Trong bài viết này giới thiệu về khái niệm, cấu trúc, mục tiêu, các biện pháp phát triển năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên THCS. Qua đó góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông mới.
AMBIENT/
Chủ đề:
Nội dung Text: Phát triển năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên trung học cơ sở
- 140 Kỷ yếu hội thảo khoa học
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC TÍCH HỢP CHO GIÁO VIÊN
TRUNG HỌC CƠ SỞ
ThS. Cao Thị Hiên
Khoa Trung học cơ sở, Trường CĐSP Nghệ An
Tóm tắt: Quan điểm chỉ đạo phát triển giáo dục và đào tạo là chuyển mạnh quá
trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện phẩm chất và
năng lực người học. Dạy học tích hợp là một quan điểm giảng dạy hiện đại, góp phần
phát triển năng lực người học có khả năng áp dụng kiến thức để giải quyết hiệu quả
các tình huống thực tế. Trong bài viết này giới thiệu về khái niệm, cấu trúc, mục tiêu,
các biện pháp phát triển năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên THCS. Qua đó góp
phần nâng cao chất lượng giáo dục đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông mới.
I. Đặt vấn đề
Hiện nay, định hướng phát triển giáo dục (GD) và đào tạo là chuyển mạnh từ quá
trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện phẩm chất và
năng lực người học. Điều này đòi hỏi người giáo viên (GV) có những vai trò mới và
thay đổi lớn bên trong những vai trò có tính cố hữu của mình. Tuy nhiên, trên thực tế
vẫn còn không ít giáo viên lúng túng trong việc triển khai tổ chức thực hiện dạy học
tích hợp. Bồi dưỡng, phát triển năng lực dạy học tích hợp (NLDHTH) cho giáo viên
phổ thông trở thành đòi hỏi cấp thiết, là nhiệm vụ quan trọng để thực hiện thành công
đổi mới chương trình, sách giáo khoa, dạy học theo định hướng phát triển năng lực
học sinh.
Trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học (PPDH), việc nghiên cứu, vận dụng
tư tưởng tích hợp vào dạy học ở trường THCS là rất cần thiết, góp phần vào việc nâng
cao chất lượng dạy học, phát triển năng lực và khả năng vận dụng kiến thức cho học
sinh (HS). Bài viết giới thiệu về khái niệm, cấu trúc, các biện pháp phát triển năng lực
dạy học tích hợp ở trường THCS.
II. Phát triển năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên trung học cơ sở
1. Khái niệm tích hợp và dạy học tích hợp
Theo từ điển Giáo dục học: “Tích hợp là hành động liên kết các đối tượng nghiên
cứu, giảng dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc vài lĩnh vực khác nhau trong cùng
một kế hoạch dạy học”.
Trong dạy học (DH) các bộ môn, tích hợp được hiểu là sự kết hợp, tổ hợp các nội
dung từ các môn học, lĩnh vực học tập khác nhau thành một “môn học” mới hoặc lồng
ghép các nội dung cần thiết vào những nội dung vốn có của môn học.
Tích hợp là một trong những quan điểm GD nhằm nâng cao năng lực của người
học, giúp đào tạo những người có đầy đủ phẩm chất và năng lực để giải quyết các vấn
đề của cuộc sống hiện đại.
Từ các định nghĩa trên, có thể hiểu: dạy học tích hợp là quá trình dạy học mà ở đó,
các thành phần năng lực được tích hợp với nhau trên cơ sở các tình huống cụ thể để
hình thành năng lực cho người học.
- Kỷ yếu hội thảo khoa học 141
2. Mục tiêu của dạy học tích hợp
- Giúp cho quá trình học tập của người học thực sự có ý nghĩa, “học đi đôi với
hành” bằng cách gắn học tập với cuộc sống, giải quyết vấn đề trong mối liên hệ với
các tình huống thực tiễn cụ thể;
- Phân biệt được “cái cốt yếu” với “cái ít quan trọng hơn”. Cái cốt yếu là những
năng lực cơ bản cần cho HS vận dụng vào xử lí các tình huống trong cuộc sống, hoặc
đặt tiền đề cho quá trình học tập tiếp theo;
- Dạy học sử dụng kiến thức trong những tình huống cụ thể, thay vì nhồi nhét cho
HS nhiều kiến thức hàn lâm. Dạy học tích hợp chú trọng tập dượtcho HS vận dụng
kiến thức, kĩ năng vào các tình huống thực tiễn, có ích cho cuộc sống;
- Xác lập mối liên hệ giữa các khái niệm đã học. Trong quá trình học tập, HS được
học những môn học khác nhau, tuy nhiên, các em cần biểu đạt khái niệm đã học trong
một hệ thống, trong phạm vi từng môn học hoặc giữa các môn học khác nhau.
