Phát triển kinh tế tri thức - sự lựa chọn tất yếu của Việt Nam hiện nay

Lê Thị Sự<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 98(10): 91 - 96<br /> <br /> PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRI THỨC – SỰ LỰA CHỌN TẤT YẾU<br /> CỦA VIỆT NAM HIỆN NAY<br /> Lê Thị Sự*<br /> Trường Đại học Khoa học – ĐH Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Bài viết phân tích một cách khái quát về quá trình hình thành, khái niệm và đặc trưng của kinh tế<br /> tri thức. Từ đó tác giả phân tích xu hướng phát triển kinh tế theo cách thức của kinh tế tri thức ở<br /> các nước phát triển hiện nay. Theo xu thế chung đó, sự lựa chọn của Việt Nam theo xu hướng kinh<br /> tế tri thức trong quá trình phát triển kinh tế là một yêu cầu tất yếu và khách quan để có thể đưa đất<br /> nước thoát khỏi tình trạng nghèo nàn, lạc hậu, đưa Việt Nam sớm trở thành một nước công nghiệp<br /> phát triển.<br /> Từ khóa: Kinh tế tri thức; xu hướng phát triển; quá trình hội nhập, toàn cầu hóa; chiến lược phát triển<br /> <br /> Kinh tế tri thức (KTTT) là một khái niệm mới<br /> xuất hiện, nó được hiểu như một giai đoạn<br /> phát triển mới, cao hơn của nền kinh tế nhân<br /> loại. Mặc dù mới xuất hiện, nhưng với tốc độ<br /> phát triển nhanh chóng của mình, KTTT đã<br /> làm thay đổi một cách căn bản và sâu sắc cục<br /> diện nền kinh tế thế giới. Với sự xuất hiện của<br /> công nghệ sinh học, công nghệ năng lượng,<br /> công nghệ vật liệu mới, đặc biệt là sự xuất<br /> hiện của công nghệ thông tin, nền kinh tế thế<br /> giới đã có những bước nhảy vọt mạnh mẽ<br /> chưa từng có trong lịch sử. Ở các nước như<br /> Mỹ, Nhật Bản, Hà Lan…, việc phát triển theo<br /> xu hướng tri thức hóa nền kinh tế đã làm cho<br /> nền kinh tế của họ phát triển vượt xa nền kinh<br /> tế của các nước kém phát triển. Việt Nam<br /> đang là một quốc gia đang trên con đường<br /> công nghiệp hóa, hiện đại hóa, việc lựa chọn<br /> con đường phát triển của KTTT là một yêu<br /> cầu khách quan của thời đại, nếu không,<br /> chẳng những chúng ta không thể “đi tắt, đón<br /> đầu” được mà nền kinh tế sẽ càng tụt hậu hơn<br /> so với nền kinh tế thế giới.*<br /> KHÁI NIỆM VÀ ĐẶC TRƯNG CỦA<br /> KINH TẾ TRI THỨC<br /> Khái niệm kinh tế tri thức<br /> Cuộc cách mạng khoa học – công nghệ hiện<br /> đại là tiền đề cho sự hình thành và phát triển<br /> nền kinh tế tri thức. Với ba phát minh vĩ đại<br /> của trí tuệ nhân loại nửa đầu thế kỷ XX:<br /> Thuyết tương đối của Anhxtanh, Thuyết<br /> *<br /> <br /> Tel: 01256 356666, Email; lesudhkhtn@gmail.com<br /> <br /> lượng tử của Blăngcơ và phát hiện ra mật mã<br /> di truyền của Oatxơn và Gricơ đã mở đầu cho<br /> một thời kỳ mới của khoa học và công nghệ<br /> hiện đại. Từ đây, đã tạo ra một hệ thống công<br /> nghệ mới, đó là các công nghệ vi điện tử, máy<br /> tính, quang điện, laze, vật liệu mới, hạt nhân,<br /> gen, tế bào…<br /> Đến giữa thập kỷ 70 của thế kỷ XX, cuộc<br /> cách mạng khoa học – công nghệ chuyển sang<br /> giai đoạn mới, giai đoạn bùng nổ công nghệ.<br /> Từ đó tạo ra một cuộc chạy đua ráo riết để<br /> chiếm lĩnh công nghệ cao trước thiên niên kỷ<br /> mới. Cuộc cách mạng công nghệ này đã tạo<br /> nên bộ mặt mới của nền kinh tế, tạo tiền đề<br /> hình thành KTTT và xã hội thông tin.