Nhận xét đặc điểm hình ảnh cộng hưởng từ 68 bệnh nhân u não vùng tuyến tùng

Chia sẻ: Ni Ni | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

79
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung bài viết mô tả về đặc điểm hình ảnh cộng hưởng từ của 68 bệnh nhân u vùng tuyến tùng được khám và điều trị tại Bệnh viện Việt Đức và Bệnh viện 103 từ 10 - 2010 đến 10 - 2012. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết của tài liệu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nhận xét đặc điểm hình ảnh cộng hưởng từ 68 bệnh nhân u não vùng tuyến tùng

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2013 NHẬN XÉT ĐẶC ĐIỂM HÌNH ẢNH CỘNG HƢỞNG TỪ 68 BỆNH NHÂN U NÃO VÙNG TUYẾN TÙNG Nguyễn Văn Hưng*; Trần Mạnh Chí* TÓM TẮT Mô tả đặc điểm hình ảnh cộng hưởng từ (MRI) của 68 bệnh nhân (BN) được chẩn đoán là u não vùng tuyến tùng (UNVTT). Mô tả hình ảnh trên 3 đời máy 0.3T, 1.5T, 3T bằng lát cắt ngang, đứng dọc, đứng ngang: đặc điểm vị trí, hình dạng, sự xâm lấn vào cấu trúc xung quanh… Kết quả cho thấy đồng tín hiệu với mô não chiếm > 50% trên T1, T2, giảm và đồng tín hiệu trên T1 (64,72%), tăng và đồng tín hiÖu trên T2 75,11%, xâm lấn vào trên và dưới lều gặp 82,36%, u hình cánh bướm chiếm 20,59%, u dạng hỗn hợp và bắt thuốc cản quang chiếm > 70% các trường hợp, đường kính u > 3 cm (77,94%) và thể tích > 30 gr (60%), đè ép não thất 3, não thất 4, não thất bên và vùng thể trái. Hình ảnh cộng hưởng từ giúp chẩn đoán rất tốt u não và cho phép dự đoán dạng giải phẫu bệnh UNVTT. * Từ khóa: U não vùng tuyến tùng; Hình ảnh cộng hưởng từ. REMARKS ON MRI IMAGES IN 68 PATIENTS WITH PINEAL REGION TUMORs SUMMARY This was prospective study on 68 patients diagnosed with radiological MRI signs. The authors described the characteristics about images in MRI 0.3T, 1.5T, 3T on axial, sagital, coronal: local, shape, invasived beside structures… Results: among 68 patients with pineal region tumor: isointense with cortex of MRI more than 50% on T1, T2, hypointense and isointense on T1 in 64.72%, hyperintense and isointense on T2 in 75.11%, invasived supratentorial and intratentorial in 82.36%, the shapes is butterfly in 20.59%, homogeneous and contrast enhanced are more than 70%, the diameter more than 3 cm about 77.94%, the volume more than 30 gram about 60%, and compression of 3th, 4th, lateral ventricular, callosal. The MRI images is good for diagnosis and to forecast pathological types of pineal region tumors. * Key words: Pineal region tumors; MRI images. ĐẶT VẤN ĐỀ U vùng tuyến tùng là khối u của tuyến tùng và u các thành phần, cấu trúc xung quanh vùng này. Tuyến tùng nằm ở trung tâm hộp sọ, khối u vùng này có thể chèn ép não thất III, cuống não gây não úng thủy, cuống não trên, tiểu não, hố sau, phần trên não thất 4, chèn ép vào phần sau thân não… và gây nên nh÷ng rối loạn khác nhau từ tỉnh táo đến hôn mê, thậm chí có thể tử vong nếu không phát hiện và cấp cứu kịp thời. Khối u vùng này thường là u tế bào mầm, u tuyến tùng, u tế bào thần kinh đệm (glioma), u màng não… Theo thông báo tại châu Âu và châu Mỹ, u vùng tuyến tùng gặp * Bệnh viện 103 Chịu trách nhiệm nội dung khoa học: PGS. TS. Nguyễn Minh Hiện PGS. TS. Vũ Văn Hòe 112 TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2013 