Phân tích chuỗi giá trị và hiệu quả sản xuất trong nuôi cá tra ở đồng bằng sông Cửu Long

Tạp chí Nghiên cứu khoa học và Phát triển kinh tế Trường Đại học Tây Đô Số 06 - 2019<br /> <br /> PHÂN TÍCH CHUỖI GIÁ TRỊ VÀ HIỆU QUẢ SẢN XUẤT<br /> TRONG NUÔI CÁ TRA Ở ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG<br /> Lê Thị Thanh Hiếu*<br /> Khoa Kinh tế, Trường Cao Đẳng Cần Thơ<br /> (Email: sonhieubc@yahoo.com)<br /> Ngày nhận: 15/3/2019<br /> Ngày phản biện: 25/4/2019<br /> Ngày duyệt đăng: 15/5/2019<br /> <br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu của nghiên cứu nhằm phân tích chuỗi giá trị (CGT), phân tích hiệu quả sản xuất<br /> (HQSX) và xây dựng những giải pháp nâng cấp CGT cá tra ở đồng bằng sông Cửu Long<br /> (ĐBSCL. Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích hàm sản xuất và hàm chi phí biên<br /> ngẫu nhiên để xác định những thuận lợi và điểm nghẽn trong hoạt động của các tác nhân<br /> tham gia trong CGT, thông qua việc sử dụng phân tích ma trận SWOT. Kết quả nghiên cứu<br /> cho thấy các hộ sản xuất (HSX) vẫn còn khả năng cắt giảm chi phí sản xuất để nâng cao<br /> HQSX. Ngoài ra, kết quả nghiên cứu đã chỉ ra rằng, vấn đề sử dụng con giống có chứng<br /> nhận sạch bệnh có tác động tốt và có ý nghĩa đến HQSX của các hộ nuôi cá tra. Trên cơ sở<br /> kết quả nghiên cứu, tác giả đã đề xuất 8 giải pháp để nâng cấp CGT cá tra ở ĐBSCL, bao<br /> gồm: (i) Hỗ trợ và thúc đẩy hộ nuôi thực hiện qui trình nuôi theo các tiêu chuẩn VietGap,<br /> GlobalGap, ASC, BMP, (ii) Mở rộng phát triển sản phẩm chế biến giá trị gia tăng, (iii)<br /> Tăng cường mối liên kết giữa các hộ nuôi với doanh nghiệp chế biến xuất khẩu (DNCBXK),<br /> các cơ sở sản xuất và cung cấp con giống tốt, (iv) Qui hoạch lại vùng nuôi theo qui trình<br /> sản xuất VietGap và các tiêu chuẩn quốc tế khác, đi đôi với việc tăng cường liên kết dọc<br /> giữa người nuôi & DNCBXK, (v) Đầu tư xây dựng trại sản xuất và cung cấp con giống tốt,<br /> đồng thời tăng cường kiểm soát chất lượng con giống tại các cơ sở cung cấp con giống, (vi)<br /> Tăng cường mối liên kết ngang giữa các hộ nuôi, dựa trên cơ sở cắt giảm chi phí sản xuất<br /> và nâng cao trình độ kỹ thuật cho các hộ nuôi; (vii) Tăng cường mối liên kết giữa các vùng<br /> nuôi và cung cấp thông tin thị trường cho vùng nuôi và doanh nghiệp; và (viii) Cải thiện<br /> chất lượng truyền thông, huấn luyện thông tin và kiến thức thị trường cho các HSX.<br /> Từ khóa: Cá tra, chuỗi giá trị, hiệu quả chi phí, hiệu quả kỹ thuật, hiệu quả sản xuất.<br /> <br /> <br /> Trích dẫn: Lê Thị Thanh Hiếu, 2019. Phân tích chuỗi giá trị và hiệu quả sản xuất trong nuôi<br /> cá Tra ở Đồng bằng sông Cửu Long. Tạp chí Nghiên cứu khoa học và Phát triển<br /> kinh tế Trường Đại học Tây Đô. 06: 50-64.<br /> *Thạc sĩ Lê Thị Thanh Hiếu - Giảng viên Khoa Kinh tế, Trường Cao đẳng Cần Thơ<br /> <br /> <br /> 50<br /> Tạp chí Nghiên cứu khoa học và Phát triển kinh tế Trường Đại học Tây Đô Số 06 - 2019<br /> <br /> 1. GIỚI THIỆU các phương pháp phân tích CGT của<br /> German Technology Organization (GTZ-<br /> Sản phẩm cá tra của Việt Nam nói<br /> Valuelinks, 2008), DFDI-M4P (The<br /> chung và của ĐBSCL nói riêng là một<br /> Department for International Deve-<br /> trong những sản phẩm quan trọng của<br /> lopment - Market for the poor), FAO<br /> ngành thủy sản, do đã đóng góp đến<br /> (Food and Agriculture Organzation) để<br /> 28,6% và 21,2% tổng kim ngạch xuất<br /> đánh giá tác động của các yếu tố bên trong<br /> khẩu của ngành thủy hải sản, tương ứng<br /> đến hoạt động của các tác nhân trong<br /> với 1,745 và 1,785 tỷ đô la Mỹ vào năm<br /> chuỗi, kết hợp với một số phân tích định<br /> 2012 và 2017. Tuy nhiên, trong những<br /> tính khác để đánh giá tác động của các<br /> năm gần đây, tình hình sản xuất và xuất<br /> yếu tố bên ngoài đến hoạt động của các<br /> khẩu cá tra trở nên khó khăn hơn do nhiều<br /> tác nhân trong CGT, bao gồm phân tích<br /> nguyên nhân chủ quan và khách quan<br /> PEST và 5 lực lượng cạnh tranh của<br /> khác nhau. Trong số những nguyên nhân<br /> Porter (Rui Xu (2009); Kristina Al Farova<br /> chủ quan dẫn đến tình trạng này, vấn đề<br /> (2011); Muzi (2014) và Roman Anton<br /> sử dụng dư thừa các nguyên liệu đầu vào<br /> (2015). Tuy nhiên, cách tiếp cận này chưa<br /> (con giống, thức ăn thủy sản) của các hộ<br /> được áp dụng rộng rãi ở Việt Nam. . Với<br /> nuôi đã được công bố qua nghiên cứu<br /> mong muốn góp phần về mặt lý thuyết và<br /> (Khoi, L.N.D and Son, N.P, 2012; Khoi.<br /> nghiên cứu thực nghiệm liên quan đến<br /> L.N.D et al., 2008; Võ Thị Thanh Lộc,<br /> lĩnh vực phân tích CGT và phân tích<br /> 2009; Nguyễn văn Thuận và Võ Thành<br /> HQSX, đặc biệt là sự kết hợp hai phân<br /> Danh, 2014). Trong thực tế, để đo lường<br /> tích này vào trong cùng một nghiên cứu<br /> đánh giá vấn đề này, những nhà khoa học<br /> để vừa tăng hàm lượng khoa học của<br /> đã sử dụng nhiều phương pháp khác nhau<br /> nghiên cứu, vừa để củng cố thêm cơ sở<br /> như: phân tích hiệu quả tài chính, phân<br /> khoa học cho các giải pháp được đề xuất<br /> tích bao phủ dữ liệu (Data Envelopment<br /> nhằm nâng cấp CGT và nâng cao HQSX<br /> Analysis – DEA), phân tích biên ngẫu<br /> của các hộ nuôi cá tra ở ĐBSCL, thông<br /> nhiên (SFA-Stochastic Frontier Analysis).<br /> qua việc phân tích CGT cá tra ở ĐBSCL<br /> Trong khuôn khổ của nghiên cứu này, tác<br /> và đo lường, đánh giá các yếu tố có ảnh<br /> giả tiếp cận theo hướng phân tích SFA do<br /> hưởng đến HQSX của các hộ nuôi. Mục<br /> phương pháp này vừa chỉ ra được mức độ<br /> tiêu cụ thể của đề tài gồm (i) Phân tích<br /> bất hợp lý trong việc sử dụng các yếu tố<br /> CGT cá tra ở ĐBSCL để phát hiện các<br /> đầu vào, vừa đo lường được tính phi hiệu<br /> điểm nghẽn và thuận lợi trong hoạt động<br /> quả trong sản xuất do các yếu tố ngẫu<br /> của các tác nhân tham gia trong CGT; (ii)<br /> nhiên bên ngoài tác động (thời tiết, khí<br /> Phân tích HQSX và các yếu tố có ảnh<br /> hậu), phù hợp với lĩnh vực nuôi trồng thủy<br /> hưởng đến HQSX của các hộ nuôi cá tra ở<br /> sản. Thêm vào đó, để phát hiện ra những<br /> ĐBSC; và (iii) Đề xuất giải pháp nâng cấp<br /> điểm mạnh và điểm nghẽn trong CGT,<br /> CGT cá tra và nâng cao HQSX của các hộ<br /> cũng như những cơ hội và thách thức mà<br /> nuôi cá tra ở ĐBSCL.<br /> các tác nhân tham gia trong CGT gặp<br /> phải, những nhà nghiên cứu đã sử dụng<br /> 51<br /> Tạp chí Nghiên cứu khoa học và Phát triển kinh tế Trường Đại học Tây Đô Số 06 - 2019<br /> <br /> 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 3.2.1. Phân tích chuỗi giá trị<br /> 3.1. Thu thập thông tin Nghiên cứu này sử dụng các công cụ<br /> 3.1.1. Thông tin thứ cấp phân tích CGT chủ yếu của DFID-M4P<br /> để đánh giá tác động của các yếu tố bên<br /> Thông tin thứ cấp được sử dụng trong trong đến hoạt động của các tác nhân<br /> nghiên cứu bao gồm các báo cáo thường trong CGT. Những công cụ phân tích<br /> niên của Sở Nông nghiệp và Phát triển này bao gồm: Vẽ sơ đồ CGT; Phân tích<br /> Nông thôn, Tổng cục Hải quan, Tổng sự tương tác giữa các tác nhân trong<br /> cục Thủy sản, Hiệp hội Chế biến và CGT; Phân tích mối liên kết ngang và<br /> Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) dọc của các tác nhân trong CGT; Nâng<br /> và các báo cáo nghiên cứu khoa học sẵn cấp CGT; Phân tích rủi ro; Phân tích<br /> có, có liên quan đến vấn đề nghiên cứu. phân phối chi phí, giá trị gia tăng và giá<br /> 3.1.2. Thông tin sơ cấp trị gia tăng thuần (lợi nhuận) của các tác<br /> nhân trong CGT. Bên cạnh đó, nghiên<br /> Thông tin sơ cấp được sử dụng trong cứu này cũng sử dụng 2 công cụ phân<br /> nghiên cứu được thu thập từ việc phỏng tích PEST và 5 lực lượng cạnh tranh của<br /> vấn trực tiếp 227 hộ nuôi trên địa bàn Porter để phân tích tác động của các yếu<br /> của 3 tỉnh An Giang, Đồng Tháp, Vĩnh tố bên ngoài đến CGT. Thêm vào đó, tác<br /> Long và Thành phố Cần Thơ. Các hộ giả cũng đã sử dụng phương pháp phân<br /> nuôi được lựa chọn để phỏng vấn theo tích hàm sản xuất và chi phí biên ngẫu<br /> phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên, nhiên để đo lường và đánh giá HQSX<br /> nhiều giai đoạn. Ngoài ra, các tác nhân của các hộ nuôi. Cuối cùng, sử dụng<br /> khác trong CGT cũng được phỏng vấn phân tích ma trận SWOT để xây dựng<br /> trực tiếp theo phương pháp liên kết các giải pháp nâng cấp CGT cá tra ở<br /> chuỗi, bao gồm 6 cơ sở cung cấp con ĐBSCL.<br /> giống, 6 đại lý/cửa hàng cung cấp thức<br /> ăn và thuốc thủy sản, 7 DNCBXK, 10 3.2.2. Phân tích hiệu quả sản xuất,<br /> nhà khoa học và cán bộ quản lý của địa sử dụng SFA<br /> phương thuộc vùng nghiên cứu. Nghiên cứu này sử dụng phân tích<br /> 3.2. Phương pháp phân tích hàm sản xuất và chi phí biên ngẫu nhiên<br /> để đo lường HQSX, bao gồm Hiệu quả<br /> Nghiên cứu áp dụng các phương pháp kỹ thuật - TE (TE-Technical Efficiency)<br /> phân tích sau để xử lý những thông tin và Hiệu quả chi phí - CE (CE-Cost<br /> thu thập được nhằm để đạt được những Efficiency) của các hộ nuôi và phân tích<br /> mục tiêu được đề ra bao gồm: (i) Phân các yếu tố ảnh hưởng đến tính phi TE và<br /> tích CGT; (ii) Phân tích hiệu quả sản phi CE của các hộ nuôi.<br /> xuất dựa vào phương pháp phân tích<br /> biên ngẫu ngẫu nhiên (SFA), (iii) phân<br /> tích ma trận SWOT.<br /> 52<br /> Tạp chí Nghiên cứu khoa học và Phát triển kinh tế Trường Đại học Tây Đô Số 06 - 2019<br /> <br /> 3.2.2.1. Lựa chọn hàm sản xuất biên dụng trong 2 mô hình Cobb-Douglas và<br /> ngẫu nhiên thích hợp Translog) tại mức ý nghĩa thống kê α%<br /> Thông qua việc sử dụng kiểm định tỷ nào đó, lúc đó giả thuyết cho rằng dạng<br /> lệ thích hợp (LR test – Likelihood Ratio hàm Cobb-Douglas thích hợp bị bác bỏ<br /> Test) (Coelli, 1996), dạng hàm sản xuất và ngược lại. Trong đó, L0: giá trị thống<br /> biên trong nghiên cứu này được xác định kê tỷ lệ thích hợp cho rằng hàm Cobb-<br /> là dạng hàm translog hoặc Cobb- Douglas thích hợp và L1: giá trị thống<br /> Douglas. Kiểm định thống kê này được kê tỷ lệ thích hợp cho rằng hàm translog<br /> thực hiện dựa vào công thức sau: thích hợp. Kết quả kiểm định cho thấy<br /> dạng hàm thích hợp là hàm sản xuất có<br /> LR = -2[L0 – L1] (3.1) dạng Translog. Do vậy, mô hình sản<br /> Nếu như giá trị thống kê của tỷ lệ xuất biên ngẫu nhiên được sử dụng để<br /> thích hợp tổng hợp này lớn hơn giá trị đo lường TE của các hộ nuôi có dạng<br /> tra bảng Chi-square với bậc tự do k (là như sau:<br /> hiệu số giữa số biến độc lập được sử<br /> Trong đó, ui: sai số do tính phi hiệu quả về mặt<br /> <br />