1409
XÂY DỰNG BÀI HỌC STEM VÀO DẠY HỌC MẠCH NỘI DUNG
THỦ CÔNG - KỸ THUẬT Ở TIỂU HỌC
Hồ Văn Thùy
Trường Đại học sư phạm Huế
TÓM TẮT
Tích hợp giáo dục STEM vào dạy học là một phương pháp giáo dục nhằm
kết nối các lĩnh vực khoa học, toán học và công nghệ, kỹ thuật thực hành. Thông
qua hoạt động thực hành và trải nghiệm, thiết kế, sử dụng các loại vật liệu, học
sinh phát triển kỹ năng làm việc nhóm, giao tiếp và hợp tác với bạn bè. Trên cơ
sở mạch nội dung Thủ công - Kỹ thuật, giáo dục STEM được tích hợp bằng cách
xây dựng bài học cụ thể và xác định mục đích yêu cầu cần đạt cho mỗi bài học
STEM nhằm nâng cao năng lực sáng tạo cho học sinh, làm phong phú thêm
chương trình giảng dạy, giúp học sinh hứng thú hơn với việc học tập và chuẩn bị
tốt hơn cho những cấp học tiếp theo.
Từ khóa: Giáo dục STEM; công nghệ; dạy học thủ công - kỹ thuật; giáo
dục phổ thông; tích hợp
1. Giới thiệu
Giáo dục STEM hiện nay đang ngày càng được chú trọng và phát triển.
Tuy nhiên, để thực sự phát huy hiệu quả, cần có sự đầu tư đúng mức từ các cơ
quan giáo dục, sự hỗ trợ từ cộng đồng và sự sáng tạo, nhiệt huyết của các giáo
viên. Giáo dục STEM tạo cơ hội để học sinh tích hợp kiến thức, kỹ năng ở các
môn học đặc thù như: Tự nhiên - Xã hội, Khoa học, Toán, Mỹ thuật, Công nghệ,
từ đó học sinh tiếp nhận, vận dụng hiệu quả những kiến thức, kỹ năng có được
để giải quyết các vấn đề sáng tạo ở mỗi chủ đề giáo dục STEM. Nhờ vậy, học
sinh có cơ hội trải nghiệm, khám phá thực tế cuộc sống, có những hiểu biết ban
đầu liên quan đến lĩnh vực STEM (Bộ Giáo dục và Đào tạo, 2018a).
Dạy học công nghệ ở tiểu học nhằm: (1) giúp học sinh làm quen với các
khái niệm cơ bản về công nghệ, bước đầu hình thành và phát triển năng lực công
nghệ trên cơ sở 2 mạch nội dung: Công nghệ và đời sống, Thủ công - Kỹ thuật;
(2) khơi gợi sự hứng thú ở học sinh phát triển tư duy, giải quyết vấn đề và sáng
tạo; (3) Học sinh sử dụng được một số sản phẩm công nghệ thông dụng trong gia
đình đúng cách, an toàn; (4) thiết kế được sản phẩm thủ công đơn giản, trao đổi
1410
được một số thông tin về các sản phẩm công nghệ trong phạm vi gia đình, nhà
trường (Bộ Giáo dục và Đào tạo, 2018b).
Trên cơ sở mạch nội dung Thủ công - Kỹ thuật (lớp 4), chúng tôi mạnh
dạn đề xuất xây dựng bài học STEM và xác định yêu cầu cần đạt của bài học,
đáp ứng yêu cầu khoa học của bộ môn, nội dung bài học, phù hợp với đối tượng,
đem lại sự hứng thú và tích cực cho học sinh.
2. Phương pháp nghiên cứu
2.1. Nghiên cứu tài liệu
Để thực hiện bài viết, chúng tôi đã tìm hiểu các tài liệu liên quan đến chủ
đề nghiên cứu bao gồm bài báo, sách, bài báo khoa học, tài liệu điện tử, các tài
liệu khác. Trên cơ sở phân tích và tổng hợp để có nhận định và kết luận.