3. Cấu trúc của năng lực dạy học tích hợp
Cấu trúc năng lực dạy học tích hợp bao gồm các thành tố sau:
- Năng lực phân tích khả năng dạy học tích hợp:
+ Nhận ra tính tất yếu của dạy học tích hợp ở nhà trường
+ Trình bày và phân tích bản chất, xu hướng của dạy học tích hợp
+ Chọn nội dung tích hợp phù hợp dưới dạng một bài hay một chủ đề
- Năng lực thiết kế và thực hiện dạy học tích hợp:
+ Chọn các phương pháp, hình thức dạy học phù hợp
+ Soạn và triển khai kế hoạch dạy học tính hợp
+ Nêu được các điều kiện để dạy học tích hợp
+ Thực hiện kế hoạch độc lập, sáng tạo
- Năng lực kiểm tra, đánh giá trong dạy học tích hợp:
+ Kết hợp các loại kiểm tra đánh giá
+ Sử dụng đa dạng các công cụ kiểm tra, đánh giá năng lực học sinh
4. Các biện pháp phát triển năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên THCS
Thực tế, GV THCS hầu hết được trang bị những kiến thức chuyên môn sâu của
môn chuyên ngành, nắm được các PPDH cơ bản. Tuy nhiên, họ còn thiếu những năng
lực vận dụng vào tổ chức DH những chủ đề có tính tích hợp. Dưới đây là một số biện
pháp phát triển NLDHTH cho GV THCS:
Biện pháp 1. Nâng cao nhận thức của cán bộ, giáo viên về phát triển năng lực dạy
học tích hợp
* Đối với cán bộ quản lý:
Phải nhận thức rõ tầm quan trọng của việc bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp
của giáo viên. Đồng thời cần xác định rõ hơn về vai trò, trách nhiệm của mình trong
công tác lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý, thực hiện các chế tài để giáo viên học tập, nắm
vững các yêu cầu về phẩm chất năng lực nghề nghiệp, nắm vững các quy định của
nhà nước, ngành, địa phương, các yêu cầu của chuẩn nghề nghiệp. Xác định mục tiêu,
nội dung cần nâng cao nhận thức cho cán bộ và đội ngũ giáo viên. Dự kiến các hình
- 142 Kỷ yếu hội thảo khoa học
thức tổ chức để nâng cao nhận thức cho cán bộ và giáo viên như: học tập, bồi dưỡng
thông qua các lớp bồi dưỡng, tập huấn, thông qua việc tự nghiên cứu, tự bồi dưỡng.
Dự kiến các nguồn lực: con người, phương tiện, kinh phí, thời gian,... cho việc nâng
cao nhận thức.
* Đối với giáo viên:
Phải hiểu rõ nội dung của quy định về chuẩn nghề nghiệp, các tiêu chí của năng
lực dạy học tích hợp, mục đích ban hành và triển khai áp dụng chuẩn để đánh giá năng
lực dạy học tích hợp của giáo viên. Tham gia tập huấn đầy đủ, nghiêm túc, nắm vững
các nội dung đã được tuyên truyền về mục đích, tác dụng của phát triển năng lực dạy
học tích hợp.
Biện pháp 2. Đổi mới công tác lập kế hoạch phát triển năng lực dạy học tích hợp
Kế hoạch (KH) phải thể hiện rõ nội dung, biện pháp phát triển năng lực dạy học
tích hợp, đề ra được thời gian cụ thể thực hiện KH, xác định nội dung và phương thức
thực hiện việc bồi dưỡng cũng như chuẩn bị các điều kiện cho việc hiện thực KH bồi
dưỡng chuẩn hóa cho giáo viên. Kế hoạch phát triển năng lực DHTH phải được các tổ
chuyên môn tham gia đóng góp ý kiến, chỉnh sửa, hoàn thiện. Từng học kỳ, hết năm
học các tổ chuyên môn, giáo viên báo cáo kết quả thực hiện KH, chỉ ra được những
tồn tại, hạn chế cũng như những bất cập trong việc thực hiện KH.
