MỤC LỤC
Trang
PHẦN MỞ ĐẦU
1
CHƢƠNG 1:
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ
LẠM DỤNG QUYỀN LỰC THỊ TRƢỜNG
5
1.1.
Khái niệm thị trƣờng và cạnh tranh
5
1.1.1.
Khái niệm thị trƣờng
5
1.1.2.
Khái niệm cạnh tranh
7
1.2.
Khái niệm và đặc điểm hành vi lạm dụng quyền
lực thị trƣờng
15
1.2.1.
Khái niệm hành vi lạm dụng quyền lực thị trƣờng
15
1.2.2.
Đặc điểm của hành vi lạm dụng quyền lực thị
trƣờng
20
1.3.
Kiểm soát hành vi lạm dụng quyền lực thị trƣờng
24
1.3.1.
Sự cần thiết phải kiểm soát hành vi lạm dụng
quyền lực thị trƣờng
24
1.3.2.
Các biện pháp kiểm soát hành vi lạm dụng quyền
lực thị trƣờng
27
CHƢƠNG 2:
CÁC TIÊU CHÍ CƠ BẢN ĐỂ XÁC ĐỊNH
HÀNH VI LẠM DỤNG QUYỀN LỰC THỊ TRƢỜNG
30
2.1.
Thị trƣờng liên quan
30
2.1.1.
Thị trƣờng sản phẩm liên quan
32
2.1.2.
Thị trƣờng địa lý liên quan
37
2.1.3
Thị trƣờng liên quan ở phƣơng diện thời gian
39
2.1.4.
Một số chú ý khi xác định thị trƣờng liên quan
40
2.2.
Tiêu chí xác định quyền lực thị trƣờng của doanh
nghiệp
41
2.2.1.
Thị phần
41
2.2.2.
Rào cản gia nhập thị trƣờng
44
2.3.
Chủ thể lạm dụng quyền lực thị trƣờng và các
hành vi lạm dụng quyền lực thị trƣờng.
51
2.3.1.
Chủ thể lạm dụng quyền lực thị trƣờng
51
2.3.2.
Một số hành vi lạm dụng quyền lực thị trƣờng
54
CHƢƠNG 3:
PHÁP LUẬT KIỂM SOÁT LẠM DỤNG
QUYỀN LỰC THỊ TRƢỜNG Ở VIỆT NAM
76
3.1.
Những qui định chung về hành vi lạm dụng vị trí
thống lĩnh thị trƣờng, lạm dụng vị trí độc quyền
77
3.1.1.
Chủ thể
77
3.1.2.
Thị trƣờng liên quan
83
3.1.3.
Xác định doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh thị
trƣờng, vị trí độc quyền (xác định quyền lực thị
trƣờng).
87
3.2.
Các hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trƣờng,
lạm dụng vị trí độc quyền bị cấm
94
3.2.1.
Quan điểm, cách tiếp cận của Luật cạnh tranh về
hành vi lạm dụng bị cấm
94
3.2.2.
Các hành vi lạm dụng bị cấm
96
3.3.
Một số biện pháp cần thiết đảm bảo thi hành qui
định pháp luật về hành vi lạm dụng vị trí thống
lĩnh, lạm dụng vị trí độc quyền ở góc độ pháp
luật nội dung
100
KẾT LUẬN
104
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
106
- 1 -
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Đến cuối những năm 80, sau một thời gian khá dài áp dụng cơ chế kinh
tế kế hoạch hóa - tập trung, nền kinh tế Việt Nam đã bộc lộ rõ những khuyết
điểm và yếu kém không thể khắc phục trong thời kỳ mới. Do vậy Đảng và
Nhà nước ta đã quyết tâm xây dựng nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần
vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước và định hướng xã
hội chủ nghĩa. Cho đến nay, những kết quả bước đầu của công cuộc đổi mới
đã chứng minh cho quyết tâm của Đảng và Nhà nước là hoàn toàn đúng đắn
và có cơ sở. Diện mạo kinh tế của đất nước đã thay da đổi thịt từng ngày, các
thành phần kinh tế đa dạng tham gia kinh doanh sôi động và hào hứng góp
phần đưa tổng sản phẩm trong nước (GDP) tăng bình quân trên 7%/năm.
Khi chuyển sang nền kinh tế thị trường, lợi ích và hiệu quả của một cơ
chế mới là không thể phủ nhận và bàn cãi. Tuy nhiên cơ chế thị trường không
phải là hoàn hảo tuyệt đối mà nó cũng có những mặt trái, những vấn đề tiêu
cực nhất định. Cạnh tranh là quy luật cơ bản và quan trọng của nền kinh tế thị
trường, nó là yếu tố nội tại thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế, nhưng ở
một khía cạnh khác, cạnh tranh chính là nhân tố tạo ra sự bất ổn của nền kinh
tế. Cạnh tranh gay gắt và quyết liệt sẽ dẫn tới tình trạng cạnh tranh không
lành mạnh hay hạn chế cạnh tranh và độc quyền. Với những khuyết tật này,
nền kinh tế thị trường sẽ bị thách thức rất lớn nếu để chúng tự do phát triển và
hoành hành.
