Pháp luật đại cương - Phạm Thị Thu Thanh

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:81

Thêm vào BST

Báo xấu

73
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

(NB)Mời các bạn tham khảo tài liệu Pháp luật đại cương do Phạm Thị Thu Thanh biên soạn sau đây để nắm bắt được những kiến thức về Nhà nước; pháp luật; các loại văn bản quy phạm pháp luật của Nhà nước ta hiện nay; quan hệ pháp luật và một số kiến thức khác.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Pháp luật đại cương - Phạm Thị Thu Thanh

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH KHOA GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ PHẠM THỊ THU THANH Tài liệu lưu hành nội bộ 2002
LÔØI MÔÛ ÑAÀU Nhaø nöôùc vaø Phaùp luaät laø hai hieän töôïng trung taâm cuûa ñôøi soáng chính trò xaõ hoäi. Hai hieän töôïng naøy coù nhieàu maët bieåu hieän raát phöùc taïp vaø ña daïng neân laø ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa nhieàu ngaønh khoa hoïc. Phaïm vi cuûa taøi lieäu hoïc taäp Phaùp luaät ñaïi cöông nhaèm cung caáp caùc kieán thöùc veà nhöõng vaán ñeà cô baûn cuûa phaùp luaät nhö khaùi nieäm, baûn chaát, vai troø, chöùc naêng cuûa phaùp luaät, caùc loaïi vaên baûn quy phaïm phaùp luaät, quan heä phaùp luaät, veà vieäc thöïc hieän phaùp luaät, vi phaïm phaùp luaät vaø traùch nhieäm phaùp lyù, vaán ñeà phaùp cheá vaø heä thoáng phaùp luaät hieän haønh cuûa Vieät Nam. Treân cô sôû nhöõng kieán thöùc chung veà phaùp luaät, taøi lieäu chuù troïng ñeán caùc ñaëc ñieåm cuûa phaùp luaät xaõ hoäi chuû nghóa ôû nöôùc ta. Vì phaùp luaät laø moät hieän töôïng coù moái quan heä noäi taïi vôùi Nhaø nöôùc neân ñeå laøm saùng toû caùc vaán ñeà cuûa phaùp luaät, trong moân hoïc coù ñeà caäp ñeán caùc vaán ñeà cô baûn cuûa Nhaø nöôùc nhö veà nguoàn goác baûn chaát, chöùc naêng, caùc kieåu, hình thöùc Nhaø nöôùc cuõng nhö Boä maùy nhaø nöôùc.Töø ñoù daãn ñeán caùc ñaëc ñieåm cuûa Nhaø nöôùc ta hieänTaø nay. i lieäu “Phaùp luaät ñaïi cöông” ñaëc bieät trình baøy, lyù giaûi caùc khaùi nieäm cô baûn veà Nhaø nöôùc, Phaùp luaät ñeå sinh vieân coù cô sôû lyù luaän chung veà Nhaø nöôùc vaø Phaùp luaät töø ñoù lyù giaûi caùc vaán ñeà xaõ hoäi coù taùc ñoäng ñeán Nhaø nöôùc vaø Phaùp luaät hoaëc chòu söï taùc ñoäng cuûa Nhaø nöôùc vaø Phaùp luaät, trong quaù trình phaùt trieån cuûa xaõ hoäi. Taùc giaû traân troïng giôùi thieäu taøi lieäu naøy vôùi muïc ñích giuùp caùc baïn sinh vieân cuûa caùc tröôøng Ñaïi hoïc vaø Cao ñaúng heä thoáng caùc kieán thöùc caàn thieát veà moân hoïc “Phaùp luaät ñaïi cöông” ñöôïc cô caáu trong chöông trình ñaøo taïo cöû nhaân. Chuùc caùc baïn thaønh coâng trong hoïc taäp vaø nghieân cöùu. TAÙC GIAÛ
Chöông I NHÖÕNG KIEÁN THÖÙC CÔ BAÛN VEÀ NHAØ NÖÔÙC I. NGUOÀN GOÁC VAØ BAÛN CHAÁT CUÛA NHAØ NÖÔÙC 1. Nhaän thöùc cô baûn veà nguoàn goác cuûa Nhaø nöôùc. Nhaø nöôùc laø ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa nhieàu coâng trình khoa hoïc treân theá giôùi, ñaõ ñöôïc nhieàu nhaø tö töôûng ôû caùc thôøi ñaïi tieán haønh, noù cuõng laø ñeà taøi cho nhieàu cuoäc buùt chieán vaø tranh luaän lôùn nhaèm tìm ra baûn chaát thöïc söï cuûa Nhaø nöôùc. Nghieân cöùu caùc taùc phaåm cuûa caùc nhaø tö töôûng coå ñaïi chuùng ta thaáy hoï coù quan ñieåm chung raèng: Söï giaøu ngheøo, sang heøn vaø moïi ñaúng caáp trong xaõ hoäi, ñeàu do thöôïng ñeá taïo ra. Vieäc trò vì vaø duy trì traät töï xaõ hoäi ñöôïc moät ngöôøi do thöôïng ñeá cöû xuoáng thay maët trôøi baûo veä traät töï chung – ñoù laø hoaøng ñeá (coøn goïi laø thieân töû). Nhaø nöôùc laø do thöôïng ñeá saùng taïo, do vaäy quyeàn löïc cuûa nhaø nöôùc laø quyeàn löïc cuûa chuùa, laø vónh cöûu. Quan ñieåm cuûa caùc hoïc giaû tröôùc Maùc ñeàu cho raèng Nhaø nöôùc laø moät thieát cheá taát yeáu phaûi coù cuûa moïi xaõ hoäi, moät löïc löôïng cho pheùp moïi ngöôøi coù theå toàn taïi ñöôïc, moät troïng taøi coâng minh töø beân ngoaøi aùp ñaët vaøo xaõ hoäi, ñöùng treân xaõ hoäi ñeå giaûi quyeát moïi tranh chaáp vaø maâu thuaãn nhaèm duy trì xaõ hoäi trong voøng traät töï vaø phaùt trieån. Theo hoï, Nhaø nöôùc laø cuûa chung moïi ngöôøi, xaõ hoäi duø vaên minh ñeán ñaâu cuõng maõi maõi caàn coù Nhaø nöôùc. Caùc nhaø tö töôûng tö saûn laïi coi söï ra ñôøi cuûa Nhaø nöôùc laø keát quaû cuûa moät kheá öôùc xaõ hoäi theå hieän yù chí giöõa nhöõng nhoùm ngöôøi soáng treân moät laõnh thoå. Hoï khoâng theå nhaän thöùc vaø khaùi quaùt thaønh lyù luaän ruùt ra nhöõng yeáu toá gì quyeát ñònh yù chí ñoù nghóa laø quyeát ñònh söï ra ñôøi cuûa Nhaø nöôùc. Vôùi söï ra ñôøi cuûa hoïc thuyeát Maùc-Leânin, vaán ñeà Nhaø nöôùc chieám moät vò trí quan troïng trong hoïc thuyeát naøy. Noù ñaõ ñöôïc laøm saùng toû moät caùch khoa hoïc. Maùc khaúng ñònh : Nhaø nöôùc laø caùc quan heä ñöôïc xaây neân trong cuoäc ñaáu tranh giai caáp. Leânin thì cho raèng : Nhaø nöôùc khoâng theå laø moät theá löïc töø beân ngoaøi gaùn gheùp vaøo xaõ hoäi… Noù laø saûn phaåm cuûa xaõ hoäi phaùt trieån ñeán moät giai ñoaïn nhaát ñònh, noù laø söï thöøa nhaän raèng xaõ hoäi ñoù bò haõm trong moät söï maâu thuaãn vôùi baûn thaân noù maø khoâng sao giaûi quyeát ñöôïc, raèng xaõ hoäi ñaõ bò phaân chia thaønh nhöõng löïc löôïng ñoái laäp khoâng theå ñieàu hoaø maø xaõ hoäi ñoù khoâng ñuû söùc ñeå giaûi thoaùt ra ñöôïc. Nhöng muoán cho nhöõng ñoái töôïng ñoù, nhöõng giai caáp coù quyeàn lôïi kinh teá maâu thuaãn nhau ñoù khoâng ñi ñeán choã tieâu dieät nhau vaø tieâu dieät luoân caû xaõ hoäi trong moät cuoäc ñaáu tranh voâ ích thì caàn phaûi coù moät löïc löôïng töïa hoà nhö ñöùng treân xaõ hoäi coù nhieäm vuï laøm cho söï xung ñoät ñoù naèm trong voøng “traät töï” vaø löïc löôïng ñoù, caùi löïc löôïng naåy sinh ra töø xaõ hoäi, nhöng laïi ñöùng treân xaõ hoäi chính laø Nhaø nöôùc. 2. Baûn chaát cuûa Nhaø nöôùc Töø söï khaúng ñònh nguoàn goác xuaát hieän Nhaø nöôùc laø khi xaõ hoäi ñaõ phaùt trieån ôû trình ñoä nhaát ñònh, bò phaân chia thaønh caùc giai caáp vaø maâu thuaãn ñoái khaùng laø khoâng theå ñieàu hoaø ñöôïc, chuû nghóa Maùc-Leânin cuõng ñaõ laøm roõ vai troø vaø baûn chaát cuûa Nhaø nöôùc. Theo Leânin: ñoù laø moät
vaán ñeà maáu choát cô baûn trong moïi thôøi ñaïi, trong toaøn boä neàn chính trò… hôn taát caû caùc vaán ñeà khaùc, noù ñuïng chaïm ñeán lôïi ích cuûa giai caáp thoáng trò. Nhaø nöôùc xeùt veà baûn chaát, tröôùc heát laø moät boä maùy traán aùp ñaëc bieät cuûa giai caáp naøy ñoái vôùi giai caáp khaùc, laø boä maùy ñeå duy trì söï thoáng trò giai caáp. Nhôø coù Nhaø nöôùc giai caáp thoáng trò böôùc ñaàu laø thoáng trò veà kinh teá sau ñoù tieán tôùi trôû thaønh giai caáp thoáng trò veà chính trò vaø caû veà tö töôûng trong xaõ hoäi. Ñaây laø ba noäi dung thoáng trò maø baát kyø giai caáp caàm quyeàn naøo cuõng naém troïn. hSöï thoáng trò veà kinh teá: Quyeàn löïc kinh teá laø cô sôû ñaûm baûo cho söï thoáng trò giai caáp. Quyeàn löïc kinh teá thuoäc veà giai caáp naém quyeàn sôû höõu tö lieäu saûn xuaát chuû yeáu cuûa xaõ hoäi. Vôùi quyeàn ñònh ñoaït, quaûn lyù vaø quyeát ñònh phöông thöùc phaân phoái saûn phaåm xaõ hoäi, chuû sôû höõu coù quyeàn baét nhöõng ngöôøi laøm thueâ phuï thuoäc mình veà kinh teá. Nhöng chæ coù quyeàn löïc veà kinh teá chöa ñuû maïnh ñeå duy trì quan heävaø ñòa vò boùc loät. Vì vaäy giai caáp thoáng trò veà kinh teá thaáy caàn phaûi vöôn tôùi naém Nhaø nöôùc ñeå baûo veä quyeàn sôû höõu, traán aùp söï phaûn khaùng cuûa ngöôøi bò boùc loät. Chính nhôø coù Nhaø nöôùc trong tay, giai caáp thoáng trò veà kinh teá ñaõ trôû thaønh giai caáp thoáng trò veà chính trò. hSöï thoáng trò veà chính trò : Do naém ñöôïc Nhaø nöôùc, giai caáp thoáng trò veà kinh teá ñaõ trôû thaønh chuû theå cuûa quyeàn löïc chính trò, giai caáp thoáng trò ñaõ ñöôïc söû duïng Nhaø nöôùc ñeå toå chöùc vaø thöïc hieän quyeàn löïc chính trò cuûa mình. Thoâng qua Nhaø nöôùc, yù chí cuûa giai caáp thoáng trò ñöôïc theå hieän moät caùch taäp trung thoáng nhaát vaø hôïp phaùp hoaù thaønh yù chí Nhaø nöôùc. YÙ chí Nhaø nöôùc coù söùc maïnh baét buoäc caùc giai caáp khaùc phaûi tuaân theo caùi traät töï do giai caáp thoáng trò ñaët ra. Chuû nghóa Maùc-Leânin xaùc ñònh quyeàn löïc chính trò laø baïo löïc coù toå chöùc cuûa moät giai caáp ñeå traán aùp giai caáp khaùc. Nhaø nöôùc suy cho cuøng chæ laø moät boä maùy baïo löïc do giai caáp thoáng trò duøng ñeå traán aùp giai caáp ñoái khaùng, do ñoù Nhaø nöôùc laø moät toå chöùc ñaëc bieät cuûa quyeàn löïc chính trò, giai caáp thoáng trò thoâng qua Nhaø nöôùc ñeå thöïc hieän söï chuyeân chính cuûa mình ñoái vôùi caùc giai caáp khaùc. Khaùc haún vôùi quyeàn löïc xaõ hoäi trong toå chöùc thò toäc boä laïc, quyeàn löïc chính trò chæ xuaát hieän trong xaõ hoäi ñaõ phaân chia thaønh giai caáp. hSöï thoáng trò veà tö töôûng: Khi coù quyeàn löïc kinh teá vaø quyeàn löïc chính trò trong tay, giai caáp thoáng trò söû duïng Nhaø nöôùc laøm phöông tieän ñeå baønh tröôùng heä tö töôûng cuûa giai caáp mình thaønh heä tö töôûng thoáng trò xaõ hoäi, buoäc caùc giai caáp khaùc phaûi leä thuoäc veà maët tö töôûng. Nhöõng tö töôûng ñoái laäp luoân bò thu heïp do bò giai caáp thoáng trò duøng moïi thuû ñoaïn ñeå traán aùp, duøng boä maùy thoâng tin Nhaø nöôùc, caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng, thoâng qua hoaït ñoäng giaùo duïc ñeå truyeàn baù tö töôûng chính thoáng cuûa giai caáp thoáng trò cho lôùp treû, bieán ñoåi tö töôûng cuûa giai caáp trung gian trong xaõ hoäi. Giai caáp thoáng trò luoân chuù troïng ñaøo taïo moät ñoäi nguõ caùc hoïc giaû, caùc nhaø vaên, nhaø baùo, caùc lyù luaän gia trung thaønh ñeå phuïc vuï treân lónh vöïc tö töôûng, ñoàng thôøi giai caáp thoáng trò cuõng söû duïng quyeàn löïc Nhaø nöôùc kieåm duyeät ngaët ngheøo caùc xuaát baûn phaåm vaø vaên hoùa phaåm nhaèm loaïi boû caùc heä tö töôûng ñoái laäp xuaát hieän trong xaõ hoäi. Thöïc teá lòch söû nhaân loaïi ñaõ chöùng minh raèng : Tö töôûng thoáng trò trong xaõ hoäi luoân luoân laø tö töôûng cuûa giai caáp ñang caàm quyeàn. Nhö vaäy, vieäc laøm roõ baûn chaát giai caáp cuûa Nhaø nöôùc töùc laø laøm roõ caùc vaán ñeà : Nhaø nöôùc aáy cuûa ai? Do giai caáp naøo toå chöùc vaø laõnh ñaïo? Phuïc vuï cho lôïi ích cuûa giai caáp naøo?
