Phát huy dân chủ, tăng cường giám sát, phản biện xã hội để xây dựng sự đồng thuận và đại đoàn kết dân tộc

PHÁT HUY DÂN CHỦ, TĂNG CƯỜNG gi¸m s¸t<br /> vµ PHẢN BIỆN XÃ HỘI ĐỂ XÂY DỰNG<br /> SỰ ĐỒNG THUẬN VÀ ĐẠI ĐOÀN KẾT DÂN TỘC<br /> Lª thi<br /> <br /> *<br /> <br /> Đại hội đại biểu toàn quốc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (MTTQVN) được<br /> tiến hành từ 29/9/2009 đến 30/10/2009 tại Hà Nội, đó là Đại hội của sự “Đoàn<br /> kết, dân chủ, đổi mới và phát triển”.<br /> Một trong 5 chủ đề thảo luận của Đại hội là: phát huy vai trò của MTTQ Việt<br /> Nam trong hoạt động giám sát và phản biện xã hội, góp phần xây dựng Đảng và<br /> Nhà nước trong sạch vững mạnh(1). Dân chủ và đồng thuận xã hội là một trong<br /> những trọng tâm của Báo cáo chính trị của Đại hội MTTQ Việt Nam(2).<br /> Trước hết chúng tôi xin nêu vài ý kiến của các vị lãnh đạo Đảng và MTTQ<br /> Việt Nam về các vấn đề nêu trên.<br /> Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh phát biểu tại phiên khai mạc Đại hội đã nhấn<br /> mạnh “Mặt trận cần phải thực hiện tốt chức năng giám sát và phản biện xã hội<br /> theo đúng quy định của pháp luật”(3).<br /> Theo ông Phạm Thế Duyệt, nguyên Chủ tịch MTTQ Việt Nam(4) “Có phát<br /> huy dân chủ mới tạo nên sự đồng thuận. Phát huy dân chủ, có đồng thuận mới<br /> có đại đoàn kết. Giám sát và phản biện của Mặt trận là hình thức thích hợp để<br /> nhân dân thực hiện quyền làm chủ thông qua Mặt trận Tổ quốc, khi MTTQ làm<br /> tốt được vai trò phản biện xã hội tức là phát huy được dân chủ và tạo nên sự<br /> đồng thuận xã hội. Chỉ có đồng thuận mới có đại đoàn kết.<br /> *<br /> <br /> GS. ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam.<br /> 1. Báo Đại đoàn kết ngày 29/9/2009.<br /> 2. Báo Tiền Phong ngày 29/9/2009.<br /> 3. Báo Phụ nữ Việt Nam ngày 30/9/2009.<br /> 4. Vietnamet ngày 27/9/2009.<br /> <br /> 18<br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc x· héi ViÖt Nam - 2/2010<br /> <br /> “Nếu Mặt trận làm tốt vai trò phản biện xã hội thì Đảng và Nhà nước sẽ có<br /> điều kiện nắm được ý nguyện của dân. Uy tín Đảng ngày càng nâng cao, nhân<br /> dân ngày càng thêm tin tưởng. Làm được cái này chỉ có mạnh thêm cho Đảng,<br /> cho Nhà nước. Vai trò nhân dân được tôn trọng một cách thực sự. Điều kiện để<br /> phản biện xã hội thực sự có hiệu quả khi nó được tiếp thu, trả lời. Những người<br /> có trách nhiệm phải có thái độ đúng”.<br /> “Theo tôi Đảng và Nhà nước cần thể chế hoá những chủ trương đó thành<br /> nghị định, pháp lệnh cụ thể hơn, sau đó có thể nâng lên thành luật”.<br /> Giáo sư Lưu Văn Đạt, uỷ viên đoàn chủ tịch, Chủ nhiệm Hội đồng tư vấn<br /> dân chủ pháp luật của Uỷ ban Trung ương MTTQ Việt Nam đã nói(5).<br /> “Giám sát và phản biện của Mặt trận là hình thức thích hợp để nhân dân<br /> thực quyền làm chủ, thông qua Mặt trận. Để có hiệu quả, ít nhất phải có 2 điều<br /> kiện. Đó là phải cung cấp thông tin đầy đủ và phải có sự đối thoại, phản hồi.<br /> Cơ quan hay tổ chức, cá nhân có sự việc liên quan cần trả lời. Nếu không trả<br /> lời thì phải có chế tài buộc tổ chức hay cá nhân đó phải trả lời.<br /> Đáng sợ nhất là “bằng mặt mà không bằng lòng” lợi ích bị xâm phạm,<br /> nhưng người ta không dám nói và như thế thì không thể đoàn kết được”.