<br /> Trong nền kinh tế mới này, tri thức và thông<br /> tin đã trở thành yếu tố sản xuất quan trọng<br /> nhất, hơn cả vốn, nguyên, nhiên liệu và năng<br /> lượng. Ngày nay, sự xuất hiện của các ngành<br /> công nghệ cao như công nghệ sinh học, công<br /> nghệ vật liệu mới, công nghệ năng lượng và<br /> công nghệ thông tin đã phát triển rất mạnh<br /> mẽ, trở thành trụ cột của các nền kinh tế, tạo<br /> ra những biến đổi to lớn trong lực lượng sản<br /> xuất và toàn bộ xã hội loài người.<br /> Các chuyên gia của tổ chức Liên hợp quốc dự<br /> đoán, vào khoảng những năm 2030, ở các<br /> quốc gia phát triển, nền KTTT về cơ bản sẽ<br /> hình thành, và đến cuối thế kỷ XXI, nhân loại<br /> sẽ bước vào thời đại KTTT.<br /> Những năm gần đây, người ta đã dùng nhiều<br /> tên gọi khác nhau để chỉ giai đoạn phát triển<br /> mới của nền kinh tế này như: “Kinh tế thông<br /> 91<br /> <br /> Lê Thị Sự<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> tin”, “kinh tế mạng”, “kinh tế số”; “Kinh tế<br /> học hỏi”; “Kinh tế dựa vào tri thức”, “kinh tế<br /> dẫn dắt bởi tri thức”, “kinh tế tri thức”.<br /> Trong số các tên gọi trên, “kinh tế tri thức” là<br /> tên gọi thường được dùng nhất. Tổ chức<br /> OECD (Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế)<br /> chính thức dùng từ năm 1996. Cách gọi này<br /> nói lên được nội dung của nền kinh tế mới<br /> xuất hiện này. Theo tổ chức này, KTTT được<br /> định nghĩa là những nền kinh tế dựa trực tiếp<br /> vào việc sản xuất, phân phối và sử dụng tri<br /> thức, thông tin [5; 98]. Tức là việc sản xuất,<br /> phân phối và sử dụng tri thức giữ vai trò<br /> quyết định trong phát triển kinh tế, tạo ra của<br /> cải vật chất, nâng cao chất lượng cuộc sống..<br /> Ngoài ra còn có nhiều cách hiểu khác nhau về<br /> nền kinh tế mới này. Tuy nhiên, tất cả cách<br /> tiếp cận đó đều xoay quanh định nghĩa khái<br /> quát của tổ chức OECD.<br /> Đặc trưng của kinh tế tri thức<br /> Hiện nay, khi nhận định về đặc trưng của<br /> KTTT, các ý kiến phần lớn là giống nhau, chỉ<br /> khác nhau ở số lượng các đặc trưng. Dưới<br /> đây, chúng tôi xin trình bày một số đặc trưng<br /> chủ yếu của nền KTTT như sau:<br /> Đặc trưng cơ bản nhất của KTTT đó là nền<br /> kinh tế dựa chủ yếu vào tri thức hay tri thức<br /> trở thành nguồn lực có ý nghĩa quyết định<br /> nhất đến sự phát triển kinh tế - xã hội. Khác<br /> với các nền kinh tế đã có trong lịch sử (nền<br /> kinh tế nông nghiệp, nền kinh tế công<br /> nghiệp), tri thức là nguồn lực có vị trí quyết<br /> định nhất của sản xuất, là động lực quan<br /> trọng nhất cho sự phát triển kinh tế trong nền<br /> kinh tế tri thức.<br /> Trong nền KTTT, tri thức tham gia vào quá<br /> trình quản lý, điều khiển sản xuất, đồng thời<br /> trực tiếp là một thành tố trong các sản phẩm<br /> cũng như nguyên liệu sản xuất. Ngày nay,<br /> đúng như dự báo của C.Mác: Tri thức trở<br /> thành lực lượng sản xuất trực tiếp. Xu hướng<br /> này ngày càng được thấy rõ, có hơn 50%<br /> GDP hàng năm của các nước OECD có<br /> nguồn gốc từ tri thức, có tới 60% công nhân<br /> Mỹ là công nhân tri thức, trong cơ cấu giá trị<br /> các sản phẩm, giá trị của nó được cấu thành<br /> 92<br /> <br /> 98(10): 91 - 96<br /> <br /> từ tri thức chiếm 70% – 80%, thậm chí có<br /> những sản phẩm còn cao hơn.