Quá trình bổ sung nhận thức về công bằng xã hội và thực hiện công bằng xã hội ở nước ta hiện nay - Trịnh Duy Luân

Xã hội học, số 4 – 2008 3<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> qu¸ tr×nh bæ sung nhËn thøc vÒ C«ng b»ng x· héi<br /> vµ thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi ë n­íc ta hiÖn nay<br /> <br /> <br /> TrÞnh Duy Lu©n<br /> <br /> <br /> C«ng b»ng x· héi lµ mét trong nh÷ng môc tiªu chiÕn l­îc quan träng cña §¶ng<br /> vµ Nh©n d©n ta nh»m x©y dùng mét n­íc ViÖt Nam “D©n giµu n­íc m¹nh, x· héi<br /> C«ng b»ng, D©n chñ, V¨n minh”. CBXH còng ®· ®­îc ghi trong C­¬ng lÜnh 1991 cña<br /> §¶ng: "Ph­¬ng h­íng lín cña chÝnh s¸ch x· héi lµ: ph¸t huy nh©n tè con ng­êi trªn c¬<br /> së b¶o ®¶m c«ng b»ng, b×nh ®¼ng vÒ quyÒn lîi vµ nghÜa vô c«ng d©n...". V¨n kiÖn §¹i<br /> héi §¶ng tõ §¹i héi VI ®Õn §¹i héi X ®Òu ®É ®Ò cËp, ph¸t triÓn kh¸i niÖm c«ng b»ng x·<br /> héi (CBXH) vµ c¸c nguyªn t¾c thùc hiÖn CBXH ë n­íc ta trong h¬n 20 n¨m qua.<br /> <br /> ë ViÖt Nam, nh÷ng thµnh tùu ph¸t triÓn kinh tÕ Ên t­îng cña thêi kú §æi míi<br /> còng ®ang ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò x· héi bøc xóc nh­ lµ vÊn ®Ò CBXH cho mäi ng­êi<br /> d©n, lµm cho CBXH ngµy cµng hiÖn thùc trong ®êi sèng x· héi. V× vËy, viÖc luËn gi¶i<br /> lý luËn vµ tæng kÕt thùc tiÔn vÒ CBXH trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam hiÖn nay sÏ gãp<br /> phÇn lµm râ h¬n kh¸i niÖm nµy, còng nh­ viÖc thùc hiÖn CBXH trong thùc tÕ, hç trî<br /> cho c¸c qu¸ tr×nh chØ ®¹o thùc tiÔn trong lÜnh vùc ph¸t triÓn x· héi cña ®Êt n­íc.<br /> <br /> Bµi viÕt nµy ®Ò cËp ®Õn kh¸i niÖm CBXH trong mèi quan hÖ víi t¨ng tr­ëng<br /> kinh tÕ, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ cña ViÖt Nam trong 2 thËp niªn §æi míi<br /> võa qua vµ thËp niªn 2010-2020 s¾p tíi.<br /> <br /> Kh¸i niÖm CBXH ®­îc xem xÐt tõ c¸c gãc ®é kh¸c nhau: triÕt häc, chÝnh trÞ<br /> kinh tÕ häc, t­ duy ph¸t triÓn hiÖn ®¹i vµ x· héi häc vµ ®­a ra mét sè khuyÕn nghÞ vÒ<br /> bæ sung nhËn thøc vÒ CBXH vµ kÕt hîp TTKT víi thùc hiÖn CBXH trong C­¬ng lÜnh<br /> 1991 c¸c vµ v¨n kiÖn chÝnh trÞ cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta.<br /> <br /> 1. Quan niÖm cña chñ nghÜa M¸c vÒ c«ng b»ng x· héi trong lÞch sö vµ trong chñ<br /> nghÜa x· héi.<br /> <br /> Tõ tiÕp cËn triÕt häc M¸c-xÝt, CBXH lµ mét kh¸i niÖm mang tÝnh lÞch sö cô thÓ,<br /> ®­îc xem xÐt th«ng qua néi dung cña c¸c nguyªn t¾c ph©n phèi chñ ®¹o vµ c¸c quan<br /> hÖ trao ®æi trong mçi h×nh th¸i KT-XH kÕ tiÕp nhau trong lÞch sö, trong ®ã cã nh÷ng<br /> ®Æc tr­ng cña CBXH trong CNXH.<br /> <br /> Trong CNTB, khi nÒn s¶n xuÊt hµng hãa xuÊt hiÖn th× kh¸i niÖm CBXH ®­îc<br /> x¸c ®Þnh th«ng qua quan hÖ trao ®æi theo nguyªn t¾c ngang gi¸. Tuy nhiªn, trªn thùc<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 4 Qu¸ tr×nh bæ sung nhËn thøc vÒ c«ng b»ng x· héi...<br /> <br /> <br /> tÕ, trong sù trao ®æi ngang gi¸ nµy, ng­êi c«ng nh©n thùc ra chØ nhËn ®­îc “tiÒn c«ng<br /> cña lao ®éng”, cßn phÇn gi¸ trÞ gia t¨ng do søc lao ®éng t¹o ra kh«ng ®­îc tr¶ c«ng<br /> mµ chuyÓn thµnh lîi nhuËn cña nhµ t­ b¶n. §iÒu nµy ®· lµm cho quan hÖ trao ®æi<br /> ngang gi¸ ®ã kh«ng thÓ ®­îc coi lµ c«ng b»ng. §ã chÝnh lµ b¶n chÊt bÊt c«ng cña chÕ<br /> ®é ph©n phèi t­ b¶n chñ nghÜa.