579
PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC CHẤT LƢỢNG CAO
TRONG NỀN KINH TẾ SỐ CỦA VIỆT NAM
Phạm Thị Hồng Mỵ(1)
TÓM TẮT:
Bài viết sẽ phân tích vai trò của nguồn nhân lực chất lượng cao trong nền
kinh tế số; thực trạng nguồn nhân lực chất lượng cao trong nền kinh tế số ở Việt
Nam và Ďề xuất giải pháp trong thời gian tới. Kết quả nghiên cứu cho rằng: cần
thiết ban hành văn bản chuyên biệt, trong Ďó xác Ďịnh các nhiệm vụ, giải pháp
nhằm nâng cao số lượng và chất lượng nguồn nhân lực cao dành riêng cho nền
kinh tế số; chú trọng phát triển nhân lực chất lượng cao về trí tuệ nhân tạo (AI),
dữ liệu lớn (Big Data), khoa học dữ liệu, Ďiện toán Ďám mây,… Tăng cường hợp
tác quốc tế trong Ďào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ phát triển kinh
tế số.
Từ khoá: Nguồn nhân lực chất lượng cao, kinh tế số, phát triển bền vững.
ABSTRACT:
This article will analyze the role of high-quality human resources in the
digital economy; Current status of high-quality human resources in the digital
economy in Vietnam and proposed solutions in the future. Research results
suggest that: it is necessary to issue specialized documents that identify tasks and
solutions to improve the quantity and quality of human resources dedicated to the
digital economy; Focus on developing high-quality human resources in Artificial
Intelligence (AI), Big Data, data science, cloud computing... Strengthen
international cooperation in training quality human resources high level to serve
digital economic development.
Keywords: high quality human resources; digital economy; Sustainable
Development.
1. Đặt vấn đề
Theo quan Ďiểm triết học Mác - Lênin, con người là thực thể thống nhất giữa
mặt sinh học và mặt xã hội, là chủ thể và là sản phẩm của lịch sử. Cho nên ngay
từ khi bước vào thời kì Ďổi mới, Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kì quá
độ lên chủ nghĩa xã hội của Đảng Ďược thông qua tại Đại hội VII (năm 1991) Ďã
khẳng Ďịnh: ―Xã hội xã hội chủ nghĩa là một xã hội con người Ďược giải phóng,
nhân dân làm chủ Ďất nước, có nền kinh tế phát triển cao và nền văn hoá tiên tiến,
1. Trường Đại học Sài Gòn. Email: pthmy@sgu.edu.vn
580
Ďậm Ďà bản sắc dân tộc; mọi người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có
Ďiều kiện Ďể phát triển cá nhân, công bằng xã hội và dân chủ Ďược Ďảm bảo‖.
Vấn Ďề xây dựng con người Việt Nam theo tư tưởng Hồ Chí Minh Ďã Ďược Đảng
ta quán triệt, vận dụng và phát triển. Phương hướng, mục tiêu, Ďiều kiện và giải
pháp liên quan trực tiếp Ďến vấn Ďề xây dựng con người cho sự nghiệp công
nghiệp hoá, hiện Ďại hoá Ďã Ďược Đảng ta chỉ rõ trong nhiều nghị quyết. Đại hội
lần thứ X của Đảng Ďã chỉ rõ phương hướng chung là: ‖Xây dựng và hoàn thiện
giá trị, nhân cách con người Việt Nam, bảo vệ và phát huy bản sắc văn hoá dân
tộc trong thời kì công nghiệp hoá, hiện Ďại hoá, hội nhập kinh tế quốc tế. Bồi
dưỡng các giá trị văn hoá trong thanh niên, học sinh, sinh viên, Ďặc biệt là lý
tưởng sống, lối sống, năng lực trí tuệ, Ďạo Ďức và bản lĩnh văn hoá con người
Việt Nam‖. Xây dựng con người Việt Nam hiện nay theo tư tưởng của C.Mác và
Hồ Chí Minh là sự chuẩn bị tích cực, chủ Ďộng nguồn nhân lực chất lượng cao
cho sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện Ďại hoá, cho tương lai và triển vọng của Ďất
nước trên con Ďường phát triển theo lý tưởng, mục tiêu của chủ nghĩa xã hội
(Hoàng Đình Cúc, 2008).
