Đề bài: Phân tích chân dung biếm hoạ nhân vật Khải Định trong truyện ngắn ‘Vi <br />
hành’ (Nguyễn Ái Quốc)<br />
Hướng dẫn<br />
Nếu như bước vào thế giới Số đỏ (Vũ Trọng Phụng) ta được chứng kiến những cái mặt <br />
nạ che đậy những bộ mặt thật của một lễ hội cácnavan lộn ngược thì đến với "Vi <br />
hành" (Nguyễn Ái Quốc), người đọc gặp gỡ với một chân dung – chân dung biếm hoạ <br />
Khải Định được vẽ từ hai hướng nhìn, trong một "hoàn cảnh sáng tác" rất độc đáo, thú vị.<br />
Nếu coi mỗi tác phẩm là một cơ thể sống thì chi tiết cấu tạo nên nó chính là linh hồn của <br />
cơ thể ấy. Đặc biệt, đối với thể loại truyện ngắn thì các chi tiết càng đóng vai trò quan <br />
trọng. Dường như ý thức được rất rõ điều đó, tác giả Nguyễn Ái Quốc đã sáng tạo nên <br />
chi tiết "nhầm lẫn". Qua chi tiết này, bộ mặt tên vua bù nhìn An Nam hiện lên rõ ràng, <br />
sinh động từ ngoại hình đến phẩm chất bên trong:<br />
Hắn đấy!<br />
– Đâu phải!<br />
– Đúng mà! Anh đã bảo là chính hắn đấy."<br />
Tác giả đã rất khéo léo khi khơi gợi trí tò mò của người đọc. Ngay lập tức, một câu hỏi <br />
được đặt ra: "Hắn" là ai?<br />
Nhân vật "hắn" hiện lên sau đó qua sự mô tả thứ nhất – cái nhìn của đôi bạn trẻ. Hắn có <br />
"cái mũi tẹt", "đôi mắt xếch" và "cái mặt bủng như vỏ chanh". "Hắn" được đặt trong <br />
dáng điệu "nhút nhát, lúng ta lúng túng, có cả cái chụp đèn chụp lên cái đầu quấn khăn, <br />
các ngón tay thì đeo đầy những nhẫn". Nếu không có những lời kể tiếp theo của nhân vật <br />
"tôi", hẳn không ai trong chúng ta có thể tưởng tượng mình đang được chiêm ngưỡng <br />
đấng hoàng thượng, người đứng đầu nước An Nam. Vậy mà chẳng khác nào một tên hề <br />
trong rạp xiếc, thậm chí nếu không có những lời miêu tả hoạt động thì ông vua này hiện <br />
lên chẳng khác nào một manơcanh kỳ dị dưới con mắt người Pháp. Ta nhớ đến một <br />
hình ảnh tương tự trong Số đỏ: "Tuy vận âu phục, vua Xiêm cũng đội cái mũ bản xứ <br />
bằng kim ngân châu báu, trông như một cái tháp cao, vì nó có đến chín tầng gác…". Nếu <br />
đặt hai ông vua này ở cạnh nhau hẳn cái "kho giải trí" của người Pháp trở nên đầy ắp. <br />
Ngôn ngữ trào phúng đã phát huy tác dụng của nó. Chỉ bằng vài câu nói chuyện trao đổi <br />
bâng quơ, trong một tình huống khó mà phân biệt là có thật hay là tưởng tượng của tác <br />
giả, nhân vật đã bị phơi trần và đả kích không thương tiếc. Nguyễn Tuân cũng đã sử <br />
dụng cách để nhân vật Huấn Cao xuất hiện trước hết là qua con mắt của viên quản ngục. <br />
Chính vì thế – mà sự oai phong, hiên ngang, kiêu bạc của Huấn Cao càng được tô đậm. <br />
Khải Định cũng vậy. Nhân vật này không trực tiếp đặt bộ mặt của mình lên trang giấy. <br />
Nhưng cũng chính qua cái nhìn khách quan của người Pháp, chân dung của hắn cứ lồ lộ <br />
nổi lên rõ ràng và chi tiết. Về ngoại hình, khuôn mặt An Nam hiện lên với các đặc trưng <br />
"mũi tẹt", "mắt xếch", "mặt bủng như vỏ chanh" mà Khải Định đã mang đại diện. Điều <br />
này vốn dĩ đã được miêu tả làm người đọc hình dung rất rõ nét. Tuy nhiên, có thể đổ cho <br />
