Phương pháp dạy - học Lịch sử ở trường phổ thông: Phần 2 - Phan Ngọc Liên

Chia sẻ: Bin Bin | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:38

Thêm vào BST

Báo xấu

365
lượt xem 62
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung phần 2 của cuốn sách Phương pháp dạy - học Lịch sử ở trường phổ thông giới thiệu đến người học một số kiến thức cơ bản về hệ thống các phương pháp dạy - học Lịch sử ở trường phổ thông, bài học lịch sử ở trường phổ thông, hoạt động ngoại khóa trong dạy - học lịch sử, người giáo viên lịch sử. Cùng tham khảo cuốn sách để nắm được nội dung cụ thể.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Phương pháp dạy - học Lịch sử ở trường phổ thông: Phần 2 - Phan Ngọc Liên

Ch−¬ng V I H Ö t h è n g c ¸ c p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y -h ä c L Þ c h s ö ë t r − ê n g p h æ t h « n g D ¹ y - hä c L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng l m é t ho ¹ t ®é ng q ua n tr ä ng c ñ a v i Ö c d ¹ y - hä c nã i c hung. §© y l m é t q u¸ tr × nh s − p h¹ m p hø c t¹ p , nhi Ò u m Æ t ®ß i há i gi ¸ o v i ª n p h¶ i la o ®é ng v í i nhi Ò u c « ng s ø c . T uy nhi ª n, d ¹ y hä c L Þ c h s ö kh« ng p h¶ i l v i Ö c "kÓ c huy Ö n q u¸ khø ", nh− nhi Ò u ng− ê i q ua n ni Ö m kh« ng ®ó ng. N Õ u c hØ l "kÓ c huy Ö n" th× d Ô thi ª n v Ò v i Ö c t× m nh÷ ng m È u c huy Ö n ha y , "gi Ë t g© n", kÝ c h thÝ c h s ù hø ng thó c ñ a hä c s i nh. Cã m é t thê i kú , p h− ¬ ng p h¸ p kÓ c huy Ö n ®− î c xe m l p h− ¬ ng p h¸ p c hñ y Õ u, c ã thÓ nã i l d uy nhÊ t c ñ a v i Ö c d ¹ y hä c L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng. H ä c s i nh the o q ua n ni Ö m n y , c hØ ghi nhí s ù ki Ö n r å i nã i l¹ i nh÷ ng ®i Ò u ® thu nhË n ®− î c . P h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c L Þ c h s ö p hi Õ n d i Ö n Ê y ® ®e m l¹ i hË u q u¶ xÊ u c ho gi ¸ o v i ª n v hä c s i nh, tr − í c hÕ t v c hñ y Õ u l c hÊ t l− î ng hä c tË p gi ¶ m s ó t nghi ª m tr ä ng : hä c s i nh kh« ng nhí ®ó ng s ù ki Ö n, c ng kh« ng hi Ó u s ù ki Ö n, kh« ng hø ng thó hä c tË p . §ã l m é t tr o ng nh÷ ng nguy ª n nh© n q ua n tr ä ng l m c ho c hÊ t l− î ng gi ¸ o d ô c lÞ c h s ö gi ¶ m s ó t. D o ®ã , v Ê n ®Ò p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö c ò ng nh− p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c nã i c hung p h¶ i ®− î c ®Ò r a nghi ª n c ø u v thù c hi Ö n tr ª n c ¬ s ë kho a hä c . §Ó hä c tË p tè t v v Ë n d ô ng c ã kÕ t q u¶ , m é t m Æ t hä c s i nh p h¶ i n© ng c a o tr × nh ®é lý luË n c ñ a bé m « n, m Æ t kh¸ c p h¶ i v Ë n d ô ng v o thù c tÕ . N h− v Ë y c ã thÓ tr ¸ nh ®− î c ha i khuy Õ t ®i Ó m : - ChØ nã i lý thuy Õ t c hung. - L m the o ki nh nghi Ö m m kh« ng c ã lý luË n c hØ d É n. §© y l m é t b i hä c q ua n tr ä ng nhÊ t, tr ä ng t© m c ñ a c h− ¬ ng tr × nh p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö . N ã s Ï c ung c Ê p c ho hä c s i nh nh÷ ng c ¬ s ë lý luË n c hñ y Õ u v h− í ng d É n thù c h nh. I− K h¸ i niÖ m v Ò " ph−¬ ng ph¸ p d¹ y - häc" v µ " ph−¬ ng ph¸ p d¹ y - häc L Þ ch s ö " 1. K h ¸ i n i Ö m v Ò " p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y - h ä c " VÊ n ®Ò p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c nã i c hung, p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö nã i r i ª ng ® l c hñ ®Ò c ñ a nhi Ò u c ué c tr a nh luË n kho a hä c v thù c ti Ô n. §i Ò u n y l d o tÝ nh c Ê p thi Õ t c ñ a v Ê n ®Ò , nh− ng c ò ng d o c h− a c ã ®ñ c ¬ s ë kho a hä c v thù c ti Ô n ®Ó lý gi ¶ i m é t c ¸ c h hî p lý , c ã hi Ö u q u¶ v Ê n ®Ò p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c . Q ua nhi Ò u c « ng tr × nh nghi ª n c ø u v c ¸ c hé i th¶ o kho a hä c , c hó ng ta thÊ y næ i lª n m Ê y khuy nh h− í ng c hÝ nh v Ò p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c . K h« ng Ý t ng− ê i p hñ nhË n tÝ nh kho a hä c v s ù c Ç n thi Õ t c ñ a p h− ¬ ng p h¸ p . H ä xe m p h− ¬ ng p h¸ p c hØ ®¬ n thuÇ n l kü n¨ ng, ki nh nghi Ö m c ñ a tõ ng gi ¸ o v i ª n. M ç i ng− ê i d o kh¶ n¨ ng "bÈ m s i nh" c ñ a m × nh m c ã p h− ¬ ng p h¸ p r i ª ng, ®− î c tÝ c h luü q ua thù c ti Ô n s − p h¹ m . H ä c c hØ c ã thÓ "tr uy Ò n nghÒ ", nã i ki nh nghi Ö m , c hø kh« ng nã i lý thuy Õ t ( nghÜ a l "l m nh− t« i ® l m , ®õ ng há i v × s a o p h¶ i l m nh− v Ë y ") . M é t s è kh¸ c l¹ i c o i "p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c kh« ng m a ng tÝ nh gi a i c Ê p , thê i ®¹ i v l kho t ng ki nh nghi Ö m c hung c hø kh« ng p h¶ i c ñ a r i ª ng a i . §ã l t i s ¶ n c ñ a m ä i d © n té c , m ä i thê i ®¹ i "(1). N h÷ ng q ua n ni Ö m nh− v Ë y s Ï g© y nh÷ ng hË u q u¶ kh« ng tè t, khi c hó ng ta ho nhË p v o khu v ù c , v o c é ng ®å ng q uè c tÕ , tr a nh thñ v i Ö c tr a o ®æ i v hä c tË p ki nh nghi Ö m c ñ a nhi Ò u n− í c , c ã c hÕ ®é c hÝ nh tr Þ , x hé i kh¸ c nha u. R â r ng, p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c kh« ng p h¶ i ®¬ n thuÇ n l v Ê n ®Ò kü thuË t, m nã m a ng tÝ nh x hé i , gi a i c Ê p r â r Ö t. P h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c lu« n lu« n g¾ n v í i m ô c ®Ý c h gi ¸ o d ô c , th« ng q ua né i d ung ®Ó h× nh (1) N g u y Ô n P h − ¬ n g , Ph−¬ng ph¸p S ö hä c , S i G ß n , 19 7 4 , t r . 15 8 . 37
th nh m é t lí p ng− ê i tr Î , p hô c v ô s ù nghi Ö p c ñ a ®Ê t n− í c , d © n té c , q uª h− ¬ ng. V× v Ë y , m ç i thê i ®¹ i , m ç i c hÕ ®é c hÝ nh tr Þ - x hé i ®Ò u c ã "c hi Õ n l− î c p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c " c ñ a m × nh. "Chi Õ n l− î c p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c l m é t bé p hË n c ñ a c hi Õ n l− î c p h¸ t tr i Ó n nã i c hung, ba o gå m ha i v Ê n ®Ò c ¬ b¶ n : ®Ò xuÊ t m é t hÖ thè ng p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c c ã thÓ s ö d ô ng h÷ u hi Ö u tr o ng nh tr − ê ng v bi ª n s o ¹ n q uy tr × nh s ö d ô ng hî p lý p h− ¬ ng p h¸ p ®ã ! "(2 ) C¸ c nh lý luË n p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c nã i c hung, p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö nã i r i ª ng ® ®Ò xuÊ t v thù c nghi Ö m nhi Ò u hÖ thè ng p h− ¬ ng p h¸ p . D ï c ã s ù kh¸ c bi Ö t, s o ng c ¸ c hÖ thè ng p h− ¬ ng p h¸ p Ê y ®Ò u xuÊ t p h¸ t tõ nh÷ ng c ¬ s ë p h− ¬ ng p h¸ p luË n c hung. a ) P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y - h ä c k h « n g t ¸ ch k h á i q u ¸ t r × n h d ¹ y - h ä c Q u¸ tr × nh d ¹ y - hä c l m é t q u¸ tr × nh nhË n thø c c hñ y Õ u, l nhË n thø c q uy luË t v Ë n ®é ng v t¸ c ®é ng ®Õ n nã . Cho nª n p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö p h¶ i l m s ¸ ng tá v Ò m Æ t lý thuy Õ t v thù c h nh nh÷ ng q uy luË t c ñ a v i Ö c hä c tË p ( nhË n thø c ) bé m « n. Q uy luË t c ñ a q u¸ tr × nh hä c tË p lÞ c h s ö kh« ng p h¶ i q uy luË t c ñ a b¶ n th© n hi Ö n thù c lÞ c h s ö . S o ng p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c p hï hî p v í i q u¸ tr × nh hä c tË p ( nhË n thø c ) lÞ c h s ö s Ï gi ó p c ho hä c s i nh n¾ m ®− î c q uy luË t v Ë n ®é ng v p h¸ t tr i Ó n c ñ a hi Ö n thù c lÞ c h s ö . §i Ò u n y s Ï kh¾ c p hô c m é t s a i lÇ m th− ê ng gÆ p l v i Ö c hä c tË p lÞ c h s ö c ñ a hä c s i nh c hØ m í i d õ ng ë bi Õ t s ù ki Ö n ( thË m c hÝ kh« ng c hÝ nh x¸ c , c ã nhi Ò u nhÇ m lÉ n) m kh« ng hi Ó u lÞ c h s ö . XÐ t c ho c ï ng, hä c lÞ c h s ö kh« ng p h¶ i ®Ó bi Õ t m ®Ó hi Ó u lÞ c h s ö , d Ü nhi ª n p h¶ i bi Õ t ®ó ng, bi Õ t v ÷ ng c h¾ c m í i hi Ó u s © u s ¾ c . H ä c tË p lÞ c h s ö kh« ng c hØ ®Ó bi Õ t q u¸ khø m c ß n hi Ó u s © u s ¾ c hi Ö n t¹ i , ®Ê u tr a nh c ho v i Ö c thù c hi Ö n m é t x hé i v ¨ n m i nh, ti Õ n bé , gi u m ¹ nh. V× v Ë y , p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö p h¶ i l m c ho hä c s i nh bi Õ t nh÷ ng s ù ki Ö n c ¬ b¶ n c ñ a q u¸ khø v hi Ó u s © u s ¾ c lÞ c h s ö , the o q uy luË t c ñ a s ù nhË n thø c lÞ c h s ö : "N h÷ ng q uy luË t kh¸ c h q ua n m c o n ng− ê i nhË n thø c ®− î c , t¹ o nª n m Æ t kh¸ c h q ua n c ñ a p h− ¬ ng p h¸ p , c ß n nh÷ ng thñ thuË t tha o t¸ c n¶ y s i nh r a tr ª n c ¬ s ë nh÷ ng q uy luË t ®ã m c o n ng− ê i s ö d ô ng ®Ó nhË n thø c v c ¶ i bi Õ n c ¸ c hi Ö n t− î ng, t¹ o nª n m Æ t c hñ q ua n c ñ a p h− ¬ ng p h¸ p "(1). b ) P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y - h ä c L Þ ch s ö n » m t r o n g q u ¸ t r × n h d ¹ y - h ä c b é m « n , c ã tu© n thñ nh÷ ng nguy ª n t¾ c c ñ a v i Ö c d ¹ y - hä c nã i c hung, s o ng p h¶ i tÝ nh ®Õ n nh÷ ng ®Æ c tr − ng c ñ a v i Ö c hä c tË p lÞ c h s ö . §Ó x¸ c ®Þ nh nh÷ ng p h− ¬ ng p h¸ p thÝ c h hî p : lÞ c h s ö ® x¶ y r a kh« ng lÆ p l¹ i nh− c ò ( c ã s ù "lÆ p l¹ i " tr ª n c ¬ s ë "kh« ng lÆ p l¹ i ") ng− ê i hä c kh« ng tr ù c ti Õ p q ua n s ¸ t s ù ki Ö n ® x¶ y r a ( tr ª n m é t m ø c ®é lí n c ò ng kh« ng q ua n s ¸ t ®− ä c nh÷ ng s ù ki Ö n ®a ng x¶ y r a ) , kh« ng thÓ ti Õ n h nh tr o ng p hß ng thÝ nghi Ö m ®Ó d i Ô n l¹ i s ù ki Ö n q u¸ khø ( tuy r » ng ë m é t p h¹ m v i nhÊ t ®Þ nh, v í i tr × nh ®é p h¸ t tr i Ó n c ñ a kho a hä c kü thuË t c ã thÓ ti Õ n h nh thÝ nghi Ö m ®Ó d ù ng l¹ i d i Ô n bi Õ n c ñ a s ù ki Ö n lÞ c h s ö tr o ng q u¸ khø , ®Ó ki Ó m tr a tÝ nh hi Ö n thù c c ñ a lÞ c h s ö v tÝ nh c hÝ nh x¸ c c ñ a t i li Ö u ghi c hÐ p . c) P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y - h ä c L Þ ch s ö ® − î c ch i p h è i b ë i m ô c t i ª u g i ¸ o d ô c v µ g ¾ n l i Ò n v í i n é i d u n g d ¹ y - h ä c ( ®− î c thÓ hi Ö n ë c h− ¬ ng tr × nh, s ¸ c h gi ¸ o kho a , c ¸ c lo ¹ i t i li Ö u hä c tË p , tha m kh¶ o kh¸ c ) . K h« ng thÓ c ã p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c , gi ¸ o d ô c c hung c ho tÊ t c ¶ c ¸ c n− í c , bë i v × m ç i n− í c , m ç i thê i ®¹ i c ã m ô c ti ª u v né i d ung gi ¸ o d ô c kh¸ c nha u, thË m c hÝ ®è i nghÞ c h nha u ( tuy r » ng gi í i gi ¸ o d ô c - lÞ c h s ö nhi Ò u n− í c ® t× m hi Ó u nhi Ò u c ¸ c h xÝ c h l¹ i gÇ n nha u ®Ó tr a o ®æ i v Ò q ua n ni Ö m , p h− ¬ ng p h¸ p nhË n thø c , p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c L Þ c h s ö ) . P h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c tuú thué c ë m ô c ti ª u gi ¸ o d ô c : "N Õ u m ô c ®Ý c h c ñ a nh tr − ê ng l gi ¸ o d ô c nh÷ ng ng− ê i n« lÖ c hØ bi Õ t p hô c tï ng bä n t− b¶ n th× s Ï c ã p h− ¬ ng p h¸ p p hï hî p v í i m ô c ®Ý c h gi ¸ o d ô c l l m s a o ® o t¹ o nh÷ ng ng− ê i ngo a n ngo n c hÊ p h nh, c ng Ý t bi Õ t ®é c lË p s uy nghÜ , p h¸ n ®o ¸ n c ng tè t. N Õ u m ô c ®Ý c h c ñ a nh tr − ê ng l ® o t¹ o nh÷ ng ng− ê i x© y d ù ng c hñ nghÜ a x hé i c ã ý thø c th× p h− ¬ ng p h¸ p gi ¸ o d ô c s Ï (2 ) T h ¸ i D u y T u y ª n , T × m hi Ó u c hi Õ n l −î c ph¸t t r i Ó n ph−¬ng ph¸p d ¹ y hä c phæ t h« ng, T ¹ p c h Ý N g h i ª n c ø u G i ¸ o d ô c , s è 1-19 9 1. t r . 9 . (1) N g u y Ô n N g ä c Q u a n g , L ý l u Ë n d ¹ y - hä c ® ¹ i c −¬ng, t Ë p 2 , T r − ê n g C ¸ n b é q u ¶ n l ý G i ¸ o d ô c T r u n g − ¬ n g I , 19 8 9 . t r . 12 . 38