<br /> <br /> Trong CNXH, ®Ó ®¶m b¶o CBXH, theo M¸c, cÇn ¸p dông nguyªn t¾c ph©n phèi<br /> theo lao ®éng. MÆt kh¸c, M¸c còng chØ râ r»ng trong ®iÒu kiÖn cña chñ nghÜa x· héi,<br /> sù ph©n phèi c«ng b»ng ®ã ch¼ng nh÷ng ch­a lo¹i trõ ®­îc, mµ vÉn cßn hµm chøa<br /> trong nã sù chÊp nhËn mét t×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng nhÊt ®Þnh gi÷a c¸c thµnh viªn<br /> cña x· héi. §ã võa lµ ­u viÖt, võa lµ thiÕu sãt cña nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao<br /> ®éng - mét thiÕu sãt kh«ng thÓ tr¸nh khái trong giai ®o¹n ®Çu cña x· héi céng s¶n<br /> chñ nghÜa.<br /> <br /> 2. Thùc hiÖn C«ng b»ng x· héi trong 3 m« h×nh kinh tÕ<br /> <br /> NhiÒu h×nh thøc CBXH ®· ®­îc thùc hiÖn trong lÞch sö hiÖn ®¹i, mµ tiªu biÓu<br /> lµ 3 h×nh thøc g¾n víi 3 m« h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ.<br /> <br /> Thø nhÊt, CBXH trong m« h×nh kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi<br /> VÝ dô ®iÓn h×nh cña h×nh thøc nµy lµ m« h×nh Nhµ n­íc phóc lîi Thôy §iÓn do<br /> §¶ng X· héi - D©n chñ cÇm quyÒn thùc hiÖn trong nhiÒu thËp kû. VÒ c¬ b¶n, Nhµ<br /> n­íc nµy ®· thi hµnh chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt thu nhËp cña c¸c tÇng líp d©n c­ th«ng<br /> qua viÖc ®¸nh thuÕ lòy tiÕn ®Ó cã nguån chi ë møc cao nhÊt cho ph¸t triÓn gi¸o dôc,<br /> y tÕ, thùc hiÖn c¸c chÕ ®é trî cÊp cho bµ mÑ, trÎ em, ng­êi giµ, ng­êi tµn tËt, ng­êi<br /> thÊt nghiÖp…<br /> <br /> Tuy nhiªn, trong bèi c¶nh toµn cÇu hãa vµ c¹nh tranh kinh tÕ ngµy cµng gay<br /> g¾t, c¸c chÝnh s¸ch phóc lîi x· héi réng r·i nµy ®· khiÕn kinh tÕ Thôy §iÓn dÇn dÇn<br /> r¬i vµo tr× trÖ vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1980 khiÕn §¶ng cÇm quyÒn ph¶i cã nh÷ng ®iÒu<br /> chØnh b»ng c¸ch c¾t gi¶m møc chi cho trî cÊp thÊt nghiÖp, trî cÊp cho trÎ em, trî cÊp<br /> cho ng­êi tµn tËt vµ mét sè kho¶n phóc lîi x· héi kh¸c.<br /> <br /> Thø hai, CBXH trong m« h×nh kinh tÕ thÞ tr­êng tù do<br /> §ã lµ m« h×nh do c¸c nhµ kinh tÕ häc theo chñ nghÜa tù do míi (neoliberalism)<br /> t¹o ra víi ph­¬ng ch©m: “thÞ tr­êng nhiÒu h¬n, nhµ n­íc Ýt h¬n”. Nã cè g¾ng thu hÑp<br /> khu vùc së h÷u nhµ n­íc, ®Èy m¹nh t­ nh©n hãa, tr¸nh sù can thiÖp cña nhµ n­íc<br /> vµo kinh doanh, gi¶m chi tõ ng©n s¸ch cho c¸c quü phóc lîi x· héi, gi¶m thuÕ ®èi víi<br /> nh÷ng ng­êi cã thu nhËp cao còng nh­ c¸c c«ng ty t­ b¶n, vµ xoa dÞu quÇn chóng lao<br /> ®éng r»ng, t¨ng tr­ëng kinh tÕ ph¶i ®i tr­íc, c«ng b»ng x· héi sÏ theo sau.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Trịnh Duy Luân 5<br /> <br /> Thø ba, CBXH trong m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung<br /> <br /> §©y lµ h×nh thøc CBXH ®· ®­îc thùc hiÖn trong m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa<br /> tËp trung ë Liªn X« cò vµ c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa tr­íc ®©y, bao gåm c¶ ViÖt Nam.<br /> <br /> Thùc tÕ tõ cuèi nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû tr­íc ®· cho thÊy m« h×nh nµy mang<br /> nhiÒu khuyÕt tËt cña chñ nghÜa b×nh qu©n, dÉn ®Õn k×m h·m, thËm chÝ triÖt tiªu<br /> ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn. §iÒu nµy ®· khiÕn cho Liªn X« vµ c¸c n­íc x· héi chñ<br /> nghÜa kh¸c trë nªn l¹c hËu vÒ kinh tÕ vµ ®i ®Õn thÊt b¹i, sôp ®æ.<br /> <br /> Tõ thùc tÕ thùc hiÖn CBXH cña ba lo¹i m« h×nh kinh tÕ nªu trªn, nh÷ng n¨m<br /> gÇn ®©y, nhiÒu nhµ khoa häc vµ chÝnh trÞ gia ®· cho r»ng: cÇn ph¶i ®iÒu chØnh, thËm<br /> chÝ x©y dùng l¹i c¸c lý thuyÕt vµ m« h×nh ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia sao cho t¨ng<br /> tr­ëng kinh tÕ kh«ng m©u thuÉn mµ cã thÓ kÕt hîp víi c«ng b»ng x· héi. VÊn ®Ò cña<br /> nhËn thøc lý luËn ë ®©y lµ cÇn hiÓu ®óng: CBXH ®­îc thùc hiÖn ë tr×nh ®é, møc ®é<br /> nµo, trong ®iÒu kiÖn cô thÓ nµo ?