<br /> Nền KTTT mang tính chất toàn cầu. Quá<br /> trình phát triển khoa học công nghệ, nhất là<br /> công nghệ thông tin và truyền thông, phát<br /> triển KTTT, cùng với quá trình phát triển<br /> thương mại, thị trường và quá trình toàn cầu<br /> hóa, nhất thể hóa các nền kinh tế là những<br /> quá trình đi liền nhau, gắn quyện với nhau,<br /> tác động qua lại, thúc đẩy nhau phát triển.<br /> Ngày nay, sự sản sinh ra, truyền bá và sử<br /> dụng tri thức không còn nằm trong phạm vi<br /> biên giới một quốc gia. Nền KTTT ra đời<br /> trong điều kiện nền kinh tế thế giới toàn cầu<br /> hóa; bất cứ ngành sản xuất nào, dịch vụ nào<br /> cũng đều dựa vào nguồn cung ứng từ nhiều<br /> nước và được tiêu thụ trên toàn thế giới.<br /> Người ta thường gọi nền KTTT là nền kinh tế<br /> toàn cầu hóa nối mạng, hay là nền kinh tế<br /> toàn cầu dựa vào tri thức.<br /> Phương thức phát triển cơ bản của nền KTTT<br /> là xã hội học tập, học tập suốt đời cho mọi<br /> người. Để có được tri thức, mọi người cần<br /> học tập thường xuyên hơn nữa, có tổ chức và<br /> dưới nhiều hình thức, mới có thể tiếp thu và<br /> biến tri thức chung thành cái của mình. Hơn<br /> nữa, muốn sử dụng tri thức chung như một<br /> loại hàng hóa thông thường, mỗi người lại<br /> phải biết chuyển hóa những tri thức đó thành<br /> kỹ năng. Với nền KTTT, việc có được nhiều<br /> hay ít tri thức là do quá trình học tập, tiếp thu<br /> tri thức và năng lực chuyển hóa tri thức của<br /> mỗi người.<br /> Nền KTTT là nền kinh tế phát triển bền vững<br /> và thân thiện với môi trường. Trong nền<br /> KTTT, sự phát triển của nó là dựa trên cơ sở<br /> kinh tế công nghệ cao, sử dụng một cách hợp<br /> lý, hiệu quả các nguồn tài nguyên và không<br /> gây ô nhiễm môi trường sống của con người,<br /> đồng thời khai phá nguồn tài nguyên thiên<br /> nhiên còn chưa được tận dụng hết để thay thế<br /> nguồn tài nguyên thiên nhiên quý hiếm đang<br /> gần cạn kiệt. Ví dụ, hiện nay nguồn năng<br /> lượng hóa thạch đang gây ô nhiễm nặng nề,<br /> với mối đe dọa về sự cạn kiệt dầu khí (giá dầu<br /> hiện nay có lúc đã lên đến hơn<br /> 130USD/thùng) đang là nguy cơ đối với tính<br /> bền vững, thì nhờ hệ thống công nghệ cao,<br /> <br /> Lê Thị Sự<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> nền KTTT có thể chuyển sang hệ năng lượng<br /> mới rẻ tiền và phân phối đồng đều như năng<br /> lượng mặt trời, năng lượng nhiệt hạch…,<br /> và nhân loại sẽ bước vào thời kỳ phát triển<br /> bền vững.<br /> Nền KTTT làm biến đổi cơ bản thị trường<br /> truyền thống. KTTT sinh ra trong điều kiện<br /> của nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa và<br /> hàng hóa tri thức ngày càng trở nên áp đảo<br /> trong thị thị trường đó. Tình hình này dẫn đến<br /> những thay đổi cơ bản trong thị trường truyền<br /> thống. Trước hết là vấn đề tài sản vô hình<br /> ngày càng trở thành vốn đầu tư chính. KTTT<br /> tất nhiên cũng cần các loại vốn thông thường<br /> (tiền, tài sản), nhưng thông tin, tri thức, tài<br /> sản trí tuệ, vốn người ngày càng trở nên quan<br /> trọng áp đảo (so với vốn tiền). Trong nền kinh<br /> tế Mỹ hiện nay, ở các doanh nghiệp công<br /> nghệ cao (Công nghệ phần mềm, viễn<br /> thông…), số vốn vô hình chiếm tới trên 60%<br /> tổng số vốn hữu hình (tiền, tài sản).