Như ta vẫn biết, nền kinh tế thị trường có những qui luật nội tại vận
hành rất hiệu quả. Mặc dù vậy tự thân nó cũng không thể loại bỏ được những
khuyết tật như đã nêu trên mà phải nhờ tới sự can thiệp của Nhà nước, hay
nói cách khác là phải nhờ vào “bàn tay hữu hình” chứ không thể trông đợi vào
“bàn tay vô hình” được. Nhà nước can thiệp vào bằng nhiều cách, trong đó
- 2 -
công cụ pháp luật được biết đến với tính ưu việt mà khó có biện pháp nào có
thể thay thế.
Pháp luật cạnh tranh nói chung và pháp luật kiểm soát độc quyền nói
riêng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì cạnh tranh, tạo môi trường
kinh tế ổn định và hiệu quả cho các chủ thể kinh doanh phát huy hết sức mạnh
của mình. Vì lẽ đó mà Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam khóa XI, kỳ họp
thứ 6 (năm 2004) đã thông qua Luật cạnh tranh. Luật có hiệu lực thi hành từ
ngày 01/07/2005 [53].
Luật cạnh tranh Việt Nam được ban hành chủ yếu dựa trên sự học hỏi
kinh nghiệm của quốc tế và các nước có nền kinh tế thị trường phát triển trên
thế giới. Thực ra điều này không có gì là ngạc nhiên khi biết rằng chúng ta
mới chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường chưa được 20 năm, kinh nghiệm
của ta về vấn đề này hầu như không có gì. Hơn nữa việc nghiên cứu Luật
cạnh tranh trong nước cũng chỉ mới ở những bước đi đầu tiên, theo đó hầu hết
các nghiên cứu tập trung vào những vấn đề chung và bao quát của Luật cạnh
tranh. Mặt khác, có thể thấy Luật cạnh tranh vừa được ban hành chưa được cụ
thể và chi tiết lắm, vẫn còn nhiều vấn đề cần phải được nghiên cứu để có
được sự nhận thức thống nhất và đúng đắn hoặc cụ thể hóa nhằm làm cho
việc thực thi Luật cạnh tranh được hiệu quả. Ví dụ cho vấn đề này là các qui
định của Luật cạnh tranh về hành vi lạm dụng quyền lực thị trường.
Với những phân tích trên cho thấy việc nghiên cứu pháp luật cạnh tranh
nói chung và đặc biệt là các vấn đề khác của pháp luật cạnh tranh ở mức độ
cụ thể là rất cần thiết. Đó cũng chính là lý do để chúng tôi quyết định lựa
chọn đề tài nghiên cứu của Luận văn này.
2. Phạm vi nghiên cứu của luận văn
Pháp luật cạnh tranh về mặt nội dung thông thường được chia thành hai
lĩnh vực cơ bản là pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh và pháp luật
kiểm soát hành vi hạn chế cạnh tranh (kiểm soát độc quyền). Trong đó lĩnh
vực pháp luật kiểm soát hành vi hạn chế cạnh tranh có ba bộ phận pháp luật
- 3 -
chính tạo thành là: (i). Thoả thuận hạn chế cạnh tranh (Cartel); (ii). Lạm dụng
quyền lực thị trường và (iii). Tập trung kinh tế. Luận văn này không có tham
vọng giải quyết tất cả các vấn đề của pháp luật cạnh tranh và cũng không
nghiên cứu lĩnh vực pháp luật kiểm soát hành vi hạn chế cạnh tranh một cách
chung chung mà đi sâu hơn, cụ thể hơn bằng cách tập trung nghiên cứu pháp
luật kiểm soát hành vi lạm dụng quyền lực thị trường – một bộ phận của
pháp luật kiểm soát hành vi hạn chế cạnh tranh.
3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn
Xuất phát từ tính cấp thiết và phạm vi nghiên cứu của đề tài cũng như
căn cứ vào những quan điểm, định hướng của Đảng và Nhà nước ta về chính
sách và pháp luật cạnh tranh. Luận văn có mục đích làm rõ hơn cơ sở lý luận
và thực tiễn cho việc xây dựng, hoàn thiện và thực thi pháp luật pháp luật
kiểm soát hành vi lạm dụng quyền lực thị trường, góp phần tạo dựng một môi
trường kinh doanh lành mạnh mang tính cạnh tranh cao cho nền kinh tế Việt
Nam.
Để đạt được mục đích đề ra như vậy, luận văn có những nhiệm vụ sau:
- Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của pháp luật kiểm soát hành vi
lạm dụng quyền lực thị trường.
- Nghiên cứu thực trạng hành vi lạm dụng quyền lực thị trường ở Việt
Nam và pháp luật kiểm soát hành vi lạm dụng quyền lực thị trường ở Việt
Nam.
- Đề xuất một số kiến nghị ban đầu phục vụ cho việc thi hành Luật
cạnh tranh mới có hiệu lực.
4. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu các vấn đề dựa trên cơ sở phương pháp luận của
chủ nghĩa Mác – Lênin về nhà nước và pháp luật, quan điểm, chính sách và
định hướng của Đảng và Nhà nước ta về các vấn đề kinh tế, pháp luật, xã hội.
Các phương pháp nghiên cứu cụ thể được sử dụng gồm: phương pháp biện