Tiếp tục phát triển nguồn nhân lực qua từng giai Ďoạn phát triển kinh tế - xã
hội Ďã Ďược Đảng và Nhà nước chú trọng. Với sự bùng nổ của cuộc cách mạng
công nghệ 4.0 và hàng loạt các hiệp Ďịnh thương mại tự do thế hệ mới ra Ďời Ďều
trọng tâm chú trọng phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Mặt khác, xu
hướng phát triển kinh tế số Ďang là tất yếu, nâng cao năng lực cạnh trạnh, góp
phần phát triển kinh tế, thể hiện ở việc theo báo cáo, tỉ trọng giá trị tăng thêm của
kinh tế số trong GDP các năm từ 2020 - 2023 lần lượt là 12,66%, 12,88%
12,63% và 12,33%. Trung bình tỉ trọng giá trị tăng thêm kinh tế số trong GDP
các năm 2020 - 2023 Ďạt khoảng 12,62 và năm 2023 là 12,33 , trong Ďó ngành
kinh tế số lõi Ďóng góp 7,42% (chiếm 60,19%), số hoá các ngành khác Ďóng góp
4,91%, chiếm 39,81% (Tổng cục Thống kê, 2023). Trước những yêu cầu Ďó, việc
nghiên cứu, Ďề xuất giải pháp phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong nền
kinh tế số ở Việt Nam sẽ là việc cần thiết hiện nay phù hợp với tinh thần của Đại
hội lần thứ XIII của Đảng tiếp tục xác Ďịnh phát triển nguồn nhân lực, nhất là
nguồn nhân lực chất lượng cao là một Ďột phá chiến lược, là yếu tố quyết Ďịnh
Ďẩy mạnh phát triển và ứng dụng khoa học, công nghệ, cơ cấu lại nền kinh tế,
chuyển Ďổi mô hình tăng trưởng và là lợi thế cạnh tranh quan trọng nhất, bảo
Ďảm cho phát triển nhanh, hiệu quả và bền vững.
2. Cơ sở lí thuyết và phƣơng pháp nghiên cứu
2.1. Cơ sở lí thuyết
Theo Liên Hợp Quốc thì nguồn nhân lực là tất cả những kiến thức, kĩ năng,
kinh nghiệm, năng lực và tính sáng tao của con người có quan hệ tới sự phát triển
của mỗi cá nhân và của Ďất nước. Ngân hàng Thế giới thì Ďịnh nghĩa rằng, nguồn
nhân lực là toàn bộ vốn con người bao gồm thể lực, trí lực, kĩ năng nghề nghiệp
của mỗi cá nhân. Còn theo tổ chức Lao Ďộng quốc tế, nguồn nhân lực của một
quốc gia là toàn bộ những người trong Ďộ tuổi có khả năng tham gia lao Ďộng, là
581
nguồn cung cấp sức lao Ďộng cho sản xuất xã hội, cung cấp nguồn lực con người
cho sự phát triển và mặt khác, nguồn nhân lực là khả năng lao Ďộng của xã hội, là
nguồn lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Và với lẽ Ďó, nguồn nhân lực chất
lượng cao phải là những con người phát triển cả về trí lực và thể lực, cả về khả
năng lao Ďộng, về tính tích cực chính trị - xã hội, về Ďạo Ďức, tình cảm trong
sáng. Nguồn nhân lực chất lược cao có thể không cần Ďông về số lượng nhưng
phải thực chất (Nguyễn Sinh Cúc, 2014).