ho n to n kh¸ c , m ä i th nh tù u kho a hä c s Ï ®− î c s ö d ô ng ®Ó gi ¸ o d ô c c ho hä c s i nh bi Õ t ®é c lË p s uy nghÜ , h nh ®é ng tË p thÓ v c ã tæ c hø c , nhË n thø c r â kÕ t q u¶ ho ¹ t ®é ng c ñ a m × nh, p h¸ t tr i Ó n c a o nhÊ t ti nh thÇ n c hñ ®é ng c ñ a c ¸ c e m "(1). P h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c g¾ n v í i m ô c ti ª u gi ¸ o d ô c , né i d ung kho a hä c , ®ã l nguy ª n t¾ c c Ç n tu© n thñ , nhÊ t l tr o ng ®i Ò u ki Ö n ng y na y khi c hó ng ta ho nhË p v o c é ng ®å ng q uè c tÕ , hä c tË p ki nh nghi Ö m c ¸ c n− í c kh¸ c , s o ng kh« ng thÓ ®¸ nh m Ê t ®Þ nh h− í ng c hÝ nh tr Þ c ñ a nÒ n gi ¸ o d ô c c hó ng ta . d ) T Ý n h ® Þ n h h − í n g ch Ý n h t r Þ c ñ a p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö thÓ hi Ö n ë v i Ö c lÊ y c hñ nghÜ a M ¸ c -L ª ni n, t− t− ë ng H å ChÝ M i nh v q ua n ®i Ó m ®− ê ng lè i gi ¸ o d ô c c ñ a §¶ ng l m c ¬ s ë p h− ¬ ng p h¸ p luË n kho a hä c . e ) K Õ t h î p l ý l u Ë n v í i t h ù c t i Ô n l m é t né i d ung tr o ng nguy ª n lý gi ¸ o d ô c c ñ a §¶ ng, c Ç n q u¸ n tr i Ö t tr o ng p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c nã i c hung, p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö nã i r i ª ng. g ) P h ¸ t h u y t Ý n h t Ý ch cù c cñ a h ä c s i n h tr o ng q u¸ tr × nh hä c tË p l m é t y ª u c Ç u p h¶ i thÓ hi Ö n tr o ng p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c . 2 .T õ n h ÷ n g c ¬ s ë p h − ¬ n g p h ¸ p lu Ë n c ¬ b ¶ n n ª u t r ª n , c Ç n x ¸ c ® Þn h m é t c ¸ c h k h o a h ä c : th Õ n o l p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y -h ä c L Þc h s ö ? Cã nhi Ò u ®Þ nh nghÜ a v c ¸ c h p h© n lo ¹ i kh¸ c nha u v Ò p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö . VÒ c ¬ b¶ n, c ¸ c nh gi ¸ o d ô c lÞ c h s ö hi Ó u r » ng : P h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö l c o n ®− ê ng, c ¸ c h thø c ho ¹ t ®é ng c ñ a thÇ y v tr ß tr o ng m é t q u¸ tr × nh thè ng nhÊ t v i Ö c gi ¶ ng d ¹ y ( gi ¸ o v i ª n) v hä c tË p ( nhË n thø c c ñ a hä c s i nh) , nh» m tr uy Ò n thô v ti Õ p thu ki Õ n thø c lÞ c h s ö ( v Ò s ù ki Ö n, lý thuy Õ t v thù c h nh) . T r o ng q u¸ tr × nh n y , gi ¸ o v i ª n l ng− ê i tæ c hø c , l nh ®¹ o , h− í ng d É n q u¸ tr × nh hä c tË p c ñ a hä c s i nh v hä c s i nh p h¶ i gi ÷ v i tr ß c hñ thÓ . P h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö kh« ng c hØ l m é t p h− ¬ ng p h¸ p ®¬ n nhÊ t, m ba o gå m m é t hÖ thè ng c ¸ c p h− ¬ ng p h¸ p c ã q ua n hÖ c hÆ t c hÏ , t¸ c ®é ng, hç tr î nha u tr o ng q u¸ tr × nh d ¹ y - hä c . Cã nhi Ò u q ua n ni Ö m kh¸ c nha u v Ò hÖ thè ng p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ( kh« ng kÓ nh÷ ng q ua n ni Ö m m a ng tÝ nh c hÊ t ki nh nghi Ö m c hñ nghÜ a , c h− a c ã c ¬ s ë kho a hä c v ÷ ng c h¾ c ) . Vi Ö c p h© n lo ¹ i c ¸ c p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c , tr o ng m è i q ua n hÖ c hÆ t c hÏ v í i nha u, xuÊ t p h¸ t tõ nh÷ ng c ¬ s ë c hñ y Õ u. - Q u¸ tr × nh nhË n thø c hî p q uy luË t tr o ng hä c tË p lÞ c h s ö . - P h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c L Þ c h s ö l m é t hÖ thè ng c ¸ c p h− ¬ ng p h¸ p c ã q ua n hÖ c hÆ t c hÏ v í i nha u khi s ö d ô ng. T uú né i d ung, y ª u c Ç u d ¹ y hä c , c ¸ c s ù ki Ö n, nh© n v Ë t m x¸ c ®Þ nh p h− ¬ ng p h¸ p n o l tr ung t© m , kÕ t hî p v í i c ¸ c p h− ¬ ng p h¸ p kh¸ c . M ç i p h− ¬ ng p h¸ p l¹ i ®− î c thù c hi Ö n th« ng q ua nhi Ò u p h− ¬ ng p h¸ p nhá , c ô thÓ h¬ n. - §Æ c tr − ng c ñ a v i Ö c nhË n thø c tr o ng hä c tË p lÞ c h s ö . T õ c ¬ s ë Ê y , c ¸ c nh gi ¸ o d ô c - lÞ c h s ö p h© n r a c ¸ c lo ¹ i p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng nh− s a u : a ) P h − ¬ n g p h ¸ p t h « n g t i n - t ¸ i h i Ö n l Þ ch s ö D o ®Æ c tr − ng c ñ a bé m « n L Þ c h s ö , hä c s i nh kh« ng thÓ "tr ù c q ua n s i nh ®é ng" hi Ö n thù c q u¸ khø . S o ng c ò ng nh− v i Ö c hä c tË p ë c ¸ c m « n hä c kh¸ c , hä c tË p lÞ c h s ö tr − í c hÕ t p h¶ i c ung c Ê p ki Õ n thø c c ¬ b¶ n ®ñ ®Ó t¹ o c ho hä c s i nh m é t bi Ó u t− î ng c hÝ nh x¸ c , c ã h× nh ¶ nh v Ò q u¸ khø . C¸ c e m p h¶ i "t¸ i t¹ o tr o ng t− ë ng t− î ng" nh÷ ng h× nh ¶ nh c hÝ nh x¸ c v Ò nh÷ ng s ù ki Ö n ® x¶ y r a , tr ¸ nh v i Ö c "hi Ö n ®¹ i ho ¸ " lÞ c h s ö . §Ó thù c hi Ö n p h− ¬ ng p h¸ p n y , gi ¸ o v i ª n s ö d ô ng c ¸ c p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c c ô thÓ nh− m i ª u t¶ , t− ê ng thuË t ( b» ng lê i ha y v i Õ t) , v í i c ¸ c p h− ¬ ng ti Ö n nh− lê i nã i , ®å d ï ng tr ù c q ua n, p h− ¬ ng ti Ö n kü thuË t hi Ö n ®¹ i , t i li Ö u, thù c tÕ ... (1) N . K . C r ó p x k a i a , B ó t k ý v Ò ph−¬ng ph¸p, t r o n g c u è n s ¸ c h "T r ª n nh÷ ng c o n ® −ê ng d É n t í i nhµ t r −ê ng m í i ", N X B G i ¸ o d ô c , M . , 19 3 2 , t r . 5 4 , (t i Õ n g N g a ). 39
b ) P h − ¬ n g p h ¸ p n h Ë n t h ø c l Þ ch s ö Vi Ö c hä c tË p lÞ c h s ö kh« ng c hØ d õ ng ë v i Ö c t¹ o bi Ó u t− î ng, kh« i p hô c l¹ i h× nh ¶ nh q u¸ khø m ®i Ò u q ua n tr ä ng l nhË n thø c ®ó ng b¶ n c hÊ t s ù ki Ö n ( q ua p h© n tÝ c h...) ti Õ n tí i h× nh th nh kh¸ i ni Ö m r ó t r a c ¸ c q uy luË t, b i hä c lÞ c h s ö v Ë n d ô ng v o thù c ti Ô n ( hä c tË p v ®ê i s è ng) . c) P h − ¬ n g p h ¸ p t × m t ß i , n g h i ª n cø u H ä c s i nh p hæ th« ng kh« ng c hØ ti Õ p thu ( b» ng ta i ) , ghi c hÐ p ( b» ng ta y ) r å i thÓ hi Ö n kÕ t q u¶ hä c tË p ( b» ng nã i l¹ i nh÷ ng ®i Ò u ® thu nhË n q ua lê i gi ¶ ng c ñ a gi ¸ o v i ª n ha y ®ä c tr o ng s ¸ c h) m p h¶ i tÝ c h c ù c , c hñ ®é ng tr o ng hä c tË p , bi Õ n ki Õ n thø c ® hä c th nh ki Õ n thø c c ñ a m × nh ( tõ q u¸ tr × nh "®− î c ® o t¹ o " th nh q u¸ tr × nh "tù ® o t¹ o ". M uè n thÕ , p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c L Þ c h s ö p h¶ i l m c ho hä c s i nh c ã hø ng thó v kh¶ n¨ ng "®Æ t v Ê n ®Ò ", t× m c ¸ c h "gi ¶ i q uy Õ t v Ê n ®Ò ", c « ng v i Ö c n y ti Õ n h nh tõ h× nh thø c thÊ p ®Õ n h× nh thø c c a o ( t× m tß i nh÷ ng ®i Ò u m í i tr o ng hä c tË p , tË p d − î t, b− í c ®Ç u nghi ª n c ø u, q ua c ¸ c b i tË p , thù c h nh, thu thË p t i li Ö u, bi ª n s o ¹ n...) . H Ö thè ng p h− ¬ ng p h¸ p n y ®− î c thù c hi Ö n th« ng q ua nhi Ò u p h− ¬ ng p h¸ p , bi Ö n p h¸ p , c ¸ c h d ¹ y hä c c ô thÓ , c hñ y Õ u l tr × nh b y m i Ö ng, s ö d ô ng ®å tr ù c q ua n ( v c ¸ c p h− ¬ ng ti Ö n d ¹ y hä c hi Ö n ®¹ i nh− v i d e o , c hi Õ u bã ng...) s ö d ô ng s ¸ c h gi ¸ o kho a v c ¸ c t i li Ö u hä c tË p kh¸ c , c ¸ c p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ®− î c thù c hi Ö n ë c ¸ c h× nh thø c d ¹ y - hä c ( né i kho ¸ v c ¸ c ho ¹ t ®é ng ngo ¹ i kho ¸ ) . VÒ c ¸ c c o n ®− ê ng, bi Ö n p h¸ p s − p h¹ m ®Ó thù c hi Ö n hÖ thè ng p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng, c Ç n ti Õ n h nh c ¸ c v Ê n ®Ò c hñ y Õ u s a u : - T r × nh b y m i Ö ng ; - S ö d ô ng c ¸ c lo ¹ i ®å d ô ng tr ù c q ua n ; - S ö d ô ng t i li Ö u v i Õ t ; - C« ng t¸ c thù c tÕ thù c h nh bé m « n ; C¸ c v Ê n ®Ò n y s Ï tr × nh b y ë p hÇ n s a u. 3 .V iÖ c t h ù c h iÖ n h Ö t h è n g c ¸ c p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y -h ä c L Þc h s ö n ª u t r ª n p h ¶ i ® ¶ m b ¶ o tè t n h Ê t c ¸ c y ª u c Ç u sa u ® © y a ) T hù c hi Ö n m ô c t i ª u cñ a v i Ö c d ¹ y h ä c L Þ ch s ö nã i c hung ë tr − ê ng p hæ th« ng, ë tõ ng c Ê p hä c , ë tõ ng lí p , tõ ng b i hä c c ô thÓ . Vi Ö c x¸ c ®Þ nh m ô c ti ª u d ¹ y hä c p h¶ i ®¶ m b¶ o 3 y ª u c Ç u c ¬ b¶ n : - G i ¸ o d − ì ng ( c ung c Ê p ki Õ n thø c ) ; - G i ¸ o d ô c ( t− t− ë ng, ®¹ o ®ø c , p hÈ m c hÊ t) ; - P h¸ t tr i Ó n ( kü n¨ ng nhË n thø c lý thuy Õ t v thù c h nh) . B a y ª u c Ç u tr ª n ®− î c thù c hi Ö n tr o ng m è i li ª n hÖ c hÆ t c hÏ kh« ng thÓ t¸ c h r ê i nha u, s o ng p h¶ i ®Ò r a m ø c ®é ( khè i l− î ng, c hÊ t l− î ng p h¶ i ®¹ t ®− î c c ñ a m ç i y ª u c Ç u) . §Ó thù c hi Ö n m ô c ®Ý c h ®− î c x¸ c ®Þ nh p h¶ i d ù a v o né i d ung kho a hä c , tÝ nh ®Õ n ®Æ c tr − ng c ñ a bé m « n. b ) P h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c thÓ hi Ö n c hñ y Õ u ë m Æ t tha o t¸ c s − p h¹ m v ®¹ t ®− î c kü n¨ ng. T r − í c hÕ t l kü n¨ ng gi ¶ ng d ¹ y c ñ a gi ¸ o v i ª n ( v ¹ c h kÕ ho ¹ c h, s o ¹ n b i , gi ¶ ng d ¹ y , ®¸ nh gi ¸ ...) v kü n¨ ng hä c tË p c ñ a hä c s i nh ( bi Õ t ghi c hÐ p b i gi ¶ ng, ®ä c s ¸ c h, tù hä c , tr ¶ lê i b i ki Ó m tr a , thù c h nh...) . §è i v í i gi ¸ o v i ª n, v i Ö c p h¸ t tr i Ó n kü n¨ ng gi ¶ ng d ¹ y tr ¶ i q ua m é t q u¸ tr × nh ®− î c bå i d − ì ng v tù r Ì n luy Ö n. N g− ê i gi ¸ o v i ª n m í i r a tr − ê ng p h¶ i ®¶ m b¶ o nh÷ ng kü n¨ ng c ¬ b¶ n c ñ a v i Ö c d ¹ y hä c . Vi Ö c h× nh th nh v p h¸ t tr i Ó n kü n¨ ng kh« ng thÓ l tù p h¸ t, tù tÝ c h luü ki nh nghi Ö m , m p h¶ i d ù a tr ª n c ¬ s ë lý luË n d ¹ y hä c ®− î c ti Õ p thu m é t c ¸ c h hÖ thè ng, c ã c ¬ s ë kho a hä c , kÕ t hî p v í i hä c tË p ki nh nghi Ö m v tÝ c h luü ki nh nghi Ö m c ñ a b¶ n th© n ( ®− î c lù a c hä n, p h© n tÝ c h kho a hä c ) . §è i v í i gi ¸ o v i ª n gi á i , kü n¨ ng c Ç n ®− î c n© ng c a o d Ç n tr o ng v i Ö c gi ¶ ng d ¹ y v bå i d − ì ng hä c s i nh, ®Ó c ã thÓ p h© n ho ¸ hä c s i nh, p h¸ t hi Ö n nh÷ ng e m c ã n¨ ng khi Õ u. Cuè i c ï ng, gi ¸ o v i ª n p h¶ i bi Õ t ®¸ nh gi ¸ kÕ t q u¶ gi ¶ ng d ¹ y c ñ a m × nh ( tr uy Ò n thô ki Õ n thø c , gi ¸ o d ô c ...) v ®¸ nh gi ¸ kÕ t q u¶ hä c tË p c ñ a hä c s i nh tr ª n tÊ t c ¶ c ¸ c m Æ t. Vi Ö c s ö d ô ng p h− ¬ ng p h¸ p 4 0
d ¹ y - hä c nã i c hung, d ¹ y - hä c L Þ c h s ö nã i r i ª ng l ®é ng v i ª n, p h¸ t huy tÝ nh tÝ c h c ù c c ñ a hä c s i nh, c ¸ c e m p h¶ i bi Õ t tù ®¸ nh gi ¸ kÕ t hî p v í i v i Ö c gi ¸ o v i ª n ®¸ nh gi ¸ . Cã thÓ nã i r » ng, tr o ng d ¹ y hä c L Þ c h s ö , p h− ¬ ng p h¸ p gi ¶ ng d ¹ y tè t, ng− ê i gi ¸ o v i ª n gi á i kh« ng p h¶ i c ung c Ê p c ho hä c s i nh nh÷ ng tr i thø c lÞ c h s ö c ã s ½ n m p h¶ i h− í ng d É n hä c s i nh hi Ó u lÞ c h s ö , v Ë n d ô ng v o v i Ö c hä c tË p v c ué c s è ng. CÇ n p h¶ i c huy Ó n tõ c ¸ c h d ¹ y v hä c thô ®é ng ( thÇ y nã i tr ß nghe , ghi c hÐ p ) s a ng c hñ ®é ng ( th« ng m i nh v p h¸ t tr i Ó n) . T õ p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c lÊ y thÇ y l m tr ung t© m s a ng p h− ¬ ng p h¸ p lÊ y tr ß l m tr ung t© m l c ¶ m é t c ué c "c ¸ c h m ¹ ng" tr o ng gi ¸ o d ô c . 4 .V iÖ c d ¹ y h ä c L Þc h s ö t h e o h Ö t h è n g p h − ¬ n g p h ¸ p n h − v Ë y s Ï ® ¹ t t í i v iÖ c t è i − u h o ¸ q u ¸ t r ×n h d ¹ y -h ä c K i Õ n thø c tè i − u l nh÷ ng ki Õ n thø c c ¬ b¶ n q ua n tr ä ng nhÊ t m hä c s i nh c Ç n p h¶ i n¾ m v ÷ ng ®Ó hi Ó u lÞ c h s ö , p hï hî p v í i y ª u c Ç u, tr × nh ®é c ñ a c h− ¬ ng tr × nh q uy ®Þ nh. K i Õ n thø c tè i − u kh« ng p h¶ i l s è l− î ng ki Õ n thø c Ý t nhÊ t m hä c s i nh c Ç n n¾ m , v × ®i Ò u ki Ö n hä c tË p khã kh¨ n, v × m ô c ®Ý c h thi c ö ... N h÷ ng q ua n ni Ö m s a i lÇ m v Ò "c ¾ t s Ð n" ki Õ n thø c s Ï thu hÑ p né i d ung, y ª u c Ç u v h¹ thÊ p v a i tr ß , ý nghÜ a c ñ a v i Ö c d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng. T Ý nh tè i − u c ñ a m é t b i hä c lÞ c h s ö thÓ hi Ö n ë c hç tr o ng nh÷ ng ®i Ò u ki Ö n c ô thÓ nhÊ t ®Þ nh, kÕ t q u¶ gi ¸ o d ô c , gi ¸ o d − ì ng v p h¸ t tr i Ó n kh¶ n¨ ng t− d uy c ñ a hä c s i nh p h¶ i ®¹ t ®Õ n m ø c tè i ®a , m kh« ng b¾ t hä c s i nh hä c nhi Ò u, q u¸ t¶ i v Ò m Æ t ki Õ n thø c , l¹ i ti Õ t ki Ö m m é t c ¸ c h hî p lý thê i gi a n v c « ng s ø c c ñ a hä c s i nh ( c Ç n kh¾ c p hô c q ua n ®i Ó m s a i lÇ m c ho r » ng v i Ö c hä c lÞ c h s ö tã m l¹ i l v i Ö c nhí c ng nhi Ò u c ng tè t c ¸ c s ù ki Ö n) . a ) Vi Ö c tè i − u ho ¸ q u¸ tr × nh d ¹ y hä c ®ß i há i tr − í c hÕ t p h¶ i x© y d ù ng kÕ ho ¹ c h d ¹ y hä c c ho c ¶ n¨ m hä c , tõ ng hä c kú , m ç i c h− ¬ ng, m ç i b i , tr ¸ nh t× nh tr ¹ ng gi ¶ ng d ¹ y r ê i r ¹ c , c ¸ c b i kh« ng n» m tr o ng m é t hÖ thè ng c hung, kh« ng tË p tr ung thù c hi Ö n nhi Ö m v ô gi ¸ o d − ì ng, gi ¸ o d ô c v p h¸ t tr i Ó n m é t c ¸ c h c © n ®è i , thè ng nhÊ t v í i nha u. XuÊ t p h¸ t tõ m ô c ®Ý c h, y ª u c Ç u, né i d ung c ñ a b i gi ¶ ng m gi ¸ o v i ª n q uy ®Þ nh − í c l− î ng ki Õ n thø c q ua n tr ä ng, c ¬ b¶ n nhÊ t ®Ó