Nội dung và quy trình rèn luyện kĩ năng dạy học môn tiếng Việt cho sinh viên ngành giáo dục tiểu học

VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số 424 (Kì 2 - 2/2018), tr 22-24<br /> <br /> NỘI DUNG VÀ QUY TRÌNH RÈN LUYỆN KĨ NĂNG DẠY HỌC<br /> MÔN TIẾNG VIỆT CHO SINH VIÊN NGÀNH GIÁO DỤC TIỂU HỌC<br /> Chu Thị Thuỷ An - Trường Đại học Vinh<br /> Ngày nhận bài:20/11/2016; ngày sửa chữa:27/11/2016; ngày duyệt đăng:29/11/2016.<br /> Abstract: Recently, teacher training at universities has been transformed from academic year into<br /> credit system. The credit training system requires specificity and mobility in all stages of the<br /> training process, especially in stages of formation and development of teaching skills, including<br /> Vietnamese teaching skills. Therefore, research on the contents and process of training Vietnamese<br /> teaching skills to perfect the process of training primary school teachers under the credit system<br /> and meet the practical requirements is an urgent need.<br /> Keywords: Primary school teachers, skills, credit system.<br /> 1. Mở đầu<br /> Ở Việt Nam, công tác đào tạo giáo viên tiểu học<br /> (GVTH) có trình độ đại học đã được tiến hành trên dưới<br /> 20 năm. Tuy nhiên, đến nay, ở các trường đại học đào tạo<br /> GVTH vẫn còn thiếu các tài liệu hướng dẫn công tác thực<br /> hành rèn luyện các kĩ năng (KN) dạy học môn Tiếng Việt<br /> (TV) cho sinh viên (SV) ngành Giáo dục tiểu học, ngành<br /> học có nhiều đặc thù riêng về KN nghề nghiệp. Các giáo<br /> trình về Phương pháp dạy học (PPDH) TV ở tiểu học<br /> cũng có đề cập các KN dạy học TV nhưng chưa cụ thể<br /> và hệ thống, thời lượng dành cho việc cung cấp các kiến<br /> thức lí thuyết về dạy học TV còn chiếm tỉ lệ cao hơn rất<br /> nhiều so với thời lượng tổ chức luyện tập các KN dạy<br /> học. Giáo viên còn lúng túng trong việc tổ chức các hoạt<br /> động thực hành rèn luyện các KN dạy học TV cho SV.<br /> SV chưa chủ động xác định các KN dạy học TV cần thiết,<br /> chưa chủ động thực hiện các hoạt động tự rèn luyện “tay<br /> nghề” dạy học TV của mình.<br /> 2. Nội dung nghiên cứu<br /> 2.1. Kĩ năng dạy học môn Tiếng Việt<br /> Trong các giáo trình về PPDH TV ở tiểu học, KN dạy học<br /> TV được quan niệm là hệ thống các KN sau: phân tích<br /> mục tiêu; tìm hiểu chương trình, sách giáo khoa và các tài<br /> liệu dạy học, tìm hiểu trình độ và đặc điểm ngôn ngữ của<br /> HS, lập kế hoạch dạy học, thiết kế bài dạy TV; tổ chức các<br /> hoạt động dạy học trong giờ TV, kiểm tra, đánh giá học<br /> sinh (HS); tổ chức hoạt động ngoại khoá TV và bồi dưỡng<br /> HS giỏi, giúp đỡ HS yếu kém, vận dụng công tác chủ<br /> nhiệm, công tác Đội hỗ trợ cho việc dạy TV và kết hợp<br /> dạy TV trên các giờ học khác; phân tích, đánh giá thực tế<br /> dạy học TV ở tiểu học.