Những biến đổi về lối sống của nông dân tại các xã nông thôn mới thành phố Hồ Chí Minh

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SÀI GÒN SAIGON UNIVERSITY<br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC SCIENTIFIC JOURNAL<br /> ĐẠI HỌC SÀI GÒN OF SAIGON UNIVERSITY<br /> Số 62 (02/2019) No. 62 (02/2019)<br /> Email: tcdhsg@sgu.edu.vn ; Website: https://tapchikhoahoc.sgu.edu.vn<br /> <br /> <br /> <br /> NHỮNG BIẾN ĐỔI VỀ LỐI SỐNG CỦA NÔNG DÂN<br /> TẠI CÁC XÃ NÔNG THÔN MỚI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH<br /> Changes in lifestyles of the farmers at new rural areas in Ho Chi Minh City<br /> <br /> ThS. Huỳnh Văn Sinh<br /> Học viện Cán bộ TP.HCM<br /> <br /> <br /> Tóm tắt<br /> Sau gần mười năm thực hiện xây dựng nông thôn mới (NTM) tại TP.HCM, người nông dân đã có sự<br /> biến đổi về lối sống. Lối sống thể hiện khả năng thẩm thấu, phát triển văn hóa, là mục tiêu cuối cùng<br /> trong Chương trình Quốc gia về NTM làm thay đổi diện mạo nông thôn cả hình thức và nội dung. Bài<br /> viết tập trung nghiên cứu những biến đổi các giá trị văn hoá về lối sống trong ứng xử cộng đồng, nghi lễ<br /> vòng đời, an ninh trật tự xã hội v.v<br /> Từ khoá: biến đổi, lối sống, nông thôn mới.<br /> Abstract<br /> After nearly ten years of implementing new rural construction in Ho Chi Minh City, farmers have had a<br /> change in their lifestyle. Lifestyle expresses the ability to penetrate, to develop culture, and is the<br /> ultimate goal in the National Program on New Rural Construction, which changes the rural appearance<br /> both in form and content. The article focuses on researching changes in cultural values of lifestyles in<br /> community behavior, life cycle rituals, social order and security, etc.<br /> Key words: transformation, lifestyle, new rural area<br /> <br /> <br /> 1. Đặt vấn đề dịch vụ, đô thị theo quy hoạch; xã hội nông<br /> Chương trình Mục tiêu quốc gia về thôn ổn định, giàu bản sắc văn hoá dân tộc;<br /> xây dựng nông thôn mới (NTM) được triển dân trí được nâng cao, môi trường sinh thái<br /> khai trên phạm vi cả nước năm 2010, nhằm được bảo vệ; hệ thống chính trị ở nông<br /> cụ thể hoá quan điểm lãnh đạo của Đảng ta thôn dưới sự lãnh đạo của Đảng được tăng<br /> với Nghị quyết số 26 - NQ/TW về nông cường” [1, tr.3]. Đồng thời, Chính phủ<br /> nghiệp, nông dân và nông thôn của Ban cũng luôn quan tâm chỉ đạo, điều hành với<br /> Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Quyết định số 800/QĐ-Ttg ngày 04 tháng 6<br /> Việt Nam ngày 05 tháng 08 năm 2008: năm 2010 phê duyệt Chương trình mục<br /> “Xây dựng NTM có kết cấu hạ tầng kinh tế tiêu Quốc gia về xây dựng NTM giai đoạn<br /> - xã hội hiện đại; cơ cấu kinh tế và các hình 2010-2020 với mục tiêu: “Xây dựng nông<br /> thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông thôn mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội<br /> nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, từng bước hiện đại; cơ cấu kinh tế và các<br /> Email: huynhvansinh@gmail.com<br /> 50<br /> HUỲNH VĂN SINH TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN<br /> <br /> <br /> hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn 2016 (41,477 triệu đồng/người/năm); tăng<br /> nông nghiệp với phát triển nhanh công 23,8% so với năm 2015 (39,72 triệu<br /> nghiệp, dịch vụ; gắn phát triển nông thôn đồng/người/năm) [2, tr.24-26].