hä c s i nh n¾ m v ÷ ng s © u s ¾ c ki Õ n thø c , t¹ o c ho c ¸ c e m thã i q ue n v kü n¨ ng hä c tË p lÞ c h s ö nã i c hung v m é t b i lÞ c h s ö nã i r i ª ng. Vi Ö c n¾ m v ÷ ng ki Õ n thø c lÞ c h s ö l c ¬ s ë ®Ó h× nh th nh thÕ gi í i q ua n kho a hä c , gi ¸ o d ô c t− t− ë ng, ®¹ o ®ø c , p hÈ m c hÊ t q ua b i hä c . Q ua m é t b i hä c , m é t kho ¸ tr × nh, gi ¸ o v i ª n gã p p hÇ n p h¸ t tr i Ó n tr Ý tuÖ , ý c hÝ , c ¶ m xó c , nhË n thø c v kh¶ n¨ ng h nh ®é ng c ñ a hä c s i nh. N h÷ ng nhi Ö m v ô gi ¸ o d − ì ng, gi ¸ o d ô c v p h¸ t tr i Ó n nh− tr ª n kh« ng p h¶ i thù c hi Ö n m é t c ¸ c h t¸ c h r ê i nha u, m ®a n xe n, p hè i hî p v í i nha u m é t c ¸ c h nhÞ p nh ng c © n ®è i v ®¹ t ®− î c nh÷ ng nhi Ö m v ô c ô thÓ c ñ a v i Ö c d ¹ y hä c L Þ c h s ö . N hi Ö m v ô gi ¸ o d − ì ng p h¶ i d ù a v o c h− ¬ ng tr × nh v s ¸ c h gi ¸ o kho a ( t i li Ö u hä c tË p c hñ y Õ u c ñ a hä c s i nh ®Ó ®¹ t ®− î c tr × nh ®é ® q uy ®Þ nh) . M ø c ®é tè i − u c ñ a ki Õ n thø c ®− î c nª u tr o ng s ¸ c h gi ¸ o v i ª n. T uú t× nh h× nh c ô thÓ , y ª u c Ç u c ñ a m ç i lí p , m ç i c huy ª n ba n m x¸ c ®Þ nh nh÷ ng ki Õ n thø c n o c Ç n tr uy Ò n thô , h− í ng d É n hä c s i nh ti Õ p thu d Ç n q ua c ¸ c b i ®Ó c ã thÓ n¾ m m é t c ¸ c h tæ ng hî p c ¶ kho ¸ tr × nh. §Ó l m tè t c « ng v i Ö c n y , gi ¸ o v i ª n c Ç n x¸ c ®Þ nh tr o ng ®i Ò u ki Ö n c ô thÓ n o c ñ a v i Ö c d ¹ y hä c , tr o ng m ç i c h− ¬ ng, m ç i b i c Ç n c ã nh÷ ng ki Õ n thø c n o tè t nhÊ t, c Ç n thi Õ t ®Ó hä c s i nh n¾ m ®− î c c ¸ i c ¬ b¶ n nhÊ t c ñ a c h− ¬ ng tr × nh. K hi x¸ c ®Þ nh ki Õ n thø c c ¬ b¶ n nhÊ t, c Ç n nhí r » ng kh« ng c hØ c ã s ù ki Ö n lÞ c h s ö , m c ß nc ã nh÷ ng kh¸ i ni Ö m , q uy luË t, nh÷ ng v Ê n ®Ò lý thuy Õ t, p h− ¬ ng p h¸ p , kü n¨ ng, t− t− ë ng... Vi Ö c gi ¶ ng d ¹ y ki Õ n thø c lÞ c h s ö c Ç n p h¶ i r Ê t c ô thÓ . VÝ d ô : ®Ó gi ¸ o d ô c c ho hä c s i nh t− t− ë ng la o ®é ng v h− í ng nghi Ö p , c Ç n c ung c Ê p c ho c ¸ c e m nh÷ ng t i li Ö u - s ù ki Ö n v Ò la o ®é ng s ¶ n xuÊ t, v Ò p h¸ t tr i Ó n lù c l− î ng s ¶ n xuÊ t x hé i , v Ò t× nh h× nh ki nh tÕ c ñ a ®Ê t n− í c , v Ò nh÷ ng ®ã ng gã p , s ù la o ®é ng d ò ng c ¶ m , q uª n m × nh c ñ a c ¸ c thÕ hÖ tr − í c v ng y na y ... VÒ m Æ t p h¸ t tr i Ó n, q ua hä c tË p lÞ c h s ö kh« ng c hØ c ¨ n c ø v o né i d ung c h− ¬ ng tr × nh, s ¸ c h gi ¸ o kho a m c ß n xuÊ t p h¸ t tõ tr × nh ®é t− d uy , kh¶ n¨ ng nhË n thø c c ñ a hä c s i nh ë c ¸ c lø a tuæ i kh¸ c nha u. T hù c tÕ c hØ r â r » ng, hä c s i nh lí p 6 - 7 c ã kh¶ n¨ ng n¾ m c ¸ i c hung v c ¸ i r i ª ng tr o ng c ¸ c s ù ki Ö n lÞ c h s ö , m è i q ua n hÖ gi ÷ a c ¸ c s ù ki Ö n. H ä c s i nh lí p 8-9 c ã thÓ hi Ó u c ¸ c q uy luË t lÞ c h s ö ®¬ n 4 1
gi ¶ n. H ä c s i nh tr ung hä c p hæ th« ng c ã thÓ ti Õ p thu nh÷ ng nguy ª n lý , q ua n ®i Ó m c ¬ b¶ n c ñ a c hñ nghÜ a M ¸ c - L ª ni n, v Ë n d ô ng v o hä c tË p v ®ê i s è ng. §Ó thù c hi Ö n nh÷ ng nhi Ö m v ô tr ª n ë m ø c ®é tè i − u ho ¸ , v i Ö c r Ì n luy Ö n tr Ý nhí l c Ç n thi Õ t, s o ng p h¶ i gi ó p hä c s i nh ghi nhË n m é t c ¸ c h l« gi c , th« ng m i nh, c hø kh« ng p h¶ i hä c thué c m é t c ¸ c h m ¸ y m ã c m é t s è ni ª n ®¹ i , ®Þ a d a nh, nh© n v Ë t, s ù ki Ö n lÞ c h s ö . b ) Vi Ö c tè i − u ho ¸ q u¸ tr × nh d ¹ y - hä c L Þ c h s ö thÓ hi Ö n m é t c ¸ c h c ô thÓ ë tr × nh ®é ki Õ n thø c , kü n¨ ng, thã i q ue n hä c tË p c ñ a hä c s i nh. T uú t× nh h× nh c ô thÓ c ñ a ®Þ a p h− ¬ ng, c ñ a nh tr − ê ng, lí p , hä c s i nh m ®i Ò u c hØ nh, s o ng v i Ö c d ¹ y hä c p h¶ i ®¹ t y ª u c Ç u tr × nh ®é c hung c ñ a c h− ¬ ng tr × nh. c) Vi Ö c tè i − u ho ¸ ®ß i há i gi ¸ o v i ª n p h¶ i c hä n m é t c ¬ c Ê u hî p lý nhÊ t c ho v i Ö c hä c tË p . T he o kÕ ho ¹ c h d ¹ y hä c , p h© n p hè i c h− ¬ ng tr × nh c ñ a n¨ m hä c , gi ¸ o v i ª n tù m × nh c Ê u t¹ o m é t b i gi ¶ ng hî p lý gå m c ¸ c m Æ t : gi ¶ ng d ¹ y tr ª n lí p , h× nh th nh nh÷ ng kü n¨ ng, thã i q ue n c ho hä c s i nh, c « ng v i Ö c c ho hä c s i nh l m ë nh , nh÷ ng ho ¹ t ®é ng ngo ¹ i kho ¸ , c « ng t¸ c c « ng Ý c h - x hé i . d ) Vi Ö c tè i − u ho ¸ q u¸ tr × nh d ¹ y hä c q uy Õ t ®Þ nh m é t p hÇ n kh« ng nhá v i Ö c s ö d ô ng s ¸ c h gi ¸ o kho a . §i Ò u n y thË t kh« ng ®¬ n gi ¶ n v th− ê ng c ã ha i khuy nh h− í ng s a i lÇ m : - K h« ng thÊ y r â c hø c n¨ ng c ñ a s ¸ c h gi ¸ o kho a l t i li Ö u hä c tË p c ¬ b¶ n c ñ a hä c s i nh, c ho nª n c ã gi ¸ o v i ª n c hØ c h¨ m c hó ®ä c kü , n¾ m né i d ung s ¸ c h gi ¸ o kho a , r å i ®ä c c ho hä c s i nh c hÐ p . B i gi ¶ ng s Ï tr ë nª n ®¬ n ®i Ö u, tÎ nh¹ t, kh« ng g© y ®− î c hø ng thó c ho hä c s i nh, kh« ng l m c ho c ¸ c e m ti Õ p nhË n nh÷ ng ki Õ n thø c m í i ngo i s ¸ c h gi ¸ o kho a , ha y nh÷ ng ®i Ò u c Ç n hi Ó u s © u h¬ n nh÷ ng ki Õ n thø c Ê y . - T ho ¸ t ly q u¸ nhi Ò u né i d ung s ¸ c h gi ¸ o kho a , tr × nh b y m é t c ¸ c h ngÉ u hø ng, tuú ti Ö n, kh« ng gi ó p c ho hä c s i nh n¾ m v ÷ ng ®− î c nh÷ ng ®i Ò u c ¬ b¶ n tr o ng s ¸ c h. §Ó kh¾ c p hô c ha i khuy nh h− í ng tr ª n, c Ç n x¸ c ®Þ nh nh÷ ng v Ê n ®Ò c hñ y Õ u c Ç n gi ¶ ng ®Ó hä c s i nh n¾ m v ÷ ng the o s ¬ ®å §a i r i . VÝ d ô : khi gi ¶ ng C¸ c h m ¹ ng 184 8 ë P h¸ p , gi ¸ o v i ª n p h¶ i p h© n tÝ c h, tr × nh b y r â nguy ª n nh© n næ r a c ¸ c h m ¹ ng, nh÷ ng d i Ô n bi Õ n c hÝ nh, nhÊ n m ¹ nh ®Õ n v a i tr ß to lí n c ñ a nh© n d © n la o ®é ng P a r i tr o ng c ¸ c h m ¹ ng, c ué c ®Ê u tr a nh gi a i c Ê p ga y g¾ t gi ÷ a v « s ¶ n v í i t− s ¶ n c « ng th− ¬ ng nghi Ö p . T hù c tÕ c hø ng tá r ng, khi hä c b i n y , nhi Ò u hä c s i nh kh« ng n¾ m ®− î c nguy ª n nh© n n o l m c ho gi a i c Ê p v « s ¶ n tr ë th nh m é t gi a i c Ê p c ¸ c h m ¹ ng nhÊ t. C¸ c e m c hØ nã i c hung c hung l "v « s ¶ n ®Ê u tr a nh m ¹ nh m Ï v × tr o ng ®Ê u tr a nh hä kh« ng m Ê t g× ngo i xi Ò ng xÝ c h", c hø kh« ng hi Ó u thù c c hÊ t c ñ a v Ê n ®Ò l ë c hç t× m hi Ó u nh÷ ng ®Æ c ®i Ó m v Ò la o ®é ng, c ué c s è ng c ñ a gi a i c Ê p v « s ¶ n, c ã tæ c hø c v gi ¸ c ngé . T × m hi Ó u nh− v Ë y m í i gi ¶ i thÝ c h ®− î c v a i tr ß , s ø m Ö nh lÞ c h s ö c ñ a gi a i c Ê p v « s ¶ n v ti nh thÇ n c ¸ c h m ¹ ng tr i Ö t ®Ó c ñ a hä . §i Ò u q ua n tr ä ng ®è i v í i gi ¸ o v i ª n khi s ö d ô ng s ¸ c h gi ¸ o kho a l x¸ c ®Þ nh ®− î c ki Õ n thø c n o l c hñ y Õ u, c ¬ b¶ n ®è i v í i hä c s i nh ( the o y ª u c Ç u c hung v ®i Ò u ki Ö n c ô thÓ c ñ a lí p ) . T uy nhi ª n, p h¶ i tr × nh b y v h− í ng d É n hä c s i nh n¾ m nh÷ ng s ù ki Ö n, n¨ m th¸ ng, nh© n v Ë t n o c ã thÓ t¹ o bi Ó u t− î ng c hÝ nh x¸ c , c ã h× nh ¶ nh v Ò q u¸ khø ®a ng hä c , ®Ó tõ ®ã c ¸ c e m c ã thÓ ®¸ nh gi ¸ s ù ki Ö n, r ó t r a c ¸ c q uy luË t, b i hä c lÞ c h s ö . §Ó n¾ m ®− î c nh÷ ng ki Õ n thø c c ¬ b¶ n tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a , gi ¸ o v i ª n c ã thÓ bæ s ung ë m ø c c Ç n thi Õ t, p hï hî p tr × nh ®é v y ª u c Ç u hä c tË p c ñ a hä c s i nh m é t s è t i li Ö u kh¸ c r ó t r a tõ nhi Ò u nguå n tha m kh¶ o , nh− ng kh« ng l m c ho b i gi ¶ ng nÆ ng nÒ . C¸ c nh nghi ª n c ø u p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ® t× m nhi Ò u c ¸ c h ®Ó gi ¶ i q uy Õ t m è i q ua n hÖ gi ÷ a né i d ung s ¸ c h gi ¸ o kho a v b i gi ¶ ng c ñ a gi ¸ o v i ª n, gi ÷ a s ¸ c h gi ¸ o kho a v í i v i Ö c tù hä c c ñ a hä c s i nh, nh» m ®¹ t ®− î c y ª u c Ç u tè i − u ho ¸ q u¸ tr × nh d ¹ y - hä c L Þ c h s ö . B » ng kÕ t q u¶ thù c nghi Ö m s − p h¹ m nhi Ò u n¨ m , T i Õ n s Ü N .G .§a i r i ( L i ª n X« c ò ) ® ®Ò xuÊ t c ¸ c h s ö d ô ng s ¸ c h gi ¸ o kho a tr o ng d ¹ y hä c L Þ c h s ö v d i Ô n t¶ b» ng s ¬ ®å d − í i ®© y : B i gi ¶ ng ë lí p 1 2 2 3 B i tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a 4 2
T he o « ng, s è 2 ( tr o ng s ¬ ®å ) c hØ p hÇ n né i d ung v õ a c ã tr o ng b i gi ¶ ng, v õ a c ã tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a . §© y l nh÷ ng ki Õ n thø c c ¬ b¶ n, khã nhÊ t m hä c s i nh c Ç n p h¶ i n¾ m v ÷ ng. V× v Ë y , gi ¸ o v i ª n p h¶ i b¸ m s ¸ t s ¸ c h gi ¸ o kho a ®Ó tr × nh b y , gi ¶ i thÝ c h c ho hä c s i nh hi Ó u. Co n s è 1 c hØ p hÇ n t i li Ö u kh« ng ®− î c tr × nh b y tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a , s o ng hä c s i nh c Ç n n¾ m l m c ¬ s ë , bæ s ung c ho v i Ö c hi Ó u ki Õ n thø c tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a . V× v Ë y , gi ¸ o v i ª n p h¶ i tr × nh b y thª m ë lí p . Co n s è 3 c hØ nh÷ ng v Ê n ®Ò c ã tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a , s o ng nh÷ ng v Ê n ®Ò kh« ng khã l¾ m , kh« ng c ¬ b¶ n m hä c s i nh c ã thÓ tù hä c v gi ¸ o v i ª n kh« ng p h¶ i tr × nh b y tr ª n lí p l m c ho m Ê t th× gi ê . Xi n d É n m é t v Ý d ô v Ò v i Ö c s ö d ô ng s ¸ c h gi ¸ o kho a lí p 11 tr ung hä c c huy ª n ba n, khi gi ¶ ng d ¹ y ti Õ t 1 "N h÷ ng ti Ò n ®Ò d É n tí i bï ng næ c ¸ c h m ¹ ng" c ñ a b i 4 "C¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n P h¸ p c uè i thÕ kû XVI I I ". - P hÇ n tr × nh b y tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a c Ç n p h¶ i ®i s © u gi ¶ ng ë lí p ( c o n s è 2 c ñ a s ¬ ®å §a i r i ) : nÒ n n« ng nghi Ö p l¹ c hË u, c « ng th− ¬ ng nghi Ö p p h¸ t tr i Ó n s o ng bÞ h¹ n c hÕ , x hé i ®¼ ng c Ê p v th© n p hË n ng− ê i n« ng d © n, b× nh d © n th nh thÞ , c ué c ®Ê u tr a nh t− t− ë ng. - P hÇ n c ã tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a , hä c s i nh tù hä c kh« ng c Ç n gi ¶ ng tr ª n lí p ( s è 3) : p hÇ n c h÷ nhá tr o ng s ¸ c h - p hÇ n kh« ng c ã tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a s o ng p h¶ i tr × nh b y thª m ®Ó hä c s i nh n¾ m v ÷ ng ki Õ n thø c ( s è 1) : m © u thuÉ n gi ÷ a lù c l− î ng s ¶ n xuÊ t m í i - t− b¶ n c hñ nghÜ a v í i q ua n hÖ s ¶ n xuÊ t p ho ng ki Õ n, lç i thê i , p h¶ n ®é ng. C¸ c kh¸ i ni Ö m "®¼ ng c Ê p " v "gi a i c Ê p ", v a i tr ß c ñ a t− t− ë ng ®è i v í i x hé i , li ª n hÖ ki Õ n thø c d ¹ y - hä c v í i thù c tÕ c ué c s è ng. e ) Vi Ö c tè i − u ho ¸ tr o ng d ¹ y hä c L Þ c h s ö thÓ hi Ö n ë v i Ö c bi Õ t c hä n m é t c ¸ c h c ã hi Ö u q u¶ nhÊ t v í i v i Ö c s ö d ô ng kÕ t hî p v í i c ¸ c v Ê n ®Ò p h− ¬ ng p h¸ p , p h− ¬ ng ti Ö n, tæ c hø c v h× nh thø c d ¹ y hä c . Vi Ö c c hä n p h− ¬ ng p h¸ p , p h− ¬ ng ti Ö n tæ c hø c , h× nh thø c d ¹ y hä c n o p h¶ i tuú thué c v o m ô c ®Ý c h né i d ung hä c tË p , tÝ nh ®Õ n ®Æ c ®i Ó m c ñ a lí p hä c , hä c s i nh. g ) Vi Ö c tè i − u ho ¸ ®ß i há i p h¶ i xe m xÐ t kÕ t q u¶ hä c tË p c ñ a hä c s i nh. K h« ng p h¶ i c hó ý ®Õ n hä c s i nh c ¸ bi Ö t, hä c kÐ m m p h¶ i bi Õ t p h© n ho ¸ hä c s i nh v Ò m Æ t n¨ ng lù c hä c tË p , hø ng thó ... ®Ó ®é ng v i ª n, p h¸ t huy tÝ nh tÝ c h c ù c c ñ a ng− ê i hä c , gi ó p c ho hä c s i nh tù ®¸ nh gi ¸ , c ï ng v í i s ù ®¸ nh gi ¸ c ñ a gi ¸ o v i ª n. h ) Vi Ö c tè i − u ho ¸ thÓ hi Ö n v i Ö c x© y d ù ng m é t gi ¸ o ¸ n hî p lý , m a ng tÝ nh la o ®é ng s ¸ ng t¹ o c ñ a gi ¸ o v i ª n, c hø kh« ng p h¶ i l v i Ö c tã m t¾ t s ¸ c h gi ¸ o kho a m p h¶ i bi Õ t gi ¶ i q uy Õ t nh÷ ng t× nh huè ng thù c s Ï x¶ y r a tr o ng q u¸ tr × nh d ¹ y - hä c , n© ng c a o d Ç n kü n¨ ng gi ¶ ng d ¹ y c ñ a thÇ y v n¨ ng lù c hä c tË p c ñ a hä c s i nh. N h÷ ng y Õ u tè tr ª n c ñ a v i Ö c tè i − u ho ¸ tr o ng s ö d ô ng p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö p h¶ i ®å ng thê i nh» m c ¸ c m ô c ®Ý c h : - §¹ t ®− î c kÕ t q u¶ hä c tË p c a o nhÊ t c ñ a hä c s i nh v Ò c ¸ c m Æ t gi ¸ o d − ì ng, gi ¸ o d ô c v p h¸ t tr i Ó n. - T r ¸ nh v i Ö c nhå i nhÐ t tr o ng d ¹ y - hä c , m p h¶ i p h¸ t huy tÝ nh tÝ c h c ù c , th« ng m i nh tr o ng nhË n thø c . - §¸ nh gi ¸ ®ó ng v i Ö c gi ¶ ng d ¹ y v hä c tË p . 5 .T ã m l ¹ i , p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y -h ä c n ã i c h u n g , d ¹ y -h ä c L Þ c h s ö n ã i r iª n g p h ¶ i ® − î c n h Ë n th ø c , g i¶ i q u y Õ t, s ö d ô n g tr ª n c ¬ s ë lý lu Ë n v Ò g i¸ o d ô c , x u Ê t p h ¸ t tõ n é i d u n g m « n h ä c , v o ® iÒ u k iÖ n c ô th Ó c ñ a lí p h ä c , h ä c s in h , m ô c ® Ýc h h ä c tË p D ¹ y - hä c l ho ¹ t ®é ng t− ¬ ng hç gi ÷ a thÇ y v tr ß nh» m gi ó p c ho hä c s i nh ®é c lË p lÜ nh hé i ki Õ n thø c m é t c ¸ c h th« ng m i nh, v Ë n d ô ng m é t c ¸ c h s ¸ ng t¹ o v o thù c tÕ ( hä c tË p v c ué c s è ng) . T r ª n c ¬ s ë nh÷ ng nguy ª n lý c hung v Ò p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c , gi ¸ o v i ª n v Ë n d ô ng v o c « ng t¸ c c ô thÓ c ñ a m × nh. C« ng v i Ö c n y kh« ng p h¶ i l tù p h¸ t, the o ki nh nghi Ö m v è n c ã m p h¶ i d ù a v o tÝ nh q uy luË t c ñ a q u¸ tr × nh d ¹ y hä c . N h− ® nã i ë tr ª n, q u¸ tr × nh d ¹ y hä c l q u¸ tr × nh nhË n thø c c hÞ u s ù c hi p hè i c ñ a c ¸ c q uy luË t nhË n thø c , c hø kh« ng p h¶ i ®¬ n thuÇ n l v i Ö c tr uy Ò n thô v ti Õ p thu m é t c ¸ c h m ¸ y m ã c , c « ng thø c . 4 3