<br /> Theo chúng tôi, bên cạnh hệ thống các KN dạy học<br /> một môn học nói chung, khi rèn luyện KN dạy học môn<br /> TV cho đối tượng GVTH, cần chú trọng các KN cơ sở và<br /> cơ bản sau:<br /> <br /> 22<br /> <br /> - Nhóm KN cơ sở bao gồm các KN sử dụng ngôn ngữ<br /> trong dạy học: đọc, viết, nói, nghe. Đây là các KN cần<br /> thiết khi dạy học bất kì môn học nào nhưng đối với việc<br /> dạy học môn TV ở nhà trường tiểu học, các KN này của<br /> giáo viên lại là đặc biệt quan trọng. Mục tiêu quan trọng<br /> nhất của môn TV ở tiểu học là rèn luyện các KN đọc, viết,<br /> nói, nghe bằng TV cho HS. Nếu giáo viên không hoàn<br /> thiện được hệ thống KN này cho bản thân mình thì không<br /> thể tạo ra một môi trường “mẫu” tốt cho HS luyện tập.<br /> - Nhóm KN cơ bản bao gồm các KN: tìm hiểu trình<br /> độ và đặc điểm ngôn ngữ của HS tiểu học; phân tích<br /> chương trình, sách giáo khoa (SGK) môn TV; lập kế<br /> hoạch dạy học và thiết kế bài dạy TV; tổ chức các hoạt<br /> động dạy học trong giờ TV; kiểm tra, đánh giá kiến thức,<br /> KN TV của HS; phát hiện và bồi dưỡng HS giỏi TV; phụ<br /> đạo HS yếu về TV, tổ chức hoạt động ngoại khoá TV,<br /> ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học TV... Ngoài<br /> ra, phải kể đến một KN rất quan trọng, ảnh hưởng lớn<br /> đến việc hình thành và phát triển năng lực dạy học TV<br /> của giáo viên đó là KN nghiên cứu về PPDH TV và tự<br /> bồi dưỡng kiến thức, KN dạy học TV.<br /> Nhóm các KN cơ bản có thể phân thành hai loại:<br /> 1) Các KN liên quan trực tiếp đến việc tổ chức một giờ<br /> dạy TV (phân tích bài học của SGK TV, lập kế hoạch bài<br /> dạy TV, tổ chức các hoạt động dạy học trong giờ TV).<br /> Đây là những KN không thể thiếu của bất cứ một người<br /> GV nào và hiệu quả rèn luyện có thể đánh giá trực tiếp;<br /> 2) Các KN liên quan đến quá trình dạy học TV nói chung<br /> như nghiên cứu về PPDH TV, phân tích chương trình,<br /> SGK TV, tổ chức hoạt động ngoại khóa TV... Hiệu quả<br /> rèn luyện những KN này không thể trực tiếp đánh giá<br /> chính xác ngay khi tổ chức rèn luyện. Để hoàn thiện<br /> những KN này, SV cần sự trải nghiệm trong quá trình<br /> giảng dạy TV của mình. Việc hình thành và hoàn thiện<br /> những KN này phải dựa trên những nền tảng lí thuyết<br /> vững vàng về Ngôn ngữ học, Tâm lí học, Giáo dục học...