đặc trưng xứ sở, cũng giống như ta khó mà phân biệt được người Tây, chỉ thấy ai cũng da <br />
trắng, mắt xanh, mũi lõ,… Nhưng hãy xem tư thế của một đấng hoàng thượng: "nhút <br />
nhát, lúng ta lúng túng" đến nỗi làm cho họ – những người dân nước Pháp – bật cười. <br />
Nhất là những thứ "ngọc ngà châu báu" ở nước ta thì trong mắt người Pháp đã trở thành <br />
"bộ lụa là, bộ hạt cườm". Trong trang phục của hoàng đế, Khải Định chẳng những không <br />
tạo nổi vẻ uy nghi, lẫm liệt mà chỉ càng khiến thiên hạ bật cười. Chi tiết "cái chụp đèn <br />
chụp lên cái đầu quấn khăn" đã hoàn thành nốt bức chân dung lố bịch của một tên hề <br />
Khải Định. Than ôi! Giá trị của một đức vua chỉ ngang với một tên hể! Không dừng lại ở <br />
chỗ đó, đoạn văn ghi lại lời của đôi trai gái so sánh Khải Định với các trò mua vui khác <br />
càng nhấn mạnh tư cách của nhân vật Khải Định. Đúng lúc các trò giải trí sắp cạn, hoàng <br />
thượng của chúng ta trở thành một phát hiện mới thú vị, hấp dẫn lại rẻ tiền: "Nghe nói <br />
ông bầu Nhà hát Múa rối có ý định ký giao kèo thuê đấy…". Đến nước này thì Khải Định <br />
đã trở thành một món hàng béo bở cho các khu giải trí khai thác. Câu nói bâng quơ của đôi <br />
bạn trẻ "nghe nói…" đã trở thành ấn tượng chung của dư luận công chúng Pháp đối với <br />
Khải Định.<br />
Chân dung của "đức hoàng thượng" còn được thể hiện sâu sắc hơn từ góc nhìn thứ hai – <br />
qua lời kể của nhân vật "tôi". “Vi hành" được viết dưới hình thức một bức thư, điều này <br />
rất có lợi cho những ý tạt ngang, chuyển cảnh. Nhân vật "tôi" từ tình huống hiểu lầm của <br />
đôi bạn trẻ và chứng kiến cuộc đối thoại ấy đã cất lên lời nói của mình. Những vị vua <br />
anh minh, tài đức thường cải trang đi dò la khắp xứ, tìm hiểu cuộc sống của nhân dân <br />
mình. Khải Định được hiểu là có thể đang "vi hành". Sự ngẫu nhiên khi nhìn thấy nhân <br />
vật "tôi" trên chuyến xe làm đôi bạn trẻ nghĩ như thế, đồng thời khơi mở cả ý nghĩ của <br />
"tôi". Nhân vật "tôi" cho rằng "ngày nay, còn có những ông hoàng, ông chúa, để tiện việc <br />
riêng và vì những lý do không cao thượng bằng, cũng "vi hành" đấy". Các giả thiết được <br />
đặt ra để giải thích, suy đoán về ý đồ "vi hành" của Khải Định: "ngài muốn biết dân Pháp, <br />
dưới quyền ngự trị của bạn ngài là Alếchxăng Đệ nhất, có được sung sướng, có được <br />
uống nhiều rượu và được hút nhiều thuốc phiện bằng dân Nam, dưới quyền ngự trị của <br />
ngài, hay không? Phải chăng ngài muốn học sử dụng (theo kiểu Pháp) cái liềm của nhà <br />
nông cùng cái búa của thầy thợ để sau cuộc ngao du, đem về chút ấm no cho đám "dân" <br />
bất hạnh của ngài tới nay hoàn toàn chẳng biết đến? Hay là chán cảnh làm một ông vua <br />
to, bây giờ ngài lại muốn nếm thử cuộc đời của các cậu công tử bé?". Mỗi suy đoán <br />
dường như là một mũi dao đả kích sắc nhọn hướng vào Khải Định. Đằng sau đại từ <br />
"ngài" nghe có vẻ tôn trọng ấy là sự mỉa mai, chế giễu. Nhân vật Khải Định, qua nhận <br />
thức của một người dân An Nam, không chỉ là một tên vua bù nhìn mà còn vô cùng ngu <br />
dốt. Hắn trở thành một con rối vô nghĩa, bù nhìn trong sự điều khiển của thực dân Pháp, <br />