<br /> <br /> 3. Quan niÖm cña Hå ChÝ Minh vÒ c«ng b»ng x· héi.<br /> <br /> TiÕp thu nh÷ng t­ t­ëng cña chñ nghÜa M¸c, Hå ChÝ Minh ®· coi CBXH lµ mét<br /> trong nh÷ng ®Æc tr­ng b¶n chÊt cña chÕ ®é XHCN. "Chñ nghÜa x· héi lµ c«ng b»ng<br /> hîp lý: lµm nhiÒu h­ëng nhiÒu, lµm Ýt h­ëng Ýt, kh«ng lµm th× kh«ng ®­îc h­ëng.<br /> Nh÷ng ng­êi giµ yÕu hay tµn tËt sÏ ®­îc Nhµ n­íc gióp ®ì ch¨m nom" 1. CBXH ®­îc F<br /> 0<br /> P P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ng­êi hiÓu ®ã lµ võa “cã nghÜa vô” ®ãng gãp x©y dùng ®Êt n­íc, võa ®­îc h­ëng<br /> “quyÒn lîi” (lîi Ých) phï hîp víi sù ®ãng gãp cña mçi ng­êi.<br /> <br /> Ng­êi còng chØ râ, mÆc dï XHCN lµ ­u viÖt nhÊt cho thùc hiÖn CBXH, nh­ng<br /> kh«ng ph¶i ®îi ®Õn cã CNXH míi thùc hiÖn c«ng b»ng, mµ ngay tõ b©y giê - khi ®Êt<br /> n­íc cßn v« vµn khã kh¨n, thiÕu thèn l¹i cµng cÇn ph¶i thùc hiÖn CBXH .<br /> <br /> Trong quan niÖm CBXH, Hå ChÝ Minh ®Æc biÖt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò con ng­êi:<br /> Nhµ n­íc ph¶i ch¨m lo tháa m·n c¸c nhu cÇu cña con ng­êi, nhÊt lµ nh÷ng nhu cÇu<br /> thiÕt yÕu: ¨n, mÆc, ë, c«ng ¨n viÖc lµm…, ch¨m lo viÖc ®µo t¹o vµ båi d­ìng con<br /> ng­êi, ®Æc biÖt lµ thÕ hÖ trÎ; môc tiªu cña chÕ ®é x· héi míi lµ kh«ng ngõng n©ng cao<br /> ®êi sèng cña nh©n d©n, phÊn ®Êu "lµm cho ng­êi nghÌo th× ®ñ ¨n, ng­êi ®ñ ¨n th×<br /> kh¸ giµu, ng­êi kh¸ giµu th× giµu thªm".<br /> 4. C«ng b»ng x· héi vµ thùc hiÖn CBXH trong nhËn thøc lý luËn cña §¶ng<br /> Céng s¶n ViÖt Nam<br /> <br /> HÖ quan ®iÓm cña §¶ng ta vÒ CBXH ®· cã nh÷ng b­íc tiÕn lín trong nhËn thøc<br /> <br /> 1<br /> Hå ChÝ Minh, toµn tËp, t.9, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 2000, tr.175.<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 6 Qu¸ tr×nh bæ sung nhËn thøc vÒ c«ng b»ng x· héi...<br /> <br /> <br /> vµ chØ ®¹o thùc tiÔn trong 2 thËp nhiªn §æi míi võa qua. Quan ®iÓm nµy lu«n ®­îc<br /> §¶ng ta bæ sung trong c¸c v¨n kiÖn tõ §¹i héi VI ®Õn §¹i héi X.<br /> <br /> §¹i héi VI ®· kh¼ng ®Þnh ®Ó ®¶m b¶o CBXH, ph¶i thùc hiÖn ®óng nguyªn t¾c<br /> ph©n phèi theo lao ®éng: "B¶o ®¶m cho ng­êi lao ®éng cã thu nhËp tháa ®¸ng phô<br /> thuéc trùc tiÕp vµo kÕt qu¶ lao ®éng, cã t¸c dông khuyÕn khÝch nhiÖt t×nh lao ®éng" 2, 1F<br /> P P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> "¸p dông h×nh thøc tr¶ l­¬ng g¾n chÆt víi kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ" 3. F<br /> 2<br /> P P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> §¹i héi VII ®· më réng nguyªn t¾c nµy: "Thùc hiÖn nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi,<br /> lÊy ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ lµ chñ yÕu" 4, "LÊy ph©n phèi F<br /> 3<br /> P P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> theo lao ®éng lµm h×nh thøc chÝnh, khuyÕn khÝch lµm giµu ®i ®«i víi gi¶m sè nghÌo,<br /> n©ng cao phóc lîi x· héi phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ" 5, "Cã chÝnh s¸ch b¶o<br /> F<br /> 4<br /> P P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> trî vµ ®iÒu tiÕt thu nhËp gi÷a c¸c bé phËn d©n c­, c¸c ngµnh vµ c¸c vïng" 6. F<br /> 5<br /> P P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> §¹i héi VIII tiÕp tôc ph¸t triÓn: "thùc hiÖn nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi, lÊy ph©n<br /> phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ lµ chñ yÕu, ®ång thêi ph©n phèi dùa<br /> trªn møc ®ãng gãp c¸c nguån lùc kh¸c vµo kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh vµ ph©n phèi<br /> th«ng qua phóc lîi x· héi, ®i ®«i víi chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt hîp lý, b¶o hé quyÒn lîi cña<br /> ng­êi lao ®éng" 7. 