T Ý nh q uy luË t c ñ a q u¸ tr × nh d ¹ y - hä c L Þ c h s ö tr o ng khi thù c hi Ö n nh÷ ng nguy ª n t¾ c c ñ a p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c nã i tr ª n ®− î c d i Ô n t¶ the o s ¬ ®å d − í i ®© y : M ô c ® Ý ch cñ a v i Ö c N é i d u n g d ¹ y -h ä c §Æ c ®i Ó m lø a d ¹ y -h ä c ( H Ö thè ng ki Õ n thø c , tuæ i v kh¶ ( T hÓ hi Ö n ë kÕ t q u¶ kü n¨ ng ti Õ p nhË n v n¨ ng nhË n gi ¸ o d − ì ng, gi ¸ o d ô c v Ë n d ô ng ki Õ n thø c thø c c ñ a hä c v p h¸ t tr i Ó n, nh» m v o thù c tÕ hä c tË p v s i nh ®Õ n v i Ö c ® o t¹ o thÕ c ué c s è ng, p h© n tÝ c h hÖ tr Î ® x¸ c ®Þ nh) ®¸ nh gi ¸ s ù ki Ö n, q uy luË t, nguy ª n lý ) T æ ch ø c v i Ö c d ¹ y - h ä c L Þ ch s ö C¸ c h× nh thø c , p h− ¬ ng p h¸ p , p h− ¬ ng ti Ö n d ¹ y v hä c N h ÷ n g k Õ t q u ¶ cñ a v i Ö c d ¹ y - h ä c ( T r × nh ®é nhË n thø c lÞ c h s ö , v i Ö c gi ¸ o d ô c t− t− ë ng, ®¹ o ®ø c , p hÈ m c hÊ t v kh¶ n¨ ng p h¸ t tr i Ó n c ñ a hä c s i nh...) . N h÷ ng v Ê n ®Ò tr o ng s ¬ ®å tr ª n gi ó p gi ¸ o v i ª n khi s o ¹ n gi ¸ o ¸ n c ã thÓ x¸ c ®Þ nh m Ê y ®i Ò u c hñ y Õ us a u: - M ô c ti ª u b i gi ¶ ng ( v Ò m Æ t gi ¸ o d − ì ng, gi ¸ o d ô c v p h¸ t tr i Ó n) . - N h÷ ng né i d ung ki Õ n thø c c ¬ b¶ n c Ç n ®− î c tr × nh b y ( the o c ¸ c m ô c c ñ a s ¸ c h gi ¸ o kho a , ®− î c ®i Ò u c hØ nh m é t c ¸ c h hî p lý ) . - N h÷ ng p h− ¬ ng ti Ö n d ¹ y - hä c tè i thi Ó u, c Ç n thi Õ t c ho v i Ö c d ¹ y - hä c m ç i b i c ô thÓ . - N h÷ ng p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c p hï hî p v í i m ô c ®Ý c h, né i d ung c ñ a b i hä c . - D ù ki Õ n nh÷ ng t× nh huè ng c ã thÓ x¶ y r a v c ¸ c h gi ¶ i q uy Õ t. - N h÷ ng ho ¹ t ®é ng ngo i gi ê ( hä c s i nh tù hä c ë nh , c « ng t¸ c ngo ¹ i kho ¸ thù c h nh) . II− N h÷ ng ph−¬ ng ph¸ p v µ c¸ ch d¹ y - häc l Þ ch s ö ë tr −ê ng phæ th« ng T r ª n c ¬ s ë p h© n lo ¹ i hÖ thè ng p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö nª u tr ª n ( p h− ¬ ng p h¸ p th« ng ti n - t¸ i hi Ö n lÞ c h s ö , p h− ¬ ng p h¸ p nhË n thø c lÞ c h s ö , p h− ¬ ng p h¸ p t× m tß i nghi ª n c ø u) c hó ng ta t× m hi Ó u nh÷ ng p h− ¬ ng p h¸ p , c ¸ c h d ¹ y hä c c ô thÓ ®Ó thù c hi Ö n c ¸ c p h− ¬ ng p h¸ p c hung. N h− ® nã i , c ¸ c p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ®Ò u n» m tr o ng m é t hÖ thè ng, nghÜ a l c ã q ua n hÖ c hÆ t c hÏ v í i nha u, hç tr î c ho nha u, kh« ng ba o gi ê c hØ s ö d ô ng m é t p h− ¬ ng p h¸ p r i ª ng r Ï . Cho nª n c ¸ c p h− ¬ ng p h¸ p v c ¸ c h d ¹ y hä c c ô thÓ m c hó ng ta s Ï l m q ue n c ò ng kh« ng l r i ª ng c ñ a bÊ t c ø m é t 4 4
p h− ¬ ng p h¸ p th« ng ti n - t¸ i hi Ö n ha y nhË n thø c ho Æ c t× m tß i - nghi ª n c ø u lÞ c h s ö n o m c ã thÓ s ö d ô ng c hung. Chó ng ta lÇ n l− î t t× m hi Ó u : 1. T r × n h b y m i Ö n g L d ï ng l ê i n ã i ®Ó tr × nh b y ki Õ n thø c lÞ c h s ö , nã ®− î c q u¸ n tr i Ö t tr o ng c ¶ ba p h− ¬ ng p h¸ p . Cã nhi Ò u c ¸ c h tr × nh b y m i Ö ng, p hï hî p v í i ®Æ c tr − ng c ñ a ki Õ n thø c lÞ c h s ö v y ª u c Ç u s − p h¹ m c ñ a q u¸ tr × nh nhË n thø c . a )T − ê n g th u Ë t L c ¸ c h tr × nh b y m i Ö ng nh» m t¸ i hi Ö n ë hä c s i nh m é t bi Õ n c è lÞ c h s ö q ua n tr ä ng v í i ®Ç y ®ñ tÝ nh c ô thÓ v gî i c ¶ m c ñ a nã . T − ê ng thuË t kh¸ c v í i th« ng b¸ o . T h« ng b¸ o c hØ gi í i h¹ n tr o ng v i Ö c nª u lª n m é t c ¸ c h c hÝ nh x¸ c nh÷ ng s ù ki Ö n, ni ª n ®¹ i , s è li Ö u, tª n ®Ê t, tª n ng− ê i c Ç n thi Õ t c ho v i Ö c ghi nhí b i hä c , c ho v i Ö c h× nh th nh kh¸ i ni Ö m , r ó t r a kÕ t luË n. T h« ng b¸ o kh« ng ®e m l¹ i c ho hä c s i nh h× nh ¶ nh c ô thÓ v Ò q u¸ khø , v × thÕ c ¸ c e m Ý t hø ng thó hä c tË p , nh− ng c Ç n thi Õ t ®Ó bi Õ t c hÝ nh x¸ c lÞ c h s ö , l m c ¬ s ë c ho v i Ö c hi Ó u q u¸ khø . T − ê n g t h u Ë t l tr × nh b y c ã ch ñ ® Ò v Ò m é t bi Õ n c è ha y m é t q u¸ tr × nh lÞ c h s ö tr o ng s ù p h¸ t tr i Ó n c ñ a nã , v Ò nh÷ ng ho ¹ t ®é ng c ô thÓ c ñ a q uÇ n c hó ng nh© n d © n ha y m é t c ¸ nh© n. T − ê ng thuË t ba o gi ê c ò ng c ã c hñ ®Ò , c ã t× nh ti Õ t nhÊ t ®Þ nh. CÊ u t¹ o b i t− ê ng thuË t c ã kÞ c h tÝ nh gå m c ã p hÇ n m ë ®Ç u, t× nh ti Õ t p h¸ t tr i Ó n, t× nh ti Õ t p h¸ t tr i Ó n ®Õ n ®Ø nh c a o , s ù c ¨ ng th¼ ng tr o ng kÕ t c Ê u, t× nh ti Õ t gi ¶ m d Ç n v kÕ t thó c . Vi Ö c x© y d ù ng m é t b i t− ê ng thuË t kh¸ c « ng p hu nh− v Ë y nª n gi ¸ o v i ª n c hØ c hä n nh÷ ng s ù ki Ö n q ua n tr ä ng, c ¬ b¶ n nhÊ t c ñ a m é t gi a i ®o ¹ n ha y m é t thê i kú lÞ c h s ö , p h¶ i s ö d ô ng c ¸ c t i li Ö u tha m kh¶ o c Ç n thi Õ t ®Ó t¹ o bi Ó u t− î ng c ho hä c s i nh, g© y c ho c ¸ c e m hø ng thó hä c tË p . b )M iª u t¶ L tr × nh b y nh÷ ng ®Æ c tr − ng c ñ a m é t s ù v Ë t ha y s ù ki Ö n lÞ c h s ö nh» m gi ó p c ho hä c s i nh kh« ng c hØ h× nh d ung ®− î c d ¸ ng v Î bª n ngo i c ñ a nã m nª u bË t nh÷ ng nÐ t b¶ n c hÊ t c hñ y Õ u bª n tr o ng. K h¸ c v í i t− ê ng thuË t, m i ª u t¶ kh« ng c ã c hñ ®Ò m c hØ c ã ®è i t− î ng c ô thÓ c Ç n p h¶ i t× m hi Ó u. M i ª u t ¶ c ã ha i lo ¹ i : M i ª u t ¶ t o µ n c¶ n h nh» m p h¸ c ho ¹ bø c tr a nh tr ä n v Ñ n v Ò m é t ®è i t− î ng ( m i ª u t¶ K i m tù th¸ p A i CË p ) ; M i ª u t ¶ cã p h © n t Ý ch tË p tr ung v o m é t v i ®Æ c ®i Ó m c hñ y Õ u ®Ó q ua ®ã ®i s © u p h© n tÝ c h c ¬ c Ê u bª n tr o ng c ñ a s ù v Ë t ( m i ª u t¶ ®i Ò u ki Ö n ®Þ a lý m é t n− í c , m é t khu v ù c ®Ó hi Ó u s ù h× nh th nh, p h¸ t tr i Ó n m é t q uè c gi a c æ ®¹ i ) . c) N ª u ® Æ c ® i Ó m N ª u ®Æ c ®i Ó m c ñ a m é t s ù ki Ö n, m é t nh© n v Ë t lÞ c h s ö ®Ó l m næ i bË t b¶ n c hÊ t c ñ a nã . C¸ c h d ¹ y hä c n y gi ó p hä c s i nh nhí l© u, hi Ó u s © u m é t c ¸ c h hø ng thó lÞ c h s ö ( VÝ d ô , "h× nh t− î ng c hñ nghÜ a t− b¶ n l c o n ®Ø a c ã 2 v ß i ") c ñ a H å ChÝ M i nh l c ¸ c h nª u ®Æ c ®i Ó m v Ò s ù thè ng tr Þ c ñ a c hñ nghÜ a t− b¶ n v m è i q ua n hÖ gi ÷ a c hÝ nh q uè c v í i thué c ®Þ a . d ) G i ¶ i t h Ý ch G i ¶ i thÝ c h nh» m l m c ho hä c s i nh hi Ó u c hÝ nh x¸ c , ®Ç y ®ñ b¶ n c hÊ t, ý nghÜ a , t¸ c d ô ng c ñ a m é t s ù ki Ö n, m é t kh¸ i ni Ö m , m é t q uy luË t... G i ¶ i thÝ c h n© ng c a o tr × nh ®é lý luË n c ñ a hä c s i nh. G i ¶ i thÝ c h c ã thÓ ti Õ n h nh s a u khi tr × nh b y m é t s è s ù ki Ö n ( nh− gi ¶ i thÝ c h v Ò ý nghÜ a c ñ a v i Ö c th nh lË p §¶ ng Cé ng s ¶ n Vi Ö t N a m , s a u khi tr × nh b y v Ò q u¸ tr × nh h× nh th nh §¶ ng) . G i ¶ i thÝ c h c ã thÓ ti Õ n h nh tr o ng khi tr × nh b y m é t s ù ki Ö n, ho Æ c c uè i 1 b i ha y 1 c h− ¬ ng... Y ª u c Ç u c hung c ñ a tr × nh b y m i Ö ng, l p h¶ i xuÊ t p h¸ t tõ né i d ung hä c , c ã ng« n ng÷ r â r ng, tr o ng s ¸ ng, kÕ t hî p v í i nhi Ò u t i li Ö u tha m kh¶ o , p h− ¬ ng ti Ö n tr ù c q ua n. CÇ n c hó ý r Ì n luy Ö n c ho hä c s i nh bi Õ t tr × nh b y v Ò lÞ c h s ö . 4 5
2 .S ö d ô n g ® å d ï n g t r ù c q u a n §å d ï ng tr ù c q ua n c ã ý nghÜ a q ua n tr ä ng tr o ng d ¹ y - hä c . N guy ª n t¾ c tr ù c q ua n l m é t tr o ng nh÷ ng nguy ª n t¾ c c ¬ b¶ n c ñ a lý luË n d ¹ y hä c , nh» m t¹ o c ho hä c s i nh nh÷ ng bi Ó u t− î ng v h× nh th nh c ¸ c kh¸ i ni Ö m tr ª n c ¬ s ë tr ù c ti Õ p q ua n s ¸ t hi Ö n v Ë t ®a ng hä c ha y ®å d ï ng tr ù c q ua n m i nh ho ¹ s ù v Ë t. §å d ï ng tr ù c q ua n kh« ng c hØ c ã ý nghÜ a gi ¸ o d − ì ng m c ß n c ã ý nghÜ a gi ¸ o d ô c v p h¸ t tr i Ó n. Cã nhi Ò u ®å d ï ng tr ù c q ua n tr o ng d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng. Cò ng c ã nh÷ ng ý ki Õ n kh¸ c nha u v Ò v i Ö c p h© n c hi a c ¸ c lo ¹ i ®å d ï ng tr ù c q ua n. VÒ c ¬ b¶ n c ã thÓ c ã nh÷ ng lo ¹ i c hñ y Õ u s a u ®© y : a )§ å d ï n g tr ù cq u a n h iÖ n v Ë t G å m c ¸ c d i c hØ kh¶ o c æ , d i tÝ c h lÞ c h s ö c ¸ c h m ¹ ng, hi Ö n v Ë t... §ã l lo ¹ i t i li Ö u c ã gi ¸ tr Þ v Ò m Æ t kho a hä c v gi ¸ o d ô c . T uy nhi ª n, s ö d ô ng lo ¹ i ®å d ï ng tr ù c q ua n n y hi Õ m v khã . b )§ å d ï n g tr ù cq u a n t¹ o h ×n h B a o gå m c ¸ c lo ¹ i p hô c c hÕ , m « h× nh, s a b n, tr a nh ¶ nh lÞ c h s ö ... C¸ c lo ¹ i ®å d ï ng tr ù c q ua n n y c ã kh¶ n¨ ng kh« i p hô c l¹ i h× nh ¶ nh c ñ a nh÷ ng c o n ng− ê i , ®å v Ë t, bi Õ n c è , s ù ki Ö n lÞ c h s ö m é t c ¸ c h c ô thÓ , s i nh ®é ng v kh¸ x¸ c thù c . c) § å d ï n g t r ù c q u a n q u y − í c B a o gå m b¶ n ®å lÞ c h s ö , ®å thÞ , s ¬ ®å , ni ª n bi Ó u. - B ¶ n ® å l m é t lo ¹ i tr ù c q ua n kh« ng thÓ thi Õ u ®− î c tr o ng d ¹ y - hä c L Þ c h s ö , v × nã x¸ c ®Þ nh ®Þ a ®i Ó m m é t s ù ki Ö n x¶ y r a tr o ng kh« ng gi a n v thê i gi a n nhÊ t ®Þ nh. V× v Ë y , v i Ö c x© y d ù ng b¶ n ®å lÞ c h s ö p h¶ i d ù a tr ª n nÒ n c ñ a b¶ n ®å ®Þ a lý ®Ó m i nh ho ¹ b» ng c ¸ c ký hi Ö u v Ò s ù d i Ô n bi Õ n v p h¸ t tr i Ó n c ñ a m é t s ù ki Ö n. Cã ha i lo ¹ i b¶ n ®å lÞ c h s ö : b¶ n ®å tæ ng hî p v b¶ n ®å c huy ª n ®Ò . + B ¶ n ®å tæ ng hî p p h¶ n ¸ nh nh÷ ng s ù ki Ö n lÞ c h s ö q ua n tr ä ng c ñ a m é t n− í c ha y nhi Ò u n− í c c ã li ª n q ua n ë m é t thê i kú nhÊ t ®Þ nh tr o ng nh÷ ng ®i Ò u ki Ö n tù nhi ª n nhÊ t ®Þ nh ( v Ý d ô , b¶ n ®å "S ù p h© n c hi a thué c ®Þ a c ñ a c ¸ c ®Õ q uè c c uè i thÕ kû XI X - ®Ç u thÕ kû XX", "Vi Ö t N a m gi ÷ a ha i c ué c c hi Õ n tr a nh thÕ gi í i ") . + B ¶ n ®å c huy ª n ®Ò ®Ó d i Ô n t¶ m é t s ù ki Ö n nhÊ t ®Þ nh nh− "Chi Õ n d Þ c h B i ª n gi í i thu - ®« ng n¨ m 195 0 ". - N i ª n b i Ó u hÖ thè ng ho ¸ c ¸ c s ù ki Ö n q ua n tr ä ng the o tr × nh tù thê i gi a n, nª u m è i li ª n hÖ d ä c ( the o thê i gi a n) ha y li ª n hÖ nga ng ( c ò ng x¶ y r a tr o ng m é t thê i ®i Ó m ) . Cã nhi Ò u lo ¹ i : + N i ª n bi Ó u tæ ng hî p ( nª u c ¸ c s ù ki Ö n lí n, c hñ y Õ u tr o ng m é t thê i gi a n, nh− ni ª n bi Ó u "C¸ c s ù ki Ö n q ua n tr ä ng tr o ng thê i kú thø nhÊ t c ñ a lÞ c h s ö thÕ gi í i c Ë n ®¹ i ". + N i ª n bi Ó u c huy ª n ®Ò ®i s © u tr × nh b y m é t s ù ki Ö n q ua n tr ä ng. + N i ª n bi Ó u s o s ¸ nh ®Ó ®è i c hi Õ u, s o s ¸ nh c ¸ c s ù ki Ö n x¶ y r a c ï ng m é t ló c tr o ng lÞ c h s ö , nh» m l m næ i bË t b¶ n c hÊ t, ®Æ c tr − ng c ñ a s ù ki Ö n Ê y , ®Ó r ó t r a kÕ t luË n kh¸ i q u¸ t. - § å t h Þ d ï ng ®Ó d i Ô n t¶ q u¸ tr × nh p h¸ t tr i Ó n, s ù v Ë n ®é ng c ñ a m é t s ù ki Ö n lÞ c h s ö , tr ª n c ¬ s ë s ö d ô ng s è li Ö u, t i li Ö u thè ng kª tr o ng b i hä c . §å thÞ c ã thÓ bi Ó u d i Ô n b» ng m é t m ò i tª n ®Ó m i nh ho ¹ s ù v Ë n ®é ng ®i lª n, s ù p h¸ t tr i Ó n c ñ a m é t hi Ö n t− î ng lÞ c h s ö . - S ¬ ® å c ô thÓ ho ¸ né i d ung s ù ki Ö n b» ng nh÷ ng m « h× nh h× nh hä c ®¬ n gi ¶ n, d i Ô n t¶ tæ c hø c m é t c ¬ c Ê u x hé i , m é t c hÕ ®é c hÝ nh tr Þ , m è i q ua n hÖ gi ÷ a c ¸ c s ù ki Ö n. d )C ¸ cp h − ¬ n g tiÖ n k ü th u Ë t L lo ¹ i ®å d ï ng tr ù c q ua n r Ê t ®− î c p hæ bi Õ n tr o ng thê i ®¹ i ng y na y khi kho a hä c kü thuË t p h¸ t tr i Ó n r Ê t c ã t¸ c d ô ng ®è i v í i v i Ö c d ¹ y - hä c L Þ c h s ö . N g y na y , ng− ê i ta d ï ng c ¸ c lo ¹ i p hi m ®Ì n c hi Õ u, p hi m v i d e o ( b¨ ng ghi h× nh) , b¨ ng ghi © m ... Vi Ö c p h© n lo ¹ i v t¸ c d ô ng c ñ a c ¸ c lo ¹ i p h− ¬ ng ti Ö n kü thuË t ®− î c d i Ô n t¶ tr o ng s ¬ ®å d − í i ®© y : 4 6