<br /> KTTT làm thay đổi cơ cấu xã hội và thang giá<br /> trị xã hội. Trong nền KTTT, thành phần lao<br /> động dịch vụ tăng mạnh (có thể lên tới 80% 85%), thành phần công nghiệp giảm xuống<br /> dưới 10% - 15% và lao động nông nghiệp chỉ<br /> còn khoảng dưới 5%. Những người lao động<br /> tri thức chiếm tỷ lệ rất cao (≈70%), trong số<br /> đó, những công nhân tri thức tuy ít nhưng có<br /> trình độ và vai trò quyết định trong sản xuất.<br /> Trong xã hội xuất hiện các cộng đồng dân cư<br /> kiểu mới. Đó là các tổ hợp vừa sản xuất, vừa<br /> nghiên cứu, học tập, các làng khoa học, các<br /> công viên khoa học, các vườn ươm khoa học,<br /> …được xây dựng.<br /> KINH TẾ TRI THỨC – CƠ HỘI VÀ<br /> THÁCH THỨC VỚI VIỆT NAM<br /> Thực trạng kinh tế tri thức ở Việt Nam<br /> hiện nay<br /> Nắm bắt được xu thế vận động của thời đại,<br /> ngay từ đầu Đảng ta đã rất coi trọng việc tạo<br /> ra động lực cho việc hình thành và phát triển<br /> KTTT. Tuy nhiên, hiện nay về cơ bản nền<br /> kinh tế Việt Nam vẫn là nền kinh tế mang<br /> những dấu ấn của kinh tế nông nghiệp, đang<br /> chuyển dần sang kinh tế công nghiệp. Vị trí<br /> của Việt Nam trong nền kinh tế tri thức toàn<br /> cầu là rất thấp. Những chỉ số về kinh tế tri<br /> <br /> 98(10): 91 - 96<br /> <br /> thức của Việt Nam đều ở nửa dưới của bảng<br /> xếp hạng. Chỉ số chung về KTTT (KEI) của<br /> Việt Nam hiện đang là 3,51, trong khi đó chỉ<br /> số KEI của một số nước trong khu vực là rất<br /> cao: Singapore là 8,44; Malaysia là 6,07; Thái<br /> Lan là 5,52 [6].<br /> Cơ cấu kinh tế - lao động của Việt Nam hiện<br /> nay vẫn là lạc hậu: tỷ trọng các ngành dịch<br /> vụ, công nghiệp trong GDP còn hạn chế,<br /> ngành nông nghiệp còn cao (năm 2010, nông<br /> nghiệp chiếm 20,6% GDP, công nghiệp<br /> 41,1% và dịch vụ 38,3%). Cơ cấu lao động<br /> cũng chưa chuyển biến mạnh mẽ: lao động<br /> trong lĩnh vực nông nghiệp còn chiếm tỷ<br /> trọng rất cao, chất lượng lao động còn nhiều<br /> hạn chế. Trong khi đó hiện nay ở Mỹ khoảng<br /> 80% lực lượng lao động làm việc trong các<br /> ngành dịch vụ, nghiên cứu, ứng dụng và<br /> triển khai.<br /> Thời cơ và thách thức của Việt Nam khi<br /> phát triển kinh tế tri thức<br /> Trong xu thế phát triển mạnh mẽ của cuộc<br /> cách mạng khoa học – công nghệ và toàn cầu<br /> hóa hiện nay, các nước đang phát triển như<br /> Việt Nam có nhiều cơ hội nắm bắt các tri thức<br /> mới, công nghệ mới để rút ngắn quá trình<br /> công nghiệp hóa, hiện đại hóa nền kinh tế.<br /> Những bài học kinh nghiệm được rút ra từ các<br /> mô hình kinh tế đi trước cùng với việc biết<br /> phát huy nội lực và những lợi thế so sánh,<br /> tranh thủ nguồn ngoại lực sẽ giúp chúng ta có<br /> những bước đi phù hợp để phát triển nền kinh<br /> tế tri thức ở Việt Nam. Đó là một thời cơ lớn<br /> của đất nước.