Phật giáo tỉnh Nam Định qua khảo cứu Đại Nam nhất thống chí

Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 11 - 2012<br /> <br /> 21<br /> <br /> T«n gi¸o vµ d©n téc<br /> <br /> PHËT GI¸O TØNH NAM §ÞNH<br /> QUA KH¶O CøU §¹I NAM NHÊT THèNG CHÝ<br /> Vò ThÞ H­¬ng(*)<br /> ïng víi c¸c trung t©m PhËt gi¸o cã<br /> <br /> s¸ch lín nhÊt vµ quan träng nhÊt vÒ ®Þa<br /> <br /> gi¸o ë MiÒn B¾c nh­ trung t©m PhËt<br /> <br /> s¸ch ghi l¹i, n¨m Kû DËu (n¨m 1849), vua<br /> <br /> C<br /> <br /> lÞch sö l©u ®êi, lµ c¸i n«i cña PhËt<br /> <br /> gi¸o Luy L©u (ThuËn Thµnh, B¾c Ninh),<br /> trung t©m PhËt gi¸o Th¨ng Long (Hµ<br /> <br /> Néi) th× Phñ Thiªn Tr­êng (Nam §Þnh)<br /> còng ®­îc biÕt ®Õn võa víi vai trß lµ n¬i<br /> <br /> ph¸t tÝch cña triÒu ®¹i nhµ TrÇn võa lµ<br /> <br /> mét trong nh÷ng trung t©m PhËt gi¸o<br /> ®­îc h×nh thµnh rÊt sím. “Thiªn Tr­êng<br /> Nam §Þnh lµ quª h­¬ng vµ còng lµ n¬i<br /> <br /> ph¸t tÝch cña triÒu ®¹i TrÇn, mét triÒu<br /> ®¹i ®· ghi vµo lÞch sö d©n téc trang vµng<br /> chãi läi vÒ chiÕn c«ng hiÓn h¸ch chèng<br /> <br /> x©m l­îc Nguyªn - M«ng thÕ kØ XIII, mét<br /> triÒu ®¹i lµm vÎ vang vµ phong phó nÒn<br /> <br /> v¨n hãa d©n téc. Thiªn Tr­êng - Nam<br /> §Þnh còng lµ c¸i n«i cña PhËt gi¸o” .<br /> (1)<br /> <br /> Cã thÓ nãi r»ng, PhËt gi¸o Nam §Þnh<br /> <br /> cã lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn râ nÐt<br /> <br /> víi hÖ thèng chïa th¸p kh¸ ®a d¹ng,<br /> phong phó vµ cæ kÝnh ®­îc ph¶n ¸nh qua<br /> nhiÒu nguån sö liÖu nh­: ThiÒn UyÓn tËp<br /> <br /> anh, §¹i ViÖt Sö ký Toµn th­, vµ ®Æc biÖt<br /> lµ §¹i Nam NhÊt Thèng chÝ.<br /> <br /> §¹i Nam NhÊt Thèng chÝ lµ bé s¸ch<br /> <br /> d­ ®Þa chÝ ViÖt Nam, viÕt b»ng ch÷ H¸n<br /> <br /> do Quèc sö qu¸n triÒu NguyÔn biªn so¹n<br /> thêi vua Tù §øc. Cã thÓ coi ®©y lµ bé<br /> <br /> chÝ ViÖt Nam thêi phong kiÕn(2). Theo sö<br /> <br /> Tù §øc ®· cã ý ®Þnh biªn so¹n §¹i Nam<br /> <br /> NhÊt Thèng chÝ theo kiÕn nghÞ cña Bïi<br /> <br /> Quü(3). Song m·i ®Õn n¨m Êt Söu (n¨m<br /> 1865)(4), Quèc sö qu¸n triÒu NguyÔn míi<br /> <br /> tæ chøc biªn so¹n dùa trªn bé s¸ch §¹i<br /> <br /> Nam NhÊt Thèng d­ ®å (th¶o xong n¨m<br /> <br /> T©n DËu, 1861); dù ®Þnh hoµn thµnh