<br /> <br /> VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số 424 (Kì 2 - 2/2018), tr 22-24<br /> <br /> Tuy nhiên, mỗi KN kể trên có thể quan niệm là một<br /> tổ hợp KN, trong đó, chúng là những KN bề mặt và đằng<br /> sau chúng còn có những KN chuyên sâu. Chẳng hạn, để<br /> kiểm tra, đánh giá kiến thức, KN TV của HS tiểu học,<br /> GVTH cần có cả KN thiết kế, xây dựng đề kiểm tra môn<br /> TV. Hoặc trong KN phân tích chương trình, có KN làm<br /> rõ cơ sở khoa học của các nội dung hoặc các bài tập TV<br /> ở tiểu học; trong KN lập kế hoạch dạy học, sẽ bao gồm<br /> cả KN cụ thể như xây dựng bài tập TV, các nhiệm vụ<br /> giao tiếp bằng TV. Các KN bề mặt có thể hình thành<br /> thông qua hoạt động luyện tập thực hành, còn các KN<br /> chuyên sâu bên cạnh việc tổ chức thực hành rèn luyện<br /> phải cung cấp cho SV các cơ sở lí thuyết cần thiết. Khi<br /> SV có đủ cơ sở lí thuyết và thuần thục về KN có nghĩa là<br /> họ đã hình thành được năng lực dạy học TV.<br /> 2.2. Quy trình rèn luyện kĩ năng dạy học môn Tiếng<br /> Việt cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học<br /> 2.2.1. Nguyên tắc xây dựng quy trình rèn luyện các kĩ<br /> năng dạy học Tiếng Việt cho sinh viên ngành Giáo dục<br /> tiểu học:<br /> - Đảm bảo tính khoa học và tính hệ thống. KN dạy<br /> học chỉ có thể được hoàn thiện và chuyển hóa thành năng<br /> lực dạy học nếu như được hình thành trên cơ sở của việc<br /> trang bị các tri thức lí thuyết cần thiết. Vì vậy, quy trình<br /> rèn luyện các KN dạy học TV phải phù hợp với logic của<br /> các môn học lí thuyết của chương trình đào tạo. Để rèn<br /> luyện mỗi KN SV phải có đủ một số kiến thức tiên quyết.<br /> Ngoài ra, quy trình rèn luyện KN dạy học TV phải<br /> phù hợp với đặc điểm của quá trình hình thành KN dạy<br /> học môn học nói chung; phù hợp với đặc trưng của môn<br /> học TV và đặc trưng kiến thức của từng phân môn trong<br /> môn TV ở trường tiểu học. Tính hệ thống của quy trình<br /> được quy định bởi sự phù hợp này.<br /> - Đảm bảo tính cụ thể và tính cơ động. Để SV có thể<br /> chủ động rèn luyện các KN dạy học theo lịch trình cá<br /> nhân hoặc nhóm, quy trình phải được xây dựng thành các<br /> giai đoạn (tiểu module) hoạt động độc lập; có sự hướng<br /> dẫn cụ thể về mục tiêu, nội dung và cách thức thực hiện<br /> và tiêu chí đánh giá kết quả.<br /> Mỗi SV có một kế hoạch tích lũy môn học lí thuyết<br /> riêng, vì vậy, sẽ có thể chủ động điều chỉnh, trong chừng<br /> mực có thể, hoạt động rèn luyện KN dạy học TV của<br /> mình. Tuy nhiên, việc thực hiện các tiểu module phải<br /> tuân theo một số logic nhất định của quy trình và phải<br /> đảm bảo môn học cũng như KN tiên quyết nếu có.<br /> - Đảm bảo tính thực tế và tính hiệu quả. Trong điều<br /> kiện tổ chức rèn luyện KN dạy học TV hiện nay, phải có<br /> sự phối hợp chặt chẽ, logic giữa 3 hình thức rèn luyện:<br /> thực hành trong môn PPDH TV, thực hành nghiệp vụ sư<br /> phạm thường xuyên, thực tập sư phạm. Các nội dung và<br /> <br /> 23<br /> <br /> cách tổ chức hoạt động rèn luyện trong 3 hình thức trên<br /> phải thống nhất với nhau, hỗ trợ cho nhau, không trùng<br /> lặp hoặc mâu thuẫn với nhau.