Trong caùc xaõ hoäi boùc loät, Nhaø nöôùc coù ñaëc ñieåm chung laø moät boä maùy ñaëc bieät nhaèm duy trì söï thoáng trò, kinh teá vaø tö töôûng cuûa thieåu soá ngöôøi boùc loäc vôùi ñoâng ñaûo quaàn chuùng lao ñoäng thöïc hieän neàn chuyeân chính cuûa giai caáp boùc loät, cuï theå: Nhaø nöôùc chuû noâ trong xaõ hoäi chieám höõu noâ leä; Nhaø nöôùc phong kieán laø coâng cuï chuyeân cheá cuûa ñòa chuû, quí toäc vaø taêng löõ; Nhaø nöôùc tö saûn laø coâng cuï chuyeân chính cuûa giai caáp tö saûn. Khaùc vôùi Nhaø nöôùc boùc loät, Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa laø boä maùy cuûng coá ñòa vò thoáng trò vaø baûo veä lôïi ích cuûa giai caáp coâng nhaân vaø nhaân daân lao ñoäng, Nhaø nöôùc laø boä maùy baûo ñaûm söï thoáng trò cuûa ña soá ñoái vôùi thieåu soá. Nhaø nöôùc ñoù thöïc söï cuûa daân, do daân vaø vì daân, laáy lieân minh giai caáp coâng nhaân noâng daân vaø taàng lôùp trí thöùc laøm neàn taûng do Ñaûng coäng saûn laõnh ñaïo. Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa thöïc hieän ñaày ñuû quyeàn daân chuû cuûa nhaân daân, chuyeân chính vôùi moïi haønh ñoäng xaâm phaïm lôïi ích cuûa Nhaø nöôùc vaø cuûa nhaân daân. Ngoaøi vai troø laø moät boä maùy nhaèm duy trì söï thoáng trò cuûa giai caáp naøy ñoái vôùi giai caáp khaùc, Nhaø nöôùc noùi chung trong lòch söû coøn coù vai troø xaõ hoäi to lôùn, töùc laø noù thöïc hieän phöông thöùc toå chöùc, baûo ñaûm lôïi ích chung cuûa xaõ hoäi. Trong ñieàu kieän hieän nay chuùng ta coi troïng baûn chaát giai caáp cuûa Nhaø nöùôc nhöng cuõng phaûi thöôøng xuyeân nhaán maïnh vai troø xaõ hoäi to lôùn cuûa noù ñeå söû duïng Nhaø nöôùc vaøo vieäc giaûi quyeát taát caû caùc vaán ñeà khaùc naûy sinh trong xaõ hoäi; Nhaø nöôùc phaûi ñaûm baûo caùc giaù trò xaõ hoäi cho cuoäc soáng coäng ñoàng, baûo ñaûm traät töï, an ninh vaø phaùt trieån cho xaõ hoäi, ñoàng thôøi phaûi thöïc hieän caùc chöùc naêng, nhieäm vuï phuø hôïp vôùi yeâu caàu cuûa xaõ hoäi. Ñieàu ñoù noùi leân raèng Nhaø nöôùc laø moät hieän töôïng phöùc taïp vaø ña daïng. Giöõa Nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi vöøa coù söï thoáng nhaát, vöøa coù söï khaùc bieät. Moät xaõ hoäi coù giai caáp khoâng theå toàn taïi thieáu Nhaø nöôùc, ñoàng thôøi Nhaø nöôùc chæ toàn taïi vaø xuaát hieän trong xaõ hoäi coù giai caáp. Xaõ hoäi laø moät khaùi nieäm roäng hôn Nhaø nöôùc, xaõ hoäi laø cô sôû cho söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa Nhaø nöôùc. Nhöõng bieán ñoåi trong quaù trình vaän ñoäng cuûa xaõ hoäi sôùm hay muoän cuõng daãn ñeán söï thay ñoåi töông öùng cuûa Nhaø nöôùc. Vôùi tö caùch laø moät yeáu toá cuûa thöôïng taàng kieán truùc, Nhaø nöôùc cuõng coù taùc ñoäng maïnh meõ trôû laïi ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi, coù theå laø söï thuùc ñaåy hoaëc kìm haõm söï phaùt trieån xaõ hoäi, ñieàu ñoù phuï thuoäc vaøo baûn chaát cuûa Nhaø nöôùc trong moät hoaøn caûnh lòch söû xaõ hoäi nhaát ñònh. Baûn chaát cuûa Nhaø nöôùc phuï thuoäc hình thaùi kinh teá xaõ hoäi. Nhaø nöôùc trong hình thaùi kinh teá-xaõ hoäi khaùc nhau coù baûn chaát khaùc nhau. Moïi Nhaø nöôùc ñeàu coù nhöõng daáu hieäu chung (ñaëc tröng chung). Ñaây laø caên cöù ñeå phaân bieät Nhaø nöôùc vôùi caùc toå chöùc chính trò xaõ hoäi khaùc maø giai caáp thoáng trò thieát laäp vaø söû duïng ñeå quaûn lyù xaõ hoäi. Ñoàng thôøi caùc ñaëc tröng ñoù cuõng laøm cho Nhaø nöôùc coù moät vai troø ñaëc bieät quan troïng, moät vò trí trung taâm trong heä thoáng chính trò, coù theå taùc ñoäng moät caùch toaøn dieän, maïnh meõ vaø coù hieäu quaû nhaát ñoái vôùi ñôøi soáng xaõ hoäi, theå hieän lôïi ích cuûa giai caáp thoáng trò moät caùch taäp trung nhaát. Hoïc thuyeát Maùc-Leânin veà Nhaø nöôùc ñaõ chæ ra raèng Nhaø nöôùc coù caùc ñaëc tröng cô baûn sau : hNhaø nöôùc thieát laäp moät quyeàn löïc coâng coäng ñaëc bieät khoâng coøn hoaø nhaäp vôùi daân cö nöõa. Nhaø nöôùc xaây döïng moät heä thoáng cô quan haønh chaùnh, thieát laäp toøa aùn, quaân ñoäi, caûnh saùt v…v… nhaèm aùp böùc baèng baïo löïc vaø noâ dòch veà tinh thaàn, baét caùc giai caáp khaùc phaûi phuïc tuøng yù chí cuûa giai caáp thoáng trò , duy trì ñòa vò thoáng trò giai caáp. Caùc cô quan chính quyeàn Nhaø nöôùc laø ñaïi dieän chính thoáng cho toaøn xaõ hoäi, coù quyeàn naêng quaûn lyù xaõ hoäi. Ñeå baûo ñaûm traät töï vaø lôïi ích cuûa giai caáp thoáng trò, Nhaø nöôùc phaûi coù nhöõng cô quan quaûn lyù chuyeân traùch, nhöõng phöông tieän quaûn lyù vaø nhöõng phöông tieän cöôõng cheá. Noù baûo ñaûm cho Nhaø nöôùc thöïc
hieän ñöôïc yù chí cuûa mình ñoái vôùi toaøn xaõ hoäi. Cöôõng cheá noùi chung khoâng phaûi laø ñaëc ñieåm rieâng cuûa Nhaø nöôùc trong xaõ hoäi coù giai caáp. Thöïc teá trong xaõ hoäi coäng saûn nguyeân thuûy ñaõ toàn taïi söï cöôõng cheá nhöng noù ñöôïc thöïc hieän bôûi quyeàn löïc do toaøn daân ñeà cöû tröïc tieáp toå chöùc neân khoâng taùch rôøi vôùi daân cö (söùc maïnh cöôõng cheá chuû yeáu döïa vaøo uy tín, taäp quaùn vaø thaàn quyeàn). Ngöôïc laïi cöôõng cheá cuûa Nhaø nöôùc do moät boä maùy ñaëc bieät tieán haønh, töùc laø do moät cô quan chöùc naêng chuyeân traùch cuûa Nhaø nöôùc hay nhöõng nhoùm ngöôøi ñöôïc Nhaø nöôùc cöû ra chuyeân thöïc hieän coâng cuï naøy (söùc maïnh chuû yeáu döïa vaøo quyeàn uy). hNhaø nöôùc phaân chia daân cö theo laõnh thoå thaønh caùc ñôn vò haønh chính. Tröôùc ñaây trong caùc thò toäc, caùc thaønh vieân ñeàu coù quan heä huyeát thoáng, ñeán xaõ hoäi coù giai caáp do söï vaän ñoäng cuûa daân cö bôûi nhieàu nguyeân nhaân khaùc treân moät laõnh thoå haàu nhö khoâng coù söï thuaàn nhaát veà huyeát thoáng cuûa daân cö, do vaäy vieäc phaân chia daân cö theo laõnh thoå laø vieäc laøm caàn thieát cuûa Nhaø nöôùc. Khaùc vôùi baát cöù moät toå chöùc naøo, quyeàn löïc cuûa Nhaø nöôùc ñöôïc taùc ñoäng treân toaøn boä laõnh thoå vaø daân cö cuûa mình, treân laõnh thoå ñoù ñöôïc phaân chia thaønh caùc ñôn vò haønh chính nhö tænh (thaønh), huyeän (quaän), xaõ (phöôøng)… Keùo theo söï phaân chia daân cö theo laõnh thoå trong Nhaø nöôùc ñaõ xuaát hieän cheá ñònh quoác tòch, xaùc ñònh moái quan heä beàn chaët giöõa coâng daân vôùi Nhaø nöôùc baèng vieäc xaùc laäp caùc quyeàn vaø nghóa vuï laãn nhau giöõa coâng daân vôùi Nhaø nöôùc. Vieäc phaân chia daân cö theo laõnh thoå thaønh caùc ñôn vò haønh chính cuõng daãn ñeán söï hình thaønh caùc cô quan trung öông vaø caùc cô quan ñòa phöông cuûa boä maùy Nhaø nöôùc. hNhaø nöôùc coù chuû quyeàn quoác gia. Nhaø nöôùc laø moät toå chöùc quyeàn löïc coù chuû quyeàn, theå hieän trong ñoái noäi vaø ñoái ngoaïi. Trong ñoái noäi Nhaø nöôùc coù quyeàn löïc toái cao ñoái vôùi moïi ngöôøi, moïi toå chöùc trong laõnh thoå quoác gia. Trong ñoái ngoaïi, Nhaø nöôùc coù söï ñoäc laäp hoaøn toaøn trong chính saùch vaø caùc hoaït ñoäng kinh teá, chính trò vaên hoùa v.v… vôùi nöôùc ngoaøi. Nhaø nöôùc coù quyeàn töï do vaø ñoäc laäp quyeát ñònh caùc coâng vieäc cuûa mình, toân troïng chuû quyeàn cuûa caùc Nhaø nöôùc khaùc, toân troïng caùc quy phaïm cuûa luaät quoác teá. Chuû quyeàn laø thuoäc tính voán coù cuûa Nhaø nöôùc. Trong xaõ hoäi coù giai caáp khoâng moät toå chöùc hoaëc caù nhaân naøo coù chuû quyeàn nhö Nhaø nöôùc. hNhaø nöôùc coù quyeàn ñònh ra caùc thöù thueá vaø thu thueá. Vieäc thieát laäp boä maùy quyeàn löïc coâng coäng Nhaø nöôùc caàn moät khoái löôïng tieàn cuûa raát lôùn ñeå cung öùng vaø nuoâi döôõng cho boä maùy vaø con ngöôøi ñoù hoaït ñoäng thöôøng xuyeân. Nhaø nöôùc phaûi quy ñònh vaø thöïc hieän vieäc thu caùc loaïi thueá döôùi caùc hình thöùc baét buoäc, vôùi soá löôïng vaø thôøi haïn aán ñònh tröôùc. Ñaây laø ñieàu maø xaõ hoäi thò toäc hoaøn toaøn khoâng bieát ñeán. Thueá laø khoaûn ñoùng thueá baét buoäc cuûa caùc coâng daân vaø caùc toå chöùc kinh teá treân laõnh thoå quoác gia vaøo ngaân saùch Nhaø nöôùc. Thueá khoâng gaén vôùi muïc ñích chæ duøng cuï theå naøo, khoâng hoaøn traû tröïc tieáp cho ngöôøi noäp. Ñaây laø nguoàn thu nhaäp chuû yeáu cuûa Nhaø nöôùc. Vai troø nguyeân thuûy cuûa thueá laø ñeå phuïc vuï hoaït ñoäng vaø nuoâi soáng boä maùy Nhaø nöôùc cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi vaø neàn kinh teá. Hieän nay ngöôøi ta phaùt hieän ra nhieàu vai troø môùi cuûa thueá, noù ñaõ trôû thaønh coâng cuï quaûn lyù vó moâ trong tay Nhaø nöôùc. Thueá coøn coù vai troø ñieàu tieát thu nhaäp, phaân phoái vaø phaân phoái laïi saûn phaåm xaõ hoäi, nhaèm ñaûm baûo nguyeân taéc coâng baèng vaø nhaân ñaïo cuûa xaõ hoäi. Thueá coøn coù vai troø ñieàu tieát höôùng phaùt trieån cuûa neàn kinh teá quoác gia… Thueá laø vaán ñeà quan troïng. Moïi Nhaø nöôùc ñeàu coi thueá laø quan troïng vaø giao cho cô quan quyeàn löïc cao nhaát quyeàn ñònh ra, söûa ñoåi vaø baõi boû caùc thöù thueá.