Biện pháp 3: Tổ chức tập huấn, bồi dưỡng nâng cao năng lực dạy học tích hợp của
giáo viên. Xây dựng chủ đề dạy học tích hợp
Muốn tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho giáo viên, trước hết cần
phải khảo sát nhu cầu bồi dưỡng, tập huấn của giáo viên, xem giáo viên họ muốn bồi
dưỡng nội dung gì, thời gian bồi dưỡng, cách thức bồi dưỡng. Tập huấn cho đội ngũ
cán bộ quản lý giáo dục, giáo viên các cấp học, bậc học các vấn đề về chuyên môn,
nghiệp vụ hàng năm theo kế hoạch, nhiệm vụ năm học, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn
bản, toàn diện GD&ĐT. Tổ chức các khóa bồi dưỡng, tập huấn cho tất cả giáo viên
các cấp và đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục về DHTH. Việc tổ chức bồi dưỡng cần
đi vào cái cụ thể, thiết thực, đáp ứng yêu cầu của giáo viên, tránh tình trạng lý luận
chung chung, hình thức.
*Xây dựng chủ đề dạy học tích hợp: Sinh hoạt tổ nhóm chuyên môn cần đưa các
nội dung phân tích bản chất, xu hướng của dạy học tích hợp, vận dụng phối hợp những
kiến thức liên môn như: Vật lí, Sinh học, Toán học, Lịch sử, Địa lý... để chọn nội dung
tích hợp phù hợp dưới dạng một bài hay một chủ đề. Dựa trên khung sơ bộ về con
đường xây dựng các chủ đề tích hợp đã thống nhất, giáo viên phối hợp với nhau để
xây dựng chủ đề tích hợp. Giáo viên báo cáo nội dung chủ đề đã xây dựng, điều chỉnh
theo góp ý của tổ nhóm chuyên môn.
Quy trình xây dựng nội dung, tổ chức dạy học chủ đề tích hợp theo các bước sau:
Bước 1: Rà soát chương trình, sách giáo khoa, lựa chọn chủ đề dạy học tích hợp
Bước 2: Xây dựng mục tiêu dạy học của chủ đề dạy học tích hợp
Bước 3: Xác định những kiến thức cần thiết để giải quyết vấn đề. Xây dựng nội
dung các hoạt động dạy học của chủ đề, thiết bị dạy học và cơ sở tích hợp
- Kỷ yếu hội thảo khoa học 143
Bước 4: Lập kế hoạch dạy học chủ đề, dự kiến thời gian thực hiện
Bước 5: Tổ chức dạy học và đánh giá năng lực HS trên cơ sở mục tiêu của chủ đề.
Ví dụ minh họa về tổ chức dạy học chủ đề tích hợp THCS
Bước 1: Lựa chọn chủ đề “Nước” (Hóa học 8)
Bước 2: Xây dựng mục tiêu chủ đề
1. Kiến thức:
- HS hiểu và biết tính chất vật lý của nước dựa trên những hiểu biết trong tực tế
đời sống và kiến thức đã học.
- Kiến thức bộ môn:
+ HS hiểu và biết tính chất hóa học của nước. Viết được phương trình thể hiện tính
chất hóa học của nước.
+ Vai trò của nước trong đời sống và trong sản xuất, sự ô nhiễm nguồn nước và
cách bảo vệ nguồn nước, sử dụng tiết kiệm nước sạch.
2. Kỹ năng
Môn hóa học:
- Rèn kỹ năng viết PTHH minh họa tính chất hóa học của nước, kỹ năng thí ng-
hiệm thực hành
- Rèn kĩ năng tính toán thể tích các chất khí theo phương trình
- Biết sử dụng giấy quỳ tím để nhận biết một số dung dịch axit, bazơ cụ thể.
Môn Khoa học, Vật lý, Địa lí, Sinh học: Rèn cho HS vận dụng kiến thức đã biết
giải quyết tính huống đặt ra.