<br /> 2.2.2. Quy trình<br /> Với mục tiêu hình thành cho SV hệ thống KN dạy<br /> học TV đã xác định ở trên; căn cứ vào logic của chương<br /> trình đào tạo ngành Sư phạm GDTH theo học chế tín chỉ,<br /> chúng tôi thiết kế quy trình rèn luyện KN dạy học TV<br /> thành 5 giai đoạn, tương ứng với 5 tiểu module. Thực<br /> hiện xong mỗi tiểu module, SV sẽ đạt được những KN<br /> dạy học tương ứng.<br /> 4 tiểu module đầu của quy trình tích hợp giữa việc<br /> thực hành rèn luyện KN dạy học TV của môn học PPDH<br /> TV ở tiểu học với rèn luyện nghiệp vụ sư phạm thường<br /> xuyên. Tiểu module 5 tương ứng với giai đoạn thực tập<br /> sư phạm cuối khóa cuối khóa.<br /> - Tiểu module 1: Rèn luyện nâng cao các KN sử dụng<br /> TV trong dạy học.<br /> - Tiểu module 2: Rèn luyện các KN tìm hiểu đặc điểm<br /> ngôn ngữ của HS tiểu học, tổ chức các hoạt động ngoại<br /> khoá, trò chơi TV.<br /> - Tiểu module 3: Rèn luyện các KN phân tích chương<br /> trình TV tiểu học, thiết kế giáo án, tổ chức giờ học TV,<br /> KN kiểm tra, đánh giá kết quả học tập TV của HS.<br /> - Tiểu module 4: Rèn luyện KN ứng dụng công nghệ<br /> thông tin trong dạy học TV, KN bồi dưỡng HS giỏi TV,<br /> KN nghiên cứu về PPDH TV.<br /> - Tiểu module 5: Rèn luyện nâng cao và đánh giá tổng<br /> hợp kết quả rèn luyện tổng hợp các KN dạy học TV.<br /> 2.2.3. Nội dung các tiểu module:<br /> - Tiểu module 1 có mục tiêu rèn luyện các KN mang<br /> tính chất cơ sở, KN sử dụng ngôn ngữ nói, viết, nghe,<br /> đọc cho SV.<br /> Nội dung rèn luyện KN nói bao gồm: hội thoại, đơn<br /> thoại và kể chuyện. Mỗi KN này bao gồm một tổ hợp các<br /> nội dung cụ thể. Về KN hội thoại, SV được rèn luyện KN<br /> mở đầu cuộc thoại, KN dẫn dắt cuộc thoại đi đúng<br /> hướng, KN sử dụng các yếu tố phi ngôn ngữ để hỗ trợ<br /> cho lời nói. KN đơn thoại bao gồm: tổ hợp các KN phát<br /> âm chuẩn, KN chuẩn bị nội dung, KN lập đề cương bài<br /> nói, KN trình bày bài nói mạch lạc, truyền cảm. KN kể<br /> chuyện bao gồm: KN thâm nhập, nắm vững câu chuyện,<br /> KN kể, KN sử dụng các phương tiện trực quan, các yếu<br /> tố phi ngôn ngữ phù trợ cho lời kể.<br /> Nội dung rèn luyện KN viết bao gồm: KN viết chữ<br /> cái và chữ số, KN liên kết chữ cái, dấu phụ, dấu thanh,<br /> viết liền mạch, KN thể hiện bài viết trên giấy, trên bảng<br /> và cách trình bày bảng, giáo án phù hợp với từng kiểu bài<br /> học. Nội dung rèn luyện KN nghe, bao gồm: KN phát<br /> <br /> VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số 424 (Kì 2 - 2/2018), tr 22-24<br /> <br /> hiện vấn đề chính trong bài nói, KN ghi nhanh, đúng và<br /> đầy đủ khi nghe, KN duy trì sự chú ý liên tục khi nghe.<br /> Nội dung rèn luyện KN đọc bao gồm: KN phát âm<br /> chuẩn, làm chủ cường độ, tốc độ, KN đọc hay, phù hợp<br /> với phong cách văn bản.