6F<br /> P P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> T¹i §¹i héi IX, §¶ng ta x¸c ®Þnh mét trong nh÷ng nhiÖm vô quan träng ®­îc<br /> nªu râ trong ®­êng lèi vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n­íc lµ thùc<br /> hiÖn tiÕn bé vµ CBXH. “T¨ng tr­ëng kinh tÕ g¾n liÒn víi b¶o ®¶m tiÕn bé vµ CBXH<br /> ngay trong tõng b­íc ph¸t triÓn" 8. Quan ®iÓm cña §¶ng t¹i §¹i héi IX vÒ c¸c h×nh<br /> F<br /> 7<br /> P P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> thøc ph©n phèi mét lÇn n÷a ®­îc x¸c ®Þnh râ h¬n, cô thÓ lµ kh¼ng ®Þnh thùc hiÖn<br /> ph©n phèi theo møc ®é ®ãng gãp vèn, bªn c¹nh viÖc ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng<br /> vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cïng víi ph©n phèi theo møc ®ãng gãp c¸c nguån lùc kh¸c hoÆc<br /> ph©n phèi th«ng qua phóc lîi x· héi.<br /> <br /> Quan ®iÓm ®ã tiÕp tôc ®­îc §¹i héi X kh¼ng ®Þnh: "Thùc hiÖn tiÕn bé vµ CBXH<br /> ngay trong tõng b­íc vµ tõng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn; t¨ng tr­ëng kinh tÕ ®i ®«i víi<br /> ph¸t triÓn v¨n ho¸, y tÕ, gi¸o dôc..., gi¶i quyÕt tèt c¸c vÊn ®Ò x· héi v× môc tiªu ph¸t<br /> triÓn con ng­êi. Thùc hiÖn chÕ ®é ph©n phèi chñ yÕu theo kÕt qu¶ lao ®éng, hiÖu qu¶<br /> kinh tÕ, ®ång thêi theo møc ®ãng gãp vèn cïng c¸c nguån lùc kh¸c vµ th«ng qua phóc<br /> <br /> 2<br /> §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI. Nxb Sù thËt. Hµ Néi-1987. Tr. 88.<br /> 3<br /> §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI. Nxb Sù thËt. Hµ Néi-1987. Tr.72.<br /> 4<br /> "C­¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt n­íc trong thêi kú qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi". Nxb Sù thËt. Hµ Néi-1991. Tr. 10&14.<br /> 5<br /> "ChiÕn l­îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®Õn n¨m 2000". Nxb Sù thËt. Hµ Néi-1991. Tr. 9.<br /> 6<br /> "C­¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt n­íc trong thêi kú qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi". Nxb Sù thËt. Hµ Néi-1991.Tr.10&14.<br /> 7<br /> §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII. Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia. Hµ<br /> Néi-1996. Tr. 113-114.<br /> 8<br /> §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX. Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ<br /> Néi, 2001, tr.88.<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Trịnh Duy Luân 7<br /> <br /> lîi x· héi" 9.<br /> 8F<br /> P P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ViÖc kh¼ng ®Þnh cÇn ¸p dông nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi kh¸c bªn c¹nh h×nh<br /> thøc ph©n phèi theo lao ®éng trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ph¶n ¸nh<br /> nh÷ng nhËn thøc míi cña §¶ng ta trong viÖc xö lý c¸c quan hÖ ph©n phèi vµ thùc<br /> hiÖn CBXH trong thêi kú nµy.