<br /> với đô thị theo quy hoạch; xã hội nông Song, việc thực hiện Chương trình<br /> thôn dân chủ, ổn định, giàu bản sắc văn trong thời gian qua tại Thành phố vẫn còn<br /> hóa dân tộc; môi trường sinh thái được bảo một bất cập, hạn chế sau đây:<br /> vệ; an ninh trật tự được giữ vững; đời sống - Công tác chỉ đạo điều hành, kiểm tra<br /> vật chất và tinh thần của người dân ngày giám sát xử lý những vấn đề phát sinh của<br /> càng được nâng cao; theo định hướng xã một số sở ngành, huyện xã chưa đạt yêu<br /> hội chủ nghĩa [8, tr.1]. cầu, chậm trễ trong tham gia ý kiến phối<br /> Tại Thành phố Hồ Chí Minh hợp, tổng hợp tiêu chí;<br /> (TP.HCM), Chương trình được triển khai - Về môi trường, vẫn còn tình trạng xả<br /> từ năm 2009 đến năm 2017, cơ bản hoàn rác ven đường; còn các bãi rác tự phát,<br /> thành với 56/56 xã đạt chuẩn. Hiện nay, nước thải ảnh hưởng đến môi trường sống<br /> TP.HCM hướng đến việc duy trì và nâng của người dân nông thôn;<br /> chất các tiêu chí đã đạt [2, tr.4]. Quá trình - Việc phát triển hợp tác xã, nhất là<br /> thực hiện Chương trình đến nay đã có hợp tác xã nông nghiệp tiên tiến, hiện đại<br /> những kết quả bước đầu khả quan: hệ thống chưa đạt theo yêu cầu mong muốn;<br /> giao thông cơ bản đã kết nối giữa các địa - Việc ứng dụng khoa học kỹ thuật tiên<br /> phương, giữa thành thị và nông thôn, góp tiến, công nghệ cao vào sản xuất nông<br /> phần thu hút đầu tư trong cộng đồng; 100% nghiệp chưa được thực hiện rộng rãi;<br /> hộ dân được cung cấp nước sạch; trường - Việc thực hiện chính sách chuyển<br /> học cơ bản đáp ứng nhu cầu dạy và học trên dịch cơ cấu nông nghiệp theo hướng nông<br /> địa bàn vùng nông thôn; đời sống vật chất, nghiệp đô thị vẫn còn hạn chế bởi người<br /> văn hóa của dân cư nông thôn được nâng dân tiếp cận nguồn vốn vay chưa được<br /> lên, người dân được tiếp cận và được phục nhiều do thiếu tài sản thế chấp. Các tổ chức<br /> vụ tốt hơn các dịch vụ xã hội cơ bản, tín dụng định giá tài sản thế chấp thấp so<br /> khoảng cách giữa thành thị và nông thôn với giá thị trường, việc thế chấp từ tài sản<br /> đang dần được thu hẹp. Bên cạnh đó, việc hình thành từ nguồn vốn vay chưa được<br /> ban hành và triển khai các chương trình, đề nhiều tổ chức tín dụng chấp nhận;<br /> án, chính sách hỗ trợ phát triển sản xuất đã - Đất sản xuất nông nghiệp tiếp tục<br /> giúp hộ dân mạnh dạn đầu tư phát triển sản giảm do quá trình đô thị hóa ảnh hưởng<br /> xuất, ứng dụng khoa học kỹ thuật, công không nhỏ đến sản xuất nông nghiệp. [2,<br /> nghệ cao như mô hình nuôi tôm công nghệ tr.27-29].<br /> cao trong nhà màng, trồng hoa lan – cây 2. Nội dung<br /> kiểng sử dụng giàn phun tự động, trồng rau 2.1. Khái niệm lối sống<br /> an toàn theo phương pháp thủy canh, hữu Lối sống là khái niệm được các nhà<br /> cơ v.v. Nhờ vậy, thu nhập của người dân triết học, xã hội học, văn hóa học v.v. đề<br /> vùng nông thôn Thành phố ngày càng tăng: cập đến từ rất lâu. Mác từng cho rằng “lối<br /> năm 2017 thu nhập là 49,18 triệu sống chính là phương thức sống, là dạng<br /> đồng/người/năm; tăng 18,6 % so với năm hoạt động của con người, nó chịu sự quyết<br /> <br /> <br /> 51<br /> SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 62 (02/2019)<br /> <br /> <br /> định của phương thức sản xuất” [7, tr.30]. con người, thể hiện mối quan hệ qua lại<br /> Ở Việt Nam, “lối sống” được xem là trong đời sống con người, bao gồm: giá trị<br /> một từ ghép, trong đó “lối” được hiểu là lề văn hoá trong ứng xử cộng đồng, nghi lễ<br /> lối, thể thức, kiểu cách, phương thức; vòng đời, an ninh trật tự xã hội v.v. Có thể<br /> “sống” là sinh hoạt, là quá trình hoạt động xem lối sống là thể hiện khả năng thẩm<br /> của con người và xã hội. Trong đề tài thấu văn hóa và là tiêu chí đánh giá sự<br /> KX.06-13 với Báo cáo tổng kết chương phát triển văn hóa.