- Phát triển kĩ năng giao tiếp, hợp tác, làm việc nhóm, thiết kế và sử dụng thiết bị
dạy học
3.Thái độ:
- HS có ý thức giữ cho nguồn nước không bị ô nhiễm
- HS có ý thức và tích cực trong bài học, thông qua đó các em yêu thích hơn môn
hóa học, cũng như các môn vật lý, sinh học, địa lí, công nghệ, ...
Bước 3: Xác định những kiến thức cần thiết để giải quyết vấn đề. Xây dựng các
hoạt động dạy học của chủ đề, các thiết bị dạy học và cơ sở tích hợp.
- Nội dung kiến thức cần thiết: Thành phần hóa học của nước - Tính chất của nước
- Vai trò của nước trong đời sống và sản xuất. Chống ô nhiễm nguồn nước
- Cơ sở tích hợp
Môn Hóa học 8: Bài nước
Môn Sinh học 6: Bài Thực vật bảo vệ đất và nguồn nước
Môn Địa lí 7: Bài Ô nhiễm môi trường ở đới ôn hòa
Môn Vật lý 6: Bài Khối lượng riêng - Trọng lượng riêng và bài Nhiệt kế - Nhiệt
giai
Môn Khoa học 4: Bài Tìm hiểu về tính chất của nước
- 144 Kỷ yếu hội thảo khoa học
Bước 4: Lập kế hoạch dạy học chủ đề (Sử dụng PPDH dự án)
Nhóm Nội dung HĐ Kế hoạch thực hiện Sản phẩm
Tìm hiểu về - Nhóm HS làm TN về sự phân hủy nước, nhận Bài báo cáo về
thành phần xét, báo cáo kết quả xác định thành
1 phần hóa học của
hóa học của - HS quan sát video mô tả thí nghiệm tổng hợp nước
nước nước, nhận xét, báo cáo kết quả
- HS bằng những kiến thức đã học về khoa học, thực Bài báo cáo tính
tiễn thảo luận, viết báo cáo tính chất vật lý của nước chất vật lý của
(Khoa học 4. Sinh học 6) nước
Tìm hiểu về - HS tổ chức tiến hành các thí nghiệm nước tác dụng Bài tường trình
2 với Na, P2O5, CaO. Nêu hiện tượng, nhận xét, kết
tính chất của các thí nghiệm
luận (Vật lý 6)
nước về tính chất hóa
Tích hợp: học của nước.
Báo cáo kết quả.
- Môn Vật lý 6: Khối lượng riêng – trọng lượng riêng;
Nhiệt kế - Nhiệt giai
Nhóm HS tự tìm kiếm tư liệu, thảo luận, xây dựng Bài báo cáo
bài báo cáo về vai trò của nước. Nguyên nhân , tác về vai trò của
hại của ô nhiễm nguồn nước. Các biện pháp bảo vệ nước trong đời
nguồn nước (Sinh vật 6, Địa ý 7, GDCD) sống sản xuất.
Tìm hiểu Ô nhiễm nguồn
về vai trò Tích hợp:
nước
3 của nước. Ô - Môn Sinh học 6: Vai trò của nước trong quang
nhiễm nguồn hợp cây xanh
nước
- Môn Sinh học 7,8: Nước với vai trò trao đổi chất
ở người và động vật
- Môn Công nghệ 7: Nước với trồng trọt và chăn
nuôi
Bước 5: Tổ chức dạy học và đánh giá chủ đề
- Khởi động: Cho HS xem video về nguồn nước, tình trạng khan hiếm nước sạch, ô
nhiễm nguồn nước… GV dẫn dắt vào bài và giao nhiệm vụ cho các nhóm theo PPDH
dự án
- Hình thành kiến thức mới: Các nhóm thực hiện nhiệm vụ, xây dựng sản phẩm
theo dự án
- Luyện tập: Báo cáo dự án, thảo luận, góp ý, chỉnh sửa các sản phẩm của dự án
- Vận dụng, mở rộng: Công bố kết quả dự án, đánh giá mức độ đạt được mục tiêu
của chủ đề dạy học. Thảo luận về định hướng đưa kết quả của dự án vào thực tiễn
cuộc sống.
Các tổ chuyên môn tiến hành cho dạy thực nghiệm trên học sinh, đánh giá chất
lượng hiệu quả của chủ đề xây dựng.
