Phong cách trang trí trên chuông đồng thời Chúa Nguyễn tại Cố đô Huế

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

26
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết nghiên cứu, giới thiệu nghệ thuật đúc chuông đồng và phong cách tạo hình trên chuông đồng thời các chúa Nguyễn mà trong đó mô-típ trang trí chủ đạo theo tư tưởng “tam giáo đồng nguyên”, trong đó Phật giáo đóng vai trò chủ đạo, thể hiện tư tưởng khoáng đạt, nhân văn của mỹ thuật thời các chúa Nguyễn tại Cố đô Huế

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Phong cách trang trí trên chuông đồng thời Chúa Nguyễn tại Cố đô Huế

NGHỆ THUẬT PHONG CÁCH TRANG TRÍ TRÊN CHUÔNG ĐỒNG THỜI CHÚA NGUYỄN TẠI CỐ ĐÔ HUẾ PHAN LÊ CHUNG Tóm tắt Khi tiến hành mở cõi phương Nam, Nguyễn Hoàng và các chúa Nguyễn đời sau đã sử dụng Phật giáo để an dân trị quốc. Dấu ấn văn hóa Phật giáo với hệ thống chùa được xây dựng và nghệ thuật đúc chuông đồng tại cố đô Huế đã tạo nên phong cách nghệ thuật độc đáo trong dòng chảy văn hóa dân tộc. Bài viết nghiên cứu, giới thiệu nghệ thuật đúc chuông đồng và phong cách tạo hình trên chuông đồng thời các chúa Nguyễn mà trong đó mô-típ trang trí chủ đạo theo tư tưởng “tam giáo đồng nguyên”, trong đó Phật giáo đóng vai trò chủ đạo, thể hiện tư tưởng khoáng đạt, nhân văn của mỹ thuật thời các chúa Nguyễn tại Cố đô Huế. Từ khóa: Trang trí, chuông đồng, thời chúa Nguyễn, Cố đô Huế. Abstract When the south was in enlarged process, Nguyen Hoang and the later Nguyen lords used Buddhism as a way to pacify the nation. The Buddhist culture mark with the system of pagodas and the ancient art of bronze bell casting in Hue former capital that has created a unique art style in the flow of national culture. The research article introduces the art of bronze bell casting and the style of shaping at the time of the Nguyen lords, in which the main decorative motifs are followed “three teachings” thinking and Buddhism plays the main role, this reflects the idea of freedom, humanity in fine arts of the Nguyen lords in Hue former capital. Keywords: Decoration, bronze bell, Nguyen Dynasty, Hue Imperial 1. Tạo hình trên một số chuông đồng thời cần được quan tâm, khai thác trong lĩnh vực chúa Nguyễn tại Huế nghiên cứu. C ác chúa Nguyễn đã ghi dấu ấn lịch Với chính sách an dân trị quốc, các chúa sử không chỉ với việc mở rộng bờ cõi Nguyễn rất xem trọng sự ổn định về xã hội bởi về phía Nam mà còn có nhiều đóng bối cảnh xã hội trong thời kỳ này khá phức tạp. góp to lớn về văn hóa nghệ thuật, trong đó Để dung hoà xã hội thực tại, các chúa Nguyễn nghệ thuật đúc và chạm khắc trên đồ đồng đã rất khéo léo trong việc sử dụng “tam giáo được xem là một trong những tinh hoa đặc đồng nguyên” trong đó lấy Phật giáo làm chủ sắc tạo nên một nét riêng trong dòng chảy đạo. “Trong hoàn cảnh của các chúa Nguyễn, chung của văn hóa và nghệ thuật dân tộc. Trên con đường tam giáo rõ ràng, là sự lựa chọn hợp hành trình văn hóa đó, nghệ thuật đồ đồng xứ lý để xây dựng chính quyền (Nho giáo); hoà nhập Đàng Trong đã có một thời gian dài chưa thực vùng đất vốn xa lạ, huyền bí của người mới đến sự được ghi nhận của giới phê bình cũng như (Lão giáo); thu hút nhân tâm, trấn an dân tình, các nhà nghiên cứu. Và cho đến nay vẫn chưa xoá nhoà những dị biệt, khoảng cách và hoài có tài liệu nào đi sâu giải nghĩa các đặc tính nghi giữa đoàn người Nam tiến với người tiền trú tạo hình của các hoa văn trang trí đồ đồng thời vốn có chung một niềm tin (Phật giáo). Với con chúa Nguyễn, đây là những hiện vật quý giá đường này, nhà Chúa đã từng bước tạo nên đối Số 24 - Tháng 6 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 47