<br /> - Tiểu module 2 có mục tiêu rèn luyện các KN tìm hiểu<br /> đặc điểm ngôn ngữ của HS tiểu học, tổ chức các hoạt động<br /> ngoại khoá, trò chơi TV. Đây là những KN mang tính chất<br /> cơ bản, liên quan đến quá trình dạy học môn TV nói<br /> chung. Nội dung rèn luyện KN tìm hiểu đặc điểm ngôn<br /> ngữ của HS tiểu học bao gồm: KN tìm hiểu đặc điểm về<br /> lời nói của HS, KN tìm hiểu kiến thức về ngôn ngữ của<br /> HS. Nội dung rèn luyện KN tổ chức hoạt động ngoại khoá<br /> TV bao gồm: KN thiết kế, sưu tầm và tổ chức các trò chơi<br /> học tập TV; KN tổ chức buổi sinh hoạt về TV, KN sưu<br /> tầm tư liệu và thiết kế góc học TV, báo tường…; KN tập<br /> hợp thành viên và thành lập các nhóm sinh hoạt về TV,<br /> KN phát động và tổ chức các cuộc thi về TV.<br /> - Tiểu module 3 có mục tiêu rèn luyện liên quan trực<br /> tiếp đến việc tổ chức giờ học TV: KN phân tích chương<br /> trình TV tiểu học, thiết kế giáo án, tổ chức giờ học TV,<br /> KN kiểm tra, đánh giá kết quả học tập TV của HS.<br /> Nội dung rèn luyện KN phân tích chương trình môn<br /> TV bao gồm: KN phân tích, giải thích mục tiêu môn học<br /> TV, KN phân tích cấu trúc nội dung (các mạch kiến thức,<br /> KN) của chương trình tổng thể, KN phân tích mục tiêu,<br /> nội dung từng phân môn, KN phân tích bài học của SGK.<br /> Nội dung rèn luyện KN thiết kế giáo án TV bao gồm: KN<br /> xác định mục tiêu bài học TV, KN xác định nội dung và<br /> đơn vị kiến thức của bài học TV, KN lựa chọn phương<br /> pháp, hình thức tổ chức dạy học và các phương tiện dạy<br /> học phù hợp với mục tiêu, nội dung và đặc trưng kiểu<br /> bài, phân môn, KN thiết kế các hoạt động dạy học TV,<br /> KN thiết kế hệ thống câu hỏi, bài tập, tình huống giao<br /> tiếp cho bài học TV, KN trình bày giáo án TV và chuẩn<br /> bị các đồ dùng dạy học.<br /> Nội dung rèn luyện KN tổ chức các hoạt động dạy học<br /> trên giờ TV bao gồm: KN mở đầu bài học, KN tổ chức,<br /> điều khiển các hoạt động học tập TV của HS, KN giao tiếp<br /> với HS, đưa thông tin và nhận thông tin phản hồi, KN xử<br /> lí các tình huống dạy học TV, KN sử dụng các phương tiện<br /> dạy học TV, KN tổng kết và củng cố bài học TV.<br /> Nội dung rèn luyện KN kiểm tra, đánh giá kết quả học<br /> tập TV của HS bao gồm: rèn luyện KN thiết kế mẫu quan<br /> sát để đánh giá các kĩ năng đọc thành tiếng, nói, nghe; KN<br /> thiết kế đề kiểm tra viết để đánh giá KN đọc hiểu, viết chữ,<br /> chính tả, tập làm văn, luyện từ và câu; KN thiết kế bộ câu<br /> hỏi kiểm tra thái độ của HS đối với môn TV.<br /> - Tiểu module 4 có mục tiêu rèn luyện các KN có tính<br /> cơ bản, ảnh hưởng đến năng lực dạy học TV lâu dài của<br /> GV. Đó là các KN ứng dụng công nghệ thông tin trong<br /> <br /> 24<br /> <br /> dạy học TV, bồi dưỡng HS giỏi TV, nghiên cứu về<br /> PPDH TV.