1394
PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC NHÀ TRƯỜNG
THEO TIẾP CẬN DẠY HỌC DỰ ÁN ĐÁP ỨNG
CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC MẦM NON MỚI
Nguyễn Thị Thành1, Trịnh Thị Xim1, Lê Thị Diệu Thủy2
1Trường Cao đẳng Sư phạm Trung ương, Hà Nội
2Sở Giáo dục và Đào tạo Đà Nẵng
TÓM TẮT
Giáo dục Việt Nam đang trong bối cảnh đổi mới mạnh mẽ, xuất phát từ
yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện đối với giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết
29-NQ/TW ngày 14/3/2013. Bậc học mầm non cũng đang trong giai đoạn có
những chuyển đổi mang tính then chốt, đó chính là việc Chương trình Giáo dục
mầm non mới chuẩn bị được ban hành thay thế cho Chương trình giáo dục mầm
non 2009. Yêu cầu đặt ra cho ngành Giáo dục mầm non trong giai đoạn này là
cần có những bước đột phá, đặc biệt cần đổi mới trong phát triển chương trình
giáo dục nhà trường và cách tiếp cận các hoạt động giáo dục cho trẻ. Vì vậy, các
cơ sở giáo dục mầm non cần có những bước chuẩn bị cho sự thay đổi của Chương
trình trong tương lai gần. Các cơ sở giáo dục mầm non thông qua phát triển giáo
dục mầm non nhà trường theo tiếp cận dạy học dự án, trong đó chú trọng đến xu
hướng giáo dục trải nghiệm, lấy trẻ làm trung tâm nhằm đổi mới, nâng cao chất
lượng giáo dục mầm non trong giai đoạn hiện nay.
Từ khóa: giáo dục mầm non; phát triển chương trình; dạy học dự án
1. Giới thiệu
Sự nghiệp phát triển giáo dục Việt Nam đang nhận được sự quan tâm sâu
sắc của Đảng và Nhà nước. Điều đó được thể hiện trong các văn bản chỉ đạo
như: Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4 tháng 11 năm 2013 của Ban Chấp hành
Trung ương (2013) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo (GD&ĐT),
Luật giáo dục (Quốc hội, 2019) cũng nhấn mạnh về chương trình giáo dục mầm
non (GDMN) được thống nhất trong cả nước và được tổ chức linh hoạt, phù hợp
với điều kiện cụ thể của địa phương và cơ sở GDMN. Mặt khác, sự phát triển
của khoa học công nghệ và những biến đổi của đời sống kinh tế xã hội có sự tác
động mạnh mẽ đến sự phát triển của trẻ em. Vì thế, phát triển chương trình giáo
dục (CTGD) nhà trường cần được thúc đẩy để kịp thời điều chỉnh, cập nhật các
nội dung kiến thức và kỹ năng cho trẻ trong giai đoạn mới. Phát triển chương
1395
trình giáo dục (CTGD) nhà trường cần được diễn ra thường xuyên, liên tục và là
một vấn đề quan trọng được các nhà giáo dục nghiên cứu, phân tích (Nguyễn
Đức Chính, 2015; Trần Thị Minh Huế, 2017; Hoàng Thị Dinh và cs., 2019;
Nguyễn Bá Minh và cs., 2021; Nguyễn Thị Ngọc Tâm, 2023).
Phát triển chương trình theo tiếp cận dạy học dự án trở thành một xu thế
phù hợp với bối cảnh giáo dục hiện nay, khi dạy học dự án cho thấy tính ưu việt
trong tổ chức các hoạt động giáo dục cho trẻ mầm non (Nguyễn Thị Bích Thủy,
Nguyễn Thị Hoàng Hà, 2023). Các hoạt động giáo dục theo dự án mang tính tích
hợp về nhiều nội dung kiến thức, tạo nên môi trường học tập đa dạng, phát huy
được những tiềm năng của cá nhân cũng như phát huy khả năng làm việc nhóm
của trẻ, thông qua các hoạt động diễn ra trong dự án học tập giúp cho trẻ phát
triển đầy đủ, toàn diện các lĩnh vực của mỗi cá nhân trẻ theo độ tuổi (Nguyễn
Thị Thành và cs., 2024).