một tên vua bất tài, bán nước trong con mắt người dân An Nam. "Ngày nay, cứ mỗi lần ra <br />
khỏi cửa, thật tôi không sao che giấu nổi niềm tự hào được là một người An Nam và sự <br />
kiêu hãnh được có một vị hoàng đế". Câu nói ấy chứa đựng sự mỉa mai chua chát đối với <br />
Khải Định. Từ tình huống "nhầm lẫn" ban đầu, theo diễn biến của câu chuyện ngày càng <br />
được mở rộng, éo le và hài hước, nhân vật Khải Định cũng theo đó mà bộc lộ bản chất <br />
của mình.<br />
Bằng tài năng sáng tạo độc đáo, Nguyễn Ái Quốc đã xây dựng nên một bức chân dung <br />
biếm hoạ theo phép "lạ hoá" của người phương Tây. Ngôn ngữ trào phúng dày đặc trong <br />
truyện tạo thành một nét phong cách riêng. Không phải Nguyễn Ái Quốc – một người <br />
cộng sản, mạt sát Khải Định mà là công chúng Pháp đấy chứ! Thủ pháp nghệ thuật "vẽ <br />
mây nẩy trăng" đã tô đậm một Khải Định với bộ dạng ngớ ngẩn, kì quái, lố bịch, một gã <br />
ăn chơi bừa bãi: "Thế hay là hắn đã đem tất cả các thứ đó đến tiệm cầm đồ rồi?". Cái giá <br />
của món hàng Khải Định thật thảm hại. Trong câu chuyện, ta có thể tìm thấy những từ <br />
ngữ tác giả đưa ra để suy đoán như "phải chăng ngài muốn…", "hay là ngài muốn…". Có <br />
ai cấm được người viết đưa ra những phán đoán như thế. Chính vì vậy mà Khải Định cứ <br />
ngày càng được suy đoán theo những mức cao hơn và bản chất của hạn cũng hiện rõ theo <br />
chiều tăng tiến ấy. Từ một tên vua bù nhìn, Khải Định dần dần bị lột trần từ cái vẻ ngoài <br />
giả dối đến một trí tuệ rỗng tuếch và bản chất thấp hèn, ti tiện. Con tàu điện từ lúc xuất <br />
phát đến lúc chuyển ga.lần thứ hai đã chở theo một bức chân dung như thế và để lại rất <br />
nhiều suy nghĩ trong lòng người đọc.<br />
Chúng ta đều biết Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh viết văn hay làm thơ không vì mục <br />
đích văn chương. Sáng tác văn thơ đối với Người là một hành vi chính trị, một hình thức <br />
hoạt động cách mạng. Vì thế từ nội dung đến tư tưởng của "Vi hành" cũng không nằm <br />
ngoài mục đích ấy và nhân vật Khải Định là nhân vật rất phù hợp để tác giả thực hiện ý <br />
đồ nghệ thuật của mình. Khải Định xuất hiện trước công chúng Pháp tạo ra một tràng <br />
cười mỉa mai, một không khí tiếp đón "nồng nhiệt". Hắn đấy! – Đâu phải! – Đúng hắn <br />
mà!"… như một loạt đại bác trào phúng. Tác giả đã lật tẩy không biết bao nhiêu mặt nạ <br />
đang diễn trò trong cuộc đấu xảo ấy, từ tên vua ngờ nghệch đến chính phủ Pháp đương <br />
thời. Nhìn vào nhân vật Khải Định, công chúng Pháp không chỉ được chứng kiến bộ mặt <br />
của một cá nhân mà còn hiểu được sự xảo trá của chính phủ hòng loè mắt mọi người. <br />
Như vậy, chúng ta có thể thấy rõ mục đích chính trị của tác giả Nguyễn Ái Quốc.<br />
"Vi hành" được viết trên đất Pháp, để công chúng Pháp đọc. Chính vì thế từ ngôn ngữ <br />
đến hình thức tác phẩm đều được tác giả cân nhắc, lựa chọn sao cho phù hợp với đối <br />
tượng ấy. "Vi hành" đã đánh trúng thị hiếu của công chúng Pháp và nhân vật Khải Định <br />
thành công rực rỡ. Người đọc bật cười trước bóng dáng Khải Định. Nếu như Chí Phèo <br />