<br /> Tuy nhiên, Việt Nam bước vào xây dựng nền<br /> KTTT với điểm xuất phát thấp, còn nhiều<br /> thách thức rất gay gắt cần được khắc phục<br /> trong quá trình phát triển. Đó là những thách<br /> thức nảy sinh từ thực trạng nền kinh tế còn<br /> non yếu của chúng ta đứng trước bối cảnh nền<br /> kinh tế thế giới đang trong quá trình toàn cầu<br /> hóa mạnh mẽ, do chủ nghĩa tư bản chi phối,<br /> làm gia tăng nhanh khoảng cách phát triển và<br /> khoảng cách giàu nghèo giữa các quốc gia,<br /> làm cho các mâu thuẫn xã hội ngày càng sâu<br /> sắc và gay gắt.<br /> Việt Nam bước vào KTTT trong khi sự chênh<br /> lệch về công nghệ với các nước phát triển là<br /> 93<br /> <br /> Lê Thị Sự<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> rất xa, những lợi thế về tài nguyên và nguồn<br /> lao động rẻ không còn là ưu thế, trong khi đó,<br /> chúng ta lại phải đi mua các sản phẩm công<br /> nghệ với giá rất cao. Mặt khác, các nước giàu<br /> đang dần đẩy các công nghiệp tốn nhiều năng<br /> lượng, nguyên liệu, và gây ô nhiễm sang các<br /> nước đang phát triển dưới hình thức đầu tư,<br /> khiến cho nguy cơ rủi ro của nền kinh tế<br /> chúng ta ngày càng lớn. Cộng vào đó là nạn<br /> chảy máu chất xám làm cho Việt Nam mất đi<br /> một nguồn lực đáng kể….<br /> TÍNH TẤT YẾU CỦA VIỆC PHÁT<br /> TRIỂN KINH TẾ TRI THỨC Ở VIỆT<br /> NAM HIỆN NAY<br /> Kinh tế tri thức – xu thế phát triển của nền<br /> kinh tế thế giới<br /> Bản chất, đặc điểm cũng như biểu hiện của<br /> KTTT đã chứng tỏ rằng nền KTTT không<br /> phải là sự kỳ vọng hay mơ ước viển vông, mà<br /> đó là một xu thế vận động, phát triển được<br /> hiện thực hóa khá nhanh. Lực lượng sản xuất<br /> vốn là yếu tố động, cách mạng, vì thế nó<br /> không ngừng phát triển theo hướng tích cực,<br /> làm cho nền kinh tế chuyển biến từ kinh tế<br /> nông nghiệp đến kinh tế công nghiệp và ngày<br /> nay đang chuyển dần lên KTTT. KTTT là giai<br /> đoạn phát triển cao của lực lượng sản xuất,<br /> cũng như các nền kinh tế trước nó, KTTT là<br /> sự phát triển tất yếu của lực lượng sản xuất.<br /> Khi lực lượng sản xuất chủ yếu dựa vào lao<br /> động thủ công và đất đai thì ra đời nền kinh tế<br /> nông nghiệp, khi sản xuất dựa chủ yếu vào<br /> máy móc và tài nguyên thiên nhiên thì ra đời<br /> kinh tế công nghiệp, đến khi sự sản xuất ra<br /> của cải vật chất dựa chủ yếu vào tri thức thì ra<br /> đời KTTT.<br /> Đã gọi là xu thế khách quan thì không thể<br /> quay lưng lại hay từ chối nó mà có thể phát<br /> triển được. Nhờ sớm biết sử dụng tri thức để<br /> phát triển mà nền kinh tế của các nước phát<br /> triển đã vượt xa các nước đang phát triển cả<br /> về trình độ và tốc độ phát triển. Do tính linh<br /> hoạt, hiệu quả cao, các sáng kiến, phát minh<br /> khoa học xuất hiện ngày càng nhiều và điều<br /> quan trọng hơn là chúng được phổ biến cực<br /> nhanh trên diện rộng thông qua mạng internet<br /> siêu cao tốc đã tạo ra sự bứt phá nhanh trong<br /> tăng trưởng kinh tế. Theo tính toán của giới<br /> 94<br /> <br /> 98(10): 91 - 96<br /> <br /> chuyên môn, chỉ tính riêng quá trình chuyển<br /> giao công nghệ được rút ngắn, có thể đẩy mức<br /> tăng trưởng kinh tế thế giới lên đến 1% hằng<br /> năm, tương đương với 300 tỷ USD và còn cao<br /> gấp bội theo mức gia tăng của tổng sản phẩm<br /> thế giới trong thế kỷ 21. Thành quả của<br /> KTTT là rất to lớn; bởi vậy, việc nắm bắt<br /> được xu thế phát triển của nền KTTT, đưa ra<br /> được những đối sách thích hợp trong chiến<br /> lược phát triển kinh tế có ý nghĩa vô cùng<br /> quan trọng đối với triển vọng phát triển của<br /> mỗi quốc gia hiện nay.