<br /> trình KX-06-13 (1991-1995): “Lối sống, 2.2. Những biến đổi về lối sống của<br /> trong chừng mực nhất định, là cách ứng nông dân tại các xã nông thôn mới<br /> xử của những cộng đồng người cụ thể, TP.HCM<br /> trong những điều kiện, hoàn cảnh cụ thể 2.2.1. Những biến đổi giá trị văn hoá<br /> của môi trường sống. Môi trường là cái trong ứng xử cộng đồng<br /> khách quan quy định, là điều kiện khách Văn hoá ứng xử cộng đồng dân tộc ta<br /> quan trực tiếp tác động và ảnh hưởng đến được tạo ra từ sự kế thừa truyền thống của<br /> lối sống của con người, lối sống của các gia đình, dòng tộc, láng giềng, làng xã, rộng<br /> nhóm xã hội và cộng đồng dân cư” [7, hơn là lòng yêu thương tổ tiên, bậc tiền<br /> tr.34]. Tác giả Vũ Khiêu đã có quan niệm hiền, Tổ quốc… dù là nông thôn hay thành<br /> rằng “Lối sống là phạm trù xã hội khái thị đến nay vẫn còn bảo lưu. Chương trình<br /> quát toàn bộ hoạt động của các dân tộc, xây dựng NTM vẫn giữ được và kế thừa<br /> các giai cấp, các nhóm xã hội, các cá nhân các giá trị văn hoá truyền thống này.<br /> trong những điều kiện của một hình thái Trong tiến trình khảo sát, chúng tôi đã<br /> kinh tế-xã hội nhất định và biểu hiện trên tìm hiểu mức độ thể hiện cách ứng xử giữa<br /> các lĩnh vực của đời sống, trong lao động các thành viên trong gia đình với nhau,<br /> và hưởng thụ, trong quan hệ giữa người giữa gia đình với bà con xóm giềng. Sự thể<br /> với người, trong sinh hoạt tinh thần và văn hiện mối quan hệ này được khảo sát trên 3<br /> hóa” [5, tr.514). Như vậy, có thể hiểu lối mức: không bao giờ (1 điểm), thỉnh thoảng<br /> sống bao gồm toàn bộ hình thức sống của (2 điểm), thường xuyên (3 điểm).<br /> <br /> Bảng 1: Ứng xử đối với thành viên trong gia đình<br /> <br /> Số lượng<br /> Không Trung<br /> Hành vi ứng xử Thường Thỉnh Xếp hạng<br /> bao Tổng bình<br /> xuyên thoảng<br /> giờ<br /> Tôn trọng các thành viên gia đình 605 135 12 752 2.81 1<br /> Trách nhiệm với thành viên gia đình 593 150 9 752 2.80 2<br /> Đoàn kết với thành viên gia đình 583 161 8 752 2.78 3<br /> Hợp tác với thành viên gia đình 482 257 13 752 2.64 4<br /> <br /> [6, tr.99]i<br /> <br /> 52<br /> HUỲNH VĂN SINH TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN<br /> <br /> <br /> Qua số liệu của bảng trên cho thấy: cao (trung bình 2.80 và 2.78, với tần số 593<br /> - Hành vi “Tôn trọng các thành viên và 583/752).<br /> gia đình” thể hiện sự tôn trọng lẫn nhau Kết quả trên phần nào nói lên tính<br /> được ở mức độ thường xuyên cao nhất so khả quan và sức lan tỏa của Chương<br /> với các hành vi còn lại (trung bình 2.81, trình: Các giá trị thuần phong mỹ tục của<br /> với tần số 605/752); gia đình vẫn còn được duy trì mức độ rất<br /> - Hành vi “Trách nhiệm với thành viên tốt, góp phần bảo tồn, phát huy các giá trị<br /> gia đình và Đoàn kết với thành viên gia văn hóa truyền thống khu vực nông thôn<br /> đình” cũng ở mức độ thường xuyên khá của Thành phố.<br /> Bảng 2: Ứng xử đối với người cùng xóm ấp<br /> <br /> Số lượng<br /> Trung Xếp<br /> Hành vi ứng xử Thường Thỉnh Không<br /> Tổng bình hạng<br /> xuyên thoảng bao giờ<br /> Tôn trọng những người cùng xóm ấp 607 139 6 752 2.82 1<br /> Đoàn kết với người cùng xóm ấp 579 153 20 752 2.76 2<br /> Trách nhiệm với người cùng xóm ấp 500 238 14 752 2.66 3<br /> Hợp tác với người cùng xóm ấp 454 282 106 752 2.60 4<br /> <br /> [6, tr.99]<br /> <br /> Qua số liệu khảo sát các hành vi ứng minh chứng cho sức sống văn hóa truyền<br /> xử đối với người cùng xóm ấp, chúng tôi thống gia đình tới cộng đồng làng xóm của<br /> nhận thấy: người nông dân. Mặc dù, thời gian qua,<br /> - Hành vi “Tôn trọng mọi người cùng văn hoá nông thôn Thành phố có những<br /> xóm ấp” thể hiện cao nhất ở mức thường biến động lớn hơn những nơi khác (sự<br /> xuyên, với điểm trung bình cao nhất là 2.82 năng động, hội nhập, giao lưu, lan tỏa) của<br /> (tần số 607/752); một đô thị đặc biệt, song vẫn giữ được nề<br /> - Hành vi “Đoàn kết với người cùng nếp gia phong của gia đình, tổ ấp, làng xã.