khoảng 0,4 - 1% u não trong. Nhưng loại khối u này gặp nhiều hơn ở châu Á, chiếm 3 - 9% tổng số u trong sọ. Đây là vùng có giải phẫu khá phức tạp, nằm sâu trong nhu mô não, xung quanh có nhiều mạch máu và cấu trúc chức năng quan trọng, việc chẩn đoán UNVTT dựa vào đặc điểm lâm sàng, xét nghiệm nội tiết và chất chỉ thị đánh dấu u, chẩn đoán hình ảnh (X quang, cắt lớp vi tính, MRI) có vai trò quyết định chẩn đoán u não vùng này. Hình ảnh cộng hưởng từ có vai trò quan trọng trong chẩn đoán bệnh lý u não, nó cho phép chẩn đoán chính xác vị trí 98%, và đạt 70 - 85% về chất lượng chẩn đoán, tốt hơn cắt lớp vi tính (CLVT). MRI cã 4 lợi thế: thứ nhất nó cho biết sự tương phản của các tổ chức mô mềm tốt hơn, thứ hai: cho ta biết hình ảnh 3D định hướng chính xác vùng tổn thương bằng nhiều thông số và đi trực tiếp vào vùng cơ quan tổn thương, thứ ba: nó cho nhận biết các cấu trúc mạch máu mà không cần dùng thuốc cản quang, thứ 4 không nhiễm xạ, an toàn và có độ tin cậy cao. Nó không chỉ phản ánh các thông tin về thay đổi giải phẫu mà còn cho ta biết thông tin về bệnh học, sính lý và sinh hóa. Việc chẩn đoán chính xác vị trí của u não giúp có kế hoạch tốt hơn để chuẩn bị cho phẫu thuật hoặc trong phẫu thuật, do đó sẽ làm giảm bớt tổn thương cấu trúc thần kinh và chức năng của não lành. Công nghệ tiến bộ của MRI càng ngày được ứng rộng rộng rãi, được lựa chọn như là một tiêu chuẩn chính để chẩn đoán u vùng tuyến tùng. Chụp CLVT giúp nhận biết vùng vôi hóa vùng tuyến tùng, có thể nhìn thấy vùng tuyến tùng bình thường, u tế bào mầm, u tế bào tuyến tùng và u quái, hoặc phát hiện chảy máu và tình trạng giãn não thất. Nghiên cứu đặc điểm hình ảnh cộng hưởng từ của u vùng tuyến tùng giúp các phẫu thuật viên định hướng tính chất giải phẫu bệnh từng loại u, từ đó định hướng phương pháp điều trị tiếp theo. Chúng tôi xin mô tả đặc điểm hình ảnh cộng hưởng từ của 68 BN UVTT được khám và điều trị tại Bệnh viện Việt Đức và Bệnh viện 103 từ 10 - 2010 đến 10 - 2012. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1. Đối tƣợng nghiên cứu. 68 BN UNVTT được khám và điều trị tại Bệnh viện Việt Đức và Bệnh viện 103. 2. Phƣơng pháp nghiên cứu. Tiến cứu, mô tả cắt ngang, không đối chứng. * Nội dung nghiên cứu: - Đặc điểm phim chụp cộng hưởng từ: + Phim được chụp trên máy cộng hưởng từ 0.3T, 1.5T, 3T có các hình ảnh axial, sagital, coronal, có và không bơm thuốc cản quang. + Phân tích hình ảnh ở tín hiệu T1 và T2. - Vị trí, hình dạng và hướng phát triển của u: hình tròn, bầu dục, cánh bướm (germinoma), bờ đều hay không đều. - Tính chất u: tín hiệu dạng nang dịch, tín hiệu dạng đặc, tín hiệu dạng hỗn hợp, đặc điểm vôi hóa của u, bắt thuốc hay không bắt thuốc. - Tình trạng các cấu trúc xung quanh u: + Tuyến yên và cuống tuyến yên xác định u lớn có cả vùng tuyến yên và tuyến tùng. + Xâm lấn vào não thất III, IV, bên, cống não, tiểu não, thể trai. 114 TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2013 + Não thất: giãn não thất III, não thất bên và não thất IV, xẹp não thất 4 và hẹp cống não, hiện tượng ngấm dịch ở thành não thất. mạch máu quanh vùng tuyến tùng, tiến hành chụp nhanh hơn cho BN đến trong tình trạng cấp cứu khi mà phim CLVT nghi ngờ u vùng tuyến tùng [2, 4, 6]. + Đè đẩy các động mạch