C ¸ c lo ¹ i T h « n g q u a P h − ¬ n g tiÖ n t i liÖ u v iÖ c s ö d ô n g P hi m ®Ì n c hi Õ u P hi m ®Ì n c hi Õ u B ¨ ng c hi Õ u h× nh N h× n M ¸ y c hi Õ u M ¸ y p hã ng ¶ nh P hã ng ¶ nh M ¸ y c hi Õ u p hi m P h¸ t tha nh R a d io §Ü a ghi © m N ghe M ¸ y q ua y ®Ü a B ¨ ng ghi © m M ¸ y ghi © m P hi m ®i Ö n ¶ nh M ¸ y c hi Õ u h× nh Vi d e o N ghe , nh× n Vi d e o T iv i T iv i C« ng nghÖ th« ng ti n ng y c ng ®− î c s ö d ô ng r é ng r i tr o ng d ¹ y hä c nã i c hung, tr o ng d ¹ y hä c L Þ c h s ö nã i r i ª ng. T r o ng nh÷ ng ®i Ò u ki Ö n nhÊ t ®Þ nh, gi ¸ o v i ª n L Þ c h s ö ®− î c bå i d − ì ng s ö d ô ng m ¸ y v i tÝ nh ®Ó tr × nh b y b i m í i , s − u tË p t i li Ö u, ki Ó m tr a hä c s i nh... T ã m l¹ i , v Ò p h− ¬ ng p h¸ p s ö d ô ng ®å d ï ng tr ù c q ua n, c Ç n c hó ý c ¸ c ®i Ó m s a u ®© y : - P h¶ i s ö d ô ng ®å d ï ng tr ù c q ua n p hï hî p v í i né i d ung s ù ki Ö n ®a ng hä c . - S ö d ô ng p hï hî p v í i tÝ nh c hÊ t m ç i lo ¹ i ®å d ï ng tr ù c q ua n, kÝ c h th− í c ... v ®i Ò u ki Ö n c ô thÓ c ñ a lí p hä c . VÝ d ô : c ¸ c lo ¹ i b¶ n ®å tr e o t− ê ng, tr a nh c ì lí n p h¶ i tr e o tr ª n b¶ ng ®e n c ho hä c s i nh c ï ng d ï ng c hung. C¸ c lo ¹ i a tla t, a nbo m tr a nh ¶ nh... d ï ng c ho m ç i hä c s i nh, ho Æ c m é t nhã m hä c s i nh tr ª n b n hä c , d ï ng m n ¶ nh, p hi m ®Ì n c hi Õ u c hung c ho c ¶ lí p v o nh÷ ng gi ê thÝ c h hî p . - P h¸ t huy tè i ®a tÝ nh tÝ c h c ù c hä c tË p c ñ a hä c s i nh, h− í ng d É n c ¸ c e m q ua n s ¸ t, m i ª u t¶ , nhË n xÐ t c ¸ c hi Ö n v Ë t, ®å p hô c c hÕ , "®ä c b¶ n ®å , n¾ m v ÷ ng c ¸ c ký hi Ö u tr ª n b¶ n ®å , l m c ¸ c s ¬ 4 7
®å , ®å thÞ , lË p c ¸ c b¶ ng ni ª n bi Ó u, tr ¶ lê i b i hä c the o ®å d ï ng tr ù c q ua n ( d ï ng b¶ n ®å ®Ó tr × nh b y d i Ô n bi Õ n m é t tr Ë n ®¸ nh...) . T r ¸ nh t× nh tr ¹ ng hä c s i nh c hØ xe m ®å d ï ng tr ù c q ua n m kh« ng bi Õ t c ¸ c h l m v i Ö c . - C¸ c lo ¹ i ®å d ï ng tr ù c q ua n ®− î c s ö d ô ng tr o ng m ä i kh© u c ñ a v i Ö c d ¹ y hä c : tr × nh b y b i m í i , ki Ó m tr a b i c ò , c ñ ng c è ki Õ n thø c , ngo ¹ i kho ¸ thù c h nh. CÇ n c hè ng v i Ö c "d ¹ y c ha y " ( kh« ng c ã ®å d ï ng tr ù c q ua n ) ho Æ c d ï ng "c hi Õ u lÖ " ( ®Ó "m i nh ho ¹ " h¬ n l ®Ó "l m v i Ö c ") . ë ®© y , p h¶ i r Ì n luy Ö n c ho hä c s i nh kü n¨ ng thù c h nh nghi Ö p v ô bé m « n. Vi Ö c r Ì n luy Ö n kü n¨ ng nghi Ö p v ô ®− î c ti Õ n h nh ë m ä i kh© u, s o ng c hñ y Õ u ë v i Ö c s ö d ô ng ®å d ï ng tr ù c q ua n. 3 .S ö d ô n g s ¸ c h g i¸ o k h o a v c ¸ c lo ¹ i t i liÖ u h ä c t Ë p k h ¸ c a ) S ¸ ch g i ¸ o k h o a l µ t µ i l i Ö u h ä c t Ë p c¬ b ¶ n c ñ a hä c s i nh ®− î c bi ª n s o ¹ n the o c h− ¬ ng tr × nh ® q uy ®Þ nh. N ã gi ó p c ho hä c s i nh ®¹ t ®− î c y ª u c Ç u, tr × nh ®é c ñ a c h− ¬ ng tr × nh, p h¸ t huy n¨ ng lù c tù hä c , tù nghi ª n c ø u c ñ a hä c s i nh. V× v Ë y , ®è i v í i gi ¸ o v i ª n, khi gi ¶ ng d ¹ y c Ç n tr ¸ nh v i Ö c lÆ p l¹ i s ¸ c h gi ¸ o kho a . B ë i v × , hä c s i nh s Ï kh« ng hø ng thó hä c tË p m gi ¸ o v i ª n l¹ i m Ê t uy tÝ n tr − í c hä c s i nh. P h− ¬ ng p h¸ p s ö d ô ng tè t nhÊ t l the o "s ¬ ®å §a i r i " ® nª u ë tr ª n. T r ª n lí p , gi ¸ o v i ª n tr × nh b y l− í t q ua , c hØ nh¾ c ®Õ n, ho Æ c c ho hä c s i nh ®ä c , tr × nh b y nh÷ ng p hÇ n kh« ng q ua n tr ä ng c ñ a s ¸ c h gi ¸ o kho a , ho Æ c p hÇ n d Ô hi Ó u. G i ¸ o v i ª n tË p tr ung c hñ y Õ u v o p h Ç n c¬ b ¶ n , cè t l â i n h Ê t c ñ a s ¸ c h gi ¸ o kho a ®Ó hä c s i nh n¾ m v ÷ ng. ë m ø c ®é nhÊ t ®Þ nh, c Ç n thi Õ t, gi ¸ o v i ª n bæ s ung nh÷ ng ki Õ n thø c ngo i s ¸ c h gi ¸ o kho a ®Ó hä c s i nh hi Ó u s © u s ¾ c h¬ n. T r o ng khi gi ¶ ng d ¹ y , gi ¸ o v i ª n h− í ng d É n hä c s i nh the o d â i s ¸ c h gi ¸ o kho a ( p hÇ n n o ® ®− î c c huÈ n bÞ , ®ä c tr − í c ë nh ) , c ï ng v í i v i Ö c nghe v ghi b i gi ¶ ng c ñ a gi ¸ o v i ª n. B Ê t c ø tr − ê ng hî p n o gi ¸ o v i ª n c ò ng p h¶ i s o ¹ n g i ¸ o ¸ n , bæ s ung, ®i Ò u c hØ nh nh÷ ng gi ¸ o ¸ n d ¹ y c ã kÕ t q u¶ . b ) § è i v í i c¸ c l o ¹ i t µ i l i Ö u t h a m k h ¶ o , khi d ¹ y hä c L Þ c h s ö , gi ¸ o v i ª n p h¶ i c hó ý kha i th¸ c nhi Ò u. B ë i v × , lÞ c h s ö x hé i ( d © n té c v lo i ng− ê i ) li ª n q ua n ®Õ n nhi Ò u m Æ t c ñ a ®ê i s è ng v ®− î c p h¶ n ¸ nh tr o ng nhi Ò u lo ¹ i t i li Ö u kh¸ c nha u, p ho ng p hó . T hù c tÕ c hø ng m i nh r » ng, nÕ u gi ¸ o v i ª n L Þ c h s ö kh« ng c ã nh÷ ng hi Ó u bi Õ t c Ç n thi Õ t v Ò V¨ n hä c , K i nh tÕ hä c , T r i Õ t hä c ... th× kh« ng thÓ d ¹ y tè t ®− î c . Cã nhi Ò u lo ¹ i t i li Ö u tha m kh¶ o . T ù u tr ung c ã c ¸ c lo ¹ i t i li Ö u c hñ y Õ u, th− ê ng d ï ng s a u ®© y : - T µ i l i Ö u l Þ ch s ö c ò ng gå m nhi Ò u lo ¹ i : Cã lo ¹ i t i li Ö u gè c , ba o gå m c ¸ c v ¨ n ki Ö n t i li Ö u li ª n q ua n tr ù c ti Õ p ®Õ n s ù ki Ö n, r a ®ê i v o thê i ®i Ó m x¶ y r a s ù ki Ö n, nh− c ¸ c v ¨ n tù c æ , c ¸ c hi Ö p − í c , ®i Ò u − í c tuy ª n ng« n ( "T uy ª n ng« n ®é c lË p 1776 " c ñ a n− í c M ü , "T uy ª n ng« n nh© n q uy Ò n v d © n q uy Ò n" c ñ a C¸ c h m ¹ ng P h¸ p 1789, "T uy ª n ng« n ®é c lË p 2-9-194 5 " c ñ a Vi Ö t N a m ) . Cã t i li Ö u c ñ a c hñ nghÜ a M ¸ c - L ª ni n, tr Ý c h t¸ c p hÈ m c ñ a Chñ tÞ c h H å ChÝ M i nh v c ¸ c nh l nh ®¹ o §¶ ng, N h n− í c ta . Cã t i li Ö u tr Ý c h tr o ng c ¸ c t¸ c p hÈ m s ö hä c x− a v na y c ñ a c ¸ c nh s ö hä c ha y tË p thÓ t¸ c gi ¶ . Vi Ö c s ö d ô ng t i li Ö u lÞ c h s ö ®− î c ti Õ n h nh tr o ng nh÷ ng tr − ê ng hî p s a u ®© y : T h ø n h Ê t , d ï ng ®Ó c ô thÓ ho ¸ c ¸ c hi Ö n t− î ng, s ù ki Ö n lÞ c h s ö ®a ng hä c ®Ó t¹ o bi Ó u t− î ng c ho hä c s i nh. §ã l c ¸ c ®o ¹ n t i li Ö u ng¾ n, s ó c tÝ c h, gi u h× nh t− î ng ( khi nã i v Ò c hÕ ®é c hi Õ m h÷ u n« lÖ , tr Ý c h d É n m é t s è ®i Ò u kho ¶ n tr o ng bé luË t H a m ur a bi ) . T h ø h a i , s ö d ô ng ®Ó gi ¶ i thÝ c h m é t s ù ki Ö n lÞ c h s ö , nh» m gi ó p hä c s i nh hi Ó u b¶ n c hÊ t c ñ a nã . ( K hi nã i v Ò v i Ö c N guy Ô n ¸i Q uè c p hÊ n khë i , c ¶ m ®é ng ló c ®ä c "S ¬ th¶ o lÇ n thø nhÊ t nh÷ ng luË n c − ¬ ng v Ò v Ê n ®Ò d © n té c v v Ê n ®Ò thué c ®Þ a " c ñ a L ª ni n, tr Ý c h m é t s è ®i Ó m tr o ng "L u Ë n c− ¬ n g ..." ha y m é t ®o ¹ n tr o ng b i v i Õ t c ñ a H å ChÝ M i nh) . T h ø b a , d ï ng l m c ¬ s ë ®Ó c hø ng m i nh c ho m é t luË n ®i Ó m kho a hä c nh» m hi Ó u ®ó ng s ù ki Ö n ha y q u¸ tr × nh lÞ c h s ö . H − í ng d É n hä c s i nh s ö d ô ng t i li Ö u lÞ c h s ö p h¶ i c ho c ¸ c e m tr ù c ti Õ p ®ä c t i li Ö u ( d i , ng¾ n tuú tr × nh ®é , y ª u c Ç u hä c tË p ) , r å i gî i ý b» ng nhi Ò u c © u há i nhá ®Ó c ¸ c e m n¾ m d Ç n né i d ung t i li Ö u ( ho n c ¶ nh r a ®ê i , né i d ung c hñ y Õ u, ý nghÜ a , t¸ c d ô ng...) . 4 8
- T µ i l i Ö u v ¨ n h ä c b» ng nh÷ ng h× nh t− î ng c ô thÓ c ã t¸ c d ô ng c ô thÓ ®Õ n t− t− ë ng, t× nh c ¶ m c ñ a hä c s i nh. Q ua ®ã , c ¸ c e m ti Õ p nhË n s ù ki Ö n lÞ c h s ö m é t c ¸ c h hø ng thó . Cã nhi Ò u lo ¹ i t i li Ö u v ¨ n hä c d © n gi a n ( c a d a o , tr uy Ò n thuy Õ t, c æ tÝ c h, thÇ n tho ¹ i ...) c ã né i d ung p h¶ n ¸ nh hi Ö n thù c lÞ c h s ö . N Õ u bã c c ¸ i v á thÇ n bÝ , huy Ò n ho Æ c c ã thÓ thu nhË n ®− î c m é t s è t i li Ö u lÞ c h s ö c ã gi ¸ tr Þ . N h− ng ti Ó u thuy Õ t lÞ c h s ö l nh÷ ng t¸ c p hÈ m v ¨ n hä c lÊ y m é t s ù ki Ö n lÞ c h s ö l m c hñ ®Ò . T uy c ã p hÇ n h− c Ê u, s o ng gi ¸ tr Þ c h© n thù c c ñ a nã l ë c hç p h¶ n ¸ nh ®ó ng c ué c s è ng. N hi Ò u t¸ c p hÈ m v ¨ n hä c kh¸ c v Ò m Æ t t© m lý , x hé i c ò ng nª u ®− î c bé m Æ t x hé i ë m é t thê i ®¹ i . V.I . L ª ni n ® tõ ng nã i , c ¸ c t¸ c p hÈ m c ñ a L . T « nxt« i l "C h i Õ c g − ¬ n g cñ a c¸ ch m ¹ n g N g a ". T h¬ c a c ¸ c h m ¹ ng, kh¸ ng c hi Õ n l nh÷ ng t i li Ö u v ¨ n hä c r Ê t c ã gi ¸ tr Þ tr o ng d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ... Cã nhi Ò u c ¸ c h s ö d ô ng t i li Ö u v ¨ n hä c tr o ng d ¹ y - hä c L Þ c h s ö . T h ø n h Ê t , ®− a v o b i gi ¶ ng m é t ®o ¹ n th¬ , v ¨ n nh» m m i nh ho ¹ nh÷ ng s ù ki Ö n ®a ng hä c . T h ø h a i , d ï ng m é t ®o ¹ n tr Ý c h tr o ng th¬ , v ¨ n ®Ó c ô thÓ ho ¸ s ù ki Ö n, nª u lª n m é t kÕ t luË n kh¸ i q u¸ t gi ó p hä c s i nh hi Ó u s © u s ¾ c h¬ n m é t thê i kú , m é t s ù ki Ö n lÞ c h s ö . T h ø b a , t i li Ö u v ¨ n hä c ®− î c s ö d ô ng ®Ó tæ c hø c nh÷ ng ho ¹ t ®é ng ngo ¹ i kho ¸ . * * * T r o ng c h− ¬ ng n y , c hó ng t« i m í i tr × nh b y nh÷ ng ®i Ò u c ¬ b¶ n nhÊ t v Ò m Æ t lý thuy Õ t c ñ a p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c L Þ c h s ö . §i Ò u n y gi ó p c ho hä c s i nh c ã nhË n thø c ®ó ng v Ò m Æ t q ua n ni Ö m , c ò ng nh− nh÷ ng c ¬ s ë ®Ç u ti ª n ®Ó ti Õ n h nh tr o ng thù c tÕ . V× v Ë y , khi hä c c Ç n p h¶ i thù c hi Ö n v i Ö c "hä c ®i ®« i v í i h nh", "lý luË n g¾ n v í i thù c ti Ô n" ®Ó c ¶ i ti Õ n p h− ¬ ng p h¸ p , n© ng c a o hi Ö u q u¶ tr o ng d ¹ y hä c L Þ c h s ö . C©u hái h−íng dÉn häc tËp 1. ý nghÜ a v t¸ c d ô ng c ñ a p h− ¬ ng p h¸ p tr o ng d ¹ y - hä c L Þ c h s ö . P h© n tÝ c h né i d ung v v Þ tr Ý c ñ a m ç i p h− ¬ ng p h¸ p tr o ng hÖ thè ng c ¸ c p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng. 2. X© y d ù ng m é t b i "t− ê ng thuË t", "m i ª u t¶ " v Ò m é t s ù ki Ö n ha y s ù v Ë t ( tù c hä n) ®Ó gi ¶ ng d ¹ y c ho hä c s i nh ë m é t lí p ( tù c hä n) . 3. S ö d ô ng m é t b¶ n ®å ( tù c hä n) ®Ó d i Ô n t¶ m é t s ù ki Ö n lÞ c h s ö , r å i tr × nh b y né i d ung s ù ki Ö n Ê y q ua b¶ n ®å . 4 . L Ë p c ¸ c s ¬ ®å , ®å thÞ , ni ª n bi Ó u c ho nh÷ ng s ù ki Ö n c hñ y Õ u tr o ng m é t s è b i lÞ c h s ö . 5 . S − u tÇ m c ¸ c t i li Ö u lÞ c h s ö , v ¨ n hä c ®Ó gi ¶ ng d ¹ y nh÷ ng b i lÞ c h s ö . T µ i l iÖ u tha m k h¶ o 1. P ha n N gä c L i ª n v T r Ç n V¨ n T r Þ ( Chñ bi ª n) , P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c L Þ ch s ö , N XB G i ¸ o d ô c , H N é i , 1992. 2. P ha n N gä c L i ª n, P h¹ m K ú T ¸ , § å d ï n g t r ù c q u a n t r o n g d ¹ y h ä c L Þ ch s ö ë t r − ê n g p h æ t h « n g , N XB G i ¸ o d ô c , H N é i , 1975 . 3. N .A . §a i r i , C h u È n b Þ g i ê h ä c L Þ ch s ö n h − t h Õ n µ o , N XB G i ¸ o d ô c , H N é i , 1979. 4 . C¸ c s ¸ c h gi ¸ o kho a L Þ c h s ö p hæ th« ng tr ung hä c c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o d ô c v tr ung hä c c huy ª n ba n. 5 . C¸ c t i li Ö u tha m kh¶ o v Ò lÞ c h s ö c ñ a N XB G i ¸ o d ô c . 6 . P ha n N gä c L i ª n ( Chñ bi ª n) , T r Þ nh §× nh T ï ng, N guy Ô n T hÞ C« i , P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c L Þ ch s ö , s ®d , tË p 2. 4 9