<br /> xóm ấp” và “Trách nhiệm với người cùng Cụ thể ghi nhận tại xã Xuân Thới Thượng,<br /> xóm ấp” cũng ở mức độ thường xuyên khá huyện Hóc Môn, H.T.T, ấp 1 cho biết: “Dù<br /> tốt (trung bình 2.76 và 2.66, với tần số 579 có thay đổi gì đi nữa, thì nề nếp của gia<br /> và 500/752). đình, rồi tình làng nghĩa xóm của gia đình<br /> Chỉ số này cho thấy sự chân thành, cẩn tôi luôn phải giữ. Nếu bất hoà, nói không<br /> trọng trong đối nhân xử thế, đánh giá đúng ai nghe, kính trên nhường dưới thì gia đình<br /> về con người, thể hiện tinh thần tương còn gì nữa chú, trật tự đảo lộn, trong nhà<br /> thân tương ái, đùm bọc lẫn nhau, chia sẻ không tốt thì nói ai nghe. Ở đâu tôi không<br /> lúc khó khăn. biết chứ trên địa bàn ấp tôi cái vụ này tốt,<br /> Qua 36 cuộc phỏng vấn sâu tại 16/56 thuận hoà gia đình, tình cảm chòm xóm<br /> xã được khảo sát, có kết quả tương ứng là luôn giữ gìn, có khó khăn thì giúp đỡ<br /> <br /> 53<br /> SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 62 (02/2019)<br /> <br /> <br /> nhau” [6, tr.101]ii. quốc gia xây dựng NTM và hướng dẫn của<br /> Bên cạnh đó, kết quả quan sát tham Thông tư 41/2013/TT-BNNPTNT cũng<br /> dự, phỏng vấn sâu cũng phần nào cảnh báo nêu rõ: “Xã đạt tiêu chí “An ninh trật tự xã<br /> một số biểu hiện lệch pha các chuỗi giá trị hội được giữ vững” khi đạt 04 yêu cầu: 1)<br /> sống ở nông thôn hiện nay mang tính thực không có tổ chức, cá nhân hoạt động chống<br /> dụng, mọi thứ đều quy ra tiền, tình cảm với Đảng, chính quyền, phá hoại kinh tế;<br /> nhau đang xu hướng mờ nhạt. Ghi nhận tại truyền đạo trái pháp luật, khiếu kiện đông<br /> xã Nhơn Đức, huyện Nhà Bè, L.V.H, ấp 4 người kéo dài; 2) không có tụ điểm phức<br /> cho biết: “Tại xã cũng có tình trạng phân tạp về trật tự xã hội và không phát sinh<br /> lô đất bán nền, chỉ một bộ phận thôi không thêm người mắc các tệ nạn xã hội trên địa<br /> phải đại trà, tạo nên xung đột lợi ích, có bàn; 3) trên 70% số thôn được công nhận<br /> sứt mẻ tình cảm gia đình, láng giềng ít đạt tiêu chuẩn an toàn về an ninh, trật tự; 4)<br /> nhiều” [6, tr.102]. hàng năm Công an xã đạt danh hiệu đơn vị<br /> 2.2.2. Những chuyển biến về an ninh tiên tiến trở lên” [3, tr.11]. Qua hơn gần 10<br /> trật tự xã hội tại các xã xây dựng nông năm thực hiện NTM, Bộ tiêu chí về nông<br /> thôn mới thôn mới theo đặc thù vùng nông thôn<br /> Công tác giữ vững an ninh trật tự xã TP.HCM giai đoạn 2016 – 2020 tới 2017<br /> hội ở nông thôn là một bộ phận của an ninh có 53/56 xã tự đánh giá đạt chuẩn (tỷ lệ<br /> quốc gia. Trong tiêu chí 19 của Bộ tiêu chí 95%) [2, tr.27].<br /> <br /> Bảng 3: Kết quả của công tác xây dựng văn hóa nông thôn mới tại ấp/xã<br /> <br /> Tỉ lệ trên tổng<br /> Kết quả Số lượng Tần suất Xếp hạng<br /> số mẫu<br /> <br /> Phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo 590 19.20% 80.50% 1<br /> <br /> Ổn định chính trị, giữ gìn an ninh, trật tự<br /> 492 16.00% 67.10% 2<br /> an toàn xã hội<br /> <br /> Phát huy dân chủ cơ sở 452 14.70% 61.70% 3<br /> <br /> Giữa gìn, phát huy giá trị văn hóa dân tộc 413 13.40% 56.30% 4<br /> <br /> Phòng chống các tệ nạn xã hội 387 12.60% 52.80% 5<br /> <br /> Giải quyết các chính sách xã hội 376 12.20% 51.30% 6<br /> <br /> Xây dựng nếp sống văn minh, môi trường<br /> 364 11.80% 49.70% 7<br /> văn hóa lành mạnh<br /> <br /> Tổng cộng 3074 100.0% 419.4%<br /> <br /> [6, tr.104]<br /> <br /> <br /> <br /> 54<br /> HUỲNH VĂN SINH TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN<br /> <br /> <br /> Số liệu khảo sát ở bảng 3 phần nào này khẳng định thêm việc vận động, tuyên<br /> phản ánh thực tế đời sống văn hoá NTM tại truyền là nhiệm vụ then chốt để đảm bảo<br /> các ấp/xã. Một khi môi trường sống an an ninh trật tự xã hội ở xã-ấp trong quá<br /> toàn thì đời sống văn hóa mới nâng lên. trình xây dựng NTM. Như vậy, có ổn định<br /> Nội dung thực hiện công tác văn hoá ở thì các lĩnh vực khác, mới có thể phát triển<br /> ấp/xã cho thấy, công tác ổn định trật tự an được.<br /> ninh được xếp ở vị trí thứ 2 và thứ 5. Điều<br /> <br /> Bảng 4: Những vấn đề bất cập về trật tự an ninh tại ấp/xã<br /> Vấn đề bất cập Số lượng Tần suất Tỉ lệ trên tổng số mẫu Xếp hạng<br /> Nhậu say 539 28.50% 75.10% 1<br /> Trộm cắp 338 17.90% 47.10% 2<br /> Mất trật tự 332 17.60% 46.20% 3<br /> Đánh nhau 140 7.40% 19.50% 4<br /> Đánh bạc 133 7.00% 18.50% 5<br /> Mại dâm 87 4.60% 12.10% 6<br /> Sản xuất, buôn bán hàng giả 72 3.80% 10.00% 7<br /> Cá độ 69 3.60% 9.60% 8<br /> Cướp giựt 56 3.00% 7.80% 9<br /> Ma túy 34 1.80% 4.70% 10<br /> Hiếp dâm 33 1.70% 4.60% 11<br /> Bạo hành gia đình 28 1.50% 3.90% 12<br /> Tranh mua bán 19 1.00% 2.60% 13<br /> Vấn đề khác 11 0.60% 1.50% 14<br /> Tổng cộng 1891 100.0% 263.4%<br /> [6, tr.105]<br /> <br /> Tần số trên cho chúng ta thấy mức tích luỹ bản thân và gia đình tỉ lệ nghịch<br /> chuyển biến tình hình an ninh trật tự xã hội với đầu tư “bia rượu”; thứ hai là trộm cắp<br /> của NTM vẫn còn một số hạn chế: thứ nhất (47,1%); thứ ba là mất trật tự, ồn ào<br /> là nhậu nhẹt say xỉn (chiếm cao nhất (46,2%); thứ tư là đánh nhau và đánh bạc<br /> 75,1%), đây là nguyên nhân của mọi là (19,5% và 18,5%). Đây là những yếu tố<br /> nguyên nhân làm cho việc giảm nghèo đa làm suy yếu nền tảng cấu trúc nông thôn.<br /> chiều chưa thật bền vững: sức khoẻ giảm Một khi công ăn việc làm không ổn định,<br /> sút, bệnh tật, năng suất lao động giảm theo, nặng tính thời vụ, chậm chuyển đổi tư duy<br /> <br /> 55<br /> SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 62 (02/2019)<br /> <br /> <br /> trong phát triển. Nguyên nhân một phần là nhà văn hoá với chi phí thấp” [6, tr.113].<br /> do trình độ dân trí của một bộ phận nông 2.2.3.2. Về việc tang<br /> dân còn thấp, không đáp ứng được tốc độ “Việc tang là chuyện buồn của gia<br /> đô thị hoá cao hiện nay Qua thảo luận đình, nhưng còn là việc có liên quan đến<br /> nhóm tại xã Nhơn Đức, huyện Nhà Bè, tình làng nghĩa xóm, đến xã hội bởi “nghĩa<br /> phần nào thẩm định kết quả khảo sát về an tử là nghĩa tận”, với sự tham gia tinh thần<br /> ninh trật tự xã hội trên địa bàn xã-ấp xây và vật chất mọi thành viên trong làng xã,<br /> dựng NTM: dòng tộc” [11, tr.56]. Khảo sát cho thấy<br /> “- Vấn đề ăn nhậu xong lại mở loa rồi hiện nay hình thức tang lễ có sự kế thừa<br /> hát um xùm ảnh hưởng đến đời sống bà truyền thống, kết hợp với những yếu tố<br /> con hàng xóm. Bây giờ quy định là sau 22h hiện đại phù hợp đã trở nên phổ biến hơn.<br /> mình mới đi dẹp được, còn trước giờ đó mà Ý kiến thảo luận xã Tân Nhựt, huyện Bình<br /> họ hát ồn ào quá thì mình chỉ đi vận động Chánh, N.V.K, ấp 2 cho biết: “Việc rải<br /> nhắc nhở họ thôi. Mình cũng chủ động đi vàng mã, cờ bạc ăn theo trong đám ma<br /> xử lý thì nay nó cũng giảm rồi chứ không ồ giảm nhiều chú ơi. Vì được xã xếp vào mục<br /> ạt như lúc trước; xét gia đình văn hoá, ảnh hưởng đến các<br /> - Hiện nay tình hình an ninh trật tự chế độ của hộ gia đình như vay vốn, bảo<br /> cũng ổn rồi, thời gian đầu mình rất cực. hiểm y tế, gia đình chính sách…” [6,<br /> Hiện tại các ấp đều có tổ kiểm tra, chức tr.114].