<br /> Dự thảo điều lệ MTTQ Việt Nam đã đưa ra lấy ý kiến bổ sung một điều quan<br /> trọng trong nhiệm vụ, quyền hạn của Mặt trận là: phản biện xã hội đối với dự<br /> thảo chủ trương, nghị quyết của Đảng, chính sách pháp luật của nhà nước về<br /> những vấn đề quan trọng của đất nước.<br /> Mặt trận tổ quốc các cấp tỉnh huyện, tổ chức các hoạt động phản biện đối<br /> với dự thảo chủ trương của chính quyền cùng cấp và cấp trên(6).<br /> Qua những ý kiến trích dẫn trên đây, chúng tôi thấy về mặt lý luận cần làm<br /> rõ nội dung các khái niệm: dân chủ, phản biện xã hội đồng thuận và về mặt<br /> thực tiễn cần đề cập đến mối liên quan chặt chẽ, tác động lẫn nhau giữa ba vấn<br /> đề: “tích cực thực hiện dân chủ, mở rộng viÖc phản biện xã hội và xây dựng sự<br /> đồng thuận, đại đoàn kết dân tộc.<br /> 1. Về vấn đề dân chủ: Dân chủ là chính phủ được thành lập bởi nhân dân,<br /> trong đó quyền lực tối cao được trao cho nhân dân và được thực hiện bởi nhân<br /> dân, hoặc các đại diện được bầu ra từ một hệ thống bầu cử tự do(7).<br /> Dân chủ thực tế là một tập hợp những tư tưởng và nguyên tắc tự do, là sự<br /> thể chế hoá tự do. Định chế dân chủ nói lên khát vọng của nhân dân về tự do<br /> và tự quản. Dân chủ chỉ có thể thực hiện khi đó là mong muốn của các công<br /> <br /> 5. Vietnamnet 27/9/2009<br /> 6. Báo Đại đoàn kết ngày 25/9/2009<br /> 7. Ấn phẩm “Dân chủ là gì của chương trình thông tin quốc tế” Báo Ngoại giao Hoa Kỳ,<br /> tháng 9/1998.<br /> <br /> Ph¸t huy d©n chñ…<br /> <br /> 19<br /> <br /> dân, có quyết tâm sử dụng quyền tự do để tham gia vào đời sống xã hội, góp<br /> tiếng nói của họ vào các cuộc tranh luận tập thể, bầu ra các vị đại diện có trách<br /> nhiệm đối với hành động của họ, chấp nhận yêu cầu dung hoà và thoả hiệp<br /> trong đời sống công cộng.<br /> Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong bài báo “D©n vËn” đăng trên báo Sự thật số ra<br /> ngày 15/10/1949(8) đã viết.<br /> “Nước ta là nước dân chủ bao nhiêu lợi ích đều vì dân, bao nhiêu quyền hạn<br /> đều của dân công việc đổi mới, xây dựng là trách nhiệm của dân, sự nghiệp<br /> kháng chiến kiến quốc là công việc của dân, chính quyền từ xã đến chính phủ<br /> Trung ương do dân cử ra. Đoàn thể từ Trung ương đến xã do dân tổ chức nên.<br /> Nói tóm lại quyền hành và lực lượng đều ở nơi dân”.<br /> Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh đến vai trò to lớn, toàn diện, quyền<br /> hạn và nghĩa vụ của người dân trong một nước dân chủ: lợi ích vì dân, quyền<br /> hạn của dân, trách nhiệm của dân chính quyền các cấp, các đoàn thể do dân đề<br /> cử ra.<br /> Dân chủ là quyền hành và lực lượng ở nơi dân và chính quyền do dân làm chủ.<br /> Dân chủ, theo Người, không chỉ là dân quyền mà còn là dân sinh, dân trí;<br /> người dân chỉ biết giá trị của độc lập dân tộc, dân chủ khi họ có cơm ăn, áo mặc,<br /> được học hành, nghĩa là biết quyền dân chủ qua đời sống hiện thực hàng ngày.<br /> Dân chủ là nền tảng cho việc giám sát và phản biện xã hội.<br /> 2. Về vấn đề phản biện xã hội: Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ 10 đã nêu rõ:<br /> “Nhà nước ban hành cơ chế để Mặt trận và các đoàn thể nhân dân thực hiện tốt<br /> vai trò giám sát và phản biện xã hội” (Văn kiện Đại hội Đảng, tr. 123).<br /> Cần có sự tham gia rộng rãi của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể nhân dân,<br /> cũng như sự tham gia trực tiếp của nhân dân vào quá trình hoạch định chủ<br /> trương, đường lối của Đảng, cũng như chính sách pháp luật của Nhà nước.