thuộc vùng tuyến tùng: hệ tĩnh mạch Galen, Rosenthal, não trong, tiểu não trên. 2. Đặc điểm tín hiệu cộng hƣởng từ UNVTT. - Tính thể tích u theo phương pháp ước lượng của Sumida, T Hans Newton và CS (Mỹ, 1996) theo công thức: V = 1/2 × H × L ×W [4, 5]. Trong đó: H: chiều cao lớn nhất của khối u. Bảng 2: Hình ảnh tín hiệu trên T1 và T2. TÍN HIỆU TĂNG GIẢM ĐỒNG HỖN HỢP TỔNG T1 12 10 34 12 68 % 17,64 14,72 50,00 17,64 100 T2 15 9 36 8 68 % 22,05 13,23 52,96 11,76 100 L: chiều dài lớn nhất của khối u. W: chiều rộng lớn nhất của khối u. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN 1. Đặc điểm phim cộng hƣởng từ. Bảng 1: Phân bố BN chụp phim cộng hưởng từ theo các thế hệ máy. LOẠI MÁY 0.3T 1.5T 3T Tổng n 16 44 8 68 % 23,6 64,7 11,7 100% Với UNVTT, việc chụp trên các máy cộng hưởng từ thế hệ cao cho hình ảnh sắc nét và đặc điểm về tín hiệu u tốt hơn các máy thế hệ cũ. Đặc biệt trên các thế hệ máy 1,5T hay 3T còn cho biết chi tiết hệ thống mạch máu xung quanh vùng tuyến tùng, ranh giới hoặc sự xâm lấn của khối u ác tính rõ ràng hơn, đầy đủ hơn. Trong các thế hệ máy đời sau, có thể dựng được hình ảnh rõ nét hệ thống Đa số UNVTT là đồng tín hiệu cả trên T1 và T2 > 50%, trong đó, đồng hoặc giảm tín hiệu trên T1 gặp 64,72%, đồng hoặc tăng tín hiệu trên T2 là chủ yếu (75,11%). Khối UNVTT thường đồng tín hiệu, ngấm thuốc đối quang từ. Khối u tế bào mầm thường hình ô van (đôi khi hình cánh bướm), đồng hoặc giảm nhẹ tín hiệu trên T1 và đồng hoặc tăng tín hiệu trên T2. Khối u tuyến tùng (pinealoma) thường đồng hoặc giảm tín hiệu trên T1 và tăng tín hiệu trên T2, hoặc tăng giảm tín hiệu hỗn hợp trên T2, khoảng 50% u tuyến tùng có vôi hóa trong trung tâm hoặc ngoại vi khối u trong khi u nguyên bào tuyến tùng có tỷ lệ vôi hóa ít hơn. Khối u quái tuyến tùng thường hỗn hợp tín hiệu trên cả CLVT và cộng hưởng từ… Kết quả này phù hợp với nhận xét của Đồng Văn Hệ (2009, 2010) và các tác giả khác 115 TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2013 như Alexander N Konovalov (2003), cộng hưởng từ UNVTT [1, 2, 4, 6]. Kobayashi (2009) về đặc điểm hình ảnh 3. Vị trí, tính chất và ngấm thuốc cản quang UNVTT. Bảng 3: Vị trí UNVTT trên MRI. HÌNH DẠNG VỊ TRÍ HÌNH TRÕN HÌNH BẦU DỤC Trªn lều 1 Dưới lều Cả trªn và dưới lều Tổng (%) CÁNH BƯỚM BỜ ĐỀU BỜ KHÔNG ĐỀU TỔNG (%) 2 1 2 2 4 (5,88%) 3 2 3 5 3 8 (11,76%) 12 34 10 38 18 56 (82,36%) 16 (23,53%) 38 (55,88%) 14 (20,59%) 45 (66,16%) 23 (33,83%) 68 (100%) Đa số các khối u có bờ đều (66,16%), UNVTT đều được gửi đi xạ trị (vì cho rằng phần lớn là tế bào mầm). Do vậy, chúng tôi chỉ gặp 20,59% u có hình cánh bướm (gợi ý chẩn đoán u tế bào mầm). 82,36% u lớn, xâm lấn cả trên và dưới lều. Phần lớn BN nhập viện khi u đã to, xâm lấn vào cấu trúc xung quanh và gây nên biểu hiện lâm sàng. Bảng 4: Tính chất khối u trên phim MRI. TÍNH CHẤT U NANG DỊCH DẠNG ĐẶC DẠNG HỖN HỢP VÔI HOÁ KHÔNG VÔI HOÁ BẮT THUỐC KHÔNG BẮT THUỐC TỔNG n 6 18 44 20 48 56 12 68 % 8,82 24,47 64,71 29,41 70,59 82,35 17,65 100 Đa số khối UNVTT có dạng hỗn hợp gồm cả dạng đặc và dạng nang (64,71%), điều này do tính phức tạp về thành phần giải phẫu bệnh tổ chức UNVTT. 