<br /> Nội dung rèn luyện KN ứng dụng công nghệ thông<br /> tin trong dạy học bao gồm: KN thiết kế thiết kế bài giảng<br /> TV có sử dụng công nghệ thông tin, KN thực hiện các<br /> tiết dạy có sử dụng công nghệ thông tin, KN sử dụng một<br /> số phần mềm, KN tìm kiếm tư liệu, hình ảnh sử dụng<br /> trong dạy học TV. Nội dung rèn luyện KN bồi dưỡng HS<br /> giỏi TV bao gồm: KN phát hiện HS có năng khiếu trong<br /> môn học TV, KN bồi dưỡng hứng thú học tập TV cho<br /> HS, KN bồi dưỡng, nâng cao kiến thức cho HS, KN bồi<br /> dưỡng năng lực cảm thụ văn học và làm văn cho HS. Nội<br /> dung rèn luyện KN nghiên cứu về phương pháp dạy học<br /> TV bao gồm: KN lựa chọn đề tài, KN lập đề cương<br /> nghiên cứu, KN nghiên cứu lí luận, KN nghiên cứu thực<br /> tiễn, KN trình bày kết quả nghiên cứu.<br /> - Tiểu module 5 có mục tiêu là nâng cao và đánh giá<br /> tổng hợp kết quả rèn luyện các KN dạy học TV trong cả<br /> quá trình đào tạo. Bao gồm: các KN phân tích chương<br /> trình, bài học của SGK TV; thiết kế giáo án TV, tổ chức<br /> hoạt động dạy và học trong giờ TV, thiết kế đề bài và<br /> đánh giá kiến thức, KN TV của HS; bồi dưỡng HS giỏi<br /> TV; tổ chức hoạt động ngoại khóa TV; sử dụng TV đọc,<br /> viết, nghe, nói, KN ứng dụng công nghệ thông tin trong<br /> dạy học TV, nghiên cứu các đề tài về PPDH TV.<br /> 3. Kết luận<br /> Với nội dung trên, các tiểu module đều được thiết kế<br /> theo quan điểm hướng dẫn SV tự rèn luyện trên đối tượng<br /> là quá trình dạy học TV diễn ra một cách tự nhiên ở trường<br /> tiểu học. Mỗi tiểu module có cấu trúc như sau: mục tiêu,<br /> yêu cầu, nội dung rèn luyện, các hoạt động rèn luyện cụ<br /> thể, sản phẩm và tiêu chí đánh giá. Trong quá trình thực<br /> hiện các tiểu module, SV có sự giúp đỡ của GV các trường<br /> thực hành, cán bộ giảng dạy bộ môn PPDH TV ở tiểu học.<br /> Cán bộ phụ trách công tác Rèn luyện nghiệp vụ sư phạm<br /> sẽ kết hợp với giáo viên các trường thực hành đánh giá sản<br /> phẩm rèn luyện của SV.<br /> Tài liệu tham khảo<br /> [1] Lê Phương Nga (chủ biên 2009). Phương pháp dạy học<br /> Tiếng Việt ở tiểu học I. NXB Đại học Sư phạm.<br /> [2] Lê Phương Nga (2009). Phương pháp dạy học Tiếng<br /> Việt ở tiểu học II. NXB Đại học Sư phạm.<br /> [3] Đỗ Ngọc Thống (2011). Chương trình Ngữ Văn trong nhà<br /> trường phổ thông Việt Nam. NXB Giáo dục Việt Nam.<br /> [4] Bùi Minh Toán (1999). Từ trong hoạt động giao tiếp<br /> tiếng Việt. NXB Giáo dục.<br /> [5] Lưu Kim Tinh (2008). Kĩ năng ngôn ngữ, kĩ năng nâng<br /> cao hiệu quả học tập. NXB Giáo dục.<br /> [6] Nguyễn Đức Tồn (2001). Những vấn đề dạy và học tiếng<br /> Việt trong nhà trường. NXB Đại học Quốc gia Hà Nội.<br /> <br />