sím<br /> nh­ng m·i ®Õn n¨m 1882, bé §¹i Nam<br /> <br /> NhÊt Thèng chÝ míi hoµn thµnh. Tuy<br /> <br /> nhiªn, ®Õn khi d©ng lªn vua Tù §øc vµ<br /> <br /> xin phÐp kh¾c in th× vua b¾t söa l¹i vµ<br /> <br /> lµm thªm tËp “Bæ biªn”. N¨m 1883, vua Tù<br /> §øc mÊt. Sau ®ã, trong triÒu liªn tiÕp x¶y<br /> ra nhiÒu viÖc bÊt æn, vµ tiÕp theo lµ trËn<br /> <br /> Kinh thµnh HuÕ n¨m 1885 khiÕn b¶n<br /> th¶o ch­a kÞp d©ng lªn lÇn n÷a th× bÞ<br /> <br /> *. ThÝch §µm H©n. Chïa Väng Cung, thµnh phè<br /> Nam §Þnh.<br /> 1. Ban TrÞ sù PhËt gi¸o tØnh Nam §Þnh. LÞch sö PhËt gi¸o<br /> tØnh Nam §Þnh, Nxb. T«n gi¸o, Hµ Néi, 2012, tr. 10.<br /> 2. Bïi V¨n V­îng, “Lêi giíi thiÖu” bé s¸ch §¹i<br /> Nam NhÊt Thèng chÝ in trong Tæng tËp D­ ®Þa chÝ<br /> ViÖt Nam, Nxb. Thanh niªn, 2012, tËp 2, tr. 603.<br /> 3. Bïi V¨n V­îng, “Lêi giíi thiÖu” bé s¸ch §¹i<br /> Nam NhÊt Thèng chÝ, S®d, tr. 603.<br /> 4. N¨m khëi so¹n ghi theo Tõ ®iÓn B¸ch khoa ViÖt<br /> Nam, tËp 1, tr. 718; cßn theo “Lêi giíi thiÖu” trong<br /> Tæng tËp D­ ®Þa chÝ ViÖt Nam, tr. 603 ghi lµ n¨m<br /> Gi¸p Tý (1864).<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 11 - 2012<br /> <br /> 22<br /> thÊt l¹c nhiÒu tËp trong c¬n binh löa,<br /> <br /> dùng chïa §¹i Bi ®Ó trô tr×, sau d©n së<br /> <br /> ch­a t×m l¹i ®­îc(5). N¨m 1906, vua Thµnh<br /> <br /> tÝch chÐp ë Hµ Néi tØnh chÝ.<br /> <br /> trong sè ®ã cã tËp Bæ biªn mµ ®Õn nay<br /> <br /> Th¸i ra lÖnh lµm l¹i §¹i Nam NhÊt<br /> <br /> Thèng chÝ. §Õn ngµy 8 th¸ng Ch¹p n¨m<br /> Canh TuÊt (18/01/1910) th× bé s¸ch ®­îc<br /> vua Duy T©n cho phÐp kh¾c in. Song, lóc<br /> <br /> bÊy giê, bé s¸ch nµy chØ ghi chÐp h¹n<br /> <br /> chÕ ë c¸c tØnh Trung Kú trùc thuéc Nam<br /> triÒu. Bé §¹i Nam NhÊt Thèng chÝ biªn<br /> <br /> t¹i t«n lµm tæ s­, nay cßn di t­îng. Sù<br /> §Òn thê ThiÒn s­ Minh Kh«ng ë x· Cæ<br /> <br /> §am, huyÖn ý Yªn. ThiÒn s­ hä NguyÔn,<br /> <br /> tù lµ ChÝ Thµnh, ng­êi x· §µm X¸,<br /> <br /> huyÖn Gia ViÔn, tØnh Ninh B×nh. Sù tÝch<br /> chÐp ë Ninh B×nh tØnh chÝ(7).