VĂN HÓA NGHIÊN CỨU trọng nhưng không hề đoạn tuyệt với xứ Đàng cụ xuất hiện chúa đã cho dựng một ngôi chùa Ngoài về mặt tư tưởng” (4, tr.32). đặt tên là Thiên Mụ (có nghĩa là bà chúa trời). Đến năm 1710 chúa Nguyễn Phúc Chu đã cho Trong những ngày đầu đặt chân đến Quảng đúc một quả Đại Hồng Chung bằng đồng kích Trị, Nguyễn Hoàng đã tiên liệu về việc sử dụng thước rất lớn cao khoảng 2,5m, ngoài ra, chùa tín ngưỡng để thu phục lòng dân và Phật giáo còn có một cái khánh bằng đồng được đúc vào đã được Nguyễn Hoàng cũng như các chúa đời năm 1677 dài khoảng 160cm cao 80cm. Đây sau chú trọng phát triển để làm chính sách an được xem là 2 bảo vật của nhà chùa và cũng là dân trị quốc. Cũng chính bởi vậy, trong thời những minh chứng cho nghệ thuật đúc đồng gian này, nhiều ngôi chùa đã được thành lập. đỉnh cao thời các chúa Nguyễn. Đại Hồng Trên tinh thần đó, năm 1601, ngôi chùa Thiên Chung chùa Thiên Mụ đã được công nhận là Mụ đã được xây dựng với sự gửi gắm ước vọng bảo vật quốc gia Việt Nam.“Đại Hồng Chung là về một cuộc sống an lành của chúa Nguyễn một công trình mỹ thuật rất đặc sắc về mặt trình cũng như người dân địa phương, Năm 1607, bày nhiều mô-típ của ngành điêu khắc, hội hoạ, chùa Bảo Châu ở Quảng Nam cũng được xây ngoài ra còn đặc sắc về kỹ thuật đúc đồ đồng cỡ dựng... Nhiều công trình liên quan đến Phật lớn nữa. So với chuông Gia Long ở gác chuông giáo đã được chú trọng xây dựng trong thời cao, ta thấy Đại Hồng Chung của chúa Nguyễn kỳ này. Trải qua hàng nghìn năm dựng nước và đã có kỹ thuật đúc đồng láng lẩy tốt hơn rồi. Nếu giữ nước, ngôi chùa là sự kết tinh của văn hoá. so với Đại Hồng Chung của vua Thiệu Trị đúc vào Hệ thống biểu tượng trang trí tại các ngôi chùa năm Thiệu Trị thứ 6, Bính Ngọ (1846) hiện còn để Việt là một trong những minh chứng tái hiện tại chùa Diệu Đế, người ta lại thấy rõ kỹ thuật đúc rất rõ hiện thực của xã hội, sự giao thoa của đồng dưới thời Minh Vương Nguyễn Phúc Chu đã các hệ tư tưởng của Nho giáo, Lão giáo và Đạo đạt tới trình độ tinh xảo nổi bật. Đại Hồng Chung giáo ở một dạng giao lưu tiếp biến mà chúng của chúa Nguyễn rất lớn, hình dáng cân đối, hoa ta có thể gọi là “Tam giáo đồng nguyên”. Sự tác văn và những mô-típ trình bày nơi thân chuông động và giao thoa với các nền văn hóa khác được chạm tinh vi, sắc nét” (1, tr.52-53). Nếu như Champa, Ấn Độ, Trung Hoa cũng đã ảnh chia theo bố cục ngang thì Đại Hồng Chung hưởng đến hệ tư tưởng này trên hành trình được chia thành 3 phần: Quai chuông, thân vận động và phát triển, các yếu tố khởi nguyên chuông và miệng chuông. Phần đầu tiên là thuần Việt cũng ít nhiều có phần bị tác động. quai chuông được tạo hình bằng đôi rồng nối Xét ở mỗi góc độ khác nhau thì các giá trị biểu đuôi vào nhau tạo thành phần móc chuông. tượng