20,41% có nốt vôi hóa trong u và 70,59% không có vôi hóa. Phần lớn UNVTT bắt thuốc cản quang mạnh (82,36%) và không đồng đều theo tính chất mô bệnh học của u. Phần lớn tác giả trong và ngoài nước cho rằng: khối u tế bào mầm thường ở hình ô van (đôi khi hình cánh bướm), bờ khối u rõ, u có nhiều thùy, u đặc, ngấm thuốc đối quang từ đồng đều. Một số trường hợp khối u có nang nhỏ, chảy máu trong u. U tế bào mầm có thể có cả ở vùng tuyến yên và tuyến tùng. Khối u tế bào mầm có thể xâm lấn vào não giữa, đồi thị và làm phù nề vùng đồi thị, khi đó vùng đồi thị tăng tín hiệu trên T2. Khối u tuyến tùng ngấm thuốc không đồng đều hoặc không vì khối u có vôi hóa và hay có tổn thương dạng nang kèm theo. Khối u tuyến tùng ranh giới rõ, khu trú hơn, nhỏ hơn và khá thuần nhất trong khi u nguyên bào tuyến tùng là u ác tính, ranh giới không rõ, u lớn hơn, nhiều thùy, không thuần nhất và xâm lấn tổ chức bên cạnh. Khoảng 50% u tuyến tùng có vôi hóa trong trung tâm hoặc ngoại vi khối u, trong khi u nguyên bào tuyến tùng có tỷ lệ vôi hóa ít hơn. Khối u quái tuyến tùng không thuần nhất trên cả CLVT và cộng hưởng từ. Khối u quái nhiều thùy, ranh giới không đều và thường xen lẫn phần đặc, nang và vôi hoá. Khối u chorio-carcinoma tuyến tùng rất hiếm gặp [4, 5, 9, 10]. 116 TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2013 4. Mức độ xâm lấm của u. Bảng 5: Tình trạng xâm lấn vào cấu trúc xung quanh. XÂM LẤN U CÓ CẢ TUYẾN YÊN CÁC NÃO THẤT ĐÈ ĐẨY Não thất 3 Não thất bên Não thất 4 Cống não Tiểu não Thể trai Thân não ĐÈ ĐẨY MẠCH MÁU n 4 45 26 18 62 58 34 36 68 % 5,88 66,17 38,23 26,47 91,18 85,29 50,00 52,94 100 Đa số u tuyến tùng đều có xâm lấn vào cấu trúc xung quanh như vào não thất ba 66,17%, não thất bên 38,23%, do đặc điểm giải phẫu bình thường tuyến tùng nằm ở thành sau của não thất ba. Đa số u xâm lấn và đè đẩy cấu trúc xung quanh như cống não (91,18%), làm tắc nghẽn sự lưu thông dịch não tủy, gây hội chứng não úng thủy (BN phải đi nhập viện), vào tiểu não (85,29%) gây hội chứng tiền đình, đặc biệt, chúng tôi gặp 52,94% có xâm lấn vào thân não khiến BN diễn biến nặng nhanh, rất khó phẫu thuật lấy hết u ở vùng này, 100% BN có khối u to đè đẩy vào hệ thống động tĩnh mạch quanh vùng tuyến tùng, đặc biệt là hệ thống tĩnh mạch não lớn Rosenthal, tĩnh mạch não trong, tĩnh mạch nền Galen... Theo nghiên cứu của nhiều tác giả: trên MRI, u tế bào mầm có thể thấy xâm lấn vào vùng trên yên và cấu trúc phía bên, xâm lấn vào não thất ba rất rõ ràng, hoặc theo đường lưu thông dịch não tủy có thể gặp u tế bào mầm ở vùng tủy sống. Với u quái có nhiều dấu hiệu khác nhau trên hình ảnh đặc điểm hỗn hợp các dấu hiệu như vị trí, tính chất của mỡ, mô mềm, nốt vôi hóa, u quái ác tính xâm lấn vào cấu trúc xung quanh. U nguyên bào tuyÕn tùng thường bắt thuốc cản quang, xâm lấn rất mạnh vào cấu trúc xung quanh và reo rắc theo trục thần kinh. Trong u có thể có đám hoại tử, xuất huyết tạo thành những vùng không đồng nhất. MRI có thể cung cấp những thông tin về giải phẫu liên quan, sự xâm lấn của u sự đè đẩy thân não cũng như mối liên quan hệ thống tĩnh mạch sâu trước khi phẫu thuật đến u [2, 6, 7, 10]. 5. Kích thƣớc và thể tích của u. Bảng 6: Thể tích u theo Sumida, T Hans Newton và CS (Mỹ, 1996). THỂ TÍCH (gr) Đường kính trung bình (cm) n Tỷ lệ 5 - 10 10 - 30 30 - 50 50 - 70 > 70 2-3 3-4 4-5 5-6 >6 6 25 28 6 3 68 8,82 36,77 41,17 8,82 4,42 100% 117