<br /> Các nước đang phát triển hiện nay đang đứng<br /> trước những cơ hội mới, đồng thời cũng gặp<br /> không ít thách thức. Cơ hội lớn nhất là thông<br /> qua KTTT để đón đầu các công nghệ hiện đại<br /> sử dụng vào phát triển kinh tế - xã hội. Nếu<br /> nắm bắt được cơ hội lớn này, các nước đang<br /> phát triển có thể nhanh chóng bứt phá vươn<br /> lên, rút ngắn khoảng cách với các nước phát<br /> triển để không rơi vào nguy cơ tụt hậu. Xu thế<br /> toàn cầu hóa do KTTT đặt ra cho phép các<br /> nước chậm phát triển thực hiện chủ trương đa<br /> phương hóa quan hệ kinh tế và khoa học công<br /> nghệ với thế giới. Trên nền tảng quan hệ kinh<br /> tế, các nước chậm phát triển có khả năng chủ<br /> động khai thác những thành tựu khoa học<br /> công nghệ tiên tiến của các cường quốc trên<br /> thế giới.<br /> Kinh tế tri thức – sự lựa chọn của Việt Nam<br /> KTTT xuất hiện với tiền đề của cuộc cách<br /> mạng khoa học và công nghệ hiện đại đang<br /> trở thành khuynh hướng tất yếu và khách<br /> quan của nền kinh tế thế giới trong thời đại<br /> ngày nay. Bất kỳ một nền kinh tế nào muốn<br /> tồn tại và phát triển được thì cũng không có<br /> con đường nào khác ngoài hướng cho nền<br /> kinh tế của mình đi theo cách thức phát triển<br /> mà nền KTTT yêu cầu. Đặc biệt, sự xuất hiện<br /> và phát triển của nền kinh tế mới này lại gắn<br /> liền với quá trình toàn cầu hóa. Do vậy, phát<br /> triển KTTT đồng thời phải đưa nền kinh tế<br /> hội nhập vào quá trình này. Không thể phát<br /> triển KTTT mà lại từ chối toàn cầu hóa và<br /> ngược lại, không thể tham gia vào quá trình<br /> toàn cầu hóa mà lại không phát triển KTTT.<br /> Việt Nam là một quốc gia đang phát triển,<br /> tham gia vào nền kinh tế thế giới với điểm<br /> <br /> Lê Thị Sự<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> xuất phát thấp, chúng ta cũng như các nước<br /> đang phát triển khác, đứng trước hai khả<br /> năng: hoặc biết tranh thủ thời cơ, có đường<br /> lối và chiến lược phát triển đúng, thông minh<br /> sáng tạo thì hoàn toàn có thể vươn lên, đi<br /> nhanh, sớm khắc phục tình trạng kém phát<br /> triển, sớm tiến kịp các nước đi trước; hoặc<br /> không đủ bản lĩnh chớp lấy thời cơ thì đất<br /> nước không thể thoát khỏi tình trạng nghèo<br /> nàn, tụt hậu ngày càng xa hơn, thậm chí bị gạt<br /> ra ngoài lề con đường phát triển của nền kinh<br /> tế thế giới.<br /> Do đó, đứng trước ngưỡng cửa của nền<br /> KTTT, ở Việt Nam vẫn có những quan điểm<br /> trái chiều. Có người ủng hộ xu thế mới này<br /> nhưng cũng có người không tin tưởng vào<br /> khả năng hội nhập của nền kinh tế nước ta.<br /> Nhận thức rõ được xu thế của thời đại, Đảng<br /> ta đã không ngừng đưa ra những chính sách<br /> đổi mới kịp thời, trở thành những chiến lược<br /> đúng đắn cho con đường đi lên của Việt Nam.<br /> Tại Đại hội lần thứ IX, Đảng ta đã xác định:<br /> “Thế kỷ XXI sẽ có nhiều biến đổi. Khoa học<br /> và công nghệ sẽ có bước tiến nhảy vọt. KTTT<br /> sẽ có vai trò ngày càng nổi bật trong quá<br /> trình phát triển lực lượng sản xuất” [1; 91].