ấy cũng có phần thay đổi và biến thể, Riêng phần thân chuông cũng có thể chia tiếp song tựu chung thì nó cũng mang đến những thêm 3 phần nữa, phần trên là 8 chữ Thọ được giá trị hiện hữu cho ước vọng của con người viết theo lối chữ triện rất sắc nét. trong hệ tư tưởng minh triết của đạo Phật. Những giá trị biểu tượng này được thể hiện 1.2. Chuông đồng chùa Thiền Tôn (An Tây, phong phú trên các chất liệu như: Gỗ, khảm Huế) sành sứ, nề vữa, đồng, đá,... trong đó những Chùa tọa lạc tại phường An Tây, thành phố chiếc chuông đồng trong các ngôi chùa được Huế. Chùa do Thiền sư Liễu Quán (1667-1742) xem là những minh chứng cho phong cách khai sáng vào đầu thế kỷ XVIII. Ngôi chùa nằm tạo hình và trang trí của mỗi thời kỳ. Đây cũng ẩn sâu gần chân núi Thiên Thai, lối vào chùa là là một trong những yếu tố nhận diện về đặc một con đường nhỏ. Chùa được trùng tu năm trưng văn hoá và nghệ thuật của mỗi quốc gia 1746 do ngài trụ trì Tế Hiệp - Hải Điện khởi công. và từng vùng miền. Chưởng Thái giám Đoán tài hầu pháp danh Tế 1.1. Chuông đồng chùa Thiên Mụ (Huế) Ý đứng ra vận động xây dựng ngôi chùa khang trang, “cũng trong dịp này, môn đồ và Phật tử do Được xây dựng vào năm 1601 dưới thời của Đoán tài hầu Mai Văn Hoan làm hội chủ, đã hợp chúa Nguyễn Hoàng, chùa Thiên Mụ được biết lực đúc đại hồng chung nặng 855kg, lạc khoản đến như là một câu chuyện huyền thoại của ở chuông năm Cảnh Hưng bát niên (1747)” (2, sự hiển linh báo mộng có sự xuất hiện chân tr.49). Với chiều cao 162cm, chiếc chuông được chúa của một bà già áo đỏ quần xanh, nơi bà 48 Số 24 - Tháng 6 - 2018
NGHỆ THUẬT tạo dáng lá bồ đề, có 8 ký tự lớn chia đều có 4 ô với nội dung cầu chúc cho đất nước thịnh vượng, triều đại trường tồn, phật pháp phát triển, cuộc sống an lành hạnh phúc. Ô thứ nhất có nội dung: 皇圖鞏固 (Hoàng đồ củng cố - Cơ đồ Vua bền vững), ô thứ 2 có nội dung: 帝道遐昌 (Đế đạo hà xương - Đường lối Đế rạng ngời), ô thứ 3 có nội dung 佛日增輝 (Phật nhật tăng huy - Mặt trời Phật sáng thêm), ô thứ 4 có nội dung: 法輪常轉 (Pháp luân thường chuyển - Bánh xe Pháp chuyển mãi). Ngoài ra, trên thân chuông còn khắc 2 bài kệ là “Khai chung kệ” và “Khấu chung kệ”. Mô-típ trang trí trên chuông là các hoa văn theo dạng dây, vành miệng chuông trang trí hoa sen, thân trang trí lá bồ đề và các chấm hạt, không trang trí hoa văn Thuỷ ba (sóng nước). 1.3. Chuông đồng làng An Lưu (Phú Vang, Huế) Chuông đồng ở chùa làng An Lưu có lạc khoản năm 1678, chiều cao tổng thể là 119cm, trong đó thân chuông cao 87cm, quai chuông cao 32cm. Chu vi thân chuông là 146,5cm, đường kính thân chuông là 60cm, vành miệng Chuông đồng chùa Sùng An Tự - Thừa Thiên Huế chuông là 8cm. Phần quai chuông được tạo dáng cặp bồ lao (một dạng biến thể của rồng) quai chuông tạo nên một sự sinh động khá quay đầu về hai hướng đối xứng nhau, ở giữa lý thú của hình ảnh rồng vờn mây lúc ẩn lúc hai điểm nối của cặp bồ lao này là hoa văn kết hiện. Giải nghĩa cho việc sử dụng hình tượng hợp chữ vạn và thẻ càn. Đây là chiếc chuông con rồng hoặc bồ lao trên các chuông đồng có thuộc vào cỡ trung được đúc dưới thời chúa nhiều ý kiến cho rằng bồ lao là một con vật có Nguyễn Phúc Tần (năm Mậu Ngọ 1678). Theo tiếng gầm lớn nhưng lại rất sợ cá Kình