Dựa trên khái niệm nguồn nhân lực mà theo quan Ďiểm của Liên Hợp Quốc,
phát triển nguồn nhân lực bao gồm giáo dục, Ďào tạo và sử dụng tiềm năng con
người nhằm thúc Ďẩy phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao chất lượng cuộc sống.
Nghị quyết Đại hội Ďồng năm 1989 tuyên bố rằng: Phát triển nguồn nhân lực là một
khái niệm rộng rãi, Ďòi hỏi phải tích hợp và phối hợp chiến lược, chính sách, kế
hoạch và chương trình Ďể Ďảm bảo phát triển toàn bộ tiềm năng của con người.Theo
Nguyễn Sinh Cúc (2014), phát triển nguồn nhân lực của một quốc gia chính là sự
biến Ďổi về số lượng và chất lượng nguồn nhân lực trên các mặt thể lực, trí lực, kĩ
năng, kiến thức và tinh thần cùng với quá trình tạo ra những biến Ďổi tiến bộ về cơ
cấu nguồn nhân lực. Nói một cách khái quát nhất, phát triển nguồn nhân lực chính là
quá trình tạo lập và sử dụng năng lực toàn diện con người vì sự tiến bộ kinh tế - xã
hội và sự hoàn thiện bản thân mỗi con người. Cho nên, phát triển nguồn nhân lực
với nội hàm trên thực chất là Ďề cập Ďến vấn Ďề chất lượng nguồn nhân lực và khía
cạnh xã hội của nguồn nhân lực của một quốc gia.
Theo Nguyễn Phan Thu Hằng (2017), nguồn nhân lực chất lượng cao là một
bộ phận của nguồn nhân lực, kết tinh những gì tinh tuý nhất, chất lượng nhất của
nguồn nhân lực. Đây là bộ phận lao Ďộng có phẩm chất thái Ďộ Ďúng; có sức
khoẻ; có trình Ďộ học vấn và chuyên môn kĩ thuật cao hoặc có kĩ năng lao Ďộng
giỏi; có năng lực sáng tạo; biết vận dụng những tri thức, kĩ năng Ďã Ďược Ďào tạo
vào trong quá trình lao Ďộng sản xuất nhằm Ďem lại năng suất và hiệu quả cao.
Nguồn nhân lực chất lượng cao là lực lượng nòng cốt Ďảm bảm thành công trong
việc nghiên cứu, triển khai ứng dụng khoa học công nghệ của nền kinh tế số.
Theo nhóm cộng tác kinh tế số của Oxford, kinh tế số là ―một nền kinh tế vận
hành chủ yếu dựa trên công nghệ số, Ďặc biệt là các giao dịch Ďiện tử tiến hành
thông qua Internet‖. Chương trình ―Sáng kiến hợp tác và phát triển kinh tế kĩ
thuật số G20‖ của Hội nghị thượng Ďỉnh G20 ở Hàng Châu năm 2016 cũng Ďã
cho rằng: ―Nền kinh tế số Ďề cập Ďến các hoạt Ďộng kinh tế sử dụng hiệu quả
công nghệ thông tin và truyền thông làm Ďộng lực chính Ďể nâng cao hiệu quả và
tối ưu hoá cơ cấu kinh tế. Kiến thức số và thông tin số là phương tiện chính mang
lại hiệu quả cho nền kinh tế‖ (Trần Hoàng Hải & Quách Thị Hà, 2023).