Tại Việt Nam, phát triển CTGD nhà trường theo tiếp cận dạy học dự án
còn là điều khá mới mẻ, đặc biệt đối với hệ thống các trường công lập. Vì vậy,
để phát triển CTGD nhà trường theo tiếp cận dự án trong GDMN có hiệu quả,
CBQL và GV mầm non cần phải có kiến thức đầy đủ về phát triển chương trình
và dạy học dự án để có năng lực hướng dẫn và thực hiện phát triển CTGD nhà
trường từ xây dựng mục tiêu, nội dung, phương pháp tổ chức hoạt động giáo dục
tại cơ sở GDMN.
Từ một số vấn đề lí luận, bài báo đề xuất quy trình phát triển chương trình
giáo dục nhà trường theo tiếp cận dạy học dự án và những yêu cầu đối với thiết
kế nội dung chương trình giáo dục theo tiếp cận dạy học dự án, đóng góp về mặt
lí luận cho chủ đề nghiên cứu.
2. Nội dung nghiên cứu
2.1. Cơ sở lí luận
2.1.1. Phát triển chương trình giáo dục tại cơ sở giáo dục mầm non
Phát triển CTGD Nhà trường dựa trên khung chương trình quốc gia thuộc
một ngành học, bậc học cụ thể là quá trình nghiên cứu, phân tích, thiết kế mục
tiêu; nội dung; hình thức tổ chức; triển khai và đánh giá các kết quả học tập của
học sinh tại một trường học (Quốc hội, 2009). Căn cứ vào chương trình GDMN
do Bộ GD&ĐT ban hành, các cơ sở giáo dục và đào tạo, phòng Giáo dục và Đào
tạo hướng dẫn các cơ sở GDMN xây dựng kế hoạch năm học tổ chức thực hiện
phát triển chương trình GDMN phù hợp với văn hóa điều kiện của địa phương
của nhà trường khả năng và nhu cầu của trẻ [1]. Phát triển CTGD nhà trường
trong cơ sở GDMN là quá trình cụ thể hoá chương trình GDMN quốc gia do Bộ
1396
GD&ĐT ban hành tại mỗi cơ sở GDMN, làm cho chương trình GDMN quốc gia
phù hợp ở mức cao nhất với thực tiễn của cơ sở GDMN (Hoàng Thị Dinh và cs.,
2019).
Trong thực tiễn của ngành GDMN các nước trên thế giới nói chung đều
có chương trình GDMN quốc gia, thậm chí có chương trình GDMN cho cả khối
như khối Châu Âu. Các cơ sở GDMN dựa trên chương trình GDMN quốc gia để
xây dựng CTGD nhà trường. Trong chương trình GDMN quốc gia của các nước
quy định mục tiêu, các lĩnh vực học tập, năng lực/kết quả học tập mong đợi, nội
dung cốt lõi. Các cơ sở GDMN căn cứ vào chương trình GDMN quốc gia xây
dựng chương trình chi tiết và chiến lược giảng dạy của riêng mình tùy theo điều
kiện địa phương. Theo Brady (1995), việc thực hiện phát triển chương trình giảng
dạy dựa vào trường học bị chi phối không chỉ bởi mức độ quy định trong chương
trình quốc gia, mà còn bởi nhiều yếu tố hệ thống và trường học và ngay cả với
quy định nghiêm ngặt nhất thì GV sẽ tiếp tục điều chỉnh để đạt được một chương
trình giảng dạy phù hợp với người học.