<br /> năng của tổ kiểm tra ở các ấp thì như xã 2.2.3.3. Về lễ hội<br /> nhưng chỉ tuyên truyền, vận động là chính, “Lễ hội còn là một loại hình cộng<br /> khi có tình huống xấu thì phối hợp với xã đồng văn hóa dân gian tổng thể, rất phù<br /> và đoàn của xã xuống xử lý” [6, tr.107]. hợp và hữu ích với đời sống văn hóa tinh<br /> 2.2.3. Những biến đổi trong một số thần của người Việt Nam nói chung và<br /> nghi lễ vòng đời, lễ hội tại các xã xây người dân nông thôn nói riêng [11, tr.59].<br /> dựng NTM Hiện tại, lễ hội truyền thống được phục hồi<br /> 2.2.3.1. Về việc cưới ở nhiều xã, tạo nên một sinh hoạt văn hóa<br /> “Cưới xin là chuyện cá nhân, của từng cộng đồng phong phú, bổ ích. Song, các<br /> gia đình. Đám cưới cổ truyền có một số nét hoạt động lễ hội ở nông thôn nảy sinh<br /> tích cực, thể hiện truyền thống đạo lý như nhiều hiện tượng không phù hợp với văn<br /> hiếu lễ với ông bà tổ tiên, tình cảm gắn bó hóa truyền thống. Qua thảo luận nhóm tại<br /> vợ chồng, trách nhiệm của công dân với xã Thới Tam Thôn, huyện Hóc Môn chỉ ra:<br /> cộng đồng” [11, tr.53]. Những đám cưới “Lễ hội thường đi theo cúng kỳ yên ở Đình<br /> ngày nay ở nông thôn cũng kết hợp nhiều của xã vào trung tuần tháng 3 âm lịch, với<br /> hình thức mới lạ chẳng khác gì như những nhiều người tham gia, nhưng bây giờ<br /> đám cưới ở thành thị. P.T.H, cán bộ phụ không còn thấy hát bội nữa, cái này thì<br /> trách văn hoá – xã hội xã Tân Thông Hội, không rõ mấy, không biết có phải do không<br /> huyện Củ Chi cho biết: “Hiện tại đám cưới có tiền để rước họ về hát không. Việc ăn<br /> hỏi không rườm rà, tệ thách cưới không theo bói toán, lên đồng, lên cốt gì đó thì<br /> còn. Tổ chức như ở Thành phố, hai đám sau một thời gian xã quy định rất nghiêm<br /> nhập một, thường xuyên được tổ chức tại ngặt, nay sao thấy có bói toán, cầu cơ,<br /> <br /> <br /> 56<br /> HUỲNH VĂN SINH TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN<br /> <br /> <br /> thậm chí không biết dân ở đâu tới ăn ké xin cực dựa trên Quyết định số 1396/QĐ-<br /> số đầu số đuôi nữa” [6, tr.115]. UBND ngày 29/3/2017 của UBND Thành<br /> Kết quả thảo luận nhóm về tình hình phố nhấn mạnh đến tiêu chuẩn “Thực hiện<br /> thực hiện việc tang, cưới, lễ hội cho thấy nếp sống văn hóa, văn minh mĩ quan đô thị<br /> bức tranh tương đối phần nào phản ánh thực - nông thôn mới” và Chỉ thị 27-CT/TW về<br /> trạng thực hiện nếp sống văn minh ở các xã thực hiện nếp sống văn minh trong việc<br /> xây dựng NTM có những chuyển biến tích cưới, việc tang và lễ hội”iii.<br /> <br /> Bảng 5: Mức độ hài lòng về thực hiện việc cưới, việc tang, lễ hội qua Chương trình<br /> xây dựng NTM ở các xã<br /> <br /> Mức độ hài lòng Số lượng Tỉ lệ %<br /> Rất hài lòng 220 29.6<br /> Hài lòng 257 34.5<br /> Bình thường 220 29.6<br /> Không hài lòng 44 5.4<br /> Rất không hài lòng 11 1.0<br /> Tổng 752 100.0<br /> <br /> [6, tr.112]<br /> <br /> Tỉ lệ phần trăm về mức độ hài lòng: rất phục vụ thiết thực hơn cho Chương trình<br /> hài lòng (29,6%), hài lòng (39,5%), bình xây dựng NTM, góp phần nâng chất 19<br /> thường (29,6%), cho thấy biên độ thay đổi tiêu chí theo Bộ tiêu chí đặc thù vùng nông<br /> nhận thức, thái độ chuyển thành hành vi đã thôn TP.HCM trong giai đoạn 2017-2020.