ở biển. lời ông Hà Văn Hùng, một người trông nom Hình tượng bồ lao đặt trên các đỉnh chuông ngôi chùa, chiếc chuông như là một báu vật đồng và các chày gỗ đánh chuông thường của làng, đã được dân làng gìn giữ qua bao được tạo hình con cá Kình sẽ làm cho bồ lao thế hệ. Thân chuông được chia thành 4 múi sợ quá mà gầm lên với ngụ ý mong muốn rằng bằng nhau thông qua 5 đường chỉ chạy dọc tiếng chuông sẽ kêu to và ngân vang. theo thân chuông tạo thành khối. Quanh vành 2. Một số đặc điểm về phong cách tạo hình dưới gần miệng chuông được tạo hình bởi 4 trên chuông đồng thời các chúa Nguyễn cặp rồng theo bố cục lưỡng long chầu nhật, phía vị trí gần thân chuông được trang trí các 2.1. Bố cục tạo hình hình chấm theo dạng bố cục hình tròn như Phân chia ô hộc và tạo hình theo bố cục kiểu hoa cúc (có 8 hình bố trí so le chia thành 2 hình tròn là một trong những đặc điểm chung tầng), ở giữa quai chuông là hoa văn hình chữ nổi bật của thời kỳ này. Về cấu trúc tổng thể, vạn kết hợp với thẻ càn. Một trong những thủ chúng ta dễ nhận thấy các hoa văn trang trí pháp nghệ thuật tạo hình trên chiếc chuông trên đồ đồng thời các chúa Nguyễn thường này chính là sự kết hợp giữa yếu tố điêu khắc được đóng khung trong các dạng ô hộc và trải tượng tròn và phù điêu thông qua sự kết hợp dài theo dạng dải, ram hình theo đường ngang các vân mây dạng mảng và phần thân và đầu và thường ôm theo dạng hình trụ ống như lối rồng ở quai chuông, bởi vậy phần tạo hình của tạo hình trên chuông và vạc. Tuỳ vào mỗi bố Số 24 - Tháng 6 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 49
VĂN HÓA NGHIÊN CỨU xoay quanh ở các phần trang trí núm chuông và một vài hoạ tiết trang trí ở gần quai chuông, hoặc ở đỉnh của quai chuông. Đây cũng là nơi có vị trí dày nhất trên thân chuông. Với quan niệm của phương Đông, hình tròn thường là đại diện cho sự quy tụ, sự viên mãn và đủ đầy, là cái bất biến của không gian và thời gian bởi nó không có điểm bắt đầu và Chuông đồng làng Hạ Lang - Thừa Thiên Huế cũng không có điểm kết thúc. Trong quan niệm cục khác nhau và hình dáng vật thể khác nhau của Phật giáo, nó được hiển thị thông qua hình mà sự bố trí này cũng được sắp xếp một cách ảnh của bánh xe luân hồi thể hiện sự chuyển linh động. Lối diễn hoạt này thường bắt gặp động của tạo hoá. Trong Phật giáo Thiền tông, trong trang trí ở các diềm cửa hoặc đậm đặc các vòng tròn đồng tâm biểu hiện cho các giai ở hai bên lối vào chính tại các tháp Champa. đoạn của sự hoàn thiện từ bên trong, sự tự Điều này cũng phần nào cho chúng ta thấy sự phát triển của tinh thần. Hình tròn đối với Hồi giao thoa văn hoá của thời kỳ này với văn hoá giáo được xem là hình toàn vẹn nhất, với người Champa bản địa. Ngoài ra chúng ta thường dân da đỏ ở Bắc Mỹ hình tròn là sự thể hiện thấy các chi tiết trang trí thường có lối tạo của thời gian… Như vậy, xét theo quan niệm hình liên quan hình tròn hoặc theo dạng thức phương Đông và phương Tây thì hình tròn hình tròn, quy tụ điểm chính tại hình tròn. Rõ đều mang một ý nghĩa quan trọng không chỉ nhất chúng ta thấy trên 11 chiếc vạc đồng thời về quan niệm mà còn thể hiện thông qua các chúa Nguyễn tại Huế, các mảng trang trí tuy biểu tượng trong trang trí và kiến trúc. Cũng