hNhaø nöôùc ban haønh phaùp luaät vaø baûo ñaûm thöïc hieän nghieâm minh vaø thoáng nhaát. Trong xaõ hoäi luoân luoân xuaát hieän nhöõng quan heä ña daïng vaø phöùc taïp. Ñeå giöõ gìn traät töï vaø baûo ñaûm lôïi ích cuûa giai caáp thoáng trò, Nhaø nöôùc phaûi tröïc tieáp xaây döïng caùc quy phaïm ñeå ñieàu chænh nhöõng quan heä xaõ hoäi quan troïng, baét caùc chuû theå tham gia quan heä ñoù phaûi xöû söï theo ñuùng yù chí cuûa Nhaø nöôùc. Nhaø nöôùc baûo ñaûm thöïc hieän caùc quy phaïm phaùp luaät ñoù baèng söùc maïnh cöôõng cheá cuûa Nhaø nöôùc. Phaùp luaät trôû thaønh coâng cuï saéc beùn khoâng theå thieáu ñöôïc trong tay Nhaø nöôùc ñeå quaûn lyù xaõ hoäi. Nhaø nöôùc vaø phaùp luaät laø hai hieän töôïng cuûa xaõ hoäi coù cuøng moät baûn chaát. Phaùp luaät laø yù chí cuûa giai caáp thoáng trò nhöng phaùp luaät vaãn coù giaù trò xaõ hoäi to lôùn trong xaõ hoäi vaên minh, ñoù laø gía trò coâng baèng, giaù trò quy phaïm phoå bieán, giaù trò thoâng tin chính thoáng veà trình ñoä phaùt trieån cuûa caùc giai ñoaïn trong moät xaõ hoäi cuï theå, phaùp luaät laø khuoân maãu xöû söï chung, ñieàu chænh haønh vi cuûa con ngöôøi, baûo veä quyeàn con ngöôøi, ñoàng thôøi phaùp luaät cô sôû quan troïng cho toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa Nhaø nöôùc. Trong xaõ hoäi coù giai caáp, phaùp luaät laø ñaëc tröng cuûa Nhaø nöôùc. Chæ coù Nhaø nöôùc môùi coù quyeàn ban haønh phaùp luaät vaø baûo ñaûm söï thöïc hieän phaùp luaät baèng söùc maïnh cöôõng cheá Nhaø nöôùc. Töø söï phaân tích treân, ta coù theå khaúng ñònh: hNhaø nöôùc laø moät hieän töôïng xaõ hoäi lòch söû, do cô sôû kinh teá qui ñònh. hNhaø nöôùc laø coâng cuï quyeàn löïc cuûa giai caáp thoáng trò. hNhaø nöôùc laø toå chöùc chính trò cuûa giai caáp chieám höõu tö lieäu saûn xuaát chuû yeáu trong xaõ hoäi, noù baûo veä lôïi ích chung cuûa giai caáp thoáng trò veà kinh teá. hNhaø nöôùc laø moät toå chöùc chính trò coù chuû quyeàn Töø nhöõng keát luaän treân coù theå ñònh nghóa nhaø nöôùc nhö sau: Nhaø nöôùc laø moät toå chöùc ñaëc bieät cuûa quyeàn löïc chính trò, coù moät boä maùy chuyeân laøm nhieäm vuï cöôõng cheá vaø thöïc hieän chöùc naêng quaûn lyù xaõ hoäi ñaëc bieät, nhaèm theå hieän yù chí vaø baûo veä lôïi ích cuûa giai caáp thoáng trò trong xaõ hoäi, ñoái vôùi Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa thì theå hieän yù chí cuûa giai caáp coâng nhaân vaø nhaân daân lao ñoäng. II. CHÖÙC NAÊNG CUÛA NHAØ NÖÔÙC 1. Khaùi nieäm chöùc naêng cuûa Nhaø nöôùc Chöùc naêng cuûa Nhaø nöôùc laø moät trong nhöõng phaïm truø cô baûn naèm trong toaøn boä khoa hoïc nghieân cöùu veà Nhaø nöôùc. Chöa coù moät khaùi nieäm chính thoáng naøo cuûa caùc nhaø kinh ñieån cuûa chuû nghóa Maùc-Leânin veà chöùc naêng cuûa Nhaø nöôùc, do ñoù noù trôû thaønh ñeà taøi tranh luaän giöõa nhieàu tröôøng phaùi khoa hoïc cuøng nghieân cöùu veà Nhaø nöôùc. Ñeå toång hôïp thaønh moät khaùi nieäm khoa hoïc veà chöùc naêng cuûa Nhaø nöôùc tröôùc heát caàn xaùc ñònh nhöõng ñaëc ñieåm trong chöùc naêng cuûa Nhaø nöôùc bao goàm: 1. Chöùc naêng cuûa Nhaø nöôùc phaûn aùnh taäp trung vaø ñaày ñuû baûn chaát cuûa Nhaø nöôùc bôûi giöõa chuùng coù moái quan heä bieän chöùng giöõa baûn chaát vôùi hieän töôïng; 2. Chöùc naêng Nhaø nöôùc chi phoái nhieäm vuï cuï theå cuûa Nhaø nöôùc bôûi chính nhieäm vuï cuûa Nhaø nöôùc laø böôùc cuï theå hoùa chöùc naêng cuûa Nhaø nöôùc, theå hieän cuï theå baûn chaát cuûa Nhaø nöôùc;
3. Chöùc naêng Nhaø nöôùc luoân luoân phuï thuoäc vaøo muïc ñích vaø yeâu caàu cuûa hoaït ñoängNhaø nöôùc trong töøng giai ñoaïn phaùt trieån cuûa xaõ hoäi; 4. Chöùc naêng cuûa Nhaø nöôùc gaén lieàn vôùi töøng giai ñoaïn phaùt trieån cuûa chính baûn thaân Nhaø nöôùc. Nhö vaäy, chöùc naêng cuûa Nhaø nöôùc laø nhöõng phöông dieän hoaït ñoäng cô baûn cuûa Nhaø nöôùc nhaèm thöïc hieän nhöõng nhieäm vuï ñaët ra tröôùc Nhaø nöôùc. Vôùi khaùi nieäm nhö treân, chuùng ta thaáy chöùc naêng cuûa Nhaø nöôùc ñöôïc xaùc ñònh xuaát phaùt töø baûn chaát cuûa Nhaø nöôùc, do cô sôû kinh teá vaø cô caáu giai caáp xaõ hoäi quyeát ñònh. Chaúng haïn: Caùc kieåu Nhaø nöôùc boùc loät ñöôïc xaây döïng treân cô sôû cuûa cheá ñoä tö höõu vaø boùc loät lao ñoäng, cho neân chuùng coù nhöõng chöùc naêng cô baûn nhö baûo veä cheá ñoä tö höõu, ñaøn aùp söï phaûn khaùng cuûa ngöôøi lao ñoäng, tieán haønh chieán tranh xaâm löôïc ñeå gaây thanh cheá vaø noâ ñòch caùc quoác gia khaùc… Coøn Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa coù cô sôû kinh teá laø cheá ñoä sôû höõu coâng coäng vaø baûo veä lôïi ích cuûa ñoâng ñaûo nhaân daân lao ñoäng, vì vaäy chöùc naêng cuûa Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa khaùc haún veà baûn chaát vaø phöông phaùp toå chöùc thöïc hieän so vôùi caùc Nhaø nöôùc boùc loät. 2. Caùc chöùc naêng cuûa Nhaø nöôùc: Caên cöù vaø phaïm vi hoaït ñoäng cuûa Nhaø nöôùc, caùc chöùc naêng ñöôïc phaân bieät thaønh chöùc naêng ñoái noäi vaø chöùc naêng ñoái ngoaïi. Chöùc naêng ñoái noäi: Taäp trung chuû yeáu vaøo vieäc thöïc hieän quyeàn löïc chính trò trong nöôùc, ñaây laø maët hoaït ñoäng cô baûn cuûa Nhaø nöôùc trong noäi boä ñaát nöôùc thöôøng giôùi haïn trong phaïm vi laõnh thoå quoác gia. Nhìn khaùi quaùt taát caû Nhaø nöôùc ñeàu coù chöùc naêng ñoái noäi vôùi hai noäi dung chuû yeáu laø: traán aùp caùc giai caáp ñoái khaùng; toå chöùc vaø duy trì traät töï trong noäi boä ñaát nöôùc, quaûn lyù kinh teá vaên hoùa, giaùo duïc… Chöùc naêng ñoái ngoaïi: Theå hieän vò trí, vai troø vaø quan ñieåm cuûa Nhaø nöôùc trong quan heä vôùi caùc nöôùc khaùc vaø caùc toå chöùc quoác teá. Noäi dung cô baûn trong chöùc naêng ñoái ngoaïi cuûa Nhaø nöôùc laø: baûo veä ñaát nöôùc tröôùc khaû naêng taán coâng xaâm löôïc cuûa keû thuø beân ngoaøi; thöïc hieän söï hôïp taùc vôùi caùc quoác gia khaùc treân caùc lónh vöïc: kinh teá, chính trò, vaên hoùa, xaõ hoäi vaø quoác phoøng. Maëc duø moãi moät chöùc naêng Nhaø nöôùc coù ñoái töôïng taùc ñoäng khaùc nhau, nhöng caùc chöùc naêng cuûa Nhaø nöôùc ñeàu coù moái quan heä vôùi nhau, aûnh höôûng laãn nhau vaø taïo thaønh moät theå thoáng nhaát theå hieän baûn chaát cuûa Nhaø nöôùc. Caùc loaïi chöùc naêng cuûa Nhaø nöôùc luoân luoân thoáng nhaát vôùi nhau, boå sung cho nhau, aûnh höôûng laãn nhau raát lôùn, ñoái noäi yeáu thì khoâng theå ñoái ngoaïi maïnh ñöôïc vaø ngöôïc laïi. Trong moãi chöùc naêng Nhaø nöôùc maëc duø ñöôïc toå chöùc theo nhieàu caáp, nhieàu ngaønh nhö quaù trình thöïc hieän luoân coù töông taùc vaø hoã trôï laãn nhau taïo thaønh moät heä thoáng vaän ñoäng thoáng nhaát vaø ñoàng boä treân moãi phöông dieän ñoái noäi hoaëc ñoái ngoaïi cuûa Nhaø nöôùc. Chöùc naêng vaø nhieäm vuï cuûa Nhaø nöôùc laø hai khaùi nieäm gaàn nhau, nhöng thöïc chaát chuùng khoâng theå ñoàng nhaát vôùi nhau. Chöùc naêng laø phöông dieän hoaït ñoäng mang tính ñònh höôùng. Ñeå thöïc hieän chöùc naêng, Nhaø nöôùc coù theå xaùc ñònh nhieàu nhieäm vuï caû chieán löôïc laâu daøi, caû nhieäm vuï cuï theå tröôùc maét trong moãi giai ñoaïn vaø hoaøn caûnh cuï theå. Ñoái vôùi moãi Nhaø nöôùc cuï theå, chöùc naêng cuûa noù coøn phuï thuoäc vaøo trình ñoä phaùt trieån kinh teá vaø cô caáu giai caáp trong moãi giai ñoaïn lòch söû cuï theå. Chaúng haïn trong Nhaø nöôùc tö saûn,