<br /> có những biến chuyển khả quan một khi đời Thứ nhất, bảo tồn các giá trị quan hệ<br /> sống nông thôn tăng lên (mức sống, dân trí, thân thuộc, cùng nhau vươn lên trong cuộc<br /> chu kỳ công việc chuyển đổi,…), tỉ lệ phần sống tạo sức mạnh to lớn cho xây dựng<br /> trăm không hài lòng và rất không hài lòng nông thôn mới<br /> chỉ còn ở con số thấp (5,4% và 1%). Những hình thức: cùng giúp nhau phát<br /> 2.3. Một số giải pháp nhằm nâng cao triển, tương trợ, trao đổi kinh nghiệm sẽ<br /> hiệu quả xây dựng lối sống của nông dân diễn ra nhiều hơn, thông qua sự vận động,<br /> tại các xã nông thôn mới Thành phố Hồ tuyên truyền, quán triệt về Chương trình<br /> Chí Minh xây dựng NTM, nhờ mặt trận, đoàn thể,<br /> Qua kết quả nghiên cứu về lối sống các cấp chính quyền; giúp người nông dân<br /> của người nông dân tại một số xã của 5 sống và làm việc có trách nhiệm với nhau<br /> huyện ngoại thành được triển khai xây hơn. Thông qua Chương trình xây dựng<br /> dựng NTM. Chúng tôi đưa ra một số giải NTM, các giá trị văn hoá ứng xử cộng<br /> pháp, nhằm một phần định hướng tốt hơn, đồng của người nông dân sẽ dần được biến<br /> <br /> 57<br /> SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 62 (02/2019)<br /> <br /> <br /> đổi theo chiều hướng nhìn xa trông rộng, đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu<br /> thói ỷ lại, an phận sẽ dần mất đi. dân cư”, nhằm bảo vệ an ninh trật tự an<br /> Thứ hai, bảo tồn các giá trị trong hôn toàn xã hội tại các xã NTM có cơ sở phát<br /> lễ cưới hỏi, cần loại bỏ những hủ tục làm triển bền vững.<br /> trì trệ, gây lãng phí cho môi trường nông 3. Kết luận<br /> thôn mới Kết quả nghiên cứu bước đầu cho thấy<br /> Hiện tại, qua công tác tuyên tuyền, vận lối sống của người nông dân Thành phố có<br /> động, việc tổ chức cưới hỏi được giản lược những biến đổi cơ bản, dù còn một số thách<br /> đi nhiều, quan sát tham dự tại các xã Tân thức không nhỏ khi triển khai xây dựng<br /> Thông Hội, Thái Mỹ, Xuân Thới Thượng, NTM. Các giá trị văn hoá truyền thống luôn<br /> Tân Nhựt, hôn lễ chỉ còn gồm hai lễ là lễ thể hiện khả năng thẩm thấu trong đời sống,<br /> hỏi và lễ cưới. Có nơi lại nhập hai lễ vào góp phần định hướng phát triển văn hóa<br /> làm một lễ cưới thành “2 trong 1”. Đây là ứng xử trong cộng đồng. Một mặt, kết quả<br /> điều đáng mừng cần nhân rộng, tránh lãng cũng cho thấy có những biến đổi trong lối<br /> phí tiền bạc và thời gian. sống, chủ yếu ở hành vi cá nhân, gia đình<br /> Thứ ba, bảo tồn các giá trị trong tang phụ thuộc khá lớn vào tiến trình đô thị hoá.<br /> lễ, loại bỏ những hủ tục làm trì trệ cản trở Do vậy, cần có những điều chỉnh kịp thời<br /> quá trình xây dựng nông thôn mới trong các chính sách từ chương trình NTM<br /> Qua khảo sát, hầu hết nghi thức tang trong thời gian tới, phù hợp với mục tiêu<br /> lễ được lưu giữ tương đối đầy đủ trong nâng cao chất lượng các tiêu chí xây dựng<br /> các phong tục tập quán của người nông NTM giai đoạn 2017-2020.<br /> dân Thành phố. Quan niệm “nghĩa tử,<br /> Chú thích:<br /> nghĩa tận” luôn được đề cao. Song, một i<br /> Số liệu định lượng được trích dẫn từ kết quả<br /> vài ấp/xã vẫn còn tồn tại việc rải, đốt vàng<br /> nghiên cứu đề tài khoa học “Biến đổi đời<br /> mã, cờ bạc ăn theo đám. Các cấp chính<br /> sống văn hoá tại các xã xây dựng NTM<br /> quyền, đoàn thể cần kiên trì tuyên truyền, TP.HCM” tại Học viện Cán bộ TP.HCM<br /> vận động, nhằm chuyển biến nhận thức được nghiệm thu năm 2017, do chính tác<br /> người nông dân ngày càng tiếp cận các giá giả làm chủ nhiệm cùng với cộng sự. Đề tài<br /> trị văn minh hơn. khảo sát năm 8/2016-8/2017, gồm 16/56<br /> Thứ tư, tăng cường an ninh trật tự xã xã, với 752 phiếu thu về.