Ch−¬ng V II Bµ i h ä c l Þ c h s ö ë t r − ê n g p h æ t h « n g B i hä c tr ª n lí p l m é t h× nh thø c tæ c hø c d ¹ y hä c r Ê t q ua n tr ä ng. H o ¹ t ®é ng tr ª n lí p ®− î c ti Õ n h nh the o c ¸ c ti Õ t hä c , tr o ng gi ê hä c tÝ nh tÝ c h c ù c c ñ a thÇ y v tr ß ®− î c p h¸ t huy . I−V Þ tr Ý , ý nghÜ a , cÊ u tr ó c, ph©n l o ¹ i b µ i häc tr o ng d¹ y - häc L Þ ch s ö 1. B i h ä c l m é t k h © u q u a n t r ä n g t r o n g q u ¸ t r × n h d ¹ y h ä c , q ua ®ã ho n th nh c h− ¬ ng tr × nh ® q uy ®Þ nh. T r o ng khi gi ¶ ng b i tr ª n lí p , gi ¸ o v i ª n p h¶ i c ñ ng c è , bæ s ung ki Õ n thø c ® hä c v c hñ y Õ u gi ó p hä c s i nh n¾ m ki Õ n thø c m í i m é t c ¸ c h c hñ ®é ng, tù gi ¸ c . H i Ö u q u¶ c ñ a b i hä c p hô thué c v o v a i tr ß c ñ a gi ¸ o v i ª n ( c huÈ n bÞ b i gi ¶ ng, ti Õ n h nh gi ê hä c , h− í ng d É n hä c s i nh nhË n thø c ) v q ua n tr ä ng l v a i tr ß c ñ a hä c s i nh ( p h¸ t huy tÝ nh c hñ ®é ng, s ¸ ng t¹ o , ®é c lË p c ñ a c ¸ c e m tr ª n lí p ) . 2 .§ Ó ® ¹ t ® − î c m ô c ® Ýc h y ª u c Ç u t r ª n , b i h ä c g å m c ã n h ÷ n g y Õ u t è s a u - X¸ c ®Þ nh m ô c ti ª u, y ª u c Ç u c ñ a b i hä c ; - T r × nh b y ki Õ n thø c m í i c ñ a b i ( p hÇ n c hñ y Õ u) ; - K i Ó m tr a , c ñ ng c è nhË n thø c c ñ a hä c s i nh v Ò nh÷ ng ki Õ n thø c ®a ng hä c , kÓ c ¶ nh÷ ng ki Õ n thø c c ò c ã li ª n q ua n ®Õ n b i hä c . - H − í ng d É n tù hä c ë nh . §Ó c ã c Ê u tr ó c b i hä c nh− v Ë y , gi ¸ o v i ª n p h¶ i thù c hi Ö n ®ó ng c h− ¬ ng tr × nh ( p h© n p hè i c h− ¬ ng tr × nh) , b¸ m s ¸ t né i d ung s ¸ c h gi ¸ o kho a , p h¶ n ¸ nh kÞ p thê i th nh tù u kho a hä c m í i c ã li ª n q ua n, q ua n ®i Ó m , ®− ê ng lè i c ñ a §¶ ng, thù c tÕ ®Þ a p h− ¬ ng ( c ñ a nh tr − ê ng v hä c s i nh) , p h¸ t huy n¨ ng lù c c ñ a hä c s i nh tr o ng hä c tË p , c hó tr ä ng v i Ö c gi ¸ o d ô c v p h¸ t tr i Ó n kh¶ n¨ ng t− d uy c ñ a hä c s i nh q ua b i hä c . B i hä c v õ a b¶ o ®¶ m tÝ nh nguy ª n t¾ c ( s ¸ t c h− ¬ ng tr × nh, s ¸ c h gi ¸ o kho a ) , s o ng lu« n lu« n ®− î c c ¶ i ti Õ n, hi Ö n ®¹ i ( kÕ t q u¶ la o ®é ng s − p h¹ m c ñ a gi ¸ o v i ª n) . V× v Ë y , b i hä c c Ç n tr ¸ nh ha i khuy nh h− í ng s a i lÇ m : ho Æ c tuú ti Ö n ( tho ¸ t ly c h− ¬ ng tr × nh, s ¸ c h gi ¸ o kho a ) ho Æ c b¶ o thñ ( kh« ng c hÞ u c ¶ i ti Õ n né i d ung v p h− ¬ ng p h¸ p ® q u¸ l¹ c hË u) . S ¬ ®å §a i r i nª u tr ª n s Ï gi ó p kh¾ c p hô c c ¸ c thi Õ u s ã t n y . 3 .T r o n g v iÖ c g i¶ n g d ¹ y t r ª n lí p , c ã n h iÒ u lo ¹ i b i h ä c k h ¸ c n h a u M ç i b i hä c l¹ i c ã né i d ung, v Þ tr Ý kh¸ c nha u : a ) B µ i cu n g cÊ p k i Õ n t h ø c m í i l b i c hñ y Õ u tr o ng m é t gi ê hä c . N ã ®− î c ti Õ n h nh tr ª n c ¬ s ë gi ¸ o v i ª n v hä c s i nh c ï ng l m v i Ö c ( gi ¸ o v i ª n tr × nh b y , h− í ng d É n hä c s i nh ghi c hÐ p , c ï ng nha u tr a o ®æ i th¶ o luË n...) . B i c ung c Ê p ki Õ n thø c m í i ®− î c thù c h nh the o nh÷ ng b− í c s a u ®© y : - K i Ó m t r a k i Õ n t h ø c cò , c hñ y Õ u l b i tr − í c v c huy Ó n s a ng b i hä c m í i . - C u n g cÊ p k i Õ n t h ø c m í i l c « ng v i Ö c tr ä ng t© m , ®å ng thê i ti Õ n h nh v i Ö c tr × nh b y m i Ö ng, ghi b¶ ng ®e n ( d n ý ) , s ö d ô ng c ¸ c lo ¹ i ®å d ï ng tr ù c q ua n, s ¸ c h gi ¸ o kho a v t i li Ö u tha m kh¶ o , p h¸ t huy tÝ nh c hñ ®é ng c ñ a hä c s i nh khi the o d â i , ghi c hÐ p v ®ã ng gã p v o v i Ö c x© y d ù ng b i hä c q ua tr a o ®æ i , th¶ o luË n... - C ñ n g cè k i Õ n t h ø c ® · h ä c, h− í ng d É n v i Ö c tù hä c ë nh v c huÈ n bÞ c ho b i hä c m í i . b ) B µ i « n t Ë p , s ¬ k Õ t , t æ n g k Õ t , ®− î c s ö d ô ng khi ho n th nh v i Ö c d ¹ y - hä c m é t gi a i ®o ¹ n, m é t thê i kú ha y c ¶ kho ¸ tr × nh ( tr o ng c h− ¬ ng tr × nh v s ¸ c h gi ¸ o kho a c ã nh÷ ng ti Õ t d nh c ho v i Ö c « n tË p , s ¬ kÕ t, tæ ng kÕ t) . B i n y p h¶ i ®− î c ti Õ n h nh d − í i s ù c hØ ®¹ o c ñ a gi ¸ o v i ª n ®Ó hä c s i nh tù m × nh ho n th nh b i hä c , the o c ¸ c c © u há i gî i ý c ñ a thÇ y . N hÊ t thi Õ t p h¶ i tr ¸ nh v i Ö c thÇ y tr × nh b y ®Ó hä c s i nh ghi c hÐ p . 5 0
c) B µ i k i Ó m t r a nh» m ®¸ nh gi ¸ v i Ö c hä c tË p v ti Õ p thu ki Õ n thø c c ñ a hä c s i nh. Cã thÓ ki Ó m tr a m i Ö ng ( v o ®Ç u m ç i gi ê hä c ) v ki Ó m tr a v i Õ t ( 15 p hó t ho Æ c 1 ti Õ t) the o q uy ®Þ nh c ñ a c h− ¬ ng tr × nh. Cã khi b i ki Ó m tr a ®− î c tha y b» ng b i tË p - thù c h nh v í i q uy m « lí n h¬ n, ®ß i há i hä c s i nh p h¶ i bá nhi Ò u c « ng s ø c h¬ n ( nh− v Ï b¶ n ®å , s − u tÇ m t i li Ö u c ã li ª n q ua n ®Õ n m é t s ù ki Ö n, v Ï s ¬ ®å , ®å thÞ , x© y d ù ng b¸ o c ¸ o kho a hä c ...) . CÇ n tr ¸ nh q ua n ni Ö m ki Ó m tr a c hØ l ki Ó m tr a s ù ki Ö n ( xe m hä c s i nh c ã nhí ha y kh« ng) m kh« ng ti Õ n h nh c ¸ c lo ¹ i b i tË p thù c h nh. d ) B µ i h ä c h ç n h î p , l b i hä c gå m c ¸ c y Õ u tè c ñ a nh÷ ng lo ¹ i b i kh¸ c ( tr × nh b y t i li Ö u m í i , « n tË p - tæ ng kÕ t, ki Ó m tr a ) . e ) B µ i h ä c t ¹ i t h ù c ® Þ a , t r o n g b ¶ o t µ n g , n h µ t r u y Ò n t h è n g . §© y c ò ng l m é t lo ¹ i b i né i kho ¸ , s o ng kh« ng ti Õ n h nh tr o ng lí p hä c , m ë nga y n¬ i x¶ y r a s ù ki Ö n ha y tr o ng nh b¶ o t ng, nh tr uy Ò n thè ng. B i hä c thù c ®Þ a th− ê ng ®− î c tæ c hø c ®è i v í i c ¸ c b i lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng ha y c ¸ c ti Õ t lÞ c h s ö d © n té c v Ò m é t s ù ki Ö n x¶ y r a ë ®Þ a p h− ¬ ng. B i hä c t¹ i thù c ®Þ a , tr o ng nh b¶ o t ng, nh tr uy Ò n thè ng c ã t¸ c d ô ng r Ê t lí n v Ò c ¶ m Æ t gi ¸ o d − ì ng, gi ¸ o d ô c v p h¸ t tr i Ó n, c ã thÓ kÕ t hî p v i Ö c hä c tË p v í i nghi ª n c ø u kho a hä c ( c hñ y Õ u l s − u tÇ m t i li Ö u) , g¾ n hä c v í i h nh ( g© y ®− î c lß ng tù h o , tr ¸ c h nhi Ö m ®è i v í i ®Þ a p h− ¬ ng) , tr − í c hÕ t b¶ o v Ö , tha m gi a t« n t¹ o d i tÝ c h. T uy nhi ª n, v i Ö c ti Õ n h nh b i hä c t¹ i thù c ®Þ a ®ß i há i nhi Ò u c « ng p hu : - G i ¸ o v i ª n c huÈ n bÞ kü v Ò m Æ t tæ c hø c , kho a hä c , t− t− ë ng. - Cã kÕ ho ¹ c h hî p lý tr o ng v i Ö c kÕ t hî p gi ÷ a nh tr − ê ng v ®Þ a p h− ¬ ng ( B a n q u¶ n lý d i tÝ c h, b¶ o t ng, tr uy Ò n thè ng) , kÕ t hî p gi ÷ a thÇ y v tr ß . - T r o ng nh÷ ng ®i Ò u ki Ö n c ho p hÐ p c ã thÓ tæ c hø c p hô c hå i l¹ i m é t s è h× nh ¶ nh c ã li ª n q ua n ®Õ n s ù ki Ö n ( v Ý d ô : hä c v Ò c hi Õ n tr a nh d u kÝ c h tr o ng thê i kú kh¸ ng c hi Õ n c hè ng P h¸ p c ã thÓ d i Ô n l¹ i m é t tr Ë n c hè ng c n) . II- N ©ng ca o hiÖ u q u¶ cñ a m é t giê häc T r o ng m é t gi ê hä c , c ã thÓ ti Õ n h nh m é t b i ha y m é t s è p hÇ n c ñ a b i ( c ã b i hä c ®− î c ti Õ n h nh tr o ng m é t ti Õ t, c ã thÓ ti Õ n h nh tr o ng 2-3 ti Õ t) , p h¶ i l m thÕ n o ®e m l¹ i hi Ö u q u¶ tè i ®a c ho v i Ö c hä c tË p c ñ a hä c s i nh. T r o ng thù c tÕ , hä c s i nh ë tr − ê ng p hæ th« ng hi Ö n na y n¾ m ki Õ n thø c c hñ y Õ u tr ª n lí p hä c . VÒ nh , c ¸ c e m kh« ng c ã th× gi ê ®Ó hä c nhi Ò u. T i Õ n h nh m é t gi ê hä c tè t tr ª n lí p l b¶ o ®¶ m p hÇ n lí n s ù th nh c « ng tr o ng v i Ö c tr uy Ò n thô ki Õ n thø c ®Ó hä c s i nh ti Õ p thu ki Õ n thø c . §i Ò u n y r Ê t q ua n tr ä ng v ®ß i há i nhi Ò u c « ng s ø c , la o ®é ng s − p h¹ m , ý thø c , ti nh thÇ n tr ¸ c h nhi Ö m c ñ a gi ¸ o v i ª n. D − í i ®© y , c hó ng t« i tr × nh b y m é t s è v Ê n ®Ò nh» m gã p p hÇ n v o v i Ö c n© ng c a o hi Ö u q u¶ m é t gi ê hä c . 1. P h − ¬ n g p h ¸ p t i Õ n h n h b i h ä c l Þ c h s ö §Ó ti Õ n h nh b i hä c c ã c hÊ t l− î ng c a o c Ç n c ã nh÷ ng ®i Ò u ki Ö n c ô thÓ , q ua n tr ä ng nhÊ t l gi ¶ i q uy Õ t tè t m è i q ua n hÖ gi ÷ a né i d ung v p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c . §© y l v Ê n ®Ò c ã tÝ nh c hÊ t nguy ª n t¾ c khi ti Õ n h nh b i hä c lÞ c h s ö . Chó ng ta c ho r » ng, né i d ung b i hä c q uy Õ t ®Þ nh p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c . §i Ò u n y ®ó ng, s o ng nÕ u tuy Ö t ®è i ho ¸ v a i tr ß c ñ a né i d ung v c o i th− ê ng ý nghÜ a c ñ a p h− ¬ ng p h¸ p th× s Ï d É n tí i q ua n ni Ö m s a i lÇ m v Ò v i Ö c kh« ng c Ç n c ¶ i ti Õ n p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c , khi né i d ung b i hä c ®− î c tha y ®æ i . §© y l m é t tr o ng nh÷ ng nguy ª n nh© n l m gi ¶ m hi Ö u q u¶ b i hä c . ChØ khi n o n¾ m v ÷ ng né i d ung b i hä c , hi Ó u r â hä c s i nh c ñ a m × nh, x¸ c ®Þ nh r â m ô c ®Ý c h b i hä c v c © n nh¾ c tÊ t c ¶ s ù ®å ng bé c ñ a c ¸ c nh© n tè kh¸ c , ló c ®ã m í i t× m r a p h− ¬ ng p h¸ p tè t nhÊ t c ho v i Ö c ti Õ n h nh b i hä c . N h− v Ë y , hi Ö u q u¶ b i hä c lu« n lu« n g¾ n li Ò n v í i v i Ö c c ¶ i ti Õ n né i d ung v ®æ i m í i p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c . N ¾ m v ÷ ng né i d ung s Ï x¸ c ®Þ nh p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c tè t, s ö d ô ng p h− ¬ ng p h¸ p tè t s Ï gi ó p hä c s i nh n¾ m v ÷ ng né i d ung b i hä c . ChuÈ n bÞ b i hä c l 5 1
c huÈ n bÞ m é t c ¸ c h to n d i Ö n né i d ung, p h− ¬ ng p h¸ p , c ¸ c p h− ¬ ng ti Ö n d ¹ y , hä c ®Ó ®¹ t hi Ö u q u¶ c a o . 2 .H iÖ u q u ¶ b i h ä c lÞc h s ö c Ç n ® ¹ t M ô c ®Ý c h c ñ a v i Ö c d ¹ y hä c l n© ng c a o hi Ö u q u¶ b i hä c tr ª n lí p . P h− ¬ ng p h¸ p tè t s Ï n© ng c a o hi Ö u q u¶ c ñ a b i hä c . T hÕ n o l hi Ö u q u¶ c ñ a b i hä c lÞ c h s ö , v Ê n ®Ò ®− î c th¶ o luË n s « i næ i , c ã m é t s è ®i Ò u nhÊ t tr Ý , nh− ng kh« ng p h¶ i kh« ng c ß n c ã nh÷ ng ý ki Õ n kh¸ c bi Ö t. H i Ö n na y v É n c ß n tå n t¹ i q ua n ni Ö m p hi Õ n d i Ö n, xe m xÐ t hi Ö u q u¶ b i hä c c hØ ë m ø c ®é ti Õ p nhË n ki Õ n thø c . D ù a tr ª n q uy Õ t ®Þ nh tæ ng hî p , c hó ng ta nhÊ t tr Ý r » ng hi Ö u q u¶ c ñ a b i hä c ®− î c x¸ c ®Þ nh kh« ng c hØ b» ng v i Ö c h× nh th nh c ¸ c tr i thø c m c ß n b» ng v i Ö c p h¸ t tr i Ó n t− d uy , kü n¨ ng, kü x¶ o c ñ a hä c s i nh. N ã i m é t c ¸ c h c ô thÓ , hi Ö u q u¶ b i hä c thÓ hi Ö n ë nh÷ ng m Æ t s a u ®© y : - T h ø n h Ê t , v Ò m Æ t ki Õ n thø c , b i hä c p h¶ i gi ó p hä c s i nh n¾ m ®− î c nh÷ ng ki Õ n thø c c ¬ b¶ n c ñ a b i . §ã l nh÷ ng s ù ki Ö n lÞ c h s ö c ¬ b¶ n, ®¸ nh gi ¸ c ¸ c s ù ki Ö n ®ã , r ó t r a b i hä c , nª u q uy luË t ( nÕ u c ã ) v h× nh th nh kh¸ i ni Ö m lÞ c h s ö c ho hä c s i nh, gi ó p hä c s i nh tr ¶ lê i ®− î c "nh− thÕ n o ?" v "v × s a o ?". - T h ø h a i , b i hä c p h¶ i ®¹ t ®− î c m ô c ti ª u gi ¸ o d ô c ®Ò r a . §© y l v Ê n ®Ò q ua n tr ä ng, nh− ng r Ê t khã kh¨ n p hø c t¹ p . Vi Ö c gi ¸ o d ô c p h¶ i p hï hî p v í i né i d ung b i hä c , tr × nh ®é , y ª u c Ç u c ñ a hä c s i nh, kh« ng p h¶ i l nh÷ ng c « ng thø c c ã s ½ n, kh« ng c ã t¸ c d ô ng g× . M uè n ®¸ nh gi ¸ kÕ t q u¶ gi ¸ o d ô c c ñ a b i hä c , tr − í c ti ª n c Ç n xe m xÐ t th¸ i ®é xó c c ¶ m c ñ a hä c s i nh ®è i v í i c ¸ c s ù ki Ö n nghi ª n c ø u, nh÷ ng p h¶ n ø ng tù nhi ª n, th¸ i ®é , nh© n c ¸ c h c ñ a c ¸ c e m ®è i v í i hi Ö n t− î ng v nh÷ ng nh© n v Ë t lÞ c h s ö . T i Õ p ®ã , xe m xÐ t kü n¨ ng c ñ a hä c s i nh tr o ng v i Ö c ®¸ nh gi ¸ ®ó ng nh÷ ng hi Ö n t− î ng, v a i tr ß c ñ a c ¸ c nh© n v Ë t, kü n¨ ng s ö d ô ng c ¸ c ki Õ n thø c lý luË n ® hä c ®Ó tù m × nh p h© n tÝ c h c ¸ c hi Ö n t− î ng x hé i c ñ a q u¸ khø v hi Ö n t¹ i . N h÷ ng c « ng v i Ö c n y kh« ng c hØ gi ó p hä c s i nh n¾ m v ÷ ng h¬ n ki Õ n thø c lÞ c h s ö , m c ß n gã p p hÇ n gi ¸ o d ô c ®¹ o ®ø c , t− t− ë ng c hÝ nh tr Þ c ho c ¸ c e m tr o ng q u¸ tr × nh hä c tË p lÞ c h s ö . - T h ø b a , hi Ö u q u¶ c ñ a b i hä c c ß n ®− î c thÓ hi Ö n ë v i Ö c p h¸ t tr i Ó n to n d i Ö n hä c s i nh, ®Æ c bi Ö t l n¨ ng lù c nhË n thø c nh− tr i gi ¸ c , tr Ý t− ë ng t− î ng, tr Ý nhí , t− d uy ... v kü n¨ ng thù c h nh – v Ë n d ô ng ki Õ n thø c ® hä c . Vi Ö c p h¸ t tr i Ó n c ¸ c n¨ ng lù c nhË n thø c v thù c h nh kh« ng t¸ c h r ê i c ¸ c y Õ u tè c ñ a nh© n c ¸ c h nh− c hó ý , xó c c ¶ m lÞ c h s ö , hø ng thó hä c tË p , ý c hÝ ... N go i r a , gi ¸ o v i ª n c ò ng kh« ng q uª n h× nh th nh c ho c ¸ c e m lß ng m o ng m uè n v kh¶ n¨ ng tha m gi a tÝ c h c ù c , c ã hi Ö u q u¶ c ¸ c ho ¹ t ®é ng x hé i c hÝ nh tr Þ v la o ®é ng s ¶ n xuÊ t. §å ng thê i v í i v i Ö c p h¸ t tr i Ó n c ¸ c n¨ ng lù c nhË n thø c , gi ¸ o v i ª n p h¸ t tr i Ó n c ¸ c kü n¨ ng, kü x¶ o c ñ a hä c s i nh, nhÊ t l kü n¨ ng t− d uy nh− p h© n tÝ c h, s o s ¸ nh, tæ ng hî p , kh¸ i q u¸ t... v c ¸ c kü n¨ ng thù c h nh bé m « n. B a m Æ t bå i d − ì ng ki Õ n thø c , gi ¸ o d ô c v p h¸ t tr i Ó n tr o ng b i hä c c ã m è i q ua n hÖ thè ng nhÊ t bi Ö n c hø ng. N hi Ö m v ô gi ¸ o d ô c v p h¸ t tr i Ó n c ñ a b i hä c c hØ c ã thÓ thù c hi Ö n tr ª n c ¬ s ë h× nh th nh ki Õ n thø c . §å ng thê i , c hÝ nh v i Ö c ho n th nh nhi Ö m v ô gi ¸ o d ô c v p h¸ t tr i Ó n tr o ng gi ê hä c s Ï l m c ho v i Ö c n¾ m ki Õ n thø c c ñ a hä c s i nh v ÷ ng c h¾ c h¬ n, s © u s ¾ c h¬ n. 3 .N h ÷ n g b iÖ n p h ¸ p n © n g c a o h iÖ u q u ¶ b i h ä c Cã nhi Ò u bi Ö n p h¸ p nh» m n© ng c a o hi Ö u q u¶ b i hä c , c hñ y Õ u l : a ) V i Ö c l ù a ch ä n n é i d u n g b µ i h ä c b ¶ o ® ¶ m t Ý n h k h o a h ä c, thÓ hi Ö n ë nh÷ ng s ù ki Ö n c ¬ b¶ n, c hÝ nh x¸ c nhÊ t, r â r ng nhÊ t ®Ó t¹ o ®i Ò u ki Ö n h× nh th nh c ¬ s ë c ho v i Ö c hä c s i nh hi Ó u bi Õ t lÞ c h s ö . CÇ n x¸ c ®Þ nh ®ó ng thê i gi a n v kh« ng gi a n c ñ a c ¸ c s ù ki Ö n lÞ c h s ö v × s ù ki Ö n lÞ c h s ö kh« ng ®− î c s ¾ p xÕ p v o thê i gi a n v kh« ng gi a n nhÊ t ®Þ nh th× c hØ l m é t ®è ng ngæ n nga ng, kh« ng c ã ý nghÜ a . T Ý nh kho a hä c c ß n thÓ hi Ö n ë v i Ö c ®¸ nh gi ¸ , gi ¶ i thÝ c h, t× m r a b¶ n c hÊ t, m è i q ua n hÖ nh© n q u¶ , s ù p h¸ t tr i Ó n c ã tÝ nh q uy luË t c ñ a s ù ki Ö n, hi Ö n t− î ng lÞ c h s ö , ®Æ c bi Ö t v i Ö c ®¸ nh gi ¸ c ¸ c nh© n v Ë t lÞ c h s ö xo a y q ua nh c ¸ c v Ê n ®Ò nh− ý nghÜ a ti Õ n bé ha y p h¶ n ®é ng c ñ a c ¸ c nh© n v Ë t lÞ c h s ö ë c ¸ c thê i ®¹ i , ý nghÜ a ®ã ng gã p c ñ a hä ®è i v í i s ù p h¸ t tr i Ó n v ¨ n ho ¸ , x hé i ... K hi gi ¶ i thÝ c h, ®¸ nh gi ¸ p h¶ i b¶ o ®¶ m nh÷ ng nguy ª n t¾ c c ñ a p h− ¬ ng p h¸ p luË n s ö hä c : q ua n ®i Ó m lÞ c h s ö , tr ¸ nh "hi Ö n ®¹ i ho ¸ lÞ c h s ö ", ®i ®Õ n xuy ª n t¹ c , bã p m Ð o lÞ c h s ö ... 5 2
T Ý nh kho a hä c c ñ a né i d ung b i hä c g¾ n c hÆ t v í i tÝ nh v õ a s ø c ®è i v í i v i Ö c lÜ nh hé i c ñ a hä c s i nh v Ò khè i l− î ng v tr × nh ®é ki Õ n thø c . b ) V i Ö c p h ¸ t t r i Ó n c¸ c h o ¹ t ® é n g n h Ë n t h ø c ® é c l Ë p , nhÊ t l t− d uy ®é c lË p v s ¸ ng t¹ o c ñ a hä c s i nh c ã ý nghÜ a ®Æ c bi Ö t ®è i v í i hi Ö u q u¶ b i hä c . H o ¹ t ®é ng nhË n thø c ®é c lË p c ñ a hä c s i nh l m é t tr o ng nh÷ ng ®i Ò u ki Ö n v õ a c ã ý nghÜ a q ua n tr ä ng tr o ng v i Ö c n© ng c a o hi Ö u q u¶ gi ¶ ng d ¹ y , gi ¸ o d ô c v p h¸ t tr i Ó n to n d i Ö n nh© n c ¸ c h c ñ a hä c s i nh. T r − í c hÕ t, ho ¹ t ®é ng ®é c lË p nhË n thø c c ñ a hä c s i nh s Ï ®¶ m b¶ o kÕ t q u¶ lÜ nh hé i ki Õ n thø c c ñ a c ¸ c e m . Cã ha i lo ¹ i lÜ nh hé i ki Õ n thø c : l Ü n h h é i s ¸ n g t ¹ o d ù a tr ª n c ¬ s ë ho ¹ t ®é ng t− d uy ®é c lË p v l Ü n h h é i t ¸ i t ¹ o d ù a tr ª n c ¬ s ë nhí l¹ i v hi Ó u bi Õ t nh÷ ng ki Õ n thø c c ã s ½ n. T r o ng gi ê hä c lÞ c h s ö , gi ¸ o v i ª n c Ç n kÕ t hî p ha i lo ¹ i lÜ nh hé i ki Õ n thø c n y , s o ng ®Æ c bi Ö t c hó ý tí i lÜ nh hé i s ¸ ng t¹ o tr ª n c ¬ s ë ho ¹ t ®é ng t− d uy ®é c lË p . Cã nhi Ò u c o n ®− ê ng, p h− ¬ ng p h¸ p kh¸ c nha u ®Ó p h¸ t tr i Ó n c ¸ c ho ¹ t ®é ng nhË n thø c ®é c lË p c ñ a hä c s i nh, p hæ bi Õ n v c ã t¸ c d ô ng lí n nhÊ t l v Ë n d ô ng p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y , hä c nª u v Ê n ®Ò . c) T r × n h b µ y m i Ö n g p h ¶ i t h Ë t s i n h ® é n g , g î i h × n h ¶ n h , g © y x ó c c¶ m l Þ ch s ö ch o h ä c s i n h . T hi Õ u h× nh ¶ nh tr o ng tr × nh b y ki Õ n thø c , hä c s i nh r Ê t khã h× nh d ung c ô thÓ s ù ki Ö n lÞ c h s ö tr o ng q u¸ khø . T r × nh b y c ã h× nh ¶ nh kh« ng c hØ l ®i Ó m tù a c ñ a nhË n thø c c ¶ m tÝ nh, m c ß n l nguå n gè c c ñ a t− d uy tr o ng v i Ö c hi Ó u b¶ n c hÊ t v ®¸ nh gi ¸ s ù ki Ö n lÞ c h s ö . T r × nh b y h× nh ¶ nh c ß n kh¬ i d Ë y s ù hå i hé p xó c ®é ng c ñ a hä c s i nh, t× nh c ¶ m ng¹ c nhi ª n ha y hi Õ u kú , ®å ng t× nh ha y p h¶ n ®è i , v ui s − í ng ha y ®a u khæ . S ù hå i hé p xó c ®é ng l m t¨ ng hø ng thó c ñ a hä c s i nh ®è i v í i lÞ c h s ö , h× nh th nh nh© n c ¸ c h c ñ a c ¸ c e m , n© ng c a o c hÊ t l− î ng tr i gi ¸ c , nhí l¹ i v t− d uy . H × nh ¶ nh c ô thÓ s Ï gi ó p hä c s i nh tr ¸ nh hi Ö n t− î ng hi Ö n ®¹ i ho ¸ lÞ c h s ö . M é t tr o ng nh÷ ng nguå n ki Õ n thø c q ua n tr ä ng, t¹ o c ho hä c s i nh c ã bi Ó u t− î ng c ô thÓ gi u h× nh ¶ nh l ng« n ng÷ c ñ a gi ¸ o v i ª n(1). V× v Ë y , tr o ng d ¹ y hä c L Þ c h s ö , gi ¸ o v i ª n c Ç n r Ì n luy Ö n c « ng p hu, to n d i Ö n, n¾ m v ÷ ng ki Õ n thø c kho a hä c , s ö d ô ng tè t c ¸ c ki Õ n thø c kh¸ c , nghÖ thuË t tr × nh b y ( tõ ng÷ , c ö c hØ ...) . T r o ng q u¸ tr × nh tr × nh b y c ñ a gi ¸ o v i ª n, v i Ö c s ö d ô ng ®a d ¹ ng, p ho ng p hó c ¸ c t i li Ö u nh− ®o ¹ n tr Ý c h t i li Ö u, lÞ c h s ö v ¨ n hä c , ®å d ï ng tr ù c q ua n... c ã t¸ c d ô ng r Ê t tè t ®Ó t¹ o nª n h× nh ¶ nh. d ) S ö d ô n g m é t c¸ ch ® a d ¹ n g , k Õ t h î p n h u Ç n n h u y Ô n , h î p l ý c¸ c p h − ¬ n g p h ¸ p , c¸ ch d ¹ y h ä c t r o n g m é t b µ i l Þ ch s ö , ®Æ c bi Ö t c hó ý tí i d ung l− î ng c ñ a c ¸ c p h− ¬ ng p h¸ p ®Ó kh« ng l m nÆ ng nÒ gi ê hä c , tr × nh b y nhå i nhÐ t, s o ng v É n ®¹ t ®− î c kÕ t q u¶ tè i ®a . T r o ng gi ê lª n lí p , v i Ö c s ö d ô ng b¶ ng ®e n c ñ a gi ¸ o v i ª n ( c ¶ hä c s i nh) hi Ö n na y v É n c ß n l y Õ u tè q ua n tr ä ng ®Ó n© ng c a o hi Ö u q u¶ b i hä c , d ï ® s ö d ô ng m n h× nh. S ö d ô ng b¶ ng ®e n kh« ng c hØ l tha o t¸ c , kü n¨ ng s − p h¹ m m c ß n m a ng tÝ nh nghÖ thuË t c ñ a ho ¹ t ®é ng s ¸ ng t¹ o m gi ¸ o v i ª n c Ç n ®− î c r Ì n luy Ö n nga y tõ ng y c ß n l s i nh v i ª n. Vi Ö c s ö d ô ng b¶ ng ®e n p h¶ i ®¹ t ®− î c c ¸ c m ô c ®Ý c h : thÓ hi Ö n né i d ung c hÝ nh c ñ a b i ( ghi s ù ki Ö n c hñ y Õ u, thuË t ng÷ , tª n ng− ê i , tª n ®Ê t v ni ª n ®¹ i c Ç n nhí ...) , p h¸ t tr i Ó n t− d uy ®é c lË p c ñ a hä c s i nh, r Ì n luy Ö n kü n¨ ng, s ó c tÝ c h, hÊ p d É n, gî i s ù th« ng m i nh s ¸ ng t¹ o c ñ a c ¸ c e m . K h« ng nª n ghi nhi Ò u c hi ti Õ t, r − ê m r , kh« ng l m næ i bË t tr ä ng t© m c ñ a b i hä c . N go i r a c ß n c ã thÓ ®− a r a c ¸ c q uy t¾ c m hä c s i nh c Ç n nhí ®Ó ho n th nh c ¸ c b i tË p ®é c lË p , h× nh th nh q ua n ®i Ó m , p h− ¬ ng p h¸ p xe m xÐ t. VÝ d ô : h− í ng d É n c ¸ c e m x¸ c ®Þ nh nguy ª n nh© n, b¶ n c hÊ t m é t s ù ki Ö n lÞ c h s ö c Ç n thù c hi Ö n c ¸ c v i Ö c c ô thÓ nh− thÕ n o . III- T iÕ n hµ nh b µ i häc l Þ ch s ö §© y l c « ng v i Ö c q ua n tr ä ng, c hñ y Õ u c ñ a q u¸ tr × nh d ¹ y - hä c , tæ ng hî p nhi Ò u m Æ t ho ¹ t ®é ng ®å ng thê i c ñ a gi ¸ o v i ª n v hä c s i nh ®Ó ®¹ t ®− î c m ô c ®Ý c h ®Ò r a . T r ª n c ¬ s ë nh÷ ng nguy ª n t¾ c , p h− ¬ ng p h¸ p c hung, m ç i lo ¹ i b i hä c l¹ i c ã nh÷ ng nÐ t r i ª ng. B µ i cu n g cÊ p k i Õ n t h ø c m í i l th nh (1) X e m c h − ¬ n g V I -H Ö th è n g c ¸ c p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c L Þc h s ö ë tr − ê n g p h æ th « n g . 5 3
p hÇ n c hÝ nh c ñ a q u¸ tr × nh d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng. V× v Ë y , c hó ng t« i s Ï c hñ y Õ u ®Ò c Ë p v i Ö c ti Õ n h nh lo ¹ i b i hä c n y , q ua thù c hi Ö n c ¸ c b− í c : c huÈ n bÞ , ti Õ n h nh kÕ t thó c b i m í i c huÈ n bÞ c ho b i s a u. §© y l q u¸ tr × nh li ª n ho n, kh« ng thÓ t¸ c h r ê i nha u. 1. C h u È n b Þ b i h ä c l Þ c h s ö T r ª n c ¬ s ë kÕ ho ¹ c h gi ¶ ng d ¹ y bé m « n c ¶ n¨ m , kÕ ho ¹ c h gi ¶ ng d ¹ y tõ ng p hÇ n, tõ ng c h− ¬ ng, gi ¸ o v i ª n s o ¹ n b i - c huÈ n bÞ gi ¸ o ¸ n. T hÕ n o l m é t gi ¸ o ¸ n ? H i Ö n na y v É n c ß n tå n t¹ i nh÷ ng q ua n ni Ö m kh« ng ®ó ng v Ò gi ¸ o ¸ n. M é t s è gi ¸ o v i ª n tr Î , m í i r a tr − ê ng, tr o ng thù c tÕ ® bi Õ n gi ¸ o ¸ n th nh b¶ ng tã m t¾ t né i d ung s ¸ c h gi ¸ o kho a p hæ th« ng ®Ó nã i l¹ i c ho hä c s i nh c hÐ p . §i Ò u n y l m c ho hä c s i nh kh« ng hø ng thó , kh« ng thu nhË n ®− î c ®i Ò u g× bæ Ý c h tr o ng gi ê hä c tË p , ®ã c ò ng l nguy ª n nh© n l m gi ¶ m v m Ê t uy tÝ n c ñ a gi ¸ o v i ª n. S o ng ng− î c l¹ i c ã t× nh tr ¹ ng "tho ¸ t ly né i d ung s ¸ c h gi ¸ o kho a ", "®Ó c h¸ y gi ¸ o ¸ n", tø c l gi ¸ o v i ª n tr × nh b y nh÷ ng v Ê n ®Ò kh« ng p hï hî p tr × nh ®é y ª u c Ç u hä c tË p c ñ a hä c s i nh, s a v o nh÷ ng c hi ti Õ t kh« ng c ¬ b¶ n, kÝ c h thÝ c h s ù tß m ß , hi Õ u kú kh« ng c Ç n thi Õ t ( ®« i khi c ã h¹ i ) , l m lo ng né i d ung, tr ä ng t© m b i gi ¶ ng. Cã gi ¸ o v i ª n ( c « ng t¸ c l© u n¨ m , c ã nhi Ò u ki nh nghi Ö m nghÒ nghi Ö p ) l¹ i xe m gi ¸ o ¸ n nh− c ¸ i g× kh« ng tha y ®æ i , s o ¹ n m é t lÇ n d ï ng c ho nhi Ò u n¨ m hä c , kh« ng kÞ p thê i ®i Ò u c hØ nh bæ s ung v Ò né i d ung v p h− ¬ ng p h¸ p . C¸ c nh nghi ª n c ø u gi ¸ o d ô c ® x¸ c ®Þ nh gi ¸ o ¸ n l "b¶ n kÕ ho ¹ c h c ñ a m é t ti Õ t lª n lí p tr o ng ®ã nª u r â c ¸ c b− í c c hñ y Õ u tr o ng c « ng v i Ö c c ñ a thÇ y gi ¸ o v hä c s i nh ë tr ª n lí p , ®å ng thê i c ò ng nª u ®− î c m é t c ¸ c h v ¾ n t¾ t né i d ung v p h− ¬ ng p h¸ p c ñ a c « ng v i Ö c ®ã nh» m ®¹ t ®− î c m ô c ®Ý c h c ô thÓ v r â r ng m thÇ y gi ¸ o x¸ c ®Þ nh tr − í c the o y ª u c Ç u c ñ a c h− ¬ ng tr × nh hä c"(1). H i Ö n na y , gi ¸ o ¸ n p h¶ i thÓ hi Ö n r â v i Ö c p h¸ t huy tÝ nh tÝ c h c ù c c ñ a hä c s i nh tr o ng hä c tË p . §Ó s o ¹ n gi ¸ o ¸ n, gi ¸ o v i ª n c Ç n d ù a v o c Ê u t¹ o c hung c ñ a lo ¹ i b i , né i d ung c ô thÓ c ñ a b i , v o ho ¹ t ®é ng nhË n thø c c ñ a hä c s i nh, p h© n c hi a thê i gi a n c ho tõ ng c « ng v i Ö c , tõ ng m ô c c hÝ nh x¸ c v hî p lý . G i ¸ o ¸ n gå m né i d ung, p h− ¬ ng p h¸ p gi ¶ ng d ¹ y v c ¸ c h tæ c hø c c « ng v i Ö c c ñ a gi ¸ o v i ª n v hä c s i nh the o h− í ng p h¸ t huy tÝ nh tÝ c h c ù c c ñ a thÇ y v tr ß . K hi s o ¹ n b i c Ç n tr ¸ nh lè i d ¹ y hä c nhå i nhÐ t ki Õ n thø c , ki Ó u c æ ®é ng gi ¸ o d ô c b» ng nh÷ ng khÈ u hi Ö u c hÝ nh tr Þ m kh« ng xuÊ t p h¸ t tõ nh÷ ng s ù ki Ö n lÞ c h s ö c ô thÓ kh« ng l m c ho hä c s i nh "®é ng n o ", c hñ ®é ng ti Õ p thu ki Õ n thø c . X¸ c ®Þ nh c ¸ c h tæ c hø c c « ng v i Ö c c ñ a gi ¸ o v i ª n v hä c s i nh p h¶ i kÕ t hî p v i Ö c tr uy Ò n thô ki Õ n thø c c ã s ½ n v í i ho ¹ t ®é ng tÝ c h c ù c , ®é c lË p c ñ a hä c s i nh. L Ü nh hé i ki Õ n thø c v p h¸ t tr i Ó n n¨ ng lù c nhË n thø c l ha i m Æ t c ã q ua n hÖ kh¨ ng khÝ t v í i nha u c ñ a q u¸ tr × nh d ¹ y hä c . T õ q ua n ni Ö m n y c hó ng ta thÊ y gi ¸ o ¸ n l b¶ n thi Õ t kÕ c ñ a thÇ y v Ò m é t b i hä c , tr o ng ®ã thÇ y v tr ß ®Ò u ho ¹ t ®é ng. G i ¸ o ¸ n c ã thÓ v i Õ t m é t c é t ho Æ c c hi a th nh ha i c é t ( m é t bª n l nh÷ ng ki Õ n thø c c ¬ b¶ n hä c s i nh c Ç n ghi , m é t bª n l c « ng v i Ö c c ñ a thÇ y v tr ß nh» m l m r â ki Õ n thø c c ¬ b¶ n ë c é t bª n) . §i Ò u n y tuú thué c v o n¨ ng lù c v s ù s ¸ ng t¹ o c ñ a ng− ê i thÇ y . H i Ö n na y , v i Ö c s o ¹ n gi ¸ o ¸ n ®− î c x© y d ù ng the o c ¸ c ho ¹ t ®é ng c ñ a hä c s i nh, thÝ c h ø ng v í i c ¸ c m ô c tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a ha y b i gi ¶ ng(2 ). VÒ c ¬ b¶ n, ®Ó s o ¹ n m é t gi ¸ o ¸ n tè t, c Ç n ti Õ n h nh c ¸ c c « ng v i Ö c s a u : T h ø n h Ê t , x¸ c ®Þ nh lo ¹ i b i v v Þ tr Ý c ñ a b i tr o ng kho ¸ tr × nh ®Ó c ã né i d ung v p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c p hï hî p . Vi Ö c l m n y nh» m t× m r a p hÇ n ®ã ng gã p c ô thÓ c ñ a b i hä c v Ò c ¸ c m Æ t tr uy Ò n thô ki Õ n thø c , gi ¸ o d ô c v p h¸ t tr i Ó n hä c s i nh, gi ó p hä c s i nh hi Ó u lÞ c h s ö m é t c ¸ c h c ã hÖ thè ng. T h ø h a i , x¸ c ®Þ nh m ô c ®Ý c h y ª u c Ç u c ñ a b i hä c . §© y l c « ng v i Ö c khã v p hø c t¹ p . N é i d ung m ô c ®Ý c h c ñ a b i hä c gå m c ¸ c y Õ u tè : nhË n thø c ( gi ¸ o d − ì ng) , gi ¸ o d ô c v p h¸ t tr i Ó n. (1) H −í ng d É n c ¶ i t i Õ n m é t b −í c v i Ö c s o ¹ n b µ i t r o ng c ¸c t r −ê ng phæ t h« ng c Ê p I I , I I I , N X B G i ¸ o d ô c , H . , 19 6 9 , tr.3 9 . (2 ) N g h i ª n c ø u v v Ë n d ô n g c ¸ c h s o ¹ n g i ¸ o ¸ n ® æ i m í i t r o n g c ¸ c t i l i Ö u b å i d − ì n g t h a y s ¸ c h g i ¸ o k h o a L Þ c h s ö t r u n g h ä c p h © n b a n l í p 10 , 11, 12 c ñ a b a n K H X H v N V , b a n K H T N . 5 4
