕ ® ký vµ cam kÕt thùc hiÖn cã t¸c ®éng ®Õn viÖc thay ®æi c¸c mèi quan hÖ trong gia ®×nh, ®ã lµ: C«ng ưíc vÒ xo¸ bá mäi h×nh thøc ph©n biÖt ®èi xö ®èi víi phô n÷ (n¨m 1980) vµ C«ng ưíc vÒ QuyÒn trÎ em (n¨m 1990). Sau khi ký hai C«ng ưíc quan träng nµy, ChÝnh phñ ® phª duyÖt c¸c KÕ ho¹ch hµnh ®éng quèc gia v× sù tiÕn bé cña phô n÷ ®Õn n¨m 2000 vµ 2010; c¸c chư¬ng tr×nh hµnh ®éng quèc gia vÒ trÎ em ViÖt Nam n¨m 1990-2000, 2001-2010. Quèc héi nưíc CHXHCN ViÖt Nam ® th«ng qua LuËt B¶o vÖ, Ch¨m sãc vµ Gi¸o dôc trÎ em (n¨m 1991) vµ söa ®æi vµo n¨m 2004; LuËt B×nh ®¼ng giíi (2006); LuËt Phßng chèng b¹o lùc gia ®×nh (2007)… Nh÷ng v¨n b¶n ph¸p lý nµy cã t¸c ®éng s©u s¾c ®Õn gia ®×nh. ViÖc tiÕp nhËn gi¸ trÞ b×nh ®¼ng giíi t¸c ®éng ®Õn sù thay ®æi vai trß truyÒn thèng cña phô n÷ vµ nam giíi trong gia ®×nh. Ngưêi vî vµ ngưêi chång ®Òu cã quyÒn tham gia c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ ho¹t ®éng x héi, b×nh ®¼ng vÒ c¬ héi ph¸t triÓn, cã tiÕng nãi vµ cã quyÒn quyÕt ®Þnh như nhau ®èi víi nh÷ng c«ng viÖc quan träng vµ tµi s¶n chung vµ cïng nhau chia sÎ c«ng viÖc gia ®×nh gia ®×nh. B×nh ®¼ng giíi cßn thÓ hiÖn ë sù thay ®æi quan niÖm “ träng nam khinh n÷”, quý con trai h¬n con g¸i. Xu hưíng nµy ngµy cµng thÓ hiÖn râ rµng h¬n trong viÖc cha mÑ ®Çu tư cho con c¸i cña hä häc cµng cao cµng tèt mµ kh«ng ph©n biÖt con trai hay con g¸i. Cïng víi b×nh ®¼ng giíi, quyÒn trÎ em lµ gi¸ trÞ nh©n v¨n míi nhanh chãng ®ưîc gia ®×nh ViÖt Nam tiÕp nhËn. Trưíc hÕt lµ sù thay ®æi trong quan niÖn cña c¸c cÆp vî chång vÒ gi¸ trÞ cña ®øa con. Trưíc ®©y con c¸i ®ưîc coi lµ tµi s¶n riªng cña bè mÑ, lµ søc lao ®éng vµ nguån cña c¶i cña bè mÑ. Cµng nhiÒu con cµng cã nhiÒu søc lao ®éng do ®ã sÏ t¹o ra ®ưîc nhiÒu cña c¶i cho gia ®×nh. C¸c cÆp vî chång lu«n mong muèn cã nhiÒu con v× “ nhiÒu con nhiÒu cña”, “ mçi con mçi léc”. Do con c¸i ®ưîc coi lµ
14 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 20, sè 1, tr. 3-14 tµi s¶n riªng cña cha mÑ cho nªn cha mÑ cã toµn quyÒn quyÕt ®Þnh sè phËn cña con c¸i. Trong quan hÖ cha mÑ con c¸i, th× con c¸i ph¶i tuyÖt ®èi phôc tïng cha mÑ, kh«ng cã ý kiÕn riªng, kh«ng ®ưîc quyÒn tham dù vµo nh÷ng c«ng viÖc cña gia ®×nh, kÓ c¶ nh÷ng c«ng viÖc cã liªn quan ®Õn b¶n th©n như chuyÖn häc hµnh, nghÒ nghiÖp, h«n nh©n v.v.. Ngµy nay, quan niÖm nµy ® thay ®æi vÒ c¨n b¶n. §øa con chuyÓn tõ gi¸ trÞ kinh tÕ sang gi¸ trÞ tinh thÇn. ViÖc ®Çu tư cho con c¸i lµ nh»m ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn con ngưêi (víi chi phÝ lín cho nu«i dưìng, häc tËp, ®µo t¹o nghÒ nghiÖp kÐo dµi nhiÒu n¨m). Nguån cña c¶i kh«ng ch¶y tõ con c¸i vµo cha mÑ mµ ch¶y tõ cha mÑ vµo con c¸i. Bªn c¹nh nh÷ng bæn phËn ®èi víi cha mÑ, trÎ em cã tÊt c¶ c¸c quyÒn cña mét con ngưêi vµ cña mét trÎ em trong quan hÖ ®èi víi cha mÑ. TrÎ em kh«ng ph©n biÖt trai g¸i, con trong gi¸ thó, con ngoµi gia thó, con ®Î, con nu«i, con riªng, con chung, kh«ng ph©n biÖt d©n téc, t«n gi¸o, thµnh phÇn, ®Þa vÞ x héi, chÝnh kiÕn cña cha mÑ hoÆc cña ngưêi nu«i dưìng, ®Òu ®ưîc nu«i dưìng, ®Òu ®ưîc b¶o vÖ, ch¨m sãc vµ gi¸o dôc, ®ưîc hưëng c¸c quyÒn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Trong gia ®×nh, cha mÑ lµ ngưêi trưíc tiªn chÞu tr¸ch nhiÖm trưíc ph¸p luËt vÒ tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ, ch¨m sãc, nu«i d¹y trÎ em, dµnh nh÷ng ®iÒu kiÖn tèt nhÊt cho sù ph¸t triÓn cña trÎ em. Thùc hiÖn b×nh ®¼ng giíi, thay ®æi quan niÖm vÒ trÎ em, nhËn thøc quyÒn trÎ em vµ thùc hiÖn quyÒn trÎ em lµ nh÷ng thay ®æi lín lao trong gia ®×nh ViÖt Nam vµ còng lµ mét thuËn lîi rÊt c¨n b¶n ®Ó gia ®×nh ViÖt Nam hưíng tíi ®µo t¹o nguån nh©n lùc cã chÊt lưîng cao, ®¸p øng ®ßi hái cña sù nghiÖp C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt nưíc. Tãm l¹i, viÖc ph©n tÝch c¸c nh©n tè ¶nh hưëng ®Õn biÕn ®æi gia ®×nh cho thÊy Nhµ nưíc lµ ngưêi chñ ®éng t¹o ra còng như ®iÒu chØnh sù biÕn ®æi gia ®×nh theo ý chÝ chñ quan cña m×nh. Mçi nh©n tè ®Òu cã t¸c ®éng hai mÆt ®Õn biÕn ®æi gia ®×nh, bao gåm c¶ nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc vµ t¸c ®éng tiªu cùc. Nhµ nưíc cã vai trß quan träng trong viÖc g¹t bá, h¹n chÕ c¸c t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn biÕn ®æi gia ®×nh, kÓ c¶ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc do chÝnh Nhµ nưíc t¹o ra. Tµi liÖu tham kh¶o LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh. 2000. Thanh Hư¬ng. 1997. Gia ®inh v¨n ho¸. X©y dùng gia ®×nh v¨n ho¸ trong sù