<br /> <br /> Nh­ vËy, mét c©u hái ®­îc ®Æt ra. T¹i<br /> <br /> so¹n d­íi thêi Tù §øc cã 28 tËp, 31<br /> <br /> sao c¸c thiÒn s­ l¹i ®­îc thê phông ë ®Òn<br /> <br /> cuèn §¹i Nam NhÊt Thèng chÝ xuÊt b¶n<br /> <br /> tØnh Nam §Þnh còng nh­ lÞch sö ViÖt Nam<br /> <br /> quyÓn, viÕt tay, khæ 28 x 16 cm . Theo<br /> (6)<br /> <br /> n¨m 1971 cña ViÖn Sö häc th× tØnh Nam<br /> <br /> §Þnh ®­îc tr×nh bµy trong quyÓn XVI,<br /> tËp III. MÆc dï ®©y lµ cuèn s¸ch viÕt mét<br /> c¸ch kh¸i qu¸t, sóc tÝch nh­ng t­¬ng ®èi<br /> <br /> toµn diÖn vÒ tØnh Nam §Þnh tõ lÞch sö<br /> ®Õn con ng­êi, trong ®ã, hÖ thèng chïa<br /> qu¸n cña tØnh còng ®­îc ®Ò cËp. Th«ng<br /> <br /> qua viÖc miªu t¶ hÖ thèng chïa qu¸n,<br /> <br /> chóng ta cã thÓ thÊy ®­îc phÇn nµo lÞch<br /> sö PhËt gi¸o cña tØnh Nam §Þnh trong<br /> giai ®o¹n lÞch sö thêi bÊy giê.<br /> <br /> Theo §¹i Nam NhÊt Thèng chÝ, Nam<br /> <br /> §Þnh lµ tØnh cã lÞch sö PhËt gi¸o l©u ®êi,<br /> b»ng chøng lµ ®Ó t­ëng nhí c«ng lao cña<br /> c¸c vÞ thiÒn s­, nh©n d©n trong tØnh ®·<br /> <br /> lËp c¸c ®Òn thê ThiÒn s­ D­¬ng Kh«ng<br /> Lé, ThiÒn s­ Tõ §¹o H¹nh.<br /> <br /> C¸c x·: Hµnh ThiÖn, Dòng NhuÖ, Hé<br /> <br /> X¸, T­¬ng §éng, huyÖn Giao Thñy vµ ë<br /> x· Léng Khª, huyÖn Phô Dùc ®Òu cã ®Òn<br /> thê ThiÒn s­ hä D­¬ng, hiÖu Kh«ng Lé.<br /> <br /> C¸c x·: Ch©n Nguyªn (tr­íc lµ Ch©u<br /> <br /> §µm), V©n Trµng, Kªnh Lòng, CÈm Nang<br /> vµ Gia CÈm, huyÖn Nam Ch©n cïng thê<br /> <br /> ThiÒn s­ hä Tõ, tªn Lé, tù lµ §¹o H¹nh,<br /> <br /> ng­êi x· Yªn L·ng, huyÖn VÜnh ThuËn,<br /> tØnh Hµ Néi. Lóc tuæi cßn trÎ, Ngµi thÝch<br /> ®i ch¬i xa, khi ®Õn x· Ch©n Nguyªn<br /> <br /> mµ kh«ng ph¶i ë chïa? C¨n cø vµo lÞch sö<br /> th× thÊy r»ng trong nh÷ng kØ nguyªn ®Çu<br /> du nhËp vµo ViÖt Nam, PhËt gi¸o ch­a<br /> <br /> h×nh thµnh mét hÖ thèng thê tù lµ c¸c<br /> chïa nh­ b©y giê. Cã thÓ thêi bÊy giê, PhËt<br /> ®­îc thê ë Am, MiÕu, §Òn - nh÷ng n¬i theo<br /> <br /> t©m thøc t«n gi¸o cña ng­êi d©n thêi ®ã lµ<br /> n¬i thê c¸c vÞ thÇn cã c«ng víi ®Êt n­íc,<br /> <br /> quª h­¬ng, d©n téc, lµng xãm,… VËy, ng«i<br /> <br /> chïa ®Çu tiªn trong lÞch sö PhËt gi¸o tØnh<br /> Nam §Þnh cã tõ khi nµo? Cã ph¶i c¸c vÞ<br /> <br /> thiÒn s­ Kh«ng Lé, §¹o H¹nh, Minh<br /> Kh«ng lµ nh÷ng ng­êi ®Çu tiªn truyÒn<br /> <br /> b¸ PhËt ph¸p trªn ®Êt Nam §Þnh? Cho<br /> ®Õn nay, ch­a cã mét tµi liÖu nµo kh¼ng<br /> <br /> ®Þnh ®­îc thêi ®iÓm PhËt gi¸o ®­îc<br /> truyÒn tíi Nam §Þnh.