<br /> <br /> Tuy nhiªn cÇn thÊy r»ng, quan niÖm vÒ CBXH trong c¨c v¨n kiÖn nãi trªn míi<br /> chØ ®Ò cËp ®Õn c«ng b»ng trong lÜnh vùc kinh tÕ, cô thÓ lµ trong c¸c quan hÖ ph©n<br /> phèi. MÆt kh¸c, chóng ta ®ang x©y dùng thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng<br /> XHCN, viÖc thùc hiÖn nguyªn t¾c ph©n phèi chñ ®¹o cña CNXH, cho dï cã kÕt hîp<br /> víi c¸c nguyªn t¾c kh¸c, vÉn lµ mét th¸ch thøc rÊt lín ®èi víi vai trß cña nhµ n­íc<br /> cïng c¸c c«ng cô vµ tiÒm lùc mµ nhµ n­íc cã thÓ sö dông ®Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých nµy.<br /> <br /> ViÖc chuyÓn nh÷ng néi dung lý luËn nµy thµnh c¸c biÖn ph¸p thùc hiÖn cô thÓ<br /> hay viÖc gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ c¸c kÕt qu¶ ®¹t ®­îc ®Òu gÆp nhiÒu khã kh¨n, mµ lý do<br /> chÝnh lµ tÝnh ch­a x¸c ®Þnh cña c¸c kh¸i niÖm nh­ CBXH, ph©n phèi theo lao ®éng,<br /> theo kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ,...<br /> <br /> Bëi vËy, mét nhiÖm vô tiÕp theo trong viÖc söa ®æi C­¬ng lÜnh vµ c¸c v¨n kiÖn<br /> kh¸c lµ ph¶i lµm râ h¬n, cô thÓ h¬n, vµ cã thÓ ph¶i “thao t¸c ho¸” c¸c kh¸i niÖm nµy<br /> ®Ó ®¶m b¶o tÝnh liªn th«ng cña nã vµ cña c¸c quan ®iÓm chØ ®¹o trong hÖ thèng c¸c<br /> v¨n kiÖn vµ v¨n b¶n l·nh ®¹o, chØ ®¹o vµ qu¶n lý ë cÊp quèc gia.<br /> <br /> 5. VÊn ®Ò c«ng b»ng x· héi trong t­ duy ph¸t triÓn hiÖn ®¹i<br /> <br /> Cho ®Õn gÇn ®©y, c«ng b»ng vÒ kinh tÕ, ®Æc biÖt trong c¸c quan hÖ ph©n phèi<br /> vÉn ®­îc xem lµ cèt lâi cña CBXH. Ngµy nay, trong t­ duy ph¸t triÓn hiÖn ®¹i, néi<br /> hµm cña CBXH ®­îc bæ sung vµ më réng ®¸ng kÓ. CBXH kh«ng chØ bã hÑp trong<br /> c«ng b»ng vÒ kinh tÕ - mÆc dï ®©y vÉn lµ yÕu tè nÒn t¶ng - mµ cßn lµ c«ng b»ng trong<br /> viÖc tham gia vµ thô h­ëng kÕt qu¶ ho¹t ®éng trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh<br /> trÞ, ph¸p lý, v¨n hãa, x· héi.<br /> Ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn Liªn Hîp quèc (UNDP) còng cho r»ng néi dung bao<br /> trïm cña CBXH lµ c«ng b»ng vÒ c¬ héi ph¸t triÓn, thÓ hiÖn ë sù c«ng b»ng vÒ c¬ héi<br /> tiÕp cËn c¸c nguån lùc ph¸t triÓn ®èi víi mçi c¸ nh©n hay mçi chñ thÓ, bao hµm c¶ sù<br /> c«ng b»ng trong ph©n phèi c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt vµ c«ng b»ng trong ph©n phèi t­<br /> liÖu tiªu dïng.<br /> Nh­ ®· biÕt, §¶ng ta ®· chñ tr­¬ng: "T¨ng tr­ëng kinh tÕ ph¶i g¾n liÒn víi tiÕn<br /> <br /> <br /> 9<br /> §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø X. Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi,<br /> 2006, tr. 77 - 78.<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 8 Qu¸ tr×nh bæ sung nhËn thøc vÒ c«ng b»ng x· héi...<br /> <br /> <br /> bé vµ CBXH ngay trong nh÷ng b­íc vµ trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. CBXH ph¶i<br /> thÓ hiÖn ë c¶ kh©u ph©n phèi t­ liÖu s¶n xuÊt lÉn ë kh©u ph©n phèi kÕt qu¶ s¶n xuÊt, ë<br /> viÖc t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi ng­êi ®Òu cã c¬ héi ph¸t triÓn vµ sö dông tèt n¨ng lùc cña<br /> m×nh" 10<br /> F<br /> 9<br /> P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nh­ vËy, c¸c quan ®iÓm ®æi míi cña §¶ng ta võa kÕ thõa vµ ph¸t triÓn nh÷ng<br /> luËn ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c võa cã nhiÒu ®iÓm gÇn víi t­ duy hiÖn ®¹i vÒ CBXH<br /> trong ph¸t triÓn cña thÕ giíi ngµy nay.<br /> <br /> 6. C«ng bằng x· héi vµ thùc hiÖn CBXH từ c¸ch tiÕp cËn x· hội học.