<br /> Đến Đại hội X, Đảng ta chỉ rõ: “Chúng ta<br /> tranh thủ các cơ hội thuận lợi do bối cảnh<br /> quốc tế tạo ra và tiềm năng, lợi thế của nước<br /> ta để rút ngắn quá trình công nghiệp hóa,<br /> hiện đại hóa đất nước theo định hướng xã hội<br /> chủ nghĩa gắn với phát triển KTTT. Phải coi<br /> KTTT là yếu tố quan trọng của nền kinh tế<br /> công nghiệp hóa, hiện đại hóa; phát triển<br /> mạnh các ngành kinh tế và các sản phẩm kinh<br /> tế có giá trị gia tăng cao và dựa nhiều vào tri<br /> thức” [2; 28-29].<br /> Như vậy, Đảng ta đã khẳng định, cần nắm bắt<br /> khoa học công nghệ hiện đại và KTTT để rút<br /> ngắn quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa<br /> đất nước. Muốn rút ngắn phải biết tăng tốc và<br /> biết đi tắt, bỏ qua những bước đi mà các nước<br /> đi trước đã phải đi vòng do lúc đó chưa có<br /> điều kiện. Đảng ta quan niệm, KTTT là một<br /> thực tế khách quan, một trình độ phát triển<br /> của lực lượng sản xuất, nhưng đó không phải<br /> là một hình thái kinh tế - xã hội mới, cũng<br /> không phải là một lĩnh vực kinh tế độc lập,<br /> <br /> 98(10): 91 - 96<br /> <br /> nằm ngoài các ngành kinh tế khác. Do vậy,<br /> chúng ta cần biết vận dụng những thành tựu<br /> của tri thức nhân loại để tiến hành công<br /> nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đưa nền<br /> kinh tế đất nước tiến kịp với nền kinh tế nhân<br /> loại, đồng thời xây dựng một xã hội xã hội<br /> chủ nghĩa công bằng và tiến bộ.<br /> Hội nhập vào nền kinh tế thế giới là một xu<br /> thế tất yếu, vì hiện nay không có một nền<br /> kinh tế nào có thể đứng độc lập mà phát triển<br /> được. Nhưng hội nhập mà không đủ năng lực<br /> nội sinh, không biết tận dụng các yếu tố thuận<br /> lợi của thời đại để phát triển nhanh thì sẽ bị<br /> cuốn hút, đè bẹp. Nguy cơ tụt hậu về kinh tế<br /> so với nhiều nước trong khu vực vẫn là thách<br /> thức to lớn và gay gắt do điểm xuất phát của<br /> Việt Nam quá thấp, lại phải phát triển trong<br /> môi trường cạnh tranh khốc liệt.<br /> Những khó khăn của đất nước khi hội nhập<br /> buộc chúng ta phải có những chiến lược phát<br /> triển phù hợp. Sự xuất hiện của KTTT là vận<br /> hội chưa từng có để Việt Nam đi tắt, đón đầu,<br /> từng bước đuổi kịp các nước tiên tiến trên thế<br /> giới. Muốn làm được điều đó, điều quan trọng<br /> là phải có một thiết chế chính sách cụ thể, phù<br /> hợp cả trong đầu tư phát triển nguồn nhân lực<br /> lẫn chính sách phát triển kinh tế hợp lý, cơ<br /> chế phát triển thông thoáng của hệ thống<br /> chính sách của nhà nước.<br /> KẾT LUẬN<br /> KTTT là vận hội để chúng ta đẩy nhanh công<br /> nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Việt Nam<br /> cần tận dụng cơ hội đó để thực hiện chiến<br /> lược phát triển đi tắt, đón đầu, rút ngắn<br /> khoảng cách, không bị tụt hậu so với nền kinh<br /> tế thế giới. Đi tắt cũng có nghĩa là phải kết<br /> hợp hai quá trình: chuyển từ kinh tế nông<br /> nghiệp sang kinh tế công nghiệp và từ kinh tế<br /> công nghiệp lên KTTT. Ở Việt Nam, hai quá<br /> trình ấy phải tiến hành đồng thời, lồng ghép<br /> vào nhau, hỗ trợ cho nhau. Thực hiện được<br /> điều đó là một khó khăn rất lớn, đồng thời<br /> cũng là một lợi thế của các nước đi sau như<br /> Việt Nam chúng ta.<br /> 95<br /> <br />