Như vậy, phát triển CTGD nhà trường được căn cứ theo chương trình
khung do Bộ GD&ĐT ban hành. Trên cơ sở nghiên cứu, đánh giá, phân tích các
yếu tố thuộc về địa phương; nhà trường; người học; phụ huynh và cộng đồng để
thiết kế mục tiêu, nội dung, hình thức, phương pháp tổ chức và đánh giá kết quả
người học. Phát triển CTGD nhà trường là một quá trình xây dựng, triển khai,
đánh giá và cải tiến liên tục để chất lượng CTGD nhà trường được cải thiện tích
cực.
2.1.2. Dạy học dự án
Thuật ngữ dự án được hiểu theo nghĩa phổ thông là một đề án, một dự
thảo hay một kế hoạch, cần được thực hiện nhằm đạt mục đích đề ra. Khái niệm
dự án được sử dụng phổ biến trong hầu hết các lĩnh vực kinh tế - xã hội và trong
nghiên cứu khoa học. Theo Cutche (2013), học tập dựa trên dự án được sử dụng
như một cách tiếp cận để định hình các cuộc học tập, điều tra lấy học sinh làm
trung tâm.
Các nghiên cứu dạy học dự án (dạy học - học tập dựa trên dự án, phương
pháp dự án trong GDMN) đã cho thấy cách trẻ hoạt động tại đây là khác biệt“Dạy
học dự án là dựa trên tính tò mò tự nhiên và mong muốn học hỏi của trẻ, giúp
trẻ học hỏi thông qua tương tác, đặt câu hỏi, kết nối, giải quyết vấn đề, giao tiếp
và phản ánh. Đó là một hình thức học tập đích thực tạo nên sự kết nối với gia
đình và cộng đồng của trẻ. Nó định vị trẻ em là những người học tích cực”
(Lindsay, 2020). Edwards và cs. (2012) cho rằng, trẻ có vai trò chủ động và được
1397
khuyến khích tự thể hiện thông qua nhiều hình thức ngôn ngữ, khoa học, nghệ
thuật và sáng tạo: “Làm việc dự án được thiết kế để giúp trẻ nhỏ có những cảm
nhận sâu hơn, đầy đủ hơn về các sự kiện và hiện tượng trong môi trường của
chúng và những kinh nghiệm đáng giá cho sự thu hút của trẻ”. Tính toàn diện và
tích hợp của các hoạt động giáo dục bên trong dự án Reggio Emilia được thiết
kế để khám phá nhiều lĩnh vực kiến thức và kỹ năng, từ nghệ thuật, ngôn ngữ,
toán học, khoa học đến xã hội. Theo Hatice và cs., các dự án thường được tích
hợp các hoạt động với nhau và kết nối với các lĩnh vực khác, tạo ra một trải
nghiệm học tập toàn diện và liên quan đến thực tế. Các dự án do trường mầm
non Reggio Emilia phát triển cho thấy trẻ mẫu giáo sử dụng nhiều kỹ năng khoa
học cơ bản trong quan sát và phân loại các dự án nghệ thuật của chúng, cũng như
trong các dự án khoa học của trẻ cũng sử dụng nhiều kiến thức, kinh nghiệm, kỹ
năng của nghệ thuật thị giác như hội họa và sáng tạo (Nguyễn Thị Thành và cs.,
2024). “Sự hiểu biết của các GV Reggio Emilia về nghệ thuật và cách khoa học
tự nhiên được lồng ghép vào nghệ thuật đã khai sáng cho các nhà giáo dục về
cách tạo ra một môi trường trong đó trẻ em có thể tạo ra các dự án độc đáo liên
quan đến thế giới tự nhiên. Những dự án đó phản ánh mối liên hệ với khoa học
tự nhiên cũng như nghệ thuật. Có thể nói rằng các hoạt động nghệ thuật đã ăn
sâu vào các dự án khoa học của trẻ mẫu giáo” (Inan, 2009).
Dạy học dự án cho trẻ mầm non là hình thức giáo dục tập trung vào các
hoạt động trải nghiệm thuộc về các lĩnh vực như khám phá khoa học - công nghệ,
phát triển ngôn ngữ, toán, âm nhạc, tạo hình, đóng kịch, Dạy học dự án có những
đặc điểm sau:
- Trải nghiệm thực tế: Hoạt động dự án liên quan đến cuộc sống thực tế
và mang lại giá trị học tập đáng kể cho trẻ. Nó không chỉ là học lý thuyết mà còn
là việc áp dụng kiến thức vào thực tế;
- Tính toàn diện: Dự án thường không tập trung vào một lĩnh vực cụ thể
mà tích hợp nhiều lĩnh vực hoạt động và kỹ năng, giúp trẻ em phát triển một cách
toàn diện;
- Tính cá nhân hóa: Trẻ em thường được chọn chủ đề, phương pháp làm
việc và định hình quá trình học tập của mình theo cách phù hợp nhất, nhằm bộc
lộ tiềm năng cá nhân của trẻ;
- Tính hợp tác và làm việc nhóm: Hoạt động dự án thường đòi hỏi hợp tác
và làm việc nhóm, giúp trẻ phát triển kỹ năng giao tiếp, làm việc nhóm và giải
quyết vấn đề;
- Khả năng tự quản lý học tập: Trẻ học cách tự quản lý thời gian, tài
1398
nguyên và quá trình học tập của mình trong dự án, từ việc lập kế hoạch đến việc
đánh giá và cải thiện kết quả;
- Tính sáng tạo và tư duy logic: Hoạt động dự án học tập khuyến khích
trẻ phát triển tư duy logic và sáng tạo thông qua việc giải quyết các vấn đề và
tìm kiếm giải pháp mới;
- Sự phản hồi và điều chỉnh: Trẻ thường nhận được phản hồi và đánh giá
thường xuyên từ GV để cải thiện quá trình làm việc của mình và của nhóm trong
quá trình thực hiện các hoạt động của dự án;
- Sự tham gia của cộng đồng: Hoạt động dạy học dự án khuyến khích sự
cộng tác của phụ huynh và các tổ chức xã hội tại địa phương hỗ trợ các hoạt động
học tập của trẻ nhằm tạo điều kiện tốt nhất cho sự phát triển toàn diện của trẻ.
Dạy học/Học tập theo dự án đã được nhiều tác giả trong nước nghiên cứu
vận dụng vào quá trình dạy học ở phổ thông. Đối với GDMN, Nguyễn Tuấn Vĩnh
và cs. (2018) đã chỉ ra mục đích, đặc trưng cơ bản, các ưu điểm của dạy học theo
dự án đối với trẻ mầm non, quy trình dạy học theo dự án cho trẻ mầm non. Tuy
nhiên các công trình trên nghiên cứu một cách độc lập hai vấn đề: phát triển
CTGD nhà trường và tiếp cận dự án học tập, chưa đi sâu vào nghiên cứu việc
phát triển CTGD nhà trường theo tiếp cận các dự án học tập cho GDMN.
Hình 1. Quy trình xây dựng dự án học tập
Có thể thấy, dạy học dự án là các hoạt động học tập hoặc nghiên cứu được
thiết kế để đạt được một mục tiêu học tập cụ thể. Dạy học dự án thường bao gồm
việc nghiên cứu, xây dựng kiến thức, phân tích thông tin và thực hiện các nhiệm
vụ cụ thể liên quan đến một chủ đề hoặc một loạt các chủ đề. Dạy học dự án có
thể diễn ra ở nhiều mức độ khác nhau về thời gian, quy mô, đối tượng.
1. GIAI ĐOẠN
CHUẨN BỊ
2. GIAI ĐOẠN
TIẾP CẬN
3. GIAI ĐOẠN
THỰC HIỆN
4. GIAI ĐOẠN
ĐÁNH GIÁ VÀ
ĐIỀU CHỈNH