VÒ nhi Ö m v ô gi ¸ o d − ì ng, gi ¸ o v i ª n nghi ª n c ø u kü né i d ung b i v i Õ t tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a , h− í ng d É n tr o ng s ¸ c h gi ¸ o v i ª n ®Ó t× m r a né i d ung c hÝ nh c ñ a b i hä c , x¸ c ®Þ nh ki Õ n thø c c ¬ b¶ n, m ø c ®é v p h− ¬ ng p h¸ p tr uy Ò n thô thÝ c h hî p . N hi Ö m v ô gi ¸ o d ô c c ñ a b i hä c ®− î c x¸ c ®Þ nh c ¨ n c ø v o nhi Ö m v ô gi ¸ o d ô c c hung c ñ a kho ¸ tr × nh v né i d ung c ô thÓ c ñ a tõ ng b i . N h− v Ë y s Ï kh« ng r ¬ i v o c « ng thø c , gi ¸ o ®i Ò u. VÝ d ô : gi ¸ o d ô c lß ng y ª u n− í c ti Õ n h nh tr o ng c ¸ c kho ¸ tr × nh lÞ c h s ö , ®Æ c bi Ö t kho ¸ tr × nh lÞ c h s ö d © n té c , s o ng ë m ç i b i l¹ i gi ¸ o d ô c m é t khÝ a c ¹ nh n o ®ã c ñ a lß ng y ª u n− í c , c hø kh« ng p h¶ i b i n o c ò ng lÆ p l¹ i c « ng thø c "d © n té c ta r Ê t y ª u n− í c ". VÒ nhi Ö m v ô p h¸ t tr i Ó n, d ù a v o d a nh m ô c nh÷ ng kü n¨ ng q uy ®Þ nh tr o ng c h− ¬ ng tr × nh lÞ c h s ö ë m ç i lí p , ®¨ c bi Ö t tr × nh ®é hä c s i nh, kh¶ n¨ ng c ñ a né i d ung b i hä c m x¸ c ®Þ nh c ô thÓ . T æ ng hî p c ¸ c y ª u c Ç u tr ª n, c hó ng ta x¸ c ®Þ nh m é t c ¸ c h to n d i Ö n, c ô thÓ m ô c ti ª u b i hä c . T h ø b a , x© y d ù ng ®Ò c − ¬ ng v v i Õ t gi ¸ o ¸ n b i gi ¶ ng the o gi ¸ o ¸ n ®æ i m í i ( ba o gå m c ¸ c ho ¹ t ®é ng c ñ a hä c s i nh tr o ng gi ê hä c ) . §Ó x© y d ù ng né i d ung v ®Ò c − ¬ ng b i hä c , tr − í c hÕ t gi ¸ o v i ª n p h¶ i xe m xÐ t m è i t− ¬ ng q ua n gi ÷ a b i v i Õ t c ñ a s ¸ c h gi ¸ o kho a v í i né i d ung b i gi ¶ ng the o c ¸ c h h− í ng d É n hä c s i nh ho ¹ t ®é ng nhË n thø c , c hø kh« ng p h¶ i thô ®é ng ghi c hÐ p . C¨ n c ø v o né i d ung c hÝ nh c ñ a b i ( ® x¸ c ®Þ nh) , thê i gi a n c ñ a ti Õ t hä c , gi ¸ o v i ª n x¸ c ®Þ nh khè i l− î ng th« ng ti n hä c s i nh c Ç n n¾ m , m ø c ®é lÜ nh hé i c ¸ c th« ng ti n n y ( nh÷ ng s ù ki Ö n c Ç n ®i s © u, s ù ki Ö n c hØ nª n ®i l− í t v nh÷ ng s ù ki Ö n h− í ng d É n hä c s i nh v Ò nh ®ä c ) , c ¸ c p h− ¬ ng ti Ö n hä c tË p ( t i li Ö u tha m kh¶ o , ®å d ï ng tr ù c q ua n ...) . VÝ d ô , khi s o ¹ n ti Õ t 1, b i "C ¸ ch m ¹ n g t − s ¶ n P h ¸ p 1 7 8 9 " ë lí p 10 , gi ¸ o v i ª n ®Ò r a c ¸ c ho ¹ t ®é ng ë c ¶ 3 m ô c tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a v nª n ®i v o m é t s è tr ä ng ®i Ó m . §Æ t m ô c ti ª u, nhi Ö m v ô c Ç n ®¹ t ë m ô c q ua nh÷ ng c © u há i gî i ý , p h¶ n hå i ý ki Õ n, h− í ng d É n tr a o ®æ i th¶ o luË n. VÝ d ô , ë p hÇ n "T × n h h × n h n − í c P h ¸ p t r − í c c¸ ch m ¹ n g ", gi ¸ o v i ª n h− í ng d É n hä c s i nh tr × nh b y ng¾ n gä n p hÇ n k i n h t Õ , t − t − ë n g ë m ô c 1 v d nh thê i gi a n ®i s © u v o p hÇ n ch Ý n h t r Þ , x · h é i . M ô c 2, d nh Ý t thê i gi a n h¬ n m ô c 3, s o ng c Ç n thi Õ t p h¶ i t− ê ng thuË t ng¾ n gä n s i nh ®é ng s ù ki Ö n ng y 14 -7-1789. §Ó c ã ki Õ n thø c p h© n tÝ c h s © u nh÷ ng p hÇ n q ua n tr ä ng, t− li Ö u ®Ó t− ê ng thuË t, m i ª u t¶ , gi ¸ o v i ª n nª n tha m kh¶ o m é t s è t i li Ö u c Ç n thi Õ t(1). VÒ ®å d ï ng tr ù c q ua n, gi ¸ o v i ª n c hØ t× m hi Ó u kü né i d ung bø c tr a nh ®¶ kÝ c h "T × nh c ¶ nh ng− ê i n« ng d © n P h¸ p tr − í c c ¸ c h m ¹ ng", c huÈ n bÞ s ¬ ®å v Ò c hÕ ®é ®¼ ng c Ê p ë P h¸ p , s ¬ ®å tæ c hø c c hÝ nh q uy Ò n c huy ª n c hÝ nh G i a c « ba nh, b¶ n ®å b¶ o v Ö n− í c P h¸ p c ¸ c h m ¹ ng c hè ng li ª n m i nh p ho ng ki Õ n d o A nh c Ç m ®Ç u. - G i ¸ o ¸ n c ñ a m é t b i hä c lÞ c h s ö th− ê ng ba o gå m c ¸ c p hÇ n : + M ô c ti ª u c ñ a b i hä c . + CÊ u t¹ o c ¸ c "ho ¹ t ®é ng" c ñ a gi ê hä c ( c Ê u tr ó c c ñ a gi ê hä c ) . G i ¸ o v i ª n v Ë n d ô ng li nh ho ¹ t c ¸ c b− í c lª n lí p , c Ê u t¹ o né i d ung lÞ c h s ö c ñ a b i ®Ó h− í ng d É n hä c s i nh l m v i Ö c tr ª n lí p . CÊ u tr ó c né i d ung lÞ c h s ö c ñ a b i c ã thÓ c huÈ n bÞ tuÇ n tù the o c ¸ c m ô c c ñ a s ¸ c h gi ¸ o kho a , ho Æ c c ã thÓ c hi a nhá c ¸ c m ô c , gé p c ¸ c m ô c l¹ i v í i nha u ( nÕ u thÊ y hî p lý ) . + N é i d ung, p h− ¬ ng p h¸ p gi ¶ ng d ¹ y v c ¸ c h tæ c hø c c « ng v i Ö c d ¹ y - hä c c ñ a gi ¸ o v i ª n v hä c s i nh tr o ng gi ê hä c l kh© u tr ung t© m c ñ a gi ¸ o ¸ n. ë p hÇ n n y , c Ç n ghi r â c ¸ c c « ng v i Ö c c ñ a thÇ y v ho ¹ t ®é ng nhË n thø c c ñ a tr ß , m è i q ua n hÖ gi ÷ a ho ¹ t ®é ng c ñ a thÇ y v tr ß ( q ua v i Ö c thÇ y ®Æ t c © u há i , gî i ý hä c s i nh t× m ý tr ¶ lê i , h− í ng d É n c ¸ c e m th¶ o luË n, ®é ng v i ª n, ®¸ nh gi ¸ v i Ö c tr ¶ lê i c ñ a hä c s i nh) , b i tË p v Ò nh . G hi c ô thÓ c ¸ c c « ng v i Ö c c ñ a gi ¸ o v i ª n v hä c s i nh s Ï c hñ ®é ng ti Õ t ki Ö m ®− î c thê i gi a n khi ti Õ n h nh b i hä c , tr ¸ nh t× nh tr ¹ ng ló ng tó ng v × c © u há i nª u kh« ng r â r ng, hä c s i nh kh« ng tr ¶ lê i ®− î c , ho Æ c gi ¸ o v i ª n kh« ng bi Õ t h− í ng d É n gî i ý c ho c ¸ c e m tr ¶ lê i ... VÝ d ô , tr o ng b i "N Ò n v ¨ n (1) L Þ c h s ö t hÕ gi í i c Ë n ® ¹ i , t Ë p 1, p h Ç n I I , t ñ s ¸ c h § H S P - N X B G i ¸ o d ô c , H . , 19 7 8 . T hÕ gi í i c Ë n ® ¹ i , t Ë p 1, N X B G i ¸ o d ô c , H . , 19 7 0 , t r . 5 2 -5 8 . A . M a p h r ª t , § ¹ i c ¸c h m ¹ ng Ph¸p 1 7 8 9 , N X B K h o a h ä c , H . , 19 6 5 . T r Ç n V ¨ n T r Þ , C ¸c h m ¹ ng Ph¸p 1 7 8 9 , N X B G i ¸ o d ô c , H . , 19 8 9 . 5 5
m i n h V ¨ n L a n g - ©u L ¹ c cñ a n g − ê i V i Ö t cæ " ë lí p 11, c Ç n l m næ i bË t s ù h× nh th nh, nh÷ ng nÐ t ti ª u bi Ó u, ®Æ c ®i Ó m v v Þ tr Ý c ñ a nÒ n v ¨ n m i nh V¨ n L a ng - ¢ u L ¹ c tr o ng lÞ c h s ö v ¨ n ho ¸ Vi Ö t N a m . T r o ng gi ¸ o ¸ n ghi c ô thÓ c « ng v i Ö c c ñ a gi ¸ o v i ª n l : né i d ung t i li Ö u s Ï tr × nh b y ë tõ ng m ô c , t− li Ö u tha m kh¶ o c Ç n thi Õ t bæ s ung c ho c ¸ c m ô c , p h− ¬ ng p h¸ p ti Õ n h nh, thê i gi a n d ù ki Õ n c ho tõ ng m ô c , c ¸ c ®å d ï ng tr ù c q ua n t− ¬ ng ø ng c Ç n s ö d ô ng ë c ¸ c m ô c , né i d ung c ¸ c c © u há i nª u v Ê n ®Ò ( b i tË p nhË n thø c ) ®Æ t r a ë c © u há i ®Ç u gi ê , c ¸ c c © u há i gî i m ë tr o ng q u¸ tr × nh gi ¶ ng... c hi ti Õ t h¬ n, khi ghi c © u há i , nª n ghi r â d ù ®Þ nh há i hä c s i nh kh¸ , tr ung b× nh ha y y Õ u, v Ê n ®Ò g× c Ç n ®Ó hä c s i nh tr a nh luË n, thÇ y nª n c hè t v Ê n ®Ò n o ; c ¸ c h gî i ý , h− í ng d É n hä c s i nh t× m c © u tr ¶ lê i , ®é ng v i ª n ®¸ nh gi ¸ hä c s i nh khi p h¸ t bi Ó u ; v i Ö c ki Ó m tr a nhË n thø c ë c uè i gi ê ( ki Ó m tr a m i Ö ng ha y v i Õ t, né i d ung c ¸ c c © u há i ki Ó m tr a ) . H o ¹ t ®é ng nhË n thø c c ñ a hä c s i nh thÓ hi Ö n ë v i Ö c c hó ý nghe gi ¶ ng, huy ®é ng c ¸ c n¨ ng lù c nhË n thø c ®Ó t× m ý tr ¶ lê i c © u há i , nhË n xÐ t ®¸ nh gi ¸ c © u tr ¶ lê i c ñ a b¹ n, lÜ nh hé i ®− î c ki Õ n thø c c ¬ b¶ n m é t c ¸ c h tÝ c h c ù c ... - G i ¸ o ¸ n tè t ( ®− î c ®¸ nh gi ¸ s a u khi b i hä c ® ti Õ n h nh) c Ç n ®¹ t ®− î c nh÷ ng y ª u c Ç u c hñ y Õ u s a u ®© y : + P h¶ n ¸ nh ®− î c né i d ung c ¬ b¶ n c ñ a c h− ¬ ng tr × nh, s ¸ c h gi ¸ o kho a v t× nh h× nh hä c s i nh. + T hÓ hi Ö n ®− î c c ¸ c ®i Ò u ki Ö n c ô thÓ c ñ a tõ ng lí p , tõ ng tr − ê ng, tõ ng v ï ng, tõ ng ®Þ a p h− ¬ ng. + T ¹ o ®i Ò u ki Ö n thuË n lî i ®Ó gi ¸ o v i ª n lª n lí p ®¹ t hi Ö u q u¶ c a o . + T ¹ o ®i Ò u ki Ö n c ho hä c s i nh ti Õ p thu b i tè t th« ng q ua c ¸ c ho ¹ t ®é ng tÝ c h c ù c d o gi ¸ o v i ª n tæ c hø c , h− í ng d É n(1). ë tr − ê ng tr ung hä c p hæ th« ng, nhi Ò u gi ¸ o v i ª n th− ê ng c huy ª n d ¹ y m é t khè i lí p , m é t kho ¸ tr × nh tr o ng nhi Ò u n¨ m . T Ý nh æ n ®Þ nh v s ù tha y ®æ i h» ng n¨ m c ñ a gi ¸ o ¸ n nª n nh− thÕ n o c ho hî p lý ? T he o c hó ng t« i , p hÇ n m ô c ti ª u b i hä c , né i d ung lÞ c h s ö c ¬ b¶ n c Ç n tr uy Ò n thô c ho hä c s i nh, ( c hñ y Õ u c ¸ c kho ¸ tr × nh c æ , tr ung, c Ë n ®¹ i ) l p hÇ n t− ¬ ng ®è i æ n ®Þ nh, c hØ tha y ®æ i khi né i d ung s ¸ c h gi ¸ o kho a v c h− ¬ ng tr × nh tha y ®æ i . Cß n p h− ¬ ng p h¸ p ti Õ n h nh b i hä c , tæ c hø c ho ¹ t ®é ng nhË n thø c c ñ a hä c s i nh, c ã thÓ bæ s ung tr ª n c ¬ s ë ®i Ò u ki Ö n c ô thÓ c ñ a tr − ê ng, lí p , hä c s i nh v x hé i . 2 .P h − ¬ n g p h ¸ p t iÕ n h n h b i h ä c lÞc h s ö t r ª n lí p T i Õ n h nh b i hä c lÞ c h s ö tr ª n lí p c hñ y Õ u l thù c hi Ö n c ¸ c c « ng v i Ö c c ñ a b i c ung c Ê p ki Õ n thø c m í i . S o ng m é t tr o ng nh÷ ng y Õ u tè n© ng c a o hi Ö u q u¶ d ¹ y hä c l tæ c hø c c ¸ c gi ê hä c nª u v Ê n ®Ò . G i ê hä c nª u v Ê n ®Ò c ã ý nghÜ a ®Æ c bi Ö t ®è i v í i v i Ö c h× nh th nh ki Õ n thø c , tr ª n c ¬ s ë ho ¹ t ®é ng t− d uy ®é c lË p c ñ a hä c s i nh. Vi Ö c ti Õ n h nh b i hä c tr ª n lí p ba o gå m c ¸ c th nh p hÇ n c ¬ b¶ n s a u ®© y : a ) æn ® Þ n h l í p nh» m tæ c hø c , gi ÷ v ÷ ng kû luË t ®Ó ti Õ n h nh hä c tË p c ã kÕ t q u¶ . C« ng v i Ö c n y kh« ng c hØ gi í i h¹ n ë nh÷ ng p hó t ®Ç u c ñ a gi ê hä c , m tr o ng s uè t gi ê hä c . K û luË t c ñ a gi ê hä c p hô thué c v o v i Ö c ho n th nh c hÝ nh x¸ c tÊ t c ¶ c ¸ c y ª u c Ç u hä c tË p c ñ a hä c s i nh v v i Ö c tæ c hø c q u¸ tr × nh gi ¶ ng d ¹ y c ñ a gi ¸ o v i ª n. b ) K i Ó m t r a b µ i cò . T uú v o né i d ung c hñ ®Ò c ñ a b i m í i v b i hä c tr − í c ®ã m ®Æ t c © u há i ki Ó m tr a ( nh− ® tr × nh b y ë tr ª n) . M ô c ®Ý c h ki Ó m tr a kh« ng c hØ ®Ó xe m xÐ t hä c s i nh thu nhË n nh− thÕ n o , m c ß n c huÈ n bÞ c ho c ¸ c e m ti Õ p nhË n ki Õ n thø c m í i . (1) T h e o "H −í ng d É n s o ¹ n gi ¸o ¸n m « n L Þ c h s ö t r u ng hä c ph© n b a n", g i ¸ o ¸ n t h e o h − í n g p h ¸ t h u y t Ý n h t Ý c h c ù c h ä c tË p c ñ a h ä c s in h g å m c ¸ c p h Ç n : -M ô c tiª u b i h ä c ; -C Ê u t¹ o c ¸ c b − í c c ñ a g i ê h ä c (c Ê u t r ó c c ñ a g i ê h ä c ) ; -N é i d u n g ,p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c v c ¸ c h tæ c h ø c c « n g v i Ö c c ñ a g i ¸ o v i ª n v h ä c s i n h t r o n g g i ê h ä c (g h i r â c « n g v iÖ c c ñ a th Ç y v h o ¹ t ® é n g n h Ë n th ø c c ñ a trß ,m è i q u a n h Ö g i÷ a h o ¹ t ® é n g c ñ a th Ç y v trß q u a v iÖ c th Ç y ® Æ t c © u h á i,k Ýc h th Ýc h h ä c s in h s u y n g h Ü,t×m ý tr ¶ lê i, h − í n g d É n th ¶ o lu Ë n ,® é n g v iª n ,® ¸ n h g i¸ c © u tr¶ lê i,b æ s u n g ,s ö a c h ÷ a c ¸ c th iÕ u s ã t,r a v h − í n g d É n l m b i tË p ë n h ). 5 6