<br /> <br /> Nh÷ng c¸ch hiÓu vµ triÓn khai kh¸i niÖm vµ quan ®iÓm nµy trong c¸c nghÞ<br /> quyÕt cña §¶ng, trong c¸c chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, trong c¸c kÕ ho¹ch,<br /> chÝnh s¸ch ®· thùc sù nhÊt qu¸n ch­a? Cã "liªn th«ng" vµ t¹o kh¶ n¨ng gi¸m s¸t vµ<br /> ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc hiÖn trªn thùc tÕ kh«ng? §ã lµ mét vÊn ®Ò thùc tiÔn, phÇn nµo<br /> mang tÝnh kü trÞ h¬n lµ tÝnh lý luËn, vµ v× thÕ cÇn ®­îc triÓn khai d­íi gãc nh×n x·<br /> héi häc.<br /> <br /> CBXH lµ mét kh¸i niÖm lý thuyÕt h¬n lµ mét kh¸i niÖm c«ng cô<br /> CBXH, tõ c¸ch tiÕp cËn Triết học hay ChÝnh trị kinh tÕ học cã thÓ xem lµ ë cÊp<br /> ®é lý thuyÕt, nh­ mét môc tiªu lý t­ëng, hay lµ mét “Ch©n lý tuyÖt ®èi”, trong t­¬ng<br /> quan víi nh÷ng “Ch©n lý t­¬ng ®èi” - c¸c møc ®é kh¸c nhau cña CBXH (t­¬ng ®èi)<br /> mµ chóng ta cã thÓ ®¹t ®­îc trong tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn. Qu¸ tr×nh ®ã cã thÓ xem<br /> nh­ lµ qu¸ tr×nh “tiÖm cËn tíi ch©n lý tuyÖt ®èi”. Song nếu sử dụng kh¸i niệm CBXH<br /> lý thuyÕt nh­ trªn ®Ó ¸p dông vµo ®iÒu kiÖn thùc tÕ hiÖn nay của nước ta th× ch¨c<br /> ch¾n sẽ gÆp nhiÒu th¸ch thøc vµ bÊt cËp.<br /> <br /> Trong giai ®o¹n qu¸ ®é ë n­íc ta hiÖn nay, kh«ng thÓ thùc hiÖn mét sù CBXH<br /> tuyÖt ®èi, kh«ng thÓ ngay lËp tøc xo¸ bá ngay mäi sù bÊt c«ng ®ang tån t¹i trong x·<br /> héi. §©y lµ mét nhËn ®Þnh rÊt triÕt häc vµ cÇn ®­îc nhÊn m¹nh trong nhËn thøc vµ<br /> triÓn khai ho¹t ®éng thùc tiÔn, tr¸nh nh÷ng ngé nhËn hay ¶o t­ëng vÒ thùc hiÖn<br /> CBXH. Tøc lµ cÇn tr¸nh nhÇm lÉn gi÷a CBXH lý t­ëng, tuyÖt ®èi (kh¸i niÖm triÕt<br /> häc/ chÝnh trÞ kinh tÕ häc) víi viÖc ®¹t tíi c¸c nÊc thang, c¸c møc ®é kh¸c nhau trªn<br /> con ®­êng dÉn tíi CBXH.<br /> <br /> Do yªu cÇu vÒ tÝnh x¸c ®Þnh cña kh¸i niÖm, tÝnh thao t¸c hãa ®­îc vÒ mÆt x· héi<br /> häc trong tr­êng hîp nµy, kh¸i niÖm CBXH cÇn ®­îc chuyÓn thµnh c¸c kh¸i niÖm cña<br /> x· héi häc, hay cña lÜnh vùc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®Ó dÔ ®i vµo cuéc sèng h¬n.<br /> <br /> <br /> 10<br /> §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII. Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia. Hµ<br /> Néi - 1996. Tr. 113.<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Trịnh Duy Luân 9<br /> <br /> CÇn cô thÓ ho¸ kh¸i niÖm CBXH trong c¸c ChiÕn l­îc, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn<br /> hiÖn nay, tøc lµ sÏ ph¶i “thao t¸c ho¸” kh¸i niÖm nµy thµnh c¸c kh¸i niÖm c«ng cô, cã<br /> thÓ ®o l­êng, vµ dïng nã ®Ó kiÓm tra, gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ c¸c hµnh ®éng vµ hiÖu<br /> qu¶ thùc hiÖn CBXH trong thùc tiÔn vµ ho¹t ®éng qu¶n lý.<br /> <br /> Trong tr­êng hîp nµy, cã thÓ sö dông c¸ch mµ c¸c nhµ triÕt häc gäi lµ “®Þnh<br /> nghÜa mét kh¸i niÖm th«ng qua kh¸i niÖm (mÆt) ®èi lËp cña nã”. MÆt ®èi lËp cña kh¸i<br /> niÖm CBXH chÝnh lµ kh¸i niÖm bÊt c«ng hay bÊt b×nh ®¼ng x· héi (BB§XH) - mét<br /> kh¸i niÖm cã ý nghÜa thùc tiÔn vµ øng dông cao, cã thÓ “thao t¸c ho¸” vµ ®o l­êng<br /> ®­îc qua nhiÒu chØ b¸o vµ chØ sè.<br /> <br /> NÕu hiÓu B×nh ®¼ng lµ mèi quan hÖ ngang b»ng gi÷a ng­êi vµ ng­êi xÐt trong<br /> mét lÜnh vùc kinh tÕ - x· héi nµo ®ã, th× ë ®©y, kh¸i niÖm B§ hay BB§ lµ cô thÓ h¬n<br /> kh¸i niÖm CBXH. Kh¸i niÖm CBXH sÏ ph¶i bao hµm trong nã nh÷ng néi dung B§<br /> /BB§ cña rÊt nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau cña ®êi sèng x· héi.