Liên quan Ďến phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong nền kinh tế số
thì chúng ta có thể tham khảo dựa trên Lí thuyết Z. Lí thuyết Z cho rằng, quản lí
nhân lực phải Ďặt lòng tin vào người lao Ďộng. Người lao Ďộng có thể tham gia
vào quá trình ra quyết Ďịnh của công ty ở mức Ďộ cao. Lí thuyết Z nhấn mạnh sự
cần thiết của lòng trung thành từ người lao Ďộng Ďối với doanh nghiệp và tổ chức
582
nơi mình làm việc. Để Ďạt Ďược sự trung thành Ďó, việc phát triển nguồn nhân lực
phải tạo ra sự hài lòng, mãn nguyện và tôn trọng tối Ďa người lao Ďộng. Sức
mạnh của Lí thuyết Z nằm ở chỗ bản thân không chỉ là một lí thuyết thuần tuý về
Ďộng lực cho người lao Ďộng hay về các hành Ďộng cần thiết Ďể tăng cường hiệu
quả quản lí nguồn nhân lực, Lí thuyết Z còn vượt lên Ďể trở thành một triết lý về
quản lí con người, trong Ďó, các yếu tố phi vật chất Ďược xem là tác Ďộng quyết
Ďịnh Ďến hành vi và năng suất lao Ďộng của họ như văn hoá, lòng tin, sự trung
thành, sự hài lòng,... bên cạnh những yếu tố vật chất khác như Ďãi ngộ về lương,
thưởng. Lí thuyết Z tôn vinh sự tự do, có trách nhiệm, tính cá nhân của con người
nhưng Ďược Ďặt một cách hài hoà trong tổng thể mối quan hệ với các Ďồng
nghiệp, cấp dưới, cấp trên, và Ďặc biệt là với mục tiêu phát triển của tổ chức
(Triệu Thị Bảo Hoa, 2014).
Như vậy, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong nền kinh tế số nghĩa
là toàn bộ cách thức, biện pháp Ďể nâng cao số lượng và năng lực làm việc trong
nền kinh tế số với bản chất là ứng dụng khoa học công nghệ hiện Ďại, là một nền
kinh tế Ďược vận hành chủ yếu dựa trên công nghệ số Ďặc biệt là giao dịch Ďiện tử
trên Internet.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Bài viết sử dụng phương pháp nghiên cứu phân tích, tổng hợp dựa trên
trường hợp cụ thể trên cơ sở các nguồn tài liệu thứ cấp như: số liệu, các văn bản
pháp luật, công trình khoa học của các chuyên gia và các nhà khoa học,… Ďể làm
rõ: (i) vai trò nguồn nhân lực chất lượng cao trong nền kinh tế số; (ii) thực trạng
phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong nền kinh tế số của Việt Nam hiện
nay và Ďề xuất giải pháp trong thời gian tới.
3. Kết quả và đánh giá
3.1. Vai trò nguồn nhân l c chất lượng cao trong nền inh tế số
Với sự phát triển của nền kinh tế số, vai trò của nó trong việc mở rộng việc
làm và tăng thu nhập ngày càng trở nên rõ ràng, truyền cảm hứng cho ngày càng
nhiều người lao Ďộng khởi nghiệp và lựa chọn nghề nghiệp cho mình thông qua
các hình thức việc làm mới, Ďồng thời trở thành một lực lượng quan trọng trong
tạo ra việc làm mới. Làm thế nào Ďể tiếp tục nâng cao hiệu quả ―chất lượng‖ và
tăng trưởng hợp lí về ―số lượng‖ nguồn nhân lực là câu hỏi phải trả lời trong quá
trình phát triển nền kinh tế số. Các công nghệ số như Ďiện toán Ďám mây, trí tuệ
nhân tạo, dữ liệu lớn Ďang trở thành kĩ năng tiêu chuẩn cho các nhà xây dựng ở
mọi tầng lớp xã hội. , và sự thành thạo về công nghệ kĩ thuật số là yếu tố cần
thiết cho những tài năng nguồn nhân lực chất lượng cao.
Tác Ďộng của kinh tế số Ďối với vấn Ďề việc làm Ďược thể hiện ở việc tạo ra
nhiều cơ hội việc làm như có thể ươm tạo nhiều ngành, nghề mới, chẳng hạn như
ngành nhận dạng dữ liệu. Các lập trình viên và kĩ sư cần thiết cho những ngành
nghề mới này sẽ hình thành một cơ cấu nguồn nhân lực tương Ďối ổn Ďịnh, từ Ďó
583
sẽ tiếp tục thúc Ďẩy việc làm; chuyển biến trong hình thức làm việc có thể làm
việc từ xa, ở nhà thay vì Ďến văn phòng cơ quan, tổ chức,…
Phân loại theo từng bộ phận, lĩnh vực, nhân lực chất lượng cao
gồm: một là, nhân lực khoa học và công nghệ; hai là, công nhân lành nghề, tay
nghề cao; ba là, các nhà lãnh Ďạo, quản lí, Ďội ngũ doanh nhân; bốn là, nhân lực
văn hoá, xã hội, chính trị, quốc phòng, an ninh, Ďối ngoại (Lê Anh Thực, 2022).
Tài năng nguồn nhân lực chất lượng cao thường Ďược phân bổ ở các ngành, nghề
của kinh tế số như ngành: công nghệ thông tin, sản xuất, tài chính, hàng tiêu
dùng, y học, dịch vụ doanh nghiệp, giải trí, giáo dục và các ngành công nghiệp
khác. Có thể kể Ďến một số công việc như nhân viên kinh doanh kĩ thuật số, quản
trị viên nội dung số, quản lí chính sách kinh tế số, biên tập nội dung số, chuyên
viên phân tích kĩ thuật số, nhà phân tích trang web, nhà kinh doanh thông minh,
quản lí trải nghiệm người tiêu dùng, quản lí tuyển dụng Ďiện tử, giám Ďốc dự án,
chuyên gia chăm sóc sức khoẻ, trợ lý ảo, nhà thiết kế Ďồ hoạ, chuyên gia e-
learning, nhà phát triển ứng dụng, chuyên gia an ninh mạng,…
Với những công việc Ďặc thù của nền kinh tế số thì Ďòi hỏi cần có nguồn nhân lực
chất lượng cao Ďể có thể Ďáp ứng. Chính vì vậy, vai trò của nguồn nhân lực chất lượng
cao trong nền kinh tế số Ďóng vai trò rất quan trọng, Ďược thể hiện ở các khía cạnh:
Nguồn nhân lực chất lượng cao là lực lượng góp phần thực hiện, vận hành các
công nghệ mới hiện Ďại của nền kinh tế số. Nguồn nhân lực chất lượng cao có kiến
thức: chuyên môn, kinh tế, tin học; có kĩ năng: kĩ thuật, tìm và tự tạo việc làm, làm
việc an toàn, làm việc hợp tác; có thái Ďộ, tác phong làm việc tốt, trách nhiệm với
công việc, giúp Ďánh giá, phân tích Ďể phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.
Nguồn nhân lực chất lượng cao góp phần tạo các công nghệ, dự án ứng dụng
công nghệ, là lực lượng có tay nghề chuyên môn cao, tạo cơ sở hạ tầng cho kinh
tế số, Ďơn cử như nhân lực làm việc trong các doanh nghiệp viễn thông, công
nghệ thông tin, doanh nghiệp số chủ lực thực hiện tốt vai trò dẫn dắt về hạ tầng
công nghệ số, làm nền tảng cho nền kinh tế số.
Nguồn nhân lực chất lượng cao góp phần tạo Ďội ngũ chuyên gia Ďể giải
quyết các vấn Ďề như cung cấp giải pháp tối ưu cho khách hàng, người tiêu dùng;
thực hiện chuyển Ďổi số tại cơ quan, tổ chức,…
3.2. Th c trạng phát triển nguồn nhân l c chất lượng cao trong nền inh
tế số của Việt Nam hiện nay và đề xuất giải pháp
3.1.1. Thực trạng phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong nền kinh tế
số của Việt Nam
- Thể chế, chính sách, khung pháp lí:
Chiến lược phát triển kinh tế xã hội giai Ďoạn 2021 - 2030 nhấn mạnh: Đẩy
mạnh phát triển nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao, Ďáp ứng yêu
cầu của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và hội nhập quốc tế. Phát triển