nằm trong các khuôn hình chữ nhật phân theo chính vì vậy mà các họa tiết trang trí theo bố ô nhưng các hoạ tiết bên trong gần như chủ cục hình tròn trên các di vật đồ đồng thời chúa yếu được sắp xếp và bố trí theo dạng hình tròn Nguyễn có lẽ ít nhiều gắn liền với một quan hoặc chuyển động theo bố cục hình tròn. Điều niệm về tín ngưỡng và thẩm mỹ nhất định tạo này cũng đã cho chúng tôi một vài suy nghĩ có nên nét riêng trong phong cách tạo hình của sự liên quan nào đó về quan niệm trời tròn đất thời kỳ này. Đây cũng có thể được xem là một vuông của người Việt cổ. Ở chuông đồng thời điểm mới đáng chú ý dưới góc độ nghệ thuật các chúa Nguyễn phần hình tròn thường tập tạo hình. Thông qua các phương pháp khảo trung ở phần núm chuông, lối tạo hình thường sát và phân tích thực tế trên các các di vật, là các hạt bi hoặc theo dạng cánh sen. Phần đồng thời sử dụng phần mềm đồ hoạ để xử lý núm đánh chuông thường nằm ở vị trí giao thì chúng ta thấy một điều thú vị là khi vẽ một nhau giữa mảng nét ngang và nét dọc ở vị trí ¼ hình tròn giả định thì các hoạ tiết ấy thường quả chuông. Đây là một điểm quy tụ về thị giác nằm ở bên trong chu vi của hình tròn. Các hoạ cũng như là một điểm trang trí nổi bật nhất tiết này thường lấy hình tròn làm tâm, các chi của quả chuông. Đồng thời cũng là 1 trong 4 tiết phụ thường xoay hoặc chuyển động xung mặt chính của quả chuông vì đây là các vị trí quanh tâm tạo ra sự vận động. Về mặt tạo hình, để đánh chuông. Các hoạ tiết bố cục hình tròn các yếu tố này tạo ra tính chuyển động về thị 50 Số 24 - Tháng 6 - 2018
NGHỆ THUẬT bố cục lặp lại theo kiểu thức trang trí đường diềm nhưng họa tiết lại không lặp lại. Điều này thể hiện tính uy nghiêm và quy tắc của các mảng đề tài cung đình nhưng cũng không kém phần uyển chuyển linh hoạt do sự biến tấu của các hình mảng trang trí độc lập nhờ sự mở rộng không gian đa chiều và thay đổi về kết cấu của bố cục. Sự chuyển động của nhịp điệu trong các mảng Hoa văn trên chuông chùa Thiền Tôn - Thừa Thiên Huế trang trí này được thể hiện thông qua việc bố giác làm cho chi tiết trang trí mang tính động. trí mảng nặng nhẹ khác Vậy đây là một sự ngẫu nhiên hay cố ý? Để lý nhau và đặt để rất hợp lý trên ba vòng của giải được điều này chúng ta cần căn cứ đặc thân đỉnh. Dù được bố cục mảng trang trí theo điểm tạo hình thời kỳ này thông qua bối cảnh hình chữ nhật nhưng các mảng nhỏ này luôn lịch sử, văn hoá, đặc điểm của phường thợ… có một đường cong chủ đạo giải quyết được Ngoài ra chúng ta cần lưu ý đến yếu tố giao lưu sự mềm mại của khuôn hình. Đi sâu vào phân và tiếp biến văn hoá, tín ngưỡng bởi đây chính tích các mảng chi tiết cụ thể ta thấy đa phần là những nhân tố ảnh hưởng đến phong cách được bố trí theo kiểu thức không gian ước lệ tạo hình cho mỗi giai đoạn trong lịch sử. Các vì vậy các đối tượng được khai thác cũng có thể thức trang trí hình tròn này liệu rằng có một góc nhìn riêng đầy lý thú mặc dù không liên quan gì tới bối cảnh lịch sử của Đàng Trong tuân theo tỷ lệ hiện thực hàn lâm. Đây cũng là thời kỳ bấy giờ, khi mà đạo Phật được các chúa một yếu tố mang đậm tính dân gian trong các Nguyễn xem là quốc giáo để đối trọng với Nho công trình của triều đình Nguyễn. Ngoài ra yếu giáo ở Đàng Ngoài. Bên cạnh đó, các mô-tip tố dân gian còn được thể hiện thông qua hình hình tròn và xoắn ốc cũng là một trong những ảnh các con vật. hoa văn chúng ta có thể tìm thấy trên các di 2.3. Yếu tố đường nét trong trang trí vật đồ đồng Đông Sơn… Vậy liệu rằng chúng có một mối liên hệ hay liên quan nào đó trong Diễn hoạt về nét được xem là một trong phong cách tạo hình và quan niệm thẩm mỹ? những điểm mạnh trong trang trí của thời Tuy nhiên, dù do yếu tố nào chi phối thì hoa kỳ này. Đa phần chúng ta đều thấy trên thân văn trang trí theo thể thức hình tròn trên các chuông tỉ lệ nét chiếm khoảng gần 2/3 diện di vật đồ đồng thời chúa Nguyễn cũng có nét tích của phần trang trí. Bên cạnh các loại nét tạo hình riêng, tạo ra tính đặc thù trong phong kỷ hà phân chia không gian trang trí thì cũng cách thời kỳ này. có nhiều hoa văn được thể hiện bằng dạng nét diễn hình như các hoa văn hình lá đề trên 2.2. Yếu tố nhịp điệu trong trang trí tạo các thân chuông như chuông làng An Lưu, hình chuông chùa Thuyền Tôn. Mật độ trang trí nét Nhịp điệu là yếu tố quan trọng mà chúng trên các thân chuông thời chúa Nguyễn khá ta cần phải nhắc đến trong các hình mảng đơn giản chứ không cầu kỳ và dày đặc như thời trang trí trên thân chuông. Xét về lối tạo hình vua Nguyễn sau này. Phần nét ở các chuông tổng quan thì các mô-típ trang trí này được đồng thời chúa Nguyễn tập trung ở phần trên Số 24 - Tháng 6 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 51
VĂN HÓA NGHIÊN CỨU và gần vị trí miệng chuông đóng vai trò như - Sự biến thiên của các lớp nét: Trên các là một đường hình viền chia tách không gian thân chuông trang trí trong thời kỳ này, có thể giữa hình và nền. Ở đây, yếu tố đường nét vừa nói rằng sự biến thiên của các lớp nét được các là yếu tố diễn hình vừa là yếu tố diễn khối. Lấy nghệ nhân xưa thể hiện rất tinh tế. Yếu tố biến ví dụ cụ thể ở chuông làng An Lưu ở hai lớp dị của các hoa văn cũng làm nên một bố cục. nét hoa văn gần miệng chuông đã có sự khác - Cấu trúc bố cục: Nếu để ý kỹ của các hoa nhau về kích cỡ và loại nét, ở vành dưới thì văn thời chúa Nguyễn ta thấy rõ các bố cục diễn hình, phần trên là diễn khối. Sự kết hợp luôn phá vỡ tính đăng đối, các mảng hình và đan xen các loại nét cho đến kích cỡ thay tưởng chừng như đăng đối nhau nhưng lại có đổi tuỳ theo từng vị trí đã tạo cho những chiếc nhiều điểm khác nhau, vì vậy trên thân những chuông này có một hệ nét khá phong phú và chiếc chuông này luôn có tính chuyển động. Kể đa dạng tạo nên yếu tố hài hoà và cân bằng về cả trên những đề tài lưỡng long chầu nhật trên thẩm mỹ. chiếc chuông đồng An Lưu, Đại Hồng Chung 2.4. Yếu tố chuyển động chùa Thiên Mụ bên cạnh cách tạo hình thời kỳ này thiên về lối tạo hình đăng đối giả tạo nên Trong các đồ án trang trí trên chuông đồng sự linh hoạt về mặt bố cục, chính những yếu thời chúa Nguyễn với lối diễn hoạt khá đơn tố này đã tạo nên yếu tố chuyển động của các giản nhưng tính gợi hình được chúng tôi đánh lớp nét và hình trang trí trên thân chuông. Bên giá rất cao, nhịp điệu chuyển động được tạo cạnh đó, sự diễn hoạt về dáng như ở bộ tứ linh nên bởi sự biến thiên về nét và hình. trên chuông đồng La Chữ đã tạo cho người “Tất cả những sản phẩm của các nghệ sĩ An xem một sự chuyển động về ảo giác. Nam đều có hình thức gợn sóng và linh động, 3. Đôi điều kết luận có tính chất trôi chảy và biến hành” (3, tr.20). Ngay từ khi vào trấn thủ xứ Thuận Hoá, Chúng ta có thể cảm nhận được yếu tố chuyển Nguyễn Hoàng đã sử dụng Phật giáo làm tín động trên những chiếc chuông đồng thời ngưỡng chủ đạo kết hợp với Nho giáo và Lão chúa Nguyễn thông qua một số thủ pháp giáo thoáng đạt hơn tư tưởng Nho giáo chúa nghệ thuật sau: Trịnh ở Đàng Ngoài. Đây là một hướng đi rất - Thủ pháp hiện thực: Điều này có lẽ được “khéo léo” của Nguyễn Hoàng trong chính đặc tả rõ nhất qua hình ảnh của hình sóng sách an dân trị quốc. Theo đó nhiều ngôi chùa nước (thuỷ ba) ở vành miệng chuông của Đại được dựng lên tại xứ sở Đàng Trong; số lượng Hồng Chung chùa Thiên Mụ. Sóng nước được chuông đồng vì vậy mà cũng được hình thành rất nhiều trong thời kỳ này. Về mặt tạo hình, thể hiện rất sinh động thông qua việc kết hợp trên các chuông đồng đều có mô-típ trang rất khéo léo và tinh tế của bộ nét ngang theo trí mang hướng tư tưởng “tam giáo đồng nhịp điệu diễn tả về chiều rộng và bao la của nguyên” mà Phật giáo là chủ đạo. Với đường biển nước, bộ nét cong tròn tự nhiên, tự do lối cai trị thoáng đạt trong môi trường mới, các diễn hoạt những ngọn sóng bạc đầu lớp trên di dân vào Nam mỗi người từ các địa phương đầy rung cảm. khác nhau tụ họp lập làng sản xuất, nề nếp “Những ngọn nước vươn lên thấp, cao, dợn phong tục tập quán đã có những sự giao thoa sóng và bắn toé ra đều được chạm gọt tinh xảo. phát triển mới không bị gò bó cứng nhắc như Lại có những giọt nước bị bắn tung xa hơn, vừa ở những địa phương cũ. Nguyễn Hoàng đã tạo có tính hiện thực lại vừa có tính mỹ thuật cao… ra nhiều đợt di dân vào Thuận Hoá với chính sách hỗ trợ khai khẩn vùng đất mới. Cái chung Ở chuông này, những sóng nước dội lên và cong nhất của dân di cư là thờ cúng tổ tiên, Thành xuống như hình cây dương xỉ còn non đúng với Hoàng, lập làng mới, trên cơ sở đó, sự giao lưu hình sóng nước dợn thực tế, lại đẹp. Nhìn hoa với các dân tộc bản địa như Champa thuộc văn ở chuông người ta thấy như đang có dợn ngữ hệ Mahayo - Polynesie, các dân tộc miền sóng ngay trước mắt. Tính chất gợi hình của hoa núi Tà Ôi, Pacô, Bru Vân kiều, Cơ Tu,… là điều văn thuỷ ba ở đây rất cao” (1, tr.58-59). kiện để văn hoá người Việt cổ, người Việt đi vào 52 Số 24 - Tháng 6 - 2018
NGHỆ THUẬT Đàng Trong hỗn hợp với các dân tộc chung xem là một trong những điểm nhấn tiêu biểu làm thành một nền văn hoá đặc sắc, khác với trong bức tranh chung nghệ thuật tạo hình đồ Đàng Ngoài. Tính chất của nền văn hoá mới đó đồng người Việt. Điều này cung cấp cho chúng thoáng đạt, nhân văn đã làm tư tưởng chủ đạo ta những giá trị mỹ cảm, đồng thời phản ánh cho những sản phẩm nghệ thuật thời kỳ này. được sắc thái về bối cảnh văn hoá xã hội thời Đề cập đến đồ đồng thời các chúa Nguyễn có chúa Nguyễn. Từ việc đi sâu nghiên cứu thời lẽ đây vẫn là một “khoảng trống” còn bỏ ngỏ, chúa Nguyễn sẽ giúp cho chúng ta mở rộng đặc biệt dưới góc độ tạo hình thì ít nhiều vẫn hơn về biên độ và phạm vi nghiên cứu về chưa được chú trọng đi sâu phân tích và kiến chiều rộng và chiều sâu, khẳng định nghệ giải. Một trong những nét đặc trưng mà chúng thuật tạo hình thời chúa Nguyễn đủ tư cách để ta có thể nhận diện đó là các dạng thức trang khẳng định mình trong bề dày lịch sử văn hoá trí trên đồ đồng thời kỳ này thường bố trí theo của dân tộc. Quá trình đánh giá và nhận xét ô hộc và chạy theo hình dải, điều này được về góc độ tạo hình của thời chúa Nguyễn cần thể hiện rõ nhất qua các di vật như Đại Hồng phải quan sát trên bình diện rộng về tổng thể, Chung (chùa Thiên Mụ), hệ thống 11 chiếc phải nhìn nhận từ nhiều góc độ khác nhau và vạc đồng thời các chúa Nguyễn. Ngoài ra, việc tránh đi vào tiểu tiết. khảo cứu thực địa trên các chuông đồng thời Dẫu vẫn biết còn đâu đó những ý kiến cá kỳ này cho chúng tôi thấy rằng: Phong cách nhân trái chiều hoặc khác quan điểm, song trang trí đồ đồng ở thời kỳ này chưa mang tính dưới góc độ văn hoá và nghệ thuật tạo hình, quy phạm chặt chẽ như thời vua Nguyễn sau tác giả nhận thấy rằng nghệ thuật thời kỳ này này; chủ đề trang trí mang đậm tính dân gian chứa đựng nhiều vấn đề thú vị cần bàn luận. bởi phụ thuộc khá nhiều vào các nhóm thợ. Lối Và trong hành trình này cần có sự chung tay trang trí thường thiên về diễn nét chứ không góp sức của các cơ quan ban ngành, các nhà theo lối đặc tả về đối tượng, các lớp mảng nghiên cứu trong các lĩnh vực văn hoá, lịch sử, cũng đơn giản ít lớp. Không gian chính gần nghệ thuật trong cả nước. Điều này góp phần như để trống, chỉ một vài mảng hình là có bố làm sáng tỏ hơn các giá trị văn hoá nghệ thuật trí các lớp không gian phụ để diễn tả viễn cận. truyền thống dân tộc trong đó có sự đóng góp Đồ đồng thời các chúa Nguyễn Đàng Trong của mỹ thuật thời các chúa Nguyễn. không lớn - phần lớn đồ đồng thời các chúa Nguyễn nhằm phục vụ tôn giáo nhất là Phật P.L.C giáo và tín ngưỡng thờ cúng của làng xã. Do (ThS., Trường ĐH Nghệ thuật - ĐH Huế) đó các hiện vật hiện còn tồn đọng nhiều nhất ở các chùa và đồ thờ cúng tại làng và tư gia. Tài liệu tham khảo Thời kỳ các chúa Nguyễn được xem là bệ đỡ 1. Hà Xuân Dương (1999), Kiến trúc chùa Thiên cho sự phát triển rực rỡ của nghệ thuật trang Mụ, Nxb. Đà Nẵng. trí trên đồ đồng thời Nguyễn sau này. Đồ đồng thời các chúa Nguyễn mang đậm những nét 2. Thích Kiên Định (2013), Lược sử chùa Thiền yếu tố đặc trưng, phản ánh bối cảnh văn hoá Tôn và Tổ Liễu Quán truyền thừa, Nxb. Tôn giáo, Hà và quan điểm thẩm mỹ của xứ Đàng Trong thời Nội. kỳ bấy giờ. 3. Những người bạn Cố đô Huế (B.A.V.H), tập VI Trong mối tương quan chung về lĩnh vực (1919), Nxb. Thuận Hoá, Huế. văn hoá nghệ thuật, các chúa Nguyễn đã có 4. Nguyễn Hữu Thông (2014), Mỹ thuật thời nhiều đóng góp trong công cuộc định hình và chúa Nguyễn dẫn liệu từ di sản lăng mộ, Nxb. phát triển xứ Đàng Trong, nâng cao vị thế và Thuận Hoá, Huế. tầm ảnh hưởng của đất nước với các quốc gia khác trong khu vực. Việc tìm hiểu các yếu tố Ngày nhận bài: 10 - 4 - 2018 văn hoá, xã hội sẽ phần nào lý giải cho chúng Ngày phản biện, đánh giá: 16 - 6 - 2018 ta biết được ý nghĩa biểu tượng qua các đồ án Ngày chấp nhận đăng: 25 - 6 - 2018 trang trí trên các di vật, trong đó nghệ thuật trang trí trên những chiếc chuông đồng được Số 24 - Tháng 6 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 53