<br /> <br /> Khi ®ã, trong C­¬ng lÜnh cña §¶ng, kh¸i niÖm "c«ng b»ng x· héi" sÏ ®­îc sö<br /> dông víi ý nghÜa tuyÖt ®èi, lý t­ëng hay môc tiªu chiÕn l­îc. §¹t tíi môc tiªu nµy lµ<br /> mét qu¸ tr×nh l©u dµi: ®ã lµ qu¸ tr×nh th­êng xuyªn liªn tôc kh¾c phôc, gi¶m thiÓu<br /> nh÷ng BB§XH trong nh÷ng lÜnh vùc kh¸c nhau. Nã ®­îc thùc hiÖn th«ng qua nh÷ng<br /> nç lùc can thiÖp cña Nhµ n­íc, d­íi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau, trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp,<br /> ®Æc biÖt th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt t¨ng tr­ëng kinh tÕ, ph©n phèi vµ c¸c<br /> chÝnh s¸ch x· héi.<br /> Nh­ thÕ, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, nÕu chóng ta cµng gi¶m thiÓu ®­îc nhiÒu<br /> BB§ trong c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau th× cã nghÜa lµ chóng ta ®ang tiÕn gÇn h¬n tíi<br /> CBXH. §iÒu nµy sÏ chi phèi nh÷ng luËn gi¶i vµ kiÕn nghÞ chÝnh s¸ch cho ViÖt Nam<br /> trong giai ®o¹n hiÖn nay ®èi víi chñ ®Ò CBXH, trong triÕt lý ph¸t triÓn, m« h×nh ph¸t<br /> triÓn x· héi còng nh­ c¸c chÝnh s¸ch ®iªu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ.<br /> <br /> ViÖc ®o l­êng BB§ còng dÔ dµng h¬n so víi ®o l­êng CBXH. Trong c¸c c«ng<br /> tr×nh nghiªn cøu còng nh­ c¸c b¸o c¸o ph¸t triÓn chÝnh thøc ë cÊp ®é quèc gia còng<br /> nh­ quèc tÕ, ng­êi ta th­êng sö dông mét sè c«ng cô vµ th­íc ®o chñ yÕu nh­: §­êng<br /> cong Lorenz; HÖ sè Gini; Møc ®é nghÌo khæ; Møc ®é tho¶ m·n nhu cÇu c¬ b¶n cña con<br /> ng­êi; ChØ sè ph¸t triÓn x· héi tæng hîp; ChØ sè chÊt l­îng vËt chÊt cña cuéc sèng.<br /> Thêi gian gÇn ®©y, ChØ sè ph¸t triÓn con ng−êi (HDI), còng ®­îc UNDP sö dông<br /> nhiÒu cho viÖc ®o l­êng BB§XH. Ngoµi ra, cßn cã c¸c th­íc ®o riªng trong c¸c lÜnh<br /> vùc kh¸c, nh­ BB§XH trong gi¸o dôc, y tÕ, nghÌo ®ãi, an sinh x· héi, m«i tr­êng x·<br /> héi, tiÕng nãi cña ng­êi d©n, m«i tr­êng...<br /> <br /> 7. Bæ sung nhËn thøc vÒ c«ng b»ng x· héi vµ kÕt hîp t¨ng tr­ëng kinh tÕ víi<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 10 Qu¸ tr×nh bæ sung nhËn thøc vÒ c«ng b»ng x· héi...<br /> <br /> <br /> thùc hiÖn CBXH trong c¸c v¨n kiÖn chÝnh trÞ.<br /> <br /> Trªn b×nh diÖn nh©n thøc lý luËn tÇm vÜ m«, nÕu hiÓu CBXH nh­ mét lý t­ëng,<br /> mét ch©n lý tuyÖt ®èi hay lµ mét qu¸ tr×nh tiÖm tiÕn víi nh÷ng b­íc ®i, lé tr×nh liªn<br /> tôc gi¶m thiÓu c¸c BB§XH (vïng miÒn, nhãm x· héi,…) th× nh÷ng ®iÒu ghi trong<br /> C­¬ng lÜnh 1991 cÇn cã mét sè chØnh söa.<br /> <br /> Võa ®Èy m¹nh t¨ng tr­ëng kinh tÕ võa ch¨m lo gi¶m thiÓu c¸c BB§XH nµy<br /> chÝnh lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn CBXH. Qu¸ tr×nh nµy lµ mét lé tr×nh dµi h¹n, víi nhiÒu<br /> b­íc ®i, nhiÒu chÆng ®­êng. Trªn mçi chÆng ®­êng, b­íc ®i nh­ vËy sÏ ®¹t tíi mét<br /> møc ®é nhÊt ®Þnh viÖc gi¶m thiÓu c¸c BB§XH, còng tøc lµ ®¹t ®­îc mét møc ®é nhÊt<br /> ®Þnh cña CBXH. X· héi nµo cµng gi¶m thiÓu ®­îc nhiÒu BB§XH th× x· héi ®ã cµng<br /> c«ng b»ng h¬n. Cßn gi¶m thiÓu c¸c BB§ ®ã b»ng c¸ch nµo, víi tèc ®é ra sao, hiÖu qu¶<br /> thÕ nµo th× cÇn cã nhiÒu nghiªn cøu, thö nghiÖm vµ ph©n tÝch thùc tiÔn.<br /> <br /> Kh¸i niÖm CBXH nÕu ®­îc xem xÐt d­íi gãc nh×n nh­ trªn, víi tÝnh x¸c ®Þnh<br /> cña nã trong C­¬ng lÜnh, sÏ lµm cho nã liªn th«ng ®­îc víi c¸c kh¸i niÖm ph¸t sinh<br /> kh¸c trong c¸c NghÞ quyÕt, ChiÕn l­îc, Ch­¬ng tr×nh, KÕ ho¹ch hµnh ®éng, sÏ ®­îc<br /> triÓn khai sau nµy. Nã còng sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho nh÷ng v¨n kiÖn chÝnh trÞ cao nhÊt<br /> cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ®­îc hiÖn thùc ho¸ qua c¸c kªnh chÝnh thøc, ®Ó chØ ®¹o viÖc<br /> triÓn khai thùc hiÖn nh÷ng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ë bªn d­íi. Ng­îc l¹i, nÕu sö dông<br /> kh¸i niÖm CBXH chØ víi nghÜa tuyÖt ®èi nh­ trong C­¬ng lÜnh vµ trong c¸c v¨n kiÖn<br /> th× cã thÓ g©y nªn trong nh©n d©n sù ph¶n c¶m vÒ tÝnh hiÖn thùc vµ kh¶ thi cña thùc<br /> tr¹ng còng nh­ nh÷ng ®¸nh gi¸ vÒ CBXH ë n­íc ta.