chöùc naêng Nhaø nöôùc trong giai ñoaïn tö baûn luõng ñoaïn theå hieän ôû noäi dung baûo veä quyeàn lôïi cho giai caáp tö saûn, luùc ñaàu laø baûo veä quyeàn lôïi taát caû giai caáp tö saûn, sau ñoù bò thu heïp. Trong giai ñoaïn tö saûn luõng ñoaïn, chöùc naêng Nhaø nöôùc tö saûn chæ baûo veä lôïi ích cho nhoùm tö baûn ñoäc quyeàn maø thoâi. 3. Hình thöùc vaø phöông phaùp thöïc hieän chöùc naêng Nhaø nöôùc Ñeå thöïc hieän chöùc naêng ñoái noäi vaø ñoái ngoaïi cuûa Nhaø nöôùc, Nhaø nöôùc ñaõ söû duïng nhieàu hình thöùc hoaït ñoäng khaùc nhau, nhöng chuû yeáu nhaát laø ba hình thöùc : xaây döïng phaùp luaät; toå chöùc thöïc hieän phaùp luaät vaø baûo veä phaùp luaät. Noäi dung cuûa caùc hình thöùc chuû yeáu ñoù cuõng khaùc nhau tuøy thuoäc vaøo baûn chaát cuûa Nhaø nöôùc, trình ñoä phaùt trieån cuûa kinh teá xaõ hoäi vaø söï so saùnh löïc löôïng trong töøng giai ñoaïn phaùt trieån cuûa Nhaø nöôùc. Caùc phöông phaùp söû duïng ñeå thöïc hieän chöùc naêng Nhaø nöôùc ôû moãi moät kieåu nhaø nöôùc cuõng khaùc nhau, nhöng chung qui laïi chæ coù hai phöông phaùp chuû yeáu laø thuyeát phuïc vaø cöôõng cheá. Möùc ñoä vaø phaïm vi aùp duïng caùc phöông phaùp treân ôû moãi Nhaø nöôùc khaùc nhau cuõng raát khaùc nhau, noù phuï thuoäc chuû yeáu vaøo baûn chaát giai caáp cuûa caùc kieåu Nhaø nöôùc. Nhaø nöôùc boùc loät söû duïng phöông phaùp cöôõng cheá laø chuû yeáu, coøn Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa thì chuû yeáu duøng phöông phaùp giaùo duïc vaø thuyeát phuïc. III. BOÄ MAÙY NHAØ NÖÔÙC - THIEÁT CHEÁ NHAØ NÖÔÙC Trong ñôøi soáng chính trò xaõ hoäi coù ba loaïi quyeàn löïc toàn taïi coù moái lieân heä maät thieát vôùi nhau ñoù laø : quyeàn löïc chính trò, quyeàn löïc nhaân daân vaø quyeàn löïc Nhaø nöôùc trong ñoù : hQuyeàn löïc chính trò laø quyeàn löïc cuûa giai caáp caàm quyeàn trong moái lieân heä vôùi caùc giai caáp vaø taàng lôùp xaõ hoäi khaùc. Baát kyø vaán ñeà gì cuõng coù theå trôû thaønh vaán ñeà chính trò neáu giaûi quyeát vaán ñeà ñoù ñuïng chaïm ñeán lôïi ích giai caáp, ñuïng chaïm ñeán chính quyeàn Nhaø nöôùc. hQuyeàn löïc nhaân daân ñöôïc thöïc hieän thoâng qua heä thoáng chính trò cuûa xaõ hoäi. Trong xaõ hoäi xaõ hoäi chuû nghóa, quyeàn löïc nhaân daân laø nhaân toá quyeát ñònh tính chaát cuûa heä thoáng chính trò, laø ñieàu kieän cho söï toàn taïi vaø hoaït ñoäng cuûa moïi yeáu toá, moïi quaù trình trong heä thoáng chính trò. hQuyeàn löïc Nhaø nöôùc, ñaây laø hình thöùc theå hieän cuûa quyeàn löïc chính trò vaø quyeàn löïc nhaân daân, bôûi vì muoán thöïc hieän hai loaïi quyeàn löïc treân nhaát thieát phaûi thoâng qua thieát cheá Nhaø nöôùc (hay cô cheá Nhaø nöôùc). Quyeàn löïc Nhaø nöôùc laø khaû naêng söû duïng Nhaø nöôùc ñeå thöïc hieän yù chí cuûa giai caáp thoáng trò, buoäc toaøn boä xaõ hoäi phaûi phuïc tuøng yù chí cuûa giai caáp ñoù. Do ñoù coù theå noùi quyeàn löïc Nhaø nöôùc laø quyeàn löïc chính trò ñöôïc thöïc hieän baèng Nhaø nöôùc. Nhaø nöôùc laø coâng cuï thöïc hieän quyeàn löïc chính trò, ñoàng thôøi laø hình thöùc bieåu hieän veà maët toå chöùc quyeàn löïc ñoù. Töø lyù giaûi treân coù theå khaùi nieäm : Thieát cheá Nhaø nöôùc laø toång theå caùc yeáu toá caáu thaønh, caùc hình thöùc thöïc hieän, caùc quaù trình taùc ñoäng coù ñònh höôùng cuûa quyeàn löïc Nhaø nöôùc ñoái vôùi caùc quan heä xaõ hoäi. Nhöõng noäi dung cô baûn cuûa thieát cheá Nhaø nöôùc bao goàm: nguyeân taéc toå chöùc Nhaø nöôùc; heä thoáng caùc cô quan Nhaø nöôùc vaø nguyeân taéc hoaït ñoäng cuûa Nhaø nöôùc. ÔÛ caùc nöôùc coù cheá ñoä xaõ hoäi khaùc nhau thì coù thieát cheá Nhaø nöôùc khaùc nhau. Ngoaøi ra, thieát cheá Nhaø nöôùc coøn phuï thuoäc vaøo tình hình ñaëc ñieåm cuûa phaùt trieån kinh teá, xaõ hoäi, truyeàn thoáng daân toäc, töông quan löïc löôïng giai caáp beân trong moãi Nhaø nöôùc.
1. Nguyeân taéc toå chöùc Nhaø nöôùc Trong lòch söû cuûa caùc kieåu Nhaø nöôùc thöôøng toàn taïi hai nguyeân taéc toå chöùc Nhaø nöôùc khaùc nhau laø: nguyeân taéc phaân quyeàn vaø nguyeân taéc taäp quyeàn. a. Nguyeân taéc phaân quyeàn Tö töôûng toå chöùc quyeàn löïc Nhaø nöôùc theo hình thöùc phaân quyeàn ñaõ coù töø laâu: Thôøi coå ñaïi Aristote (nhaø tö töôûng coå Hy Laïp) ñaõ ñeà xöôùng vaø thuyeát phuïc trieàu ñình öùng duïng thuyeát phaân quyeàn. Thôøi caän ñaïi caùc nhaø tö töôûng Anh laø J.Locke vaø nhaø tö töôûng phaùp S.Montesquieu (1689 – 1775) ñaõ tuyeân truyeàn nguyeân taéc phaân quyeàn trong caùc taùc phaåm cuûa mình. Thuyeát phaân quyeàn ñöôïc hoaøn chænh trong cuoäc chieán tranh cuûa giai caáp tö saûn ñang thaéng theá tröôùc cheá ñoä quaân chuû chuyeân quyeàn. Ñoù laø cheá ñoä maø ngöôøi daân haàu nhö khoâng coù quyeàn gì, moïi quyeàn löïc taäp trung heát vaøo tay nhaø vua vaø quyeàn löïc coøn ñöôïc chuyeån giao theo nguyeân taéc cha truyeàn con noái, xaõ hoäi phong kieán phaûi chòu ñöïng söï ñoäc taøi, chuyeân cheá cuûa vua chuùa phong kieán töø theá kyû naøy sang theá kyû khaùc trong “nhöõng ñeâm tröôøng trung coå”. Theo nguyeân taéc phaân quyeàn thì quyeàn löïc ñöôïc phaân chia thaønh : quyeàn laäp phaùp, quyeàn haønh phaùp vaø quyeàn tö phaùp, caùc quyeàn naøy ñoäc laäp vaø cheá öôùc laãn nhau (coøn goïi laø tam quyeàn phaân laäp). Trong ñoù quyeàn laäp phaùp thuoäc veà nghò vieän (Quoác hoäi) töùc laø thuoäc veà cô quan ñaïi dieän cuûa nhaân daân ñöôïc laäp ra qua phoå thoâng ñaàu phieáu. Quyeàn haønh phaùp thuoäc veà chính phuû vaø quyeàn tö phaùp thuoäc veà toøa aùn. Nguyeân taéc phaân quyeàn laø moät tieán boä lôùn cuûa lòch söû so vôùi cheá ñoä quaân chuû chuyeân cheá, nhôø ñoù ñaõ hình thaønh thieát cheá daân chuû tö saûn. Tuy vaäy nguyeân taéc phaân quyeàn cuõng boäc loä nhieàu nhöôïc ñieåm nhö: noù chæ haïn cheá cô quan daân cöû trong phaïm vi thaåm quyeàn laäp phaùp, khoâng cho pheùp cô quan daân cöû taùc ñoäng tích cöïc vaø chuû ñoäng ñoái vôùi cô quan haønh phaùp. Treân thöïc teá vaãn coøn söï laán aùt cuûa cô quan haønh phaùp vaøo hoaït ñoäng cuûa cô quan laäp phaùp vaø tö phaùp, cuï theå tình hình naøy ñang dieãn ra raát roõ neùt ôû Myõ, Phaùp vaø Nhaät. b. Nguyeân taéc taäp quyeàn Nguyeân taéc naøy gaén lieàn vôùi tö töôûng cho raèng quyeàn löïc Nhaø nöôùc gaén boù vôùi moät chuû theå khoâng phaân chia. Bôûi vaäy theo nguyeân taéc naøy quyeàn löïc Nhaø nöôùc khoâng bò phaân chia thaønh caùc quyeàn khaùc ñoäc laäp vôùi nhau. Quyeàn löïc nhaân daân ñöôïc theå hieän vaø thöïc hieän taäp trung thoáng nhaát vaøo moät cô quan quyeàn löïc Nhaø nöôùc cao nhaát do nhaân daân baàu ra vaø chòu traùch nhieäm tröôùc nhaân daân, ñoù laø Quoác hoäi (nghò vieän). Moïi cô quan Nhaø nöôùc khaùc ñeàu do cô quan quyeàn löïc Nhaø nöôùc naøy thaønh laäp, giao nhieäm vuï vaø phaûi chòu söï giaùm saùt cuûa noù. Haàu heát taát caû caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa ñeàu theo nguyeân taéc naøy. Thöïc tieãn cuûa coâng cuoäc xaây döïng chính quyeàn nhaân daân ôû nöôùc ta töø naêm 1945 ñeán nay ñeàu quaùn trieät nguyeân taéc taäp quyeàn. Baûo ñaûm söï thoáng nhaát vaø khoâng theå chia seõ quyeàn löïc Nhaø nöôùc. Nghóa laø quyeàn laäp phaùp vaø quyeàn giaùm saùt toái cao taäp trung trong tay quoác hoäi laø cô quan daân cöû coù quyeàn löïc cao nhaát, ñoàng thôøi laø cô quan duy nhaát theå hieän chuû quyeàn Nhaø nöôùc cuûa nhaân daân: cô quan chaáp haønh vaø ñieàu haønh töùc chính phuû do cô quan quyeàn löïc cao nhaát (quoác hoäi) laäp ra, Chính phuû phaûi chòu traùch nhieäm tröôùc quoác hoäi, hoaït ñoäng treân cô sôû, trong khuoân khoå vaø nhaèm thi haønh phaùp luaät; caùc cô quan xeùt xöû cuõng do Quoác hoäi laäp ra coù vò trí ñoäc laäp, hoaït ñoäng treân cô sôû phaùp luaät vaø chæ tuaân theo phaùp luaät.
