intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin về mối quan hệ giữa triết học và khoa học tự nhiên. Ý nghĩa đối với sự phát triển của triết học hiện nay

Chia sẻ: Tong_Tap Tong_Tap | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:63

384
lượt xem
109
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chủ nghĩa Mác-Lênin đã khẳng định mối quan hệ giữ triết học và khoa học tự nhiên là một tất yếu khách quan.Triết học và khoa học tự nhiên là những hình thái đặc biệt của nhận thức khoa học, giữa chúng có sự gắn bó chặt chẽ, hữu cơ với nhau, tác động qua lại lẫn nhau trong quá trình vận động và phát triển. Mời các bạn cùng tham khảo tài liệu "Quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin về mối quan hệ giữa triết học và khoa học tự nhiên. Ý nghĩa đối với sự phát triển của triết học hiện nay" để hiểu hơn về vấn đề này.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin về mối quan hệ giữa triết học và khoa học tự nhiên. Ý nghĩa đối với sự phát triển của triết học hiện nay

  1. Quan ®iÓm cña chñ nghÜa m¸c – lªnin vÒ mèi quan hÖ gi÷a triÕt häc vµ khoa häc tù nhiªn. ý nghÜa ®èi víi sù ph¸t triÓn cña triÕt häc hiÖn nay Chñ nghÜa M¸c – Lªnin ®· kh¼ng ®Þnh mèi quan hÖ gi÷ triÕt häc vµ khoa häc tù nhiªn lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan.TriÕt häc vµ khoa häc tù nhiªn lµ nh÷ng h×nh th¸i ®Æc biÖt cña nhËn thøc khoa häc, gi÷a chóng cã sù g¾n bã chÆt chÏ, h÷u c¬ víi nhau, t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau trong qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. Mçi bíc ph¸t triÓn quan träng cña khoa häc tù nhiªn ®Òu kÐo theo sù ph¸t triÓn míi cña chñ nghÜa duy vËt, ngîc l¹i, mçi mét h×nh thøc ph¸t triÓn míi cña triÕt häc l¹i cã vai trß hÕt søc quan träng trong viÖc ®Þnh híng, chØ ®¹o, më ®êng cho sù ph¸t triÓn cña khoa häc tù nhiªn . Sù ra ®êi cña triÕt häc, tríc hÕt nã ph¶i ®îc dùa trªn c¬ së cña sù ph¸t triÓn ®êi sèng vËt chÊt – kinh tÕ, x· héi, tõ ®ã triÕt häc sÏ vËn ®éng, ph¸t triÓn theo quy luËt néi t¹i kh¸ch quan vèn cã cña nã. MÆt kh¸c sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña triÕt häc l¹i cã sù liªn hÖ kh¨ng khÝt, g¾n bã chÆt chÏ kh«ng t¸ch rêi víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc tù nhiªn,vµ cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, chÝnh khoa häc tù nhiªn lµ ®éng lùc chñ yÕu , quan träng thóc ®Èy s ph¸t triÓn cña triÕt häc, chø kh«ng ph¶i lµ søc m¹nh cña t duy thuÇn tuý nh nhiÒu nhµ triÕt häc duy t©m ®· tõng quan niÖm. Bëi v×, theo quan niÖm M¸c xÝt, chÝnh khoa häc tù nhiªn ®· cung cÊp nh÷ng c¬ së, luËn cø khoa häc, nh÷ng tµi liÖu nhËn thøc vÒ tù nhiªn, do ®ã, mçi khi cã nh÷ng ph¸t minh cã tÝnh chÊt v¹ch thêi ®¹i trong khoa häc tù nhiªn th× chñ nghÜa duy vËt còng ph¶i thay ®æi nh÷ng h×nh thøc cña nã. Khoa häc tù nhiªn, còng gièng nh triÕt häc, sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña nã còng