<br /> hội, hướng tới môi trường nông thôn có lối ii Số liệu ghi chép được trích dẫn từ kết quả<br /> sống lành mạnh, đảm bảo sự ổn định nghiên cứu đề tài khoa học “Biến đổi đời<br /> hướng tới phát triển bền vững sống văn hoá tại các xây dựng NTM<br /> Thực hiện “Giữ vững an ninh, trật tự TP.HCM” tại Học viện Cán bộ TP.HCM<br /> xã hội nông thôn”, đẩy mạnh thực hiện các được nghiệm thu năm 2017, do chính tác<br /> biện pháp phòng, chống tội phạm, phát giả làm chủ nhiệm cùng với cộng sự. Có 36<br /> động mạnh mẽ phong trào quần chúng cuộc phỏng vấn sâu. Tổng số lần quan sát<br /> tham gia bảo vệ an ninh tổ quốc. Các tổ tham dự-thảo luận cho các sự kiện trong<br /> suốt quá trình đi điền dã của chúng tôi là 20<br /> chức đoàn thể, chính quyền cần nâng cao<br /> lần theo chủ đích (có ghi chép nhật ký);<br /> chất lượng việc vận động, tuyên truyền tận ngoài ra còn tham gia những sự kiện ngoài<br /> tổ ấp gắn với cuộc vận động “Toàn dân dự kiến (khoảng trên 10 sự kiện), không<br /> <br /> <br /> 58<br /> HUỲNH VĂN SINH TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN<br /> <br /> <br /> được ghi chép đầy đủ. “Thông tư hướng dẫn thực hiện bộ tiêu chí<br /> iii Qua quan sát không tham dự tại Thới Tam quốc gia về nông thôn mới”, số<br /> Thôn, Tam Thôn Hiệp, Tân Thông Hội, Tân 41/2013/TT-BNNPTNT, 04/10/2013.<br /> Nhựt, Nhơn Đức, thì hiện tượng đám cưới 4. Đảng bộ TP.HCM, Văn kiện Đại hội đại<br /> với nhiều nghi thức đã giảm đáng kể, nếu biểu lần thứ X, Văn phòng Thành uỷ<br /> không muốn nói là văn minh hơn thành thị. TP.HCM, 2015.<br /> Cụ thể người đến dự đám cưới khá đúng giờ 5. Vũ Khiêu, Văn hóa Việt Nam, xã hội và con<br /> ghi trên thiệp mời, đủ số người trên bàn là người, NXB. Khoa học xã hội, 2000. [6]<br /> họ đãi ăn ngay, không nhậu nhiều như trước Đình Quang, Đời sống văn hóa đô thị và<br /> nữa. Điều này phần nào phản ánh chính khu công nghiệp Việt Nam, NXB Văn hóa<br /> công việc đồng áng gắn với chu trình quay thông tin, 2005.<br /> vòng của đồng vốn (vay tín dụng xã, hoặc 6. Huỳnh Văn Sinh, “Biến đổi đời sống văn<br /> ngân hàng chính sách), định hướng nông hoá tại các xã xây dựng NTM TP.HCM”,<br /> nghiệp gắn với nhu cầu thị trường. Đám Đề tài nghiên cứu khoa học, Học viện Cán<br /> tang không còn để kéo dài theo hủ tục xưa, bộ TP.HCM, 2017.<br /> xem ngày giờ tẩn liệm, động quan và hạ<br /> 7. Võ Văn Thắng, Xây dựng lối sống ở VN<br /> quyệt; tình trạng ăn nhậu bê tha, ăn theo<br /> hiện nay từ góc độ văn hóa truyền thống<br /> đám đã giảm đáng kể.<br /> dân tộc, NXB Văn hóa Thông tin, 2006.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO 8. Thủ tướng Chính phủ, “Quyết định phê<br /> 1. Ban Chấp hành Trung ương Đảng, “Hội duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia về<br /> nghị lần thứ bảy ban chấp hành trung ương xây dựng NTM giai đoạn 2010 – 2020”, số<br /> khoá X về nông nghiệp, nông dân, nông 800/QĐ-TTg, 04/6/2010.<br /> thôn”, Nghị quyết số 26-NQ-TW, 05/8/2008. 9. Uỷ ban nhân dân TP.HCM, “Quyết định các<br /> 2. Ban chỉ đạo của Thành uỷ về Chương trình tiêu chuẩn văn hoá giai đoạn 2017-2021”,<br /> xây dựng NTM và Văn phòng điều phối số 1396/QĐ-UBND, 29/3/2017.<br /> NTM, “Báo cáo kết quả thực hiện Chương 10. Hoàng Vinh, Những vấn đề văn hóa trong<br /> trình mục tiêu Quốc gia trên địa bàn Thành đời sống xã hội Việt Nam hiện nay. NXB.<br /> phố về xây dựng NTM năm 2017”, số Văn hóa thông tin và Viện Văn hóa, 2006.<br /> 546/BC-VPĐPNTM, 18/9/2017. 11. Hồ Sĩ Vịnh, Văn hoá Việt Nam trong tiến trình<br /> 3. Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, đổi mới, NXB. Chính trị Quốc gia, 1999.<br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 15/01/2019 Biên tập xong: 15/02/2019 Duyệt đăng: 20/02/2019<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 59<br />