Nhö vaäy vôùi vieäc toå chöùc quyeàn löïc Nhaø nöôùc theo nguyeân taéc taäp quyeàn, quyeàn löïc tuyeät ñoái cuûa nhaân daân ñöôïc baûo ñaûm. Trong baûn thaân nguyeân taéc taäp quyeàn cuõng ñaõ chöùa ñöïng trong ñoù söï tieáp thu nhöõng haït nhaân chuû yeáu cuûa nguyeân taéc phaân quyeàn, ñoù laø: ñeà cao quyeàn löïc cuûa cô quan daân cöû; thöøa nhaän söï toàn taïi khaùch quan cuûa caùc loaïi cô quan giöõ chöùc naêng khaùc nhau nhö laäp phaùp, haønh phaùp, kieåm tra vaø xeùt xöû; thöøa nhaän söï caàn thieát phaûi coù söï ñoäc laäp cuûa toøa aùn trong xeùt xöû. Chính vieäc toå chöùc theo nguyeân taéc taäp quyeàn cuõng ñaõ loaïi boû ñöôïc nhöôïc ñieåm cuûa caùch toå chöùc Nhaø nöôùc theo nguyeân taéc phaân quyeàn ôû choã noù haïn cheá cô quan daân cöû trong phaïm vi thaåm quyeàn laäp phaùp vaø khoâng cho pheùp cô quan daân cöû taùc ñoäng tích cöïc vaø chuû ñoäng ñoái vôùi cô quan Nhaø nöôùc khaùc. Nhöng moät trong nhöõng nguyeân nhaân quan troïng laøm cho boä maùy Nhaø nöôùc ôû caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa toå chöùc theo nguyeân taéc taäp quyeàn coàng keành, hoaït ñoäng keùm hieäu quaû laø do cô caáu toå chöùc chöa hôïp lyù, chöùc naêng nhieäm vuï cuûa caùc cô quan Nhaø nöôùc chöa ñöôïc phaân ñònh roõ raøng. Töø ñoù yeâu caàu ñaët ra ñoái vôùi Nhaø nöôùc vaän duïng nguyeân taéc taäp quyeàn caàn phaûi coù söï phaân ñònh quyeàn moät caùch roõ raøng, hôïp lyù. Nhaát laø giöõa caùc quyeàn laäp phaùp, haønh phaùp vaø tö phaùp, ñoù laø yeáu toá theå hieän söï tieáp thu nhöõng öu ñieåm cuûa nguyeân taéc phaân quyeàn ñeå giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà ñaët ra, caàn khaéc phuïc cuûa nguyeân taéc taäp quyeàn. Ñeå khaúng ñònh maïnh meõ quyeàn löïc nhaân daân yeâu caàu phaûi khaéc phuïc nhöõng hoaït ñoäng leäch laïc traùi vôùi lôïi ích cuûa nhaân daân, caàn choáng quan lieâu, laïm quyeàn, tham nhuõng… trong boä maùy Nhaø nöôùc. Boä maùy Nhaø nöôùc ta hieän nay ñöôïc xaây döïng treân cô sôû nguyeân taéc taäp quyeàn, nhaèm ñaûm baûo “taát caû quyeàn löïc thuoäc veà nhaân daân”. Ñeå khaéc phuïc nhöõng khieám khuyeát cuûa nguyeân taéc taäp quyeàn vôùi muïc ñích theå hieän vaø thöïc hieän moät caùch ñaày ñuû hôn quyeàn löïc nhaân daân, coù theå söû duïng nhöõng haït nhaân hôïp lyù cuûa nguyeân taéc phaân quyeàn. Vieäc vaän duïng ñoù phaûi coù nguyeân taéc ñeå khoâng laøm cho boä maùy Nhaø nöôùc ta hoaït ñoäng leäch khoûi quyõ ñaïo cuûa nguyeân taéc taäp quyeàn. 2. Heä thoáng caùc cô quan Nhaø nöôùc Ñeå theå hieän nhöõng chöùc naêng ñoái noäi vaø ñoái ngoaïi, nhaèm duy trì xaõ hoäi trong traät töï oån ñònh vaø phaùt trieån, baát kyø Nhaø nöôùc naøo cuõng phaûi thaønh laäp moät heä thoáng cô quan Nhaø nöôùc. Tuøy thuoäc vaøo tính chaát vaø noäi dung nhieäm vuï vaø caùc cô quan Nhaø nöôùc coù caùc hình thöùc toå chöùc vaø hoaït ñoäng khaùc nhau. Tuy vaäy so vôùi caùc toå chöùc xaõ hoäi, caùc cô quan Nhaø nöôùc vaãn coù nhöõng ñaët ñieåm chung nhö sau: hCaùc cô quan Nhaø nöôùc thay maët cho Nhaø nöôùc vaø nhaân danh Nhaø nöôùc ñeå tieán haønh caùc hoaït ñoäng treân nhieàu lónh vöïc vaø ngaønh ngheà khaùc nhau. Bôûi vaäy moïi hoaït ñoäng ñuùng sai cuûa caùc cô quan naøy, traùch nhieäm tröôùc heát thuoäc veà Nhaø nöôùc, sau ñoù Nhaø nöôùc môùi truy cöùu traùch nhieäm tôùi nhöõng cô quan hoaëc vieân chöùc ñaõ tröïc tieáp gaây ra nhöõng haønh vi traùi phaùp luaät vaø haäu quaû taùc haïi. Neáu phaûi boài thöôøng vaät chaát cho caùc chuû theå bò haïi thì Nhaø nöôùc ñöùng ra thöïc hieän hoaëc giao traùch nhieäm tröïc tieáp cho cô quan coù hoaït ñoäng vi phaïm phaûi thöïc hieän söï boài thöôøng. hCaùc cô quan Nhaø nöôùc bao giôø cuõng coù quyeàn löïc Nhaø nöôùc, theå hieän trong vieäc ban haønh caùc quyeát ñònh treân cô sôû yù chí cuûa Nhaø nöôùc, theå hieän trong caùc vaên baûn phaùp luaät hieän haønh maø khoâng bò phuï thuoäc vaøo söï nhaát trí hay khoâng nhaát trí cuûa caùc ñöông söï: nhöõng ngöôøi coù lieân quan phaûi coù traùch nhieäm thöïc hieän nhöõng quyeát ñònh cuûa cô quan Nhaø nöôùc cuï theå. Ñoàng thôøi quyeát ñònh ñoù ñöôïc baûo ñaûm thöïc hieän baèng söùc maïnh cöôõng cheá cuûa Nhaø nöôùc.
hCaùc cô quan Nhaø nöôùc thöïc hieän hoaït ñoäng cuûa mình treân cô sôû phaùp luaät vaø trong phaïm vi thaåm quyeàn do luaät ñònh. Thaåm quyeàn ñöôïc hieåu laø toång theå caùc quyeàn vaø nghóa vuï do Nhaø nöôùc trao, ñöôïc ghi nhaän trong caùc vaên baûn phaùp luaät phuø hôïp vôùi chöùc naêng, vò trí vaø vai troø cuûa töøng loaïi cô quan trong boä maùy Nhaø nöôùc, söï phaân ñònh roõ raøng thaåm quyeàn cuûa caùc cô quan Nhaø nöôùc baûo ñaûm cho söï oån ñònh cuûa cô cheá Nhaø nöôùc vaø söï phoái hôïp ñoàng boä trong hoaït ñoäng giöõa caùc cô quan cuûa boä maùy Nhaø nöôùc. Trong vieäc quy ñònh thaåm quyeàn cuûa caùc cô quan Nhaø nöôùc khoâng theå aùp duïng nguyeân taéc “cho pheùp laøm taát caû nhöõng gì phaùp luaät khoâng caám”. Bôûi vì vieäc thöïc hieän nguyeân taéc naøy seõ daãn ñeán haäu quaû laø caùc vieân chöùc nhaø nöôùc seõ lôïi duïng danh nghóa, chöùc naêng thaåm quyeàn cuûa cô quan Nhaø nöôùc ñeå möu caàu truïc lôïi caù nhaân, ñeå laïm duïng quyeàn cöôõng quyeàn vaø chieám quyeàn. Thöïc teá chöùng minh raèng cho pheùp vaän duïng nguyeân taéc treân haàu nhö khoâng ñöa laïi hieäu quaû trong hoaït ñoäng cuûa Nhaø nöôùc maø chæ laøm cho Nhaø nöôùc maát uy tín tröôùc nhaân daân gaây baát bình trong xaõ hoäi vaø laøm choàng cheùo trong thaåm quyeàn hoaït ñoäng giöõa caùc cô quan treân moät lónh vöïc hoaëc moät ngaønh ngheà nhaát ñònh. hCaùc cô quan Nhaø nöôùc thöïc hieän söï quaûn lyù ñoái vôùi con ngöôøi, toå chöùc hoaït ñoäng vaät chaát vaø tinh thaàn cho con ngöôøi. Caùc cô quan Nhaø nöôùc coù vai troø quaûn lyù con ngöôøi töø luùc sinh ra, toå chöùc cho con ngöôøi ñöôïc hoïc taäp, ñöôïc giaùo duïc theo yù cuûa Nhaø nöôùc, quaûn lyù con ngöôøi trong vieäc cö truù, ñi laïi, trong laøm aên sinh soáng, ñaëc bieät laø khi con ngöôøi ra khoûi laõnh thoå phaûi tuaân theo nhöõng qui ñònh chaët cheõ veà xuaát nhaäp caûnh cuûa Nhaø nöôùc. Ñoái vôùi ngöôøi nöôùc ngoaøi khi vaøo laõnh thoå cuûa Nhaø nöôùc phaûi chaáp haønh nhöõng quy ñònh cuûa Nhaø nöôùc veà cö truù ñi laïi vaø hoaït ñoäng nghieâm ngaët hôn coâng daân sôû taïi. Caùc cô quan Nhaø nöôùc khoâng tröïc tieáp saûn xuaát maø chæ thoâng qua caùc quyeát ñònh cuûa mình, taùc ñoäng ñeán con ngöôøi, toå chöùc caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi vaø qua ñoù baûo ñaûm thöïc hieän caùc chöùc naêng cuûa Nhaø nöôùc. Hieän nay treân theá giôùi coøn toàn taïi nhieàu hình thöùc Nhaø nöôùc khaùc nhau, coù caáu taïo boä maùy Nhaø nöôùc cuõng raát khaùc nhau nhöng nhìn chung coù caùc loaïi cô quan Nhaø nöôùc sau ñaây: a. Caùc cô quan quyeàn löïc Nhaø nöôùc (caùc nöôùc tö baûn chuû nghóa goïi laø cô quan laäp phaùp) nhö: hNghò vieän (coù nöôùc goïi laø Quoác hoäi), ôû nöôùc ta laø Quoác Hoäi hCaùc cô quan daân cöû ñòa phöông (moät soá nöôùc khoâng thieát laäp caùc cô quan naøy). ÔÛ nöôùc ta laø Hoäi ñoàng nhaân daân caùc caáp b. Caùc cô quan quaûn lyù Nhaø nöôùc (cô quan haønh phaùp), goàm: hChính phuû; hCaùc boä quaûn lyù chuyeân ngaønh; hCaùc UÛy ban Nhaø nöôùc; hCaùc cô quan khaùc tröïc thuoäc chính phuû (vaên phoøng chính phuû, ban toå chöùc Chính phuû…) hHeä thoáng caùc cô quan haønh chaùnh ôû ñòa phöông : caùc caáp UÛy ban Nhaân daân c. Heä thoáng caùc cô quan tö phaùp hToøa aùn toái cao; (ôû nöôùc ta laø Toøa aùn nhaân daân toái cao) hToøa aùn caùc tænh, thaønh phoá; (Toøa aùn nhaân daân Tænh) hToøa aùn caùc quaän, huyeän; (Toøa aùn nhaân daân Huyeän) d. Heä thoáng caùc cô quan kieåm saùt (coâng toá)
h Vieän kieåm saùt (coâng toá) toái cao; (Vieän kieåm saùt nhaân daân toái cao) h Vieän kieåm saùt caùc tænh (coâng toá caùc tænh), thaønh phoá; (Vieän kieåm saùt nhaân daân Tænh, Thaønh phoá) h Vieän kieåm saùt (coâng toá) caùc quaän, huyeän. (Vieän kieåm saùt nhaân daân quaän huyeän) e. Caùc löïc löôïng vuõ trang nhö quaân ñoäi , caûnh saùt : h Coù Nhaø nöôùc thì giao löïc löôïng naøy cho Chính phuû quaûn lyù. h Coù Nhaø nöôùc thì Toång thoáng tröïc tieáp quaûn lyù vaø chæ huy caùc löïc löôïng vuõ trang. Toaøn boä caùc cô quan naøy taïo thaønh boä maùy Nhaø nöôùc. Hoaït ñoäng cuûa chuùng nhaèm thöïc hieän caùc chöùc naêng vaø nhieäm vuï cuûa Nhaø nöôùc. 