<br /> Phản biện xã hội nói lên những ý kiến tán thành hay không tán thành của<br /> người dân, sự tiếp nhận đồng thời là những đề nghị của họ cần bổ sung, sửa đổi,<br /> kể cả thay đổi, hoãn việc thi hành một chủ trương, chính sách nào đó của Đảng<br /> và Nhà nước, quá trình thực hiện cùng thực tiễn cần phải có phương pháp tiến<br /> hành đúng đắn hơn, đối tượng vận động, áp dụng cụ thể hơn, chính xác hơn, v.v.<br /> Quá trình tham gia ý kiến của người dân cần có sự đóng góp tích cực của<br /> giới trí thức, những người có tích luỹ kiến thức, sự hiểu biết, và giới báo chí,<br /> lực lượng chuyên nghiệp phát ngôn tiếng nói của dân.<br /> Phản biện là một đặc trưng của nền dân chủ. Nhà nước có chức năng quản<br /> lý hoạt động phản biện.<br /> <br /> 8. Xem bản tin nội bộ do Ban Tuyên giáo Thành uỷ Hà Nội, phát hành số 10/2009.<br /> <br /> 20<br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc x· héi ViÖt Nam - 2/2010<br /> <br /> Các cơ quan Đảng và Nhà nước cần hưởng ứng việc tham gia vào quá trình<br /> phản biện xã hội của nhân dân một cách nghiêm túc, qua việc thu thập, lắng<br /> nghe ý kiến của họ về đường lối chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật<br /> của nhà nước, chú ý phân tích ý kiến đúng, sai của người dân, cũng như tác<br /> động của việc thực hiện các chủ trương, chính sách cụ thể đối với đời sống<br /> nhân dân, đối với sự phát triển đất nước.<br /> Sự tíếp thu đúng đắn, sự trả lời và sửa đổi kịp thời của các cơ quan Đảng và<br /> Nhà nước đối với ý kiến đóng góp của người dân khiến họ thêm tin tưởng, ủng<br /> hộ và chấp hành nghiêm túc đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước.<br /> 3. Hoạt động phản biện xã hội tích cực, rộng rãi nói lên sự quan tâm hưởng<br /> ứng của người dân đối với đường lối chính sách của Đảng và nhà nước được<br /> ban hành. Điều đó là rất cần thiết để nâng cao uy tín của Đảng và Nhà nước,<br /> tăng cường sức mạnh đoàn kết, nhất trí giữa các cơ quan Đảng, chính quyền<br /> các cấp với nhân dân đông đảo, tạo ra sự đồng thuận xã hội ngày càng cao.<br /> Đẩy mạnh được sự phản biện xã hội rộng rãi trong dân chúng là cách phát<br /> huy dân chủ thiết thực nhất. Đó là hoạt động tích cực của xã hội dân sự. Đó là<br /> công tác trọng tâm của Mặt trận Tổ Quốc Việt Nam và các đoàn thể thanh niên,<br /> phụ nữ nông dân.<br /> Tổ chức sự phản biện xã hội thông qua Mặt trận Tổ Quốc Việt Nam có<br /> nghĩa là Mặt trận phải đứng ra thu thập ý kiến người dân về những vấn đề liên<br /> quan đến sự phát triển đất nước nói chung, các chính sách chủ trương của Đảng<br /> và Nhà nước, tổ chức thảo luận trong dân, cung cấp thông tin cho họ để phân<br /> tích đúng sai. Sau đó Mặt trận Tổ Quốc là người tập hợp ý kiến để gửi lên<br /> Đảng và Nhà nước, yêu cầu sự trả lời của các cơ quan có liên quan với những<br /> đề nghị của dân. Mặt trận Tổ Quốc sẽ thông báo lại cho dân về những ý kiến<br /> phản biện của họ.<br /> Động viên được nhân dân dám nói, dám góp ý kiến mạnh bạo với Đảng và<br /> nhà nước, dám nói thật những suy nghĩ đúng, sai của họ là một việc tối cần<br /> thiết, một thắng lợi của Đảng và Nhà nước. Đó chính là đảm bảo sự công bằng<br /> về quyền lực giữa 2 bên: Đảng, nhà nước và người dân, khiến hai bên xích lại<br /> gần nhau hơn, từ đó xây dựng sự đồng thuận xã hội thật sự, vững chắc, tạo nên<br /> khối đoàn kết toàn dân tộc để kiến thiết đất nước vững mạnh dân chủ, công<br /> bằng, ấm no và hạnh phúc.