Biện pháp 4: Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá giáo viên
- Kỷ yếu hội thảo khoa học 145
Phải đánh giá được các năng lực khác nhau của giáo viên. Mỗi giáo viên để thành
công trong giảng dạy, thành đạt trong cuộc sống cần phải sở hữu nhiều loại năng lực
khác nhau. Do vậy cán bộ quản lý các nhà trường phải sử dụng nhiều loại hình, công
cụ khác nhau nhằm kiểm tra đánh giá được các loại năng lực khác nhau của giáo viên,
để kịp thời phản hồi, điều chỉnh hoạt động dạy học và giáo dục. Năng lực của giáo
viên thể hiện qua hoạt động giảng dạy (có thể quan sát được ở các tình huống, hoàn
cảnh khác nhau) và có thể đo lường, đánh giá được. Mỗi kế hoạch kiểm tra đánh giá
cụ thể phải thu thập được các chứng cứ cốt lõi về các kiến thức, kỹ năng, thái độ,…
được tích hợp trong những tình huống, ngữ cảnh thực tế.
Biện pháp 5: Phát triển môi trường dạy học tích hợp
- Tạo môi trường lành mạnh, thân thiện
Cán bộ quản lý xây dựng môi trường sư phạm dân chủ, bình đẳng, thân thiện đoàn
kết, gắn bó, tạo bầu không khí tâm lý thoải mái để giáo viên yên tâm công tác. Tạo
được mối quan hệ tốt giữa quản lý với quản lý, giữa giáo viên với giáo viên, giữa quản
lý với giáo viên, giữa giáo viên với học sinh. Trong giờ học môi trường thân thiện là
giáo viên luôn gần gũi, quan tâm tới học sinh, tạo cho từng buổi học luôn nhẹ nhàng
và hiệu quả.
- Tăng cường cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học
Cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học là một trong những nhân tố quyết định đến
chất lượng đào tạo. Việc nâng cấp CSVC, trang thiết bị dạy học, cán bộ quản lý cần
căn cứ vào điều kiện thực tiễn của nhà trường, địa phương.
- Hoàn thiện các chế độ chính sách
Cán bộ quản lý phải xây dựng ban hành chế độ khuyến khích giáo viên có thành
tích trong hoạt động phát triển năng lực DHTH. Tham mưu với các cấp, các ngành
nâng lương sớm, thưởng kịp thời cho các giáo viên có thành tích trong công tác giảng
dạy.
III. Kết luận
Công tác phát triển năng lực dạy học tích hợp của giáo viên THCS là một nội dung
quan trọng trong giai đoạn thực hiện những yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. Trong
bài viết tôi đã tổng hợp lý luận về dạy học tích hợp, đã đưa ra 5 giải pháp phát triển
NLDHTH cho GV THCS. Đặc biệt, tôi đã đưa ra một ví dụ cụ thể về kế hoạch xây
dựng chủ đề dạy học tích hợp, cách thiết kế giáo án, tổ chức hoạt động dạy học chủ
đề theo PPDH dự án.
Để phát triển NLDHTH cho giáo viên THCS chúng ta cần có chương trình bồi
dưỡng tập huấn về dạy học tích hợp đồng bộ, phù hợp cho giáo viên, cũng như chú
trọng việc bồi dưỡng GV tại đơn vị cơ sở, trong đó hướng GV đi vào con đường tự
học, tự nghiên cứu để có thể vận dụng dạy học tích hợp trong bộ môn của mình./.
- 146 Kỷ yếu hội thảo khoa học
Tài liệu tham khảo
1. Bộ GD-ĐT (2018), Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể.
2. Bộ GD-ĐT (2018), Chương trình giáo dục phổ thông môn Khoa học tự nhiên
3. Nguyễn Văn Biên (2014), Tài liệu bôi dưỡng giáo viên về “Xây dựng chuyên
đề tích hợp”.
4. Nguyễn Phúc Chỉnh (2012), “Hình thành năng lực dạy học tích hợp cho giáo
viên trung học phổ thông”. Đề tài KHCN cấp Bộ.
5. Đỗ Hương Trà (Chủ biên) (2015), Dạy học tích hợp phát triển năng lực học
sinh, NXB ĐHSP
6. Lê Xuân Trọng (Tổng chủ biên) (2006), Hóa học 8, NXBGD
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