<br /> <br /> §¹i Nam NhÊt Thèng chÝ cho biÕt ë<br /> <br /> Nam §Þnh thêi ®ã cã 9 ng«i chïa:<br /> <br /> (1) Chïa ThÇn Quang (tr­íc cã tªn lµ<br /> <br /> Nghiªm Quang) ë x· Dòng NhuÖ, huyÖn<br /> <br /> Giao Thñy, cã quy m« lín, lµ n¬i trô tr×<br /> cña ThiÒn s­ D­¬ng Kh«ng Lé, nay vÉn<br /> hiÓn linh, phµm viÖc cÇu ®¶o vÒ viÖc thñy<br /> <br /> 5. Bïi V¨n V­îng, “Lêi giíi thiÖu” bé s¸ch §¹i<br /> Nam NhÊt Thèng chÝ, S®d, tr. 603.<br /> 6. Theo: http://vi.wikipedia.org<br /> 7. ViÖn Sö häc, §¹i Nam NhÊt Thèng chÝ, tËp 3,<br /> Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 1971, tr. 338.<br /> <br /> 22<br /> <br /> Vò ThÞ H­¬ng. PhËt gi¸o tØnh Nam §Þnh…<br /> <br /> 23<br /> <br /> h¹n tai ­¬ng ®Òu ®­îc nghiÖm. Theo §¹i<br /> <br /> Nh©n T«ng, §Ö nhÞ tæ §ång Kiªn C­¬ng<br /> <br /> Kh©m §Þnh ViÖt Sö th«ng gi¸m c­¬ng<br /> <br /> HuyÒn Quang thiÒn s­. T¹i hËu ®iÖn cßn<br /> <br /> ViÖt Sö ký Toµn th­, ViÖt §iÖn U linh vµ<br /> môc chÝnh biªn th× ban ®Çu cïa cã tªn lµ<br /> <br /> Giao Thñy, sau ®æi thµnh Nghiªm Quang,<br /> råi ThÇn Quang vµ nay lµ Cæ LÔ . C¸c<br /> (8)<br /> <br /> s¸ch LÜnh Nam ChÝch qu¸i, ThiÒn UyÓn<br /> <br /> tËp anh, Nam ¤ng méng lôc cho biÕt:<br /> <br /> chïa do Quèc s­ Minh Kh«ng x©y dùng<br /> <br /> Ph¸p Loa thiÒn s­, §Ö tam tæ Lý §¹o T¸i<br /> <br /> thê Hoµng th¸i hËu, th©n mÉu §Ö nhÊt<br /> <br /> tæ, Kh©m Tõ Hoµng hËu, §iÖn sóy phu<br /> nh©n thêi TrÇn, c«ng chóa nhµ M¹c cïng<br /> s­ t¨ng, s­ ni trô tr× trong c¸c giai ®o¹n<br /> lÞch sö cña chïa(12).<br /> <br /> (3) Chïa qu¸n §¹i Th¸nh ë x· §Ö Tø,<br /> <br /> thÕ kØ XII, thêi nhµ Lý. Bµi minh v¨n<br /> <br /> huyÖn Mü Léc lµ Hµnh cung thø t­ (§Ö tø<br /> <br /> niªn hiÖu C¶nh ThÞnh thø 7 cßn l­u t¹i<br /> <br /> sau, d©n së t¹i dïng ch÷ §Ö Tø lµ tªn x·<br /> <br /> kh¾c trªn chu«ng ®ång ®óc n¨m 1799,<br /> <br /> chïa cã viÕt: Ch©n c¶nh trêi Nam, Th¸nh<br /> <br /> Tæ ®¶n gi¸ng, dùng chïa ThiÒn Quang .<br /> (9)<br /> <br /> Sau nµy, ®Ó ghi nhí c«ng lao trêi biÓn<br /> <br /> cña §øc Th¸nh Tæ, nh©n d©n t¹c t­îng<br /> thê Ngµi t¹i chïa theo m« h×nh: TiÒn<br /> PhËt, hËu Th¸nh.<br /> <br /> (2) Chïa Phæ Minh ë x· Tøc MÆc,<br /> <br /> Hµnh cung) do nhµ TrÇn x©y dùng. VÒ<br /> vµ dùng chïa ë ®©y(13). Chïa ngoµi thê<br /> PhËt, cßn thê c¸c danh t­íng nhµ TrÇn<br /> <br /> nh­ TrÇn NhËt DuËt, Ph¹m Ngò L·o. T¹i<br /> chïa cã ®«i c©u ®èi:<br /> <br /> “§Ö tø d÷ §Ö nhÊt, §Ö nhÞ, §Ö tam ®Õ<br /> <br /> v­¬ng cung hiÓn;<br /> <br /> Trang ngo¹i cËp Trang th­îng, Trang<br /> <br /> huyÖn Mü Léc. Sö chÐp: n¨m ThiÖu Long<br /> <br /> trung, Trang h¹ cung hËu ®iÖn d÷ linh”.<br /> <br /> Phæ Minh ë phÝa T©y cung Trïng Quang.<br /> <br /> §Ö tam, cung cña ®Õ v­¬ng cßn dÊu;<br /> <br /> Lý gia triÖu thñy, TrÇn thÞ trïng quang,<br /> <br /> trung, Trang h¹, ®Êt x­a c«ng hÇu vÉn<br /> <br /> thø 5 ®êi TrÇn Th¸nh T«ng dùng chïa<br /> L¹i xÐt bia ®¸ dùng ®êi Lª C¶nh TrÞ nãi:<br /> <br /> nghÜa lµ nhµ Lý b¾t ®Çu x©y dùng, nhµ<br /> TrÇn söa sang thªm. Nh­ vËy, chïa nµy<br /> kh«ng ph¶i b¾t ®Çu cã tõ thêi TrÇn(10).<br /> <br /> Theo sö liÖu, ®Þa chÝ, bi kÝ th× chïa<br /> <br /> Phæ Minh ®­îc khëi dùng tõ thêi Lý, t¹i<br /> h­¬ng Tøc MÆc, nay lµ ph­êng Léc<br /> <br /> V­îng, thµnh phè Nam §Þnh. “Trªn 1.000<br /> n¨m tr­íc, Quèc s­ Minh Kh«ng, cßn gäi<br /> <br /> lµ Kh«ng Lé thiÒn s­, ®· cho ®óc v¹c Phæ<br /> Minh nÆng 1.000 qu©n (mçi qu©n b»ng 3<br /> <br /> c©n ta). §©y lµ chiÕc v¹c lín thêi Lý, tÝnh<br /> ra nÆng hµng chôc tÊn, lµ mét trong An<br /> <br /> Nam tø ®¹i khÝ (th¸p B¸o Thiªn, chu«ng<br /> Quy §iÒn, t­îng chïa Quúnh L©m, v¹c<br /> <br /> Phæ Minh)(11) . §Æc biÖt, chïa Phæ Minh<br /> cßn lµ n¬i thê Tróc L©m tam Tæ, bao gåm<br /> §Ö nhÊt tæ §iÒu Ngù Gi¸c hoµng TrÇn<br /> <br /> NghÜa lµ: §Ö tø cïng §Ö nhÊt, §Ö nhÞ,<br /> Trang ngo¹i víi Trang th­îng, Trang<br /> <br /> cßn thiªng(14).<br /> <br /> 8. Ban TrÞ sù PhËt gi¸o tØnh Nam §Þnh, LÞch sö PhËt<br /> gi¸o tØnh Nam §Þnh, Nxb. T«n gi¸o, Hµ Néi, 2012,<br /> tr. 134-135. Ban Qu¶n lÝ Di tÝch vµ Danh th¾ng tØnh<br /> Nam §Þnh, Di tÝch lÞch sö v¨n hãa tØnh Nam §Þnh,<br /> Nxb. V¨n hãa d©n téc, Hµ Néi, tr. 91-97.<br /> 9. Ban TrÞ sù PhËt gi¸o tØnh Nam §Þnh, LÞch sö PhËt<br /> gi¸o tØnh Nam §Þnh, S®d, tr. 134 - 135.<br /> 10. ViÖn Sö häc, §¹i Nam NhÊt Thèng chÝ, tËp 3,<br /> S®d, tr. 338.<br /> 11. Hå §øc Thä, Chïa Phæ Minh víi Gi¸c hoµng TrÇn<br /> Nh©n T«ng, Nxb. V¨n hãa th«ng tin, 2008, tr. 10.<br /> 12. TrÞnh ThÞ Nga, Di tÝch lÞch sö v¨n hãa §Òn TrÇn<br /> - chïa th¸p tØnh Nam §Þnh, Nxb. V¨n hãa d©n téc,<br /> 2008; Ban Qu¶n lÝ Di tÝch vµ Danh th¾ng tØnh Nam<br /> §Þnh, Di tÝch lÞch sö v¨n hãa tØnh Nam §Þnh, Nxb.<br /> V¨n hãa d©n téc, 2008, tr. 17 - 33.<br /> 13. ViÖn Sö häc, §¹i Nam NhÊt Thèng chÝ, tËp 3,<br /> S®d, tr. 339.<br /> 14. Ban Qu¶n lÝ Di tÝch vµ Danh th¾ng tØnh Nam §Þnh,<br /> Di tÝch lÞch sö v¨n hãa tØnh Nam §Þnh, S®d , tr. 109.<br /> <br /> 23<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 11 - 2012<br /> <br /> 24<br /> (4) Chïa Phóc L©m ë x· §ång §¹i,<br /> <br /> r»ng, sù xuÊt hiÖn cña PhËt gi¸o ë Nam<br /> <br /> T«ng, cã th¸p øng Thiªn, giÕng Hoµnh<br /> <br /> - TrÇn, víi sù xuÊt hiÖn cña c¸c nhµ s­<br /> <br /> huyÖn Th­ Tr×, dùng tõ ®êi TrÇn DuÖ<br /> H¶i, phong c¶nh còng ®Ñp. Chïa Phóc<br /> L©m lµ mét ng«i chïa næi tiÕng ®­îc<br /> truyÒn tông trong d©n gian:<br /> <br /> QuÇn Anh næi tiÕng tõ x­a,<br /> <br /> BiÓn ®×nh Phong L¹c, bia chïa Phóc L©m<br /> Chïa Phóc L©m nay gäi lµ chïa L­¬ng<br /> <br /> vµ cÇu Ngãi ®Òu ë ®Êt H¶i Anh. LÞch sö<br /> x©y dùng chïa vµ cÇu ®Òu g¾n liÒn víi<br /> <br /> c«ng cuéc khai hoang lÊn biÓn vµo thÕ kØ<br /> <br /> XV, XVI. Chïa còng cã tªn gäi lµ chïa<br /> <br /> Tr¨m Gian x©y vµo thêi vua Lª Hång<br /> ThuËn (1509 - 1515)(15).<br /> <br /> (5) Chïa Tiªn S¬n ë s­ên nói x· C«i S¬n<br /> <br /> (nói G«i), huyÖn Thiªn B¶n, nay gäi lµ<br /> <br /> chïa C«i S¬n hoÆc chïa §Ö Tam thuéc<br /> th«n §Ö Tam, x· Mü Phóc, huyÖn Mü Léc.<br /> <br /> §Þnh kh¸ sím vµ h­ng thÞnh vµo thêi Lý<br /> <br /> næi tiÕng g¾n liÒn víi lÞch sö PhËt gi¸o<br /> <br /> ViÖt Nam nh­ ThiÒn s­ D­¬ng Kh«ng Lé,<br /> ThiÒn s­ Tõ §¹o H¹nh, ThiÒn s­ NguyÔn<br /> <br /> Minh Kh«ng, NguyÔn Gi¸c H¶i vµ vua<br /> TrÇn Nh©n T«ng. Tuy nhiªn, chóng t«i<br /> b¨n kho¨n lµ vµo thêi Tù §øc, khi biªn<br /> <br /> so¹n cuèn §¹i Nam NhÊt Thèng chÝ, hÖ<br /> thèng chïa th¸p ë tØnh Nam §Þnh chØ cã<br /> <br /> vËy. TÊt nhiªn, cho ®Õn nay, trong sè 9<br /> ng«i chïa nãi trªn cã nh÷ng ng«i chïa<br /> <br /> kh«ng cßn hµnh tr¹ng hoÆc kh«ng ®­îc<br /> <br /> biÕt ®Õn n÷a nh­ chïa Nén S¬n, chïa Cùc<br /> L¹c, chïa Phi Lai, chïa Trung LiÖt. VËy,<br /> <br /> nªn ch¨ng cÇn cã nh÷ng kh¶o cøu ®Ó t×m<br /> kiÕm thªm nh÷ng t­ liÖu lÞch sö vµ dùng<br /> l¹i nh÷ng ng«i chïa nµy?<br /> <br /> Tãm l¹i, th«ng qua kh¶o cøu §¹i Nam<br /> <br /> T­¬ng truyÒn d­íi thêi TrÇn, chïa lµ n¬i<br /> <br /> NhÊt Thèng chÝ, mÆc dï ch­a ph¶n ¸nh<br /> <br /> sÜ tö trËn trong kh¸ng chiÕn chèng qu©n<br /> <br /> PhËt gi¸o tØnh Nam §Þnh trong mét giai<br /> <br /> tiÕp nhËn vµ nu«i d­ìng con em cña binh<br /> Nguyªn - M«ng nªn cã tªn lµ C«i S¬n tù(16).<br /> <br /> (6) Chïa Nén S¬n ë huyÖn Thiªn B¶n.<br /> <br /> Nhµ TrÇn g¶ c«ng chóa HuyÒn Tr©n cho<br /> <br /> vua n­íc Chiªm Thµnh, sau C«ng chóa vÒ<br /> n­íc, trô tr× ë ®©y, nh©n ®Êy, d©n së t¹i<br /> phông thê.<br /> <br /> (7) Chïa Cùc L¹c ë nói B¶o §µi, x·<br /> <br /> §ång M¹c, huyÖn Phong Danh còng lµ<br /> n¬i danh th¾ng<br /> <br /> (8) Chïa Phi Lai ë x· Tö MÆc, huyÖn<br /> <br /> ý Yªn.<br /> <br /> (9) Chïa Trung LiÖt ë huyÖn Thanh<br /> <br /> Quan; B¶o Anh phu nh©n nhµ TrÇn trô tr×<br /> t¹i ®©y, sau khi mÊt, d©n së t¹i phông thê(17).<br /> <br /> Nh­ vËy, cã thÓ nãi, th«ng qua viÖc<br /> <br /> t×m hiÓu hµnh tr¹ng 9 ng«i chïa trong<br /> <br /> §¹i Nam NhÊt Thèng chÝ cã thÓ kÕt luËn<br /> <br /> ®­îc mét c¸ch ®Çy ®ñ nhÊt vÒ h×nh tr¹ng<br /> ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh, nh­ng còng phÇn<br /> <br /> nµo cho phÐp h×nh dung sù truyÒn b¸ vµ<br /> <br /> ph¸t triÓn cña PhËt gi¸o trªn m¶nh ®Êt<br /> nµy. Nh÷ng cø liÖu trong §¹i Nam NhÊt<br /> <br /> Thèng chÝ vµ trong ThiÒn UyÓn tËp anh,<br /> <br /> §¹i ViÖt Sö ký Toµn th­, Kh©m §Þnh<br /> ViÖt Sö th«ng gi¸m c­¬ng môc chÝnh<br /> biªn… cho phÐp t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh<br /> <br /> trong lÞch sö còng nh­ hiÖn nay, khu vùc<br /> <br /> chïa th¸p Phæ Minh vµ chïa Cæ LÔ chÝnh<br /> lµ nh÷ng trung t©m PhËt gi¸o tiªu biÓu ë<br /> thµnh phè Nam §Þnh./.<br /> <br /> 15. Ban Qu¶n lÝ Di tÝch vµ Danh th¾ng tØnh Nam §Þnh,<br /> Di tÝch lÞch sö v¨n hãa tØnh Nam §Þnh, S®d, tr. 131.<br /> 16. TrÞnh ThÞ Nga, Di tÝch lÞch sö v¨n hãa §Òn TrÇn<br /> - chïa th¸p tØnh Nam §Þnh, S®d, tr. 120.<br /> 17. ViÖn Sö häc, §¹i Nam NhÊt Thèng chÝ, tËp 3,<br /> S®d, tr. 339.<br /> <br /> 24<br /> <br />