<br /> 4. Lý tưởng là như vậy, nhưng hiện nay chúng ta đang gặp những khó khăn<br /> gì trong quá trình phát huy dân chủ, đẩy mạnh hoạt động phản biện xã hội rộng<br /> rãi, đồng thời cũng có những thuận lợi gì cần phát huy?<br /> a/ Về phía nhân dân: Động viên nhân dân tích cực thực hiện việc phản biện<br /> xã hội thường gặp khó khăn, trở ngại gì?<br /> * Trước hết họ rất ngại nói, ngại tố cáo cấp trên về sai sót vì sợ bị trả thù, bị<br /> <br /> Ph¸t huy d©n chñ…<br /> <br /> 21<br /> <br /> trù dập. Họ nghĩ nói không chắc đem lại lợi ích gì cho bản thân và gia đình mà<br /> còn có hại.<br /> * Họ biết có chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước áp dụng sai<br /> nhưng nghĩ nên để người khác nói, không phải mình làm, mình không có trình<br /> độ, không có mối quan hệ với cán bộ các cấp, không có đủ thông tin v.v.<br /> * Đây là việc chung của đất nước, của địa phương, không đến lượt mình<br /> phải lo, mình chỉ là người dân thường, mình có nói không chắc có kết quả gì vì<br /> cơ quan Đảng, chính quyền không nghe mình.<br /> * Họ quen vâng lệnh cấp trên, đặc biệt với các cơ quan chính quyền nhà<br /> nước “dĩ hoà vi quý” mũ ni che tai là tốt nhất v.v.<br /> Thùc tÕ người dân cũng không được cung cấp thông tin chính xác, đầy đủ,<br /> kịp thời để hiểu được đường lối, chủ trường của Đảng, chính sách và pháp luật<br /> của nhà nước. Họ không hiểu, không biết thì làm sao dám tiến hành việc phản<br /> biện lại?<br /> b/ Về phía các cơ quan lãnh đạo của Đảng và chính quyền các cấp.<br /> * Trước hết là tư tưởng quyền lực của nhà nước đối với người dân, của cấp<br /> trên đối với cấp dưới, cấp cơ sở.<br /> Các cơ quan Đảng và chính quyền bảo vệ quyền lực của mình, bảo vệ quyền<br /> lợi của các cán bộ nhân viên cơ quan, bảo vệ cái ghế, vị trí lãnh đạo của người<br /> đứng đầu.<br /> * Các cơ quan ban hành hay thực hiện các chủ trương chính sách của Đảng<br /> và nhà nước luôn cố giữ phần đúng về mình, họ không muốn thay đổi, ngại<br /> thay đổi, bổ sung, sửa chữa v.v. Họ thường cho là người dân không hiểu tình<br /> hình, không nắm được các thông tin cần thiết nên dễ phát biểu sai, đòi hỏi<br /> những điều không hợp lý v.v.<br /> * Họ sợ thay đổi làm mất uy tín của Đảng, chính quyền các cấp.<br /> Trước mắt, muốn mình nói dân phải nghe, phải chấp hành, còn việc sửa<br /> chữa, bổ sung sẽ bàn sau, hồi sau sẽ giải quyết v.v.<br /> Bởi vậy để xây dựng sự đồng thuận xã hội phải có sự cố gắng khắc phục<br /> khó khăn, nhược điểm của cả hai bên: người dân và cơ quan Đảng, nhà nước.<br /> Nhưng chủ động phải là phía Đảng và chính quyền nhà nước các cấp.<br /> Đảng và nhà nước cần quán triệt phương châm: Lấy dân làm gốc phải có<br /> các thiết chế và cơ chế để dân làm chủ, tạo cơ hội để dân làm chủ.<br /> Cần làm rõ dân làm chủ cái gì, như thế nào?<br /> Giúp dân biết hưởng quyền làm chủ, biết dùng quyền làm chủ để bảo vệ<br /> quyền lợi thiết thân của mình như Hồ Chủ Tịch đã nói trong bài Dân vận:<br /> “Trước nhất là phải tìm mọi cách giải thích cho mỗi người dân hiểu rằng:<br /> việc đó là lợi ích cho họ và nhiệm vụ của họ, họ phải hăng hái làm cho kỳ được”.<br /> <br />