3. Nhöõng nguyeân taéc hoaït ñoäng cuûa Nhaø nöôùc Nguyeân taéc hoaït ñoäng laø nhöõng tö töôûng chæ ñaïo xuyeân suoát moïi hoaït ñoäng cuûa Nhaø nöôùc trong caùc lónh vöïc chính trò, kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi, maø trong hoaït ñoäng ñoái noäi vaø ñoái ngoaïi ñeàu phaûi quaùn trieät. Moãi moät Nhaø nöôùc phuï thuoäc vaøo baûn chaát giai caáp, vaøo so saùnh löïc löôïng giai caáp trong xaõ hoäi ñoàng thôøi caên cöù vaøo truyeàn thoáng daân toäc maø moãi Nhaø nöôùc coù nhöõng nguyeân taéc hoaït ñoäng khaùc nhau. Ñoái vôùi caùc Nhaø nöôùc boùc loät thì nguyeân taéc hoaït ñoäng cuûa Nhaø nöôùc bao giôø cuõng phaûi tuaân theo caùc noäi dung vaø yeâu caàu: hBaûo ñaûm ñòa vò thoáng trò cuûa giai caáp caàm quyeàn; hBaûo ñaûm duy trì cheá ñoä boùc loät; hTraán aùp söï phaûn khaùng cuûa caùc giai caáp ñoái khaùng vaø quaàn chuùng lao ñoäng. Ñoái vôùi caùc Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa thì nguyeân taéc hoaït ñoäng cuûa boä maùy Nhaø nöôùc hoaøn toaøn ñoái laäp, theå hieän baûn chaát daân chuû vaø nhaân ñaïo, ñoù laø nguyeân taéc: hBaûo ñaûm söï laõnh ñaïo cuûa giai caáp coâng nhaân maø ñaïi dieän cuûa noù laø Ñaûng coäng saûn trong moïi hoaït ñoäng cuûa caùc cô quan Nhaø nöôùc; hNguyeân taéc taäp trung daân chuû; hNguyeân taéc nhaân daân lao ñoäng tham gia ñoâng ñaûo vaøo quaûn lyù Nhaø nöôùc. IV. KIEÅU NHAØ NÖÔÙC Kieåu Nhaø nöôùc laø moät khaùi nieäm cô baûn coù yù nghóa quan troïng trong lyù luaän chung veà Nhaø nöôùc vaø phaùp luaät. Ñeå giuùp chuùng ta nhaän thöùc moät caùch ñaày ñuû yù nghóa veà baûn chaát cuûa Nhaø nöôùc trong töøng giai ñoaïn lòch söû nhaát ñònh, lyù luaän Maùc-Leânin veà Nhaø nöôùc vaø phaùp luaät ñaõ ñöa ra khaùi nieäm kieåu Nhaø nöôùc nhö sau: Kieåu Nhaø nöôùc laø toång theå nhöõng neùt ñaëc thuø cô baûn cuûa Nhaø nöôùc, theå hieän baûn chaát giai caáp vaø nhöõng ñieàu kieän toàn taïi, phaùt trieån cuûa Nhaø nöôùc trong khuoân khoå moät hình thaùi kinh teá xaõ hoäi nhaát ñònh. Cô sôû ñeå xaùc ñònh kieåu Nhaø nöôùc laø hoïc thuyeát Maùc-Leânin veà caùc hình thaùi kinh teá nhaát ñònh cuûa xaõ hoäi coù giai caáp. Tính chaát cuûa moãi moät hình thaùi kinh teá xaõ hoäi quy ñònh nhöõng neùt ñaëc thuø cô baûn cuûa moät kieåu Nhaø nöôùc töông öùng. Trong lòch söû cuûa xaõ hoäi coù giai caáp ñaõ töøng toàn taïi boán hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi gaén lieàn vôùi boán kieåu Nhaø nöôùc töông öùng laø: hHình thaùi kinh teá - xaõ hoäi chieám höõu noâ leä, coù kieåu Nhaø nöôùc chuû noâ;
hHình thaùi kinh teá - xaõ hoäi phong kieán, coù kieåu Nhaø nöôùc phong kieán; hHình thaùi kinh teá - xaõ hoäi tö baûn chuû nghóa, coù Nhaø nöôùc tö saûn; hTrong hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi coäng saûn chuû nghóa, coù Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa. Moãi kieåu Nhaø nöôùc treân coù nhöõng neùt ñaëc thuø rieâng cuûa noù. Nhöõng neùt ñaëc thuø ñoù ñöôïc bieåu hieän ôû choã Nhaø nöôùc naèm trong tay giai caáp naøo, phuïc vuï lôïi ích cuûa giai caáp naøo? Maëc duø Nhaø nöôùc chuû noâ, phong kieán vaø tö saûn coù nhöõng neùt ñaëc thuø khaùc nhau, nhöng chuùng ñeàu laø kieåu Nhaø nöôùc boùc loät, ñöôïc xaây döïng treân cô sôû cuûa cheá ñoä tö höõu veà tö lieäu saûn xuaát. Nhaø nöôùc bao giôø cuõng naèm trong tay giai caáp naém haàu heát caùc tö lieäu saûn xuaát chuû yeáu cuûa xaõ hoäi, caùc giai caáp naøy söû duïng Nhaø nöôùc laøm coâng cuï ñeå baûo veä cheá ñoä tö höõu vaø moïi taøi saûn khaùc cuûa chuùng, ñoàng thôøi ñaøn aùp khoâng khoan nhöôïng caùc giai caáp khaùc ñoái khaùng vôùi chuùng. Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa naèm trong tay giai caáp coâng nhaân vaø nhaân daân lao ñoäng. Ñoù laø kieåu Nhaø nöôùc coù baûn chaát hoaøn toaøn khaùc vôùi caùc kieåu Nhaø nöôùc boùc loät vaø laø kieåu Nhaø nöôùc cao nhaát trong lòch söû. Söù meänh lòch söû cuûa Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa laø xaây döïng moät xaõ hoäi khoâng coù giai caáp, xoaù boû moïi hình thöùc boùc loät. Sau khi hoaøn thaønh söù meänh ñoù, Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa seõ töï tieâu vong cuøng vôùi söï bieán maát cuûa caùc ñieàu kieän laøm cho Nhaø nöôùc xuaát hieän. Söï thay theá kieåu Nhaø nöôùc naøy baèng moät kieåu Nhaø nöôùc khaùc tieán boä hôn laø moät quy luaät taát yeáu. Quy luaät veà söï thay theá caùc kieåu Nhaø nöôùc phuø hôïp vôùi quy luaät veà söï phaùt trieån vaø thay theá cuûa hình thaùi phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi. Caùch maïng xaõ hoäi laø con ñöôøng daãn ñeán söï thay theá ñoù. Nhaø nöôùc môùi seõ xuaát hieän trong quaù trình caùch maïng khi giai caáp caàm quyeàn cuõ ñaõ bò laät ñoå vaø giai caáp thoáng trò môùi ñaõ giaønh ñöôïc chính quyeàn. Caùc cuoäc caùch maïng khaùc nhau dieãn ra trong lòch söû ñieàu tuaân theo quy luaät ñoù: Nhaø nöôùc phong kieán thay theá Nhaø nöôùc chuû noâ, Nhaø nöôùc tö saûn thay theá Nhaø nöôùc phong kieán, Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa thay theá Nhaø nöôùc tö saûn. V. HÌNH THÖÙC NHAØ NÖÔÙC Hình thöùc Nhaø nöôùc laø moät vaán ñeà mang yù nghóa lyù luaän vaø thöïc tieãn raát quan troïng. Keát quaû cuûa vieäc tieán haønh thoáng trò veá chính trò phuï thuoäc phaàn lôùn vaøo vieäc giai caáp thoáng trò toå chöùc vaø thöïc hieän quyeàn löïc Nhaø nöôùc theo hình thöùc naøo? Hình thöùc Nhaø nöôùc laø caùch thöùc toå chöùc Nhaø nöôùc vaø nhöõng phöông phaùp hoaït ñoäng cuûa Nhaø nöôùc trong vieäc quaûn lyù xaõ hoäi. Noù coù vai troø quan troïng trong vieäc thöïc hieän söï thoáng trò giai caáp vaø chöùc naêng xaõ hoäi cuûa Nhaø nöôùc. Caùc Nhaø nöôùc khaùc nhau coù hình thöùc khaùc nhau, hình thöùc Nhaø nöôùc chòu aûnh höôûng cuûa nhieàu yeáu toá. Yeáu toá quan troïng nhaát laø töông quan löïc löôïng giöõa caùc giai caáp trong xaõ hoäi. Ñaáu tranh giai caáp trong xaõ hoäi coù vai troø quyeát ñònh trong vieäc hình thaønh vaø xaùc laäp hình thöùc Nhaø nöôùc. Ngoaøi ra caùc yeáu toá nhö truyeàn thoáng daân toäc, taäp quaùn lòch söû, tình hình quoác teá, cuõng coù aûnh höôûng quan troïng ñeán vieäc hình thaønh hình thöùc cuûa moät Nhaø nöôùc cuï theå. Hình thöùc Nhaø nöôùc laø moät khaùi nieäm chung ñöôïc hình thaønh töø hai yeáu toá cuï theå sau: hình thöùc chính theå, hình thöùc caáu truùc Nhaø nöôùc. 1. Hình thöùc chính theå Laø caùch thöùc vaø trình töï laäp ra caùc cô quan toái cao cuûa Nhaø nöôùc, moái quan heä qua laïi cuûa chuùng vôùi nhau vaø möùc ñoä tham gia cuûa nhaân daân vaøo quaù trình hình thaønh nhöõng cô quan ñoù. Hình thöùc chính theå noùi leân söï toå chöùc quyeàn löïc Nhaø nöôùc toái cao. Trong lòch söû phaùt trieån
cuûa xaõ hoäi, ñaõ xuaát hieän hai hình thöùc chính theå cô baûn laø: chính theå quaân chuû vaø chính theå coäng hoøa. a. Chính theå quaân chuû: Laø hình thöùc maø trong ñoù quyeàn löïc toái cao cuûa Nhaø nöôùc taäp trung trong tay moät ngöôøi theo nguyeân taéc thöøa keá kieåu cha truyeàn con noái. hHình thöùc chính theå quaân chuû cuõng coù nhieàu loaïi nhö: hình thöùc quaân chuû tuyeät ñoái vaø hình thöùc quaân chuû laäp hieán (quaân chuû haïn cheá) hHình thöùc quaân chuû tuyeät ñoái laø hình thöùc chính theå maø trong ñoù toaøn boä quyeàn löïc thuoäc veà nhaø vua, khoâng coù hieán phaùp. Caùc Nhaø nöôùc phong kieán ñeàu coù hình thöùc chính theå naøy. hHình thöùc quaân chuû laäp hieán laø chính theå maø trong ñoù vaãn toàn taïi ngoâi vua, nhöng ñoàng thôøi coù hieán phaùp do nghò vieän laäp ra nhaèm haïn cheá quyeàn löïc cuûa nhaø vua vaø giai caáp phong kieán. Tuøy thuoäc vaøo möùc ñoä haïn cheá quyeàn löïc cuûa nhaø vua vaø söï phaân quyeàn cho nghò vieän maø coù theå chia chính theå naøy thaønh hai loaïi: chính theå quaân chuû nhò nguyeân vaø chính phuû quaân chuû ñaïi nghò. - Chính theå quaân chuû nhò nguyeân laø chính theå phaàn chia song phöông quyeàn löïc giöõa nhaø vua vaø nghò vieän. Trong ñoù nghò vieän naém quyeàn laäp phaùp, nhaø vua naém quyeàn haønh phaùp. Chính theå naøy ñaõ töøng xuaát hieän ôû Nhaät vaø Ñöùc vaøo cuoái theá kyû XIX. Hieän nay chính theå quaân chuû nhò nguyeân khoâng coøn toàn taïi nöõa. - Chính theå quaân chuû ñaïi nghò laø chính theå trong ñoù quyeàn löïc nhaø vua thöïc teá khoâng taùc ñoäng tôùi hoaït ñoäng laäp phaùp vaø raát haïn cheá trong lónh vöïc haønh phaùp. Chính theå naøy toàn taïi ôû nhieàu nöôùc tö baûn nhö : Anh, Bæ, Haø Lan, Thuïy Ñieån, Ñan Maïch, Na Uy, Nhaät Baûn… ôû caùc nöôùc ñoù, haàu nhö vai troø cuûa nhaø vua khoâng coù quyeàn löïc, cuõng nhö traùch nhieäm gì ñaùng keå trong heä thoáng chính trò. b. Chính theå coäng hoøa : Laø chính theå trong ñoù quyeàn löïc toái cao cuûa Nhaø nöôùc thuoäc veà moät cô quan ñöôïc baàu ra trong thôøi gian nhaát ñònh, hoaït ñoäng mang tính taäp theå. Chính theå coäng hoøa cuõng coù hai hình thöùc chính laø: coäng hoøa daân chuû vaø coäng hoøa quyù toäc. Trong chính theå coäng hoøa daân chuû, phaùp luaät quy ñònh cho caùc taàng lôùp nhaân daân lao ñoäng ñöôïc tham gia baàu cöû ñeå laäp ra cô quan ñaïi dieän cho Nhaø nöôùc nhö quoác hoäi hoaëc nghò vieän. Chính theå coäng hoøa ôû caùc nöôùc tö baûn chuû nghóa coøn coù hai bieán daïng laø: Coäng hoøa toång thoáng vaø coäng hoøa ñaïi nghò (Vaán ñeà naøy ñöôïc neâu roõ hôn ôû chöông Nhaø nöôùc vaø phaùp luaät tö saûn). Trong chính theå coäng hoøa quyù toäc, phaùp luaät chæ ghi nhaän quyeàn baàu cöû ra caùc cô quan toái cao cuûa Nhaø nöôùc laø cuûa rieâng taàng lôùp quyù toäc giaøu coù ñoâng ñaûo nhaân daân lao ñoäng khoâng ñöôïc coi laø coâng daân vaø khoâng ñöôïc quyeàn tham gia caùc sinh hoaït chính trò. Chính theå coäng hoøa quyù toäc toàn taïi trong caùc kieåu Nhaø nöôùc chuû noâ vaø phong kieán. 2. Hình thöùc caáu truùc Nhaø nöôùc Hình thöùc caáu truùc Nhaø nöôùc laø söï caáu taïo Nhaø nöôùc thaønh nhieàu ñôn vò haønh chính laõnh thoå vaø xaùc laäp nhöõng moái quan heä qua laïi giöõa caùc cô quan Nhaø nöôùc, giöõa trung öông vôùi ñòa phöông. Treân theá giôùi coù hai hình thöùc caáu truùc Nhaø nöôùc chuû yeáu laø hình thöùc Nhaø nöôùc ñôn nhaát vaø hình thöùc Nhaø nöôùc lieân bang.
a. Nhaø nöôùc ñôn nhaát (ñôn bang) Laø Nhaø nöôùc coù chuû quyeàn chung, coù heä thoáng cô quan quyeàn löïc vaø quaûn lyù thoáng nhaát töø Trung öông xuoáng ñòa phöông vaø caùc ñôn vò haønh chính laõnh thoå goàm: tænh (thaønh phoá), huyeän (quaän), xaõ (phöôøng)… Trong Nhaø nöôùc ñôn nhaát chæ coù moät hieán phaùp vaø moät heä thoáng phaùp luaät thoáng nhaát, caùc cô quan quaûn lyù cuûa caùc ñôn vò haønh chính laõnh thoå hoaït ñoäng theo moät heä thoáng phaùp luaät chung cuûa Nhaø nöôùc, tröïc thuoäc vaø chòu traùch nhieäm tröôùc cô quan quyeàn löïc vaø cô quan quaûn lyù Nhaø nöôùc ôû trung öông. b. Nhaø nöôùc lieân bang: Laø Nhaø nöôùc coù hai hay nhieàu nöôùc thaønh vieân hoïp laïi vôùi nhau. Trong Nhaø nöôùc lieân bang coù hai heä thoáng cô quan quyeàn löïc vaø cô quan quaûn lyù Nhaø nöôùc: moät heä thoáng chung cho toaøn lieân bang vaø moät heä thoáng rieâng trong moãi nöôùc thaønh vieân. Coù chuû quyeàn quoâc gia chung cuûa lieân bang, ñoàng thôøi moãi nöôùc thaønh vieân laïi coù chuû quyeàn rieâng. Cuøng toàn taïi vôùi hieán phaùp vaø heä thoáng phaùp luaät chung cuûa Nhaø nöôùc lieân bang coøn coù hieán phaùp vaø heä thoáng phaùp luaät rieâng cuûa moãi nöôùc thaønh vieân, trong ñoù hieán phaùp vaø heä thoáng phaùp luaät cuûa Nhaø nöôùc lieân bang coù tính nguyeân taéc vaø coù hieäu löïc toái cao. Nhaø nöôùc Myõ, AÁn Ñoä, lieân bang Nga, Coäng hoøa lieân bang Ñöùc, Malaixia, UÙc… laø caùc Nhaø nöôùc lieân bang ñang toàn taïi. Trong lòch söû ñaõ töøng xuaát hieän moät loaïi hình ñaëc bieät veà Nhaø nöôùc, ñoù laø Nhaø nöôùc lieân minh, ñaây laø söï lieân keát taïm thôøi cuûa nhieàu Nhaø nöôùc nhaèm thöïc hieän moät soá muïc ñích nhaát ñònh cuûa lòch söû ñaët ra, caùc nöôùc cuøng thoáng nhaát laäp ra moät soá cô quan ñaëc bieät ñeå giaûi quyeát caùc muïc tieâu vaø lôïi ích chung, sau khi ñaõ ñaït ñöôïc moät soá keát quaû vaø muïc ñích ñaët ra, Nhaø nöôùc lieân minh coù theå giaûi taùn hoaëc chuyeån thaønh Nhaø nöôùc lieân bang. Chaúng haïn: Hoa Kyø töø naêm 1776 cho ñeán 1787 laø hình thöùc Nhaø nöôùc lieân minh, sau ñoù chuyeån thaønh Nhaø nöôùc lieân bang coù caáu truùc beàn vöõng hôn, caùc moái quan heä veà haønh chính, chính trò, kinh teá, vaên hoaù, xaõ hoäi, quaân söï v…v… beàn chaët hôn giai ñoaïn Nhaø nöôùc lieân minh.
Chöông II NHÖÕNG KIEÁN THÖÙC CÔ BAÛN VEÀ PHAÙP LUAÄT I. KHAÙI NIEÄM PHAÙP LUAÄT 1. Nguoàn goác vaø baûn chaát cuûa phaùp luaät. Nhieäm vuï cuûa baát kyø Nhaø nöôùc naøo cuõng laø xaùc laäp vaø baûo ñaûm thöïc hieän nhöõng qui taéc xöû söï ñeå phuïc vuï yeâu caàu vaø lôïi ích cuûa giai caáp caàm quyeàn, do ñoù noäi dung cuûa phaùp luaät do Nhaø nöôùc xaùc laäp suy cho cuøng laø nhöõng quan heä giai caáp quyeát ñònh chöù khoâng phaûi laø do Nhaø nöôùc quyeát ñònh moät caùch tuøy tieän. Trong ñôøi soáng xaõ hoäi, phaùp luaät luoân luoân laø qui taéc xöû söï chung cho moïi ngöôøi, do Nhaø nöôùc xaùc laäp vaø baûo ñaûm thöïc hieän nhaèm baûo veä lôïi ích cuûa moät giai caáp nhaát ñònh. Cuõng gioáng nhö Nhaø nöôùc phaùp luaät laø moät boä phaän quan troïng cuûa thöôïng taàng kieán truùc trong xaõ hoäi coù giai caáp. Phaùp luaät luoân theå hieän yù chí cuûa giai caáp thoáng trò. Trong tuyeân ngoân cuûa Ñaûng coäng saûn Maùc vaø AÊngghen ñaõ chæ roõ: Phaùp luaät tö saûn laø yù chí cuûa giai caáp tö saûn ñöôïc ñeà leân thaønh luaät. Noäi dung cuûa yù chí ñoù laø do ñieàu kieän sinh hoaït vaät chaát cuûa giai caáp tö saûn quyeát ñònh. Luaän ñieåm ñoù ñaõ ñöôïc thöïc tieãn chöùng minh laø chính xaùc. Nhö vaäy nhöõng nguyeân nhaân kinh teá, chính trò cuûa xaõ hoäi laøm nhaø nöôùc ra ñôøi; cuõng chính laø nhöõng nguyeân nhaân laøm cho phaùp luaät ra ñôøi khi coù nhaø nöôùc thì coù phaùp luaät. Trong khi phaân tích baûn chaát vaø cô sôû vaät chaát cuûa phaùp luaät, Maùc vaø AÊngghen ñaõ chöùng minh raèng phaùp luaät chæ phaùt sinh, toàn taïi vaø phaùt trieån trong xaõ hoäi coù giai caáp. Baûn chaát cuûa phaùp luaät theå hieän ôû tính giai caáp cuûa noù, khoâng coù phaùp luaät töï nhieân hay phaùp luaät phi giai caáp theo nhö quan ñieåm cuûa caùc hoïc giaû tö saûn. Tính giai caáp cuûa phaùp luaät chuû noâ vaø phaùp luaät phong kieán ñöôïc bieåu hieän moät caùch coâng khai, roõ reät. Quyeàn haønh voâ haïn cuûa caùc chuû noâ, tình traïng voâ quyeàn cuûa ngöôøi noâ leä vaø nhöõng ñaëc quyeàn ñaëc lôïi cuûa quí toäc phong kieán ñöôïc phaùp luaät tuyeân boá coâng khai vaø baûo ñaûm thöïc hieän troïn veïn. Ngöôïc laïi giai caáp tö saûn khi naém quyeàn thoáng trò luoân luoân tìm caùch che daáu baûn chaát giai caáp trong phaùp luaät tö saûn. Hoï duøng chieâu baøi “töï do, bình ñaúng, baùc aùi” ñeå tuyeân truyeàn raèng phaùp luaät tö saûn theå hieän vaø baûo veä lôïi ích cuûa moïi ngöôøi trong xaõ hoäi nhöng thöïc teá trong xaõ hoäi tö baûn coøn ñaày raãy nhöõng baát coâng vaø hieän töôïng ngöôøi boùc loät ngöôøi tinh vi, nham hieåm. Lôïi ích cuûa caùc taäp ñoaøn tö baûn vaø toaøn theå giai caáp tö saûn khoâng theå chaáp nhaän söï hoøa hôïp veà quyeàn lôïi vaø hoaøn caûnh vôùi nhöõng ngöôøi laøm thueâ ñöôïc, taát yeáu hoï phaûi duøng theá vaø löïc ñaëc bieät laø söû duïng coâng cuï Nhaø nöôùc vaø nhöõng qui ñònh trong heä thoáng phaùp luaät ñeå baûo veä cho ñòa vò thoáng trò vaø taát caû nhöõng lôïi ích khaùc cuûa caùc taäp ñoaøn tö baûn vaø toaøn theå giai caáp tö saûn ñoàng thôøi söû duïng caùc coâng cuï vaø phöông tieän ñoù laøm vuõ khí ñaày hieäu löïc ñeå traán aùp söï phaûn khaùng cuûa giai caáp coâng nhaân vaø nhaân daân lao ñoäng, laø coâng cuï ñeå xaây döïng moät xaõ hoäi môùi khoâng coù aùp böùc boùc loät, khoâng coù söï thoáng trò giai caáp. Töø nhöõng luaän ñieåm treân coù theå neâu khaùi nieäm phaùp luaät nhö sau: phaùp luaät laø heä thoáng caùc qui taéc xöû söï do Nhaø nöôùc ban haønh vaø baûo ñaûm thöïc hieän baèng caùc bieän phaùp cöôõng cheá, theå hieän yù chí cuûa giai caáp thoáng trò trong xaõ hoäi vaø laø nhaân toá ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi.
Thöïc vaäy phaùp luaät cuûa baát kyø Nhaø nöôùc naøo cuõng coù nhieäm vuï ñieàu chænh caùc quan heä giöõa caùc giai caáp, caùc taàng lôùp trong xaõ hoäi. Vì vaäy phaùp luaät laø nhaân toá ñeå ñieàu chænh veà maët giai caáp caùc quan heä xaõ hoäi nhaèm höôùng caùc quan heä xaõ hoäi phaùt trieån theo moät traät töï phuø hôïp vôùi yù chí cuûa giai caáp thoáng trò nhaèm baûo veä vaø cuûng coá ñòa vò cuûa giai caáp thoáng trò, vì vaäy coù theå noùi phaùp luaät laø coâng cuï ñeå thöïc hieän söï thoáng trò giai caáp. Nhöng ta khoâng phuû nhaän tính xaõ hoäi cuûa phaùp luaät. Bôûi vì ôû möùc ñoä nhaát ñònh phaùp luaät vaãn theå hieän yù chí vaø lôïi ích cuûa ñoâng ñaûo quaàn chuùng trong xaõ hoäi nhaèm phaùt trieån nhöõng coâng trình phuùc lôïi chung, duy trì nhöõng tinh hoa vaên hoùa cuûa quoác gia, daân toäc, ñeå phuïc vuï muïc ñích choáng ngoaïi xaâm, ñeå khaéc phuïc nhöõng haäu quaû do thieân nhieân baát ngôø gaây ra cho xaõ hoäi… Trong nhöõng hoaøn caûnh ñoù phaùp luaät do Nhaø nöôùc ñaïi dieän chính thöùc cuûa toaøn xaõ hoäi ban haønh ñeå tröôùc heát baûo veä nhöõng lôïi ích chung cuûa xaõ hoäi neân phaùp luaät cuõng mang tính chaát xaõ hoäi roõ reät. Ñaëc bieät ñoái vôùi phaùp luaät xaõ hoäi chuû nghóa noù theå hieän yù chí vaø lôïi ích cuûa giai caáp coâng nhaân vaø nhaân daân lao ñoäng phuø hôïp vôùi lôïi ích cuûa nhieàu taàng lôùp nhaân daân lao ñoäng vaø lôïi ích chung cuûa xaõ hoäi . Do vaäy phaùp luaät xaõ hoäi chuû nghóa mang tính chaát xaõ hoäi roõ neùt hôn. Trong quaù trình xaây döïng vaø thöïc hieän phaùp luaät caùc giai caáp caàm quyeàn luoân taïo cho phaùp luaät moät khaû naêng thích öùng, laøm cho noù töïa hoà nhö theå hieän yù chí vaø lôïi ích cuûa ñoâng ñaûo quaàn chuùng trong xaõ hoäi. Baát cöù giai caáp thoáng trò naøo cuõng duøng phaùp luaät laøm phöông tieän ñeå thöïc hieän ñöôøng loái chính trò vaø muïc tieâu lyù töôûng cuûa giai caáp mình. Nhöng phaùp luaät khoâng phaûi laø phöông tieän duy nhaát. Cuøng vôùi phaùp luaät giai caáp thoáng trò coøn söû duïng nhieàu phöông tieän khaùc, nhö vaên hoïc ngheä thuaät, quy phaïm chính trò xaõ hoäi, caùc tín ñieàu toân giaùo… Nhöng phaùp luaät luoân laø phöông tieän quan troïng vaø coù hieäu löïc nhaát bôûi vì phaùp luaät coù nhöõng ñaëc ñieåm ñaëc bieät, maø caùc quy phaïm xaõ hoäi khaùc khoâng coù, ñoù laø : hPhaùp luaät do Nhaø nöôùc ban haønh cho neân phaùp luaät coù phaïm vi taùc ñoäng roäng lôùn nhaát, aûnh höôûng ñeán taát caû moïi ngöôøi vaø toå chöùc trong xaõ hoäi. hPhaùp luaät ñöôïc Nhaø nöôùc baûo ñaûm thöïc hieän baèng caùc bieän phaùp cöôõng cheá nghieâm ngaët, vôùi heä thoáng toå chöùc vaø nhöõng cô sôû vaät chaát ñaày hieäu löïc, baét buoäc moïi chuû theå phaûi thöïc hieän. 2. Nhöõng thuoäc tính cuûa phaùp luaät Thoâng qua vieäc nghieân cöùu baûn chaát cuûa phaùp luaät, chuùng ta coù theå ruùt ra nhöõng thuoäc tính cô baûn sau ñaây: a. Phaùp luaät coù tính quy phaïm Trong hoaït ñoäng quaûn lyù xaõ hoäi baát kyø giai caáp naøo ôû ñòa vò thoáng trò cuõng mong muoán baûo ñaûm cho xaõ hoäi coù söï traät töï vaø oån ñònh. Nhöng trong xaõ hoäi, nhöõng ngöôøi thuoäc caùc giai caáp khaùc nhau laïi coù nhöõng caùch xöû söï khoâng gioáng nhau trong caùc quan heä xaõ hoäi nhaát ñònh. Giai caáp thoáng trò tìm moïi caùch höôùng daãn haønh vi xöû söï cuûa con ngöôøi trong töøng quan heä cuï theå sao cho phuø hôïp vôùi lôïi ích cuûa hoï. Thoâng qua phaùp luaät, giai caáp thoáng trò bieán yù chí cuûa mình thaønh caùc quy taéc coù taùc duïng nhö nhöõng khuoân maãu ñeå giôùi haïn vaø uoán naén haønh vi cuûa moïi ngöôøi trong xaõ hoäi. Phaùp luaät qui ñònh cho moãi ngöôøi trong nhöõng tröôøng hôïp cuï theå, phaûi xöû söï theo nhöõng yeâu caàu nhaát ñònh. Con ngöôøi trong xaõ hoäi coù phaùp luaät luoân phaûi ñònh höôùng xem troïng töøng quan heä xaõ hoäi mình ñöôïc laøm gì vaø khoâng ñöôïc laøm gì, nhaø nöôùc baét buoäc
mình phaûi laøm nhö theá naøo, neáu laøm traùi seõ chòu nhöõng haäu quaû baát lôïi naøo? Baèng nhöõng yeâu caàu treân, phaùp luaät raøng buoäc töøng ngöôøi trong xaõ hoäi phaûi xöû söï theo nhöõng khuoân maãu nhaát ñònh, ñöa toaøn boä hoaït ñoäng cuûa xaõ hoäi vaøo moät traät töï maø giai caáp thoáng trò yeâu caàu moïi ngöôøi phaûi phuïc tuøng. Baát cöù nhaø nöôùc naøo muoán toàn taïi cuõng phaûi ñeà ra nhöõng qui taéc xöû söï chung ñeå ñieàu chænh nhöõng quan heä xaõ hoäi phaùt trieån theo höôùng coù lôïi cho giai caáp thoáng trò. Tính quy phaïm cuûa phaùp luaät, töùc laø theå cheá hoaù nhöõng yeáu toá mang tính ñieån hình, coù khaû naêng laøm moâ hình ñeå höôùng daãn haønh vi theo nhöõng “haønh lang” ñöôïc Nhaø nöôùc giôùi haïn. Vì vaäy caùi taát yeáu ñaõ ñöôïc hình thaønh, voâ soá söï ngaãu nhieân ñaõ trôû neân oån ñònh. Nhôø coù tính quy phaïm - ñieån hình maø phaùp luaät trôû neân coù giaù trò to lôùn vôùi tö caùch laø cô sôû veà maët hình thöùc toàn taïi cuûa caùc thieát cheá xaõ hoäi. Bôûi theá maø ngaøy nay chuùng ta ñang khaån caáp xaây döïng moät xaõ hoäi Phaùp cheá, moät nhaø nöôùc phaùp quyeàn, trong ñoù moïi hoaït ñoäng kinh teá, chính trò, vaên hoaù, xaõ hoäi ñöôïc baûo ñaûm baèng phaùp luaät vaø treân cô sôû phaùp luaät, laøm cho xaõ hoäi traùnh ñöôïc nhöõng nhaân toá ngaãu nhieân, töï phaùt. Vì vaäy caàn taêng cöôøng phaùp luaät, söû duïng phaùp luaät ñeå ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi. b. Phaùp luaät coù tính cöôõng cheá Cöôõng cheá laø moät tính chaát cô baûn cuûa phaùp luaät noùi chung. Nhôø coù tính cöôõng cheá baét buoäc, laøm cho phaùp luaät nhaø nöôùc trôû neân coù söùc maïnh vaø ñaây cuõng laø ñieåm khaùc cô baûn vôùi ñaïo ñöùc vaø phong tuïc, caùc quy phaïm naøy ñöôïc con ngöôøi tuaân theo chuû yeáu nhôø söï töï giaùc, nhôø loøng tin xuaát phaùt töø khaû naêng hieåu bieát vaø söï leân aùn cuûa dö luaän xaõ hoäi. Coøn quy phaïm phaùp luaät ñöôïc nhaø nöôùc baûo ñaûm thi haønh neáu ai khoâng chaáp haønh nhöõng nghóa vuï phaùp luaät thì nhaø nöôùc seõ cöôõng cheá thò haønh baèng caùc bieän phaùp höõu hieäu töø thuyeát phuïc, raên ñe, ngaên chaën cho tôùi nhöõng bieän phaùp kinh teá vaø baïo löïc. Moïi söï cöôõng cheá ôû daây ñöôïc thöïc hieän treân cô sôû phaùp luaät, trong khuoân khoå phaùp luaät qui ñònh vaø do cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn tieán haønh. Tính cöôõng cheá cuûa phaùp luaät khoâng chæ nhaèm raên ñe, tröøng trò maø coøn coù taùc duïng giaùo duïc raát saâu roäng ñoái vôùi caùc chuû theå phaùp luaät vaø nhöõng ngöôøi khaùc trong xaõ hoäi. Baûn thaân quy phaïm phaùp luaät laø nhöõng chuaån möïc ñeå con ngöôøi reøn luyeän yù chí coâng daân, hình thaønh yù thöùc phaùp luaät, taïo cho moãi coâng daân moät khaû naêng tö duy phaùp lyù, traùnh ñöôïc nhöõng ngaãu nhieân tuøy tieän, coi thöôøng phaùp luaät Nhaø nöôùc. c. Phaùp luaät coù tính khaùch quan Ñaây laø ñaëc tính noåi baät nhaát cuûa phaùp luaät. Tính khaùch quan baét nguoàn töø tính chaát xaõ hoäi cuûa phaùp luaät. Khi lòch söû xaõ hoäi ñaõ hình thaønh caùc quan heä nhaân thaân, quan heä daân söï, quan heä tö höõu, thì nhu caàu veà bình ñaúng, bình quyeàn trôû neân böùc xuùc, ñoøi hoûi phaûi coù nhöõng hình thöùc phaùp luaät töông öùng ñeå duy trì nhöõng quan heä vaên minh aáy. Tuy nhieân phaûi xeùt ñeán cuøng ñeå thaáy ñöôïc raèng chính nhöõng ñaïo luaät vaø nhöõng quy ñònh khaùc ra ñôøi vaø taùc ñoäng vaøo cuoäc soáng xaõ hoäi khoâng phaûi phuï thuoäc vaøo yù muoán chuû quan cuûa giai caáp caàm quyeàn maø bôûi caùc moái quan heä khaùch quan ñaõ taïo neân caùc quan nieäm, quan ñieåm cuûa giai caáp thoáng trò. Chaúng haïn trong xaõ hoäi tö baûn phaùp luaät ñaõ trôû thaønh ñaïi löôïng phaûn aùnhsöï bình ñaúng veà sôû höõu ñaõ taïo ñieàu kieän cho caùc quan heä coù lieân quan phaùt trieån trong ñoù baûn thaân caùc quan heä xaõ hoäi veà sôû höõu töï chuùng ñaõ vaïch loái ñi cuûa mình theo qui luaät noäi taïi.
Treân thöïc teá neáu nhu caàu vaø tính chaát cuûa caùc quan heä xaõ hoäi trong töøng giai ñoaïn lòch söû cuï theå khoâng ñöôïc caùc quy phaïm phaùp luaät phaûn aùnh ñuùng ñaén thì baûn thaân cuoäc soáng seõ khoâng caàn ñeán nhöõng vaên baûn phaùp luaät aáy. Chuùng ta ñaõ chöùng kieán nhieàu qui ñònh ñaõ ñöôïc ban haønh roài maø vaãn khoâng theå thöïc thi, thaäm chí khoâng ai bieát ñeán bôûi vì nhöõng nhu caàu khaùch quan cuûa xaõ hoäi chöa ñoøi hoûi vieäc hình thaønh phaùp luaät thì phaùp luaät khoâng theå saùng taïo ra caùc quan heä xaõ hoäi. Chæ coù treân cô sôû söï chín muoài veà nhu caàu khaùch quan trong lónh vöïc kinh teá, chính trò, vaên hoùa, xaõ hoäi v.v… ñaõ taïo ra khuoân maãu, moâ hình, ñoøi hoûi söï ra ñôøi cuûa phaùp luaät, ñoù laø chaân lyù khaùch quan. Thoâng qua vieäc xaùc laäp trình töï vaø phöông phaùp ñieàu chænh, phaùp luaät taïo ñieàu kieän cho caùc quan heä xaõ hoäi ñoù phaùt trieån vaø baûo ñaûm cho caùc quan heä hoaït ñoäng ñuùng phaùp luaät, phuø hôïp vôùi lôïi ích, tieán boä laø thieân chöùc cuûa phaùp luaät. Neáu khoâng kòp thôøi theå cheá hoùa nhöõng nhu caàu phaùt sinh theo höôùng tieán boä ñoù cuûa caùc quan heä xaõ hoäi thì noù coù theå bò thui thoät, bò kìm haõm. Do ñoù neáu hieåu khaû naêng taùc ñoäng cuûa phaùp luaät vaøo xaõ hoäi thì coù theå hieåu trong khuoân khoå cuûa qui luaät khaùch quan. Kinh nghieäm cuûa thöïc tieãn xaây döïng phaùp luaät ôû nöôùc ta vaø nhieàu nöôùc treân theá giôùi cho thaáy raèng : khi naøo moät ñaïo luaät mang tính khaùch quan, tính hôïp phaùp vaø tính coâng baèng, ñoù cuõng chính laø söï theå hieän caùc tinh thaàn cô baûn cuûa phaùp luaät, thì seõ coù nhöõng vaên baûn phaùp luaät toát, ñieàu chænh moät caùch coù hieäu quaû söï phaùt trieån cuûa caùc quan heä xaõ hoäi. Ngöôïc laïi, söï chuû quan, duy yù chí hoaëc chaäm treã trong vieäc theå cheá hoùa seõ laøm cho phaùp luaät keùm hieäu quaû, thaäm chí laøm phaùt sinh caùc hieän töôïng tieâu cöïc. d. Tính chaát Nhaø nöôùc cuûa phaùp luaät Tính chaát naøy theå hieän roõ neùt nhaát tính chaát giai caáp cuûa phaùp luaät. Tính giai caáp phaûi ñöôïc theå hieän thoâng qua phaùp luaät, nhaèm phaûn aùnh caùc lôïi ích giai caáp thoáng trò vaø noù coøn ñöôïc theå hieän qua khaû naêng cuûa Nhaø nöôùc trong vieäc phaûn aùnh kòp thôøi vaø ñaày ñuû caùc lôïi ích ñoù, nhöng phaùp luaät vaø Nhaø nöôùc luoân thoáng nhaát vôùi nhau : Nhaø nöôùc naøo coù phaùp luaät aáy. Phaùp luaät laø cô sôû ñeå duy trì baûn chaát cuûa Nhaø nöôùc. Baûn chaát Nhaø nöôùc vöøa laø coâng cuï toå chöùc cuûa giai caáp, vöøa laø hình thöùc thöïc hieän quyeàn lôïi xaõ hoäi coâng khai. Tính chaát ñoù cuûa Nhaø nöôùc taát yeáu chæ coù theå ñöôïc bieåu hieän baèng nhöõng ñaïi löôïng coù khaû naêng theå hieän söï phoå bieán vaø coâng khai - ñoù laø phaùp luaät. Nhaø nöôùc chæ coù theå theå hieän ñöôïc yù chí, phoå bieán vaø uy quyeàn coâng khai cuûa mình qua moät loaïi ñaïi löôïng coù tính phoå bieán, coù tính baét buoäc chung. Do ñoù khoâng theå taùch rôøi yeáu toá phaùp luaät ra yeáu toá Nhaø nöôùc. Muïc ñích cuûa vieäc xaây döïng Nhaø nöôùc phaùp quyeàn laø nhaèm traùnh nhöõng sai laàm ñoù. e. Tính heä thoáng vaø oån ñònh Phaùp luaät trong moät Nhaø nöôùc cuï theå bao giôø cuõng do cô sôû kinh teá quyeát ñònh, coù söï taùc ñoäng, aûnh höôûng tröïc tieáp cuûa heä tö töôûng chuû ñaïo cuûa giai caáp ñang naém quyeàn thoáng trò cuõng nhö cheá ñoä chính trò trong Nhaø nöôùc ñoù. Heä thoáng phaùp luaät thoáng nhaát trong moät Nhaø nöôùc theå hieän ôû traät töï thöù baäc cuûa caùc vaên baûn phaùp luaät. Caên cöù vaøo hieäu löïc cuûa chuùng töø Hieán phaùp, ñeán caùc ñaïo luaät, ñeán caùc vaên baûn phaùp qui döôùi luaät. Nhaø nöôùc naøo cuõng laáy Hieán phaùp vaø caùc ñaïo luaät laøm caên cöù ñeå ban haønh caùc vaên baûn phaùp qui cuûa caùc lónh vöïc, caùc ngaønh vaø caùc caáp ñòa phöông, Nhaø nöôùc khoâng coù pheùp caùc laõnh thoå ñòa phöông cuûa mình ban haønh nhöõng vaên baûn phaùp qui traùi vôùi caùc ñaïo luaät ôû trung öông. Caùc Nhaø nöôùc, trong quaù trình thöïc hieän söù maïng cuûa mình bao giôø cuõng muoán xaây döïng ñöôïc heä thoáng phaùp luaät phaûn aùnh kòp thôøi nhöõng gì ñaõ chín muoài ñoái vôùi xaõ hoäi, khoâng ñeå xaûy