<br /> <br /> V× vËy, nªn ch¨ng, trong C­¬ng lÜnh chóng ta vÉn gi÷ nguyªn kh¸i niÖm ®ã,<br /> nh­ng hiÓu vµ gi¶i thÝch nã víi néi hµm réng h¬n (trong ®ã, c¸c quan hÖ kinh tÕ,<br /> quan hÖ ph©n phèi chØ lµ mét trong sè nh÷ng nguyªn t¾c cÇn ®Ó thùc hiÖn CBXH).<br /> CBXH lµ môc tiªu lý t­ëng, mét ch©n lý tuyÖt ®èi, lµ mét dßng ch÷ trªn l¸ cê cña<br /> CNXH. §ång thêi, qu¸ tr×nh tiÖm tiÕn tíi môc tiªu nµy ®­îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc<br /> phÊn ®Êu gi¶m thiÓu tÊt c¶ c¸c BB§ ®ang tån t¹i trong nh÷ng lÜnh vùc x· héi c¬ b¶n,<br /> nh­ lµ nh÷ng kªnh t¸c ®éng quan träng cña chÝnh s¸ch x· héi. Theo c¸c kªnh ®ã Nhµ<br /> n­íc võa gi¸n tiÕp võa trùc tiÕp b»ng mäi biÖn ph¸p t¸c ®éng, ®iÒu tiÕt, ®Ó kh¾c<br /> phôc, gi¶m thiÓu c¸c bÊt b×nh ®¼ng x· héi vµ tiÕn gÇn tíi môc tiªu CBXH ®Çy ®ñ.<br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> 1. "C­¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt n­íc trong thêi kú qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi". Nxb Sù thËt. Hµ<br /> Néi. 1991.<br /> 2. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI. Nxb Sù thËt, Hµ<br /> Néi, 1987.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Trịnh Duy Luân<br /> 11<br /> <br /> 3. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn Héi nghÞ ®¹i biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm kú (kho¸ VII).<br /> Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 1994.<br /> 4. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII. Nxb ChÝnh trÞ<br /> Quèc gia, Hµ Néi, 1996.<br /> 5. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX. Nxb ChÝnh trÞ<br /> Quèc gia, Hµ Néi, 2001.<br /> 6. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø X. Nxb ChÝnh trÞ Quèc<br /> gia, Hµ Néi, 2006.<br /> 7. Lê Hữu Tầng. Về nguyên tắc phân phối đảm bảo công bằng xã hội ở nước ta hiện nay. Tạp<br /> chí Xã hội học, Số 1/2001<br /> 8. Nguyễn Hữu Dũng. Cơ sở lý luận về xây dựng và thực hiện chính sách xã hội nhằm đảm bảo<br /> hài hòa quan hệ giữa công bằng xã hội và tăng trưởng kinh tế. Tạp chí Xã hội học, Số 1/2007<br /> 9. Ph¹m ThÞ Ngäc TrÇm. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ c«ng b»ng x· héi trong ®iÒu kiÖn cña<br /> n­íc ta hiÖn nay. B¸o c¸o tæng hîp §Ò tµi cÊp Bé, ViÖn KHXHVN. 2008.<br /> 10. Phạm Xuân Nam. Thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội trong nền kinh tế thị trường định<br /> hướng xã hội chủ nghĩa. Tạp chí Xã hội học, Số 3/2004<br /> 11. Phạm Xuân Nam. Về khái niệm "công bằng xã hội". Tạp chí Xã hội học, Số 1/2007<br /> 12. Phạm Xuân Nam. Vấn đề thực hiện công bằng xã hội. Tạp chí Xã hội học, Số 2/2007<br /> 13. ViÖn Nghiªn cøu QLKT TW. Trung t©m TTTL. Thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội trong<br /> chính sách phát triÓn. Hµ Néi. 2005.<br /> 14. ViÖn X· héi häc. Ph¸t triÓn x· héi ë ViÖt Nam: Mét tæng quan x· héi häc n¨m 2000. TrÞnh<br /> Duy Lu©n cb. Hµ Néi. KHXH. 2002.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 12 Qu¸ tr×nh bæ sung nhËn thøc vÒ c«ng b»ng x· héi...<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />