Pháp luật về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi nhà nước thu hồi đất (qua thực tiễn thi hành tại thành phố Hà Nội)

Pháp luật về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư<br /> khi nhà nước thu hồi đất (qua thực tiễn thi<br /> hành tại thành phố Hà Nội)<br /> Nguyễn Duy Thạch<br /> Khoa Luật<br /> Luận văn ThS ngành: Luật Kinh tế; Mã số: 60 38 50<br /> Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Quang Tuyến<br /> Năm bảo vệ: 2007<br /> Abstract: Nghiên cứu một số vấn đề lý luận chung về bồi thường, hỗ trợ và tái định<br /> cư khi Nhà nước thu hồi đất. Tìm hiểu khái niệm và chỉ ra những đặc điểm riêng của<br /> bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất so với trách nhiệm về bồi thường oan sai trong<br /> lĩnh vực pháp luật hình sự, trách nhiệm vật chất trong lĩnh vực pháp luật lao động.<br /> Đánh giá thực trạng thi hành pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất trên<br /> địa bàn TP Hà Nội, chỉ ra những nguyên nhân hạn chế, tồn tại trong lĩnh vực này. Đưa<br /> ra định hướng, đề xuất các giải pháp góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật về bồi<br /> thường và các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác thực thi pháp luật về bồi thường<br /> khi Nhà nước thu hồi đất<br /> Keywords: Bồi thường, Luật kinh tế, Pháp luật Việt Nam, Đất đai<br /> <br /> Content<br /> mở đầu<br /> I. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài.<br /> Đất đai là nguồn tài nguyên thiên nhiên vô cùng quý giá, là tư liệu sản xuất đặc biệt;<br /> là thành phần quan trọng hàng đầu của môi trường sống, là địa bàn phân bố các khu dân cư,<br /> xây dựng các cơ sở kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh, quốc phòng. Đúng như Nghị quyết Hội<br /> nghị lần thứ VII Ban chấp hành Trung ương khóa IX đã khẳng định: “Đất đai là tài nguyên<br /> quốc gia vô cùng quý giá, là tư liệu sản suất đặc biệt, là nguồn nội lực và nguồn vốn to lớn<br /> của đất nước; quyền SDĐ là hàng hóa đặc biệt”.<br /> <br /> Sau 20 năm thực hiện đổi mới, chuyển từ nền kinh tế tập trung, quan liêu, kế hoạch<br /> hóa cao độ sang nền kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN,<br /> đất nước ta đã đạt được những thành tựu quan trọng về nhiều mặt: Kinh tế phát triển; chính<br /> trị ổn định, quốc phòng, an ninh được tăng cường; chủ động, tích cực hội nhập quốc tế.<br /> Thành tựu của công cuộc đổi mới đất nước có phần đóng góp không nhỏ của mảng pháp luật<br /> về đất đai nói chung và pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cho người SDĐ khi Nhà<br /> nước thu hồi đất nói riêng (sau đây gọi chung là pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu<br /> hồi đất); bởi lẽ, đất đai được xác định là một trong những yếu tố mang tính chất “đầu vào”<br /> của quá trình sản xuất, kinh doanh, thương mại và dịch vụ. Các doanh nghiệp không thể tiến<br /> hành hoạt động sản xuất, kinh doanh hoặc triển khai thực hiện các dự án đầu tư nếu không<br /> tiếp cận được vấn đề đất đai. Tuy nhiên, do quỹ đất công hiện nay hầu như đã được giao cho<br /> người SDĐ sử dụng ổn định lâu dài; vì vậy, để giải quyết “bài toán” đất đai cho các mục tiêu<br /> phát triển kinh tế, xã hội thì không thể tránh khỏi việc Nhà nước thu hồi đất của người SDĐ<br /> có bồi thường.<br /> Hơn nữa, đất đai cũng như các nguồn tài nguyên thiên nhiên khác ở nước ta là có<br /> hạn; trong khi đó, với sự phát triển năng động và nhanh chóng của nền kinh tế thị trường thì<br /> nhu cầu SDĐ cho phát triển ngày càng tăng, vì vậy áp lực của việc giải quyết hài hòa giữa lợi<br /> ích của người SDĐ, lợi ích của Nhà nước, lợi ích của nhà đầu tư đang là một vấn đề nhậy<br /> cảm và mang tính thời sự. Nhận thức rõ vấn đề này, Nhà nước ta đã không ngừng sửa đổi, bổ<br /> sung và hoàn thiện hệ thống pháp luật về bồi thường thiệt hại khi Nhà nước thu hồi đất, tạo<br /> cơ sở pháp lý để giải quyết các mâu thuẫn về lợi ích giữa các bên trong quan hệ thu hồi đất.<br /> Tuy nhiên, thực tế thi hành các quy định này vẫn bộc lộ nhiều khó khăn, phức tạp: Nhà nước,<br /> người SDĐ, nhà đầu tư dường như chưa tìm được “tiếng nói” chung về lợi ích; người bị thu<br /> hồi đất đưa ra những đòi hỏi về bồi thường vượt quá khả năng đáp ứng của Nhà nước; chưa<br /> giải quyết tốt vấn đề đảm bảo công ăn, việc làm cho người bị mất đất sản xuất.v.v. Đây là<br /> một trong những nguyên nhân phát sinh tranh chấp, khiếu kiện đông người, vượt cấp về đất<br /> đai và là một trở ngại không nhỏ ảnh hưởng đến sự tăng trưởng bền vững của nền kinh tế. Để<br /> phát huy những thành tựu to lớn của công cuộc đổi mới và tiếp tục đẩy mạnh sự nghiệp công<br /> nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước vì mục tiêu “dân giầu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân<br /> chủ và văn minh” thì việc nghiên cứu, đánh giá thực trạng pháp luật về bồi thường thiệt hại<br /> khi Nhà nước thu hồi đất và đề xuất các giải pháp hoàn thiện là một việc làm rất cần thiết<br /> hiện nay.<br /> Hà Nội với vị trí địa, chính trị đặc biệt quan trọng, là Thủ đô của nước Cộng hoà Xã<br /> <br /> hội Chủ nghĩa Việt Nam; sự phát triển lớn mạnh của Hà Nội có ý nghĩa quan trọng và tác<br /> động rất lớn đến sự phát triển chung của đất nước. Nhận thức được vinh dự to lớn và trách<br /> nhiệm nặng nề này, Đảng bộ và nhân dân Thủ đô Hà Nội đã không ngừng nỗ lực phấn đấu<br /> xây dựng Thủ đô phát triển về mọi mặt, với phương châm “Hà Nội vì cả nước, cả nước vì Hà<br /> Nội”. Để giải quyết nhu cầu đất đai cho mục tiêu phát triển, trong thời gian 7 năm (20002006), Thành phố Hà Nội đã thực hiện bồi thường, giải phóng mặt bằng 1.867 dự án, với số<br /> diện tích đất đã thu hồi là 5.901ha, liên quan đến 162.231 hộ gia đình và đã bố trí tái định cư<br /> cho 12.013 hộ đến nơi ở mới [21, tr.15]. Theo quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất đến năm<br /> 2010 của Thành phố Hà Nội đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, hàng năm Thành phố<br /> Hà Nội sẽ phải thu hồi 1.500 đến 2.000 ha đất để triển khai thực hiện các dự án phát triển<br /> kinh tế - xã hội. Với khối lượng diện tích đất phải thu hồi lớn như vậy thì trong những năm<br /> tới, công tác bồi thường, GPMB khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn TP Hà Nội là rất nặng<br /> nề; không chỉ mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của<br /> Thủ đô mà còn tác động lớn đến đời sống của hàng nghìn hộ gia đình. Nếu TP Hà Nội không<br /> có sự chuẩn bị đồng bộ về cơ chế, chính sách hợp lý, không xây dựng được phương án bồi<br /> thường, hỗ trợ và tái định cư chi tiết, thích hợp thì vấn đề thu hồi đất dễ trở thành “điểm<br /> nóng”, tiềm ẩn nguy cơ gây mất ổn định về an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội.<br /> Xuất phát từ nhận thức và cách tiếp cận vấn đề như trên, tôi lựa chọn đề tài: “Pháp<br /> luật về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất (Qua thực tiễn thi<br /> hành tại Thành phố Hà Nội)” để nghiên cứu làm Luận văn tốt nghiệp Thạc sỹ Luật học, với<br /> mong muốn đóng góp “một tiếng nói” vào quá trình xây dựng cơ chế, chính sách, thực thi có<br /> hiệu quả pháp luật về bồi thường thiệt hại khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn TP Hà Nội.<br /> II. Mục đích, đối tượng và phạm vi nghiên cứu.<br /> 1. Mục đích nghiên cứu.<br /> Luận văn nghiên cứu nhằm đạt được những mục đích cơ bản sau đây:<br /> - Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xây dựng dựng hệ thống pháp luật<br /> về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất;<br /> - Tìm hiểu khái niệm và chỉ ra những đặc điểm riêng của bồi thường khi Nhà nước<br /> thu hồi đất so với trách nhiệm dân sự về bồi thường thiệt hại, trách nhiệm về bồi thường vật<br /> chất trong lĩnh vực pháp luật lao động, trách nhiệm về bồi thường trong lĩnh vực pháp luật tố<br /> tụng hình sự;<br /> <br /> - Đánh giá, bình luận pháp luật hiện hành về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất<br /> nói chung và các quy định về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn TP Hà Nội<br /> nói riêng;<br /> - Đánh giá thực trạng thi hành pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất trên<br /> địa bàn TP Hà Nội; chỉ ra những hạn chế, tồn tại và nguyên nhân của những hạn chế, tồn tại<br /> này;<br /> - Xác lập những định hướng và đề xuất các giải pháp góp phần hoàn thiện hệ thống<br /> pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất nói chung và các giải pháp nâng cao hiệu<br /> quả công tác thực thi pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất nói riêng (Qua thực<br /> tiễn thi hành trên địa bàn Thành phố Hà Nội).<br /> 2. Đối tượng nghiên cứu.<br /> Đối tượng nghiên cứu của đề tài bao gồm:<br /> - Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xây dựng hệ thống pháp luật về bồi<br /> thường khi Nhà nước thu hồi đất;<br /> - Nghiên cứu hệ thống pháp luật thực định về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất<br /> nói chung và các quy định của TP Hà Nội về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất nói riêng;<br /> - Nghiên cứu thực trạng thực thi pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất<br /> (Qua thực tiễn thi hành trên địa bàn Thành phố Hà Nội).<br /> 3. Phạm vi nghiên cứu.<br /> Do tính chất phức tạp và rộng lớn của đề tài, luận văn không có tham vọng đi sâu<br /> nghiên cứu, lý giải một cách có hệ thống, cặn kẽ, thấu đáo và toàn diện các nội dung của<br /> pháp luật về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. Trong khuôn khổ có<br /> hạn của một bản luận văn thạc sỹ luật học, luận văn chỉ đi sâu nghiên cứu các quy định về bồi<br /> thường, hỗ trợ về đất và tài sản; hỗ trợ và tái định cư cho hộ gia đình, cá nhân khi Nhà nước<br /> thu hồi đất. Những nội dung khác của pháp luật về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà<br /> nước thu hồi đất, tác giả hy vọng sẽ được đi sâu, tìm hiểu ở các công trình nghiên cứu tiếp<br /> theo.<br /> Về thời gian, luận văn nghiên cứu các quy định về bồi thường khi Nhà nước thu hồi<br /> đất được ban hành từ năm 1987 đến nay; với lý do, đây là mốc thời gian Quốc hội ban hành<br /> <br /> đạo luật đầu tiên về đất đai ở nước ta: Luật Đất đai năm 1987, trong đó đề cập đến vấn đề bồi<br /> thường thiệt hại khi Nhà nước thu hồi đất.<br /> III. Phương pháp nghiên cứu.<br /> Để đạt được những yêu cầu và mục tiêu nghiên cứu mà đề tài đặt ra, trong quá trình<br /> nghiên cứu, luận văn đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau đây:<br /> - Phương pháp luận nghiên cứu khoa học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của<br /> chủ Chủ nghĩa Mác - Lê nin; tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng Nhà nước pháp quyền<br /> XHCN;<br /> - Quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước ta về xây dựng Nhà nước<br /> và Pháp quyền XHCN trong điều kiện kinh tế thị trường;<br /> Ngoài ra, luận văn còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau: Phương<br /> pháp phân tích, so sánh luật học; phương pháp đánh giá, bình luận, diễn giải, quy nạp;<br /> phương pháp thống kê, điều tra xã hội học.v.v.<br /> IV. Những kết quả nghiên cứu mới của luận văn.<br /> Pháp luật về bồi thường thiệt hại khi Nhà nước thu hồi đất là một trong những chế<br /> định cơ bản của pháp luật đất đai. Do tính chất phức tạp, nhậy cảm và phạm vi tác động trên<br /> nhiều phương diện đến nhiều chủ thể khác nhau trong xã hội, nên mảng pháp luật này đã thu<br /> hút được sự quan tâm nghiên cứu, tìm hiểu của giới luật học nước ta.<br /> Thời gian vừa qua đã có một số công trình, sách báo pháp lý nghiên cứu về pháp luật<br /> về bồi thường thiệt hại khi Nhà nước thu hồi đất dưới góc độ lý luận và thực tiễn; tiêu biểu là<br /> các công trình nghiên cứu của các tác giả: Chế định pháp luật đền bù thiệt hại khi Nhà nước<br /> thu hồi đất - Luận văn Thạc sỹ luật học của Trịnh Thị Hằng Nga - năm 1999; Bàn về giá đất<br /> khi bồi thường - Nên cao hay thấp? của tác giả Đặng Anh Quân - Tạp chí Tài nguyên và Môi<br /> trường số 8, tháng 8/2005; Thực tế đáng giật mình - Giá đền bù cho việc thu hồi đất nông<br /> nghiệp rất rẻ mạt của tác giả Hưng Bình - Báo Đầu tư số 118, ngày 03/10/2005; Dự án khu<br /> đô thị Nam Thăng Long (CIPUTRA): Từ những bất thường trong đền bù GPMB của nhóm<br /> phóng viên thời sự - Báo Pháp luật Việt Nam số 285, ngày 29/11/2005; Nông dân góp vốn<br /> bằng…đất - Giải pháp đột phá trong đền bù giải tỏa của tác giả Hoàng Lộc - Thời báo Kinh<br /> tế Việt Nam số 253, ngày 21/12/2005; Pháp luật về bồi thường thiệt hại khi Nhà nước thu hồi<br /> đất - Luận văn thạc sỹ luật học của Nguyễn Vinh Diện - năm 2006…Các công trình này đã<br /> <br />