2.2. Phỏng vấn khảo sát
Để đảm bảo cơ sở thực tiễn cho quá trình nghiên cứu, chúng tôi chọn 2
trường trên điạ bàn của địa phương là Trường Tiểu học Lý Thường Kiệt, TP. Huế;
Trường Tiểu học Vỹ Dạ, TP. Huế. Nghiên cứu tiến hành phỏng vấn, trao đổi, chia
sẻ với giáo viên để hiểu rõ hơn về quan điểm và kinh nghiệm, kết hợp phân tích
dữ liệu phỏng vấn.
2.3. Thực nghiệm, đánh giá
Tiến thành thực nghiệm thông qua dạy học trên lớp, thử nghiệm phương
pháp giảng dạy, dụng cụ, vật liệu, tổ chức hoạt động… thực hiện điều chỉnh cần
thiết từ những phản hồi của giáo viên học sinh để tối ưu hoá tài liệu, kế hoạch bài
dạy. Kết quả thực nghiệm là cơ sở xác định tính khả thi của việc xây dựng bài học
STEM vào dạy học mạch nội dung Thủ công - Kỹ thuật (môn Công nghệ), từ đó
xem xét khả năng triển khai ở các lớp học khác.
Thông tin về quá trình và kết quả học tập của học sinh được thu thập và
phân tích nhằm xem xét mức độ mà học sinh đã đạt được các mục tiêu học tập.
Việc xác định điểm mạnh và điểm yếu sẽ giúp giáo viên và học sinh nhận ra
những điểm cần cải thiện. Từ đó đưa ra phản hồi kịp thời và cụ thể để cung cấp
thông tin cho việc ra quyết định về mức độ phù hợp, yêu cầu cần đạt của bài học
STEM.
3. Kết quả và thảo luận
3.1. Quan hệ giữa môn Công nghệ với các môn học khác
Bản thân môn Công nghệ kết nối với các môn học khác giúp tạo ra một
trải nghiệm học tập toàn diện và hỗ trợ sự phát triển đa chiều của học sinh trong
nhiều lĩnh vực khác nhau. Những liên kết này giúp tăng cường sự hấp dẫn và
hiệu quả của quá trình học tập, đồng thời giúp học sinh hiểu rõ hơn về cách công
1411
nghệ ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh của cuộc sống hàng ngày, tạo ra một môi
trường học tập đa dạng và phong phú. Dưới đây là một số cách mà môn Thủ
công - Kỹ thuật có thể kết nối với các môn học khác:
Toán học: Trong quá trình thiết kế và xây dựng các sản phẩm thủ công,
học sinh có thể áp dụng kiến thức toán học để đo lường, tính toán diện tích, chu
vi, tỷ lệ và kích thước. Ví dụ, khi vẽ hình, gấp, cắt dán, hoặc xây dựng các mô
hình, học sinh có thể áp dụng các khái niệm toán học cơ bản.
Khoa học: Trong quá trình làm việc với các vật liệu khác nhau và thực
hiện các thí nghiệm đơn giản, học sinh có thể hiểu cấu trúc vật liệu, vật liệu tự
nhiên, vật liệu công nghiệp, vật liệu tái sử dụng, tái chế… tìm hiểu các nguyên
lý khoa học cơ bản, chẳng hạn như hiệu ứng nhiệt, các yếu tố ngoại cảnh tác
động đến cây trồng… Trong các nội dung bài học: Hoa và cây cảnh đối với đời
sống con người; Trồng hoa hoa và cây cảnh trong chậu, học sinh cần phải liên
tưởng và vận dụng kiến thức của các môn học Tự nhiên xã hội, Khoa học… như
vậy Công nghệ có thể hỗ trợ việc thực hành và thí nghiệm trong các bài học khoa
học và ngược lại.
Tin học: Học sinh có thể sử dụng máy tính hoặc thiết bị di động để tìm
kiếm thông tin, xem video, tài liệu, thao tác các phầm mềm trong hoạt động học
tập.
Ngôn ngữ: Môn Thủ công - Kỹ thuật cung cấp cơ hội cho học sinh thực
hành kỹ năng giao tiếp và mô tả thông qua việc giải thích quá trình làm việc và
kết quả của học tập. Học sinh có thể học cách sử dụng ngôn ngữ mô tả ý tưởng,
màu sắc, hình dạng, và chất liệu khi mô tả các sản phẩm.
Mỹ thuật: Thủ công - Kỹ thuật và Mỹ thuật thường có mối quan hệ mật
thiết. Học sinh có thể áp dụng các kỹ thuật và nguyên liệu từ môn Thủ công - Kỹ
thuật vào việc tạo ra các tác phẩm nghệ thuật đa dạng, từ việc vẽ hình, trang trí,
làm móc đan, đến việc xây dựng các sản phẩm 3D.
Giáo dục STEM: Môn Công nghệ ở trường phổ thông có mối quan hệ với
nhiều lĩnh vực giáo dục khác, góp phần thúc đẩy giáo dục stem ở phổ thông, xu
hướng đang được coi trọng ở nhiều quốc gia trên thế giới (Bộ Giáo dục và Đào
tạo, 2018b).
3.2. Vị trí, vai trò của Thủ công - Kỹ thuật trong giáo dục STEM
Quá trình tạo sản phẩm của môn học Công nghệ, nội dung Thủ công - Kỹ
thuật, luôn mang tính tích hợp, gắn với thực tiễn, liên hệ chặt chẽ với toán học
và khoa học. Sản phẩm thường là các đồ vật trang trí, đồ chơi thủ công, hoặc các
vật dụng nhỏ, mô hình đơn giản có tính thực tiễn. Đặc điểm này là cơ sở để tăng
1412
cường ngay trong dạy học môn Công nghệ dựa vào hoạt động thiết kế kỹ thuật,
hoạt động nghiên cứu khoa học kỹ thuật. Trong môn Công nghệ, giáo dục STEM
được thực hiện thông qua dạy học các chủ đề, mạch nội dung, chuyên đề học tập
như: Mô hình điện gió, ngôi nhà thông minh, các mô hình khoa học, các thiết kế
kỹ thuật và công nghệ cho các vấn đề cụ thể, các dự án nghiên cứu khoa học kỹ
thuật. Sản phẩm có thể đa dạng hơn, không chỉ là vật thể vật lý mà còn là các
báo cáo nghiên cứu, các bài thuyết trình hoặc các mô hình số học.
Tự thân môn Công nghệ đã phản ánh 2 lĩnh vực công nghệ và kỹ thuật,
hơn nữa trong quá trình dạy học luôn tích hợp gắn với thực tiễn, có liên hệ chặt
chẽ với toán học và khoa học. Ngoài ra, với đặc thù của kỹ thuật, công nghệ là
hoạt động thiết kế, giải quyết vấn đề và sáng tạo về kiểu mẫu, kiểu dáng màu sắc
và trang trí làm đẹp sản phẩm. Môn công nghệ có lợi thế trong việc giáo dục
hướng nghiệp, trong đó có định hướng nghề STEM. Dạy học Công nghệ quan
tâm định hướng hành động, thực hành, sản phẩm.
Dạy học môn Công nghệ với mạch nội dung Thủ công - Kỹ thuật đóng
vai trò quan trọng trong việc phát triển giáo dục STEM vì những lý do sau đây:
3.2.1. Vị trí của môn Thủ công - Kỹ thuật trong giáo dục STEM
Trong ngữ cảnh giáo dục, STEM chú trọng đến dạy học các môn học
thuộc lĩnh vực STEM theo tiếp cận tích hợp liên môn, gắn với thực tiễn, hình
thành và phát triển phẩm chất, năng lực người học (Bộ Giáo dục và Đào tạo,
2018c).
- Thủ công - Kỹ thuật là một phần cốt lõi của giáo dục STEM: Do đặc
thù của môn học, nội dung Thủ công - Kỹ thuật là một phần không thể thiếu của
giáo dục STEM vì chúng cung cấp những kỹ năng thực tiễn cần thiết cho học
sinh trong quá trình học tập và phát triển.
- Kết nối lý thuyết với thực hành: Các hoạt động thủ công và kỹ thuật
giúp học sinh áp dụng kiến thức lý thuyết vào thực tế, thông qua thực hành từ đó
củng cố và mở rộng hiểu biết về các khái niệm trong khoa học, công nghệ, kỹ
thuật và toán học.
3.2.2. Vai trò của môn Thủ công - Kỹ thuật trong giáo dục STEM
- Phát triển kỹ năng thực hành và tư duy sáng tạo: Học sinh có cơ hội
thực hành những kỹ năng thủ công, kỹ thuật như cắt, dán, lắp ráp, thiết kế và xây
dựng. Những hoạt động này khuyến khích sự sáng tạo và khả năng tư duy độc
lập.
1413
- Khuyến khích giải quyết vấn đề: Thông qua các dự án và bài tập kỹ
thuật, học sinh phải tìm cách giải quyết các vấn đề thực tế, từ đó phát triển khả
năng tư duy phân tích và sáng tạo.
- Tăng cường kỹ năng làm việc nhóm: Nhiều hoạt động thủ công và kỹ
thuật yêu cầu học sinh làm việc theo nhóm, giúp phát triển kỹ năng giao tiếp và
hợp tác, điều này rất quan trọng trong môi trường làm việc thực tế hiện nay.
- Kích thích sự hứng thú và đam mê với các hoạt động STEM: Các hoạt
động thủ công và kỹ thuật thường hấp dẫn và thú vị, giúp học sinh yêu thích và
đam mê học tập các môn học STEM hơn.
- Chuẩn bị cho tương lai nghề nghiệp: Việc học các kỹ năng kỹ thuật từ
sớm giúp học sinh có nền tảng vững chắc để theo đuổi các ngành nghề liên quan
đến STEM trong tương lai.
- Phát triển tư duy hệ thống và kỹ năng quản lý dự án: Học sinh học
cách lập kế hoạch, quản lý tài nguyên và thời gian để hoàn thành các dự án thủ
công và kỹ thuật, giúp phát triển tư duy hệ thống và kỹ năng quản lý dự án.
Vì những đặc điểm đặc thù nói trên, môn Công nghệ với mạch nội dung
Thủ công - Kỹ thuật có một vị trí đặc biệt và đóng vai trò thiết yếu trong việc
thúc đẩy giáo dục STEM. Chúng không chỉ cung cấp kỹ năng thực hành mà còn
kích thích sự sáng tạo, phát triển tư duy giải quyết vấn đề và chuẩn bị cho học
sinh những kỹ năng cần thiết trong thế kỷ 21 (Bộ Giáo dục và Đào tạo, 2023).
3.3. Thực tiễn tích hợp giáo dục STEM vào dạy học Thủ công - Kỹ thuật ở tiểu
học
Việc tích hợp giáo dục STEM vào dạy học Thủ công - Kỹ thuật ở bậc tiểu
học đang trở thành một xu hướng giáo dục đang phát triển mạnh mẽ tại Việt
Nam, mang lại nhiều lợi ích cho học sinh. Mặc dù đã đạt được những kết quả
đáng kể, nhưng quá trình này vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức và hạn chế.
Dưới đây là một số đặc điểm cụ thể của thực trạng này:
3.3.1. Nhận thức và hiểu biết về giáo dục STEM
Nhiều giáo viên và nhà quản lý giáo dục ở bậc tiểu học đã nhận thức rõ
hơn tầm quan trọng của việc tích hợp giáo dục STEM vào dạy học Thủ công -
Kỹ thuật. Họ hiểu rằng việc này sẽ giúp học sinh phát triển toàn diện các kỹ năng
cần thiết trong bối cảnh xã hội ngày nay. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều giáo viên
chưa nắm vững được khái niệm và cách thức tích hợp giáo dục STEM một cách
hiệu quả. Mức độ phổ biến của giáo dục STEM không đồng đều, chủ yếu tập
trung ở các thành phố lớn và các trường tư thục. Ở vùng nông thôn và các trường
công lập, việc triển khai giáo dục STEM còn gặp nhiều khó khăn.