ngật ngưỡng bước ra từ làng Vũ Đại mang theo sự khốn khổ, tha hoá đến thảm hại của <br />
số phận những người nông dân trước Cách mạng tháng Tám thì tên vua Khải Định ngơ <br />
ngáo, lững thững bước ra từ "Vi hành" mang theo bản chất nhu nhược, bán nước của <br />
triều đình phong kiến và khoác lên mình tấm áo giả dối của chính quyền Pháp. Câu suy <br />
đoán: "Hay là chán cảnh làm một ông vua to, bây giờ ngài lại muốn nếm thử cuộc đời của <br />
các cậu công tử bé?" không chỉ là sự suy đoán bâng quơ, ngẫu nhiên. Nó góp phần tái hiện <br />
hoàn cảnh lịch sử lúc bấy giờ. Nguyễn Ái Quốc một mặt hạ bệ tên vua ngu dốt đang từ <br />
địa vị của một "ông vua to" xuống vị trí một "công tử bé"; mặt khác, tác giả nêu bật hiện <br />
trạng của các nước Đông Dương trong cảnh thuộc địa, dưới "vòng ôm ấp, bảo vệ" của <br />
"mẫu quốc". Qua nhân vật Khải Định, mũi tên của Nguyễn Ái Quốc đã nhắm trúng nhiều <br />
đích, phơi bày, bóc trần sự giả dối của vũ hội cácnavan đang nhộn nhịp diễn ra. Đồng <br />
thời, Người cũng tỏ rõ thái độ của người dân An Nam đang sống trên đất Pháp trước hoàn <br />
cảnh nước nhà. Chuyến đi thăm "mẫu quốc" của Khải Định là một cơ hội tốt để tác giả <br />
hướng ngòi bút sắc sảo, nhạy bén của mình vào mục đích phục vụ phong trào cách mạng <br />
nước nhà. Người đọc như nhìn thấy chân dung tên vua Khải Định bị "kéo lê" trên khắp <br />
các lối ngõ nước Pháp. Từ nhân vật Khải Định, tác giả đặt ra những câu hỏi lớn cho công <br />
chúng Pháp về tư tưởng, nhận thức của những con người sống trong cảnh nô lệ. Hơn thế <br />
nữa, công chúng Pháp còn hướng sự thắc mắc của mình vào chính phủ Pháp đương thời.<br />
Nhân vật và tình huống là xương thịt cấu tạo nên tác phẩm, thổi vào tác phẩm một luồng <br />
sinh khí, tạo cho nó sức sống lâu bền. Sở dĩ "Vi hành" có được điều đó là nhờ xây dựng <br />
được một tình huống độc đáo và một nhân vật rất điển hình. Trong vô vàn những bức <br />
chân dung mà văn học xây dựng nên, Khải Định là một khuôn mặt rất khó quên. Nhân vật <br />
Khải Định được xây dựng bằng ngôn ngữ trào phúng sắc sảo, thâm thuý. Từ hai hướng <br />
nhìn khách quan và chủ quan, tác giả đã mang đến cho người đọc một cái nhìn toàn diện <br />
về tên vua bán nước. Với một xã hội, người ta đôi khi chỉ nhìn vào một vài biểu hiện là có <br />
thể đánh giá được bộ mặt của xã hội ấy. Nếu như Vũ Trọng Phụng chớp lấy cảnh "hạnh <br />
phúc của một tang gia" để làm nổi bật hàng loạt bộ mặt giả dối, Nguyễn Công Hoan nhặt <br />
lấy một "đồng hào có ma" để phác hoạ nên gương mặt quan phụ mẫu,… thì Nguyễn Ái <br />
Quốc nhân một cuộc đấu xảo đã vạch mặt kẻ đứng đầu xã hội Việt Nam thời bấy giờ, <br />
góp vào cho dòng văn học trào phúng một tiếng cười chế giễu sâu cay, sắc sảo.<br />
Chúng ta thường chỉ nhắc tới một nhà thơ cách mạng Hồ Chí Minh, một nhà chính trị kiệt <br />
xuất, tài ba, một vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc. Văn học Việt Nam còn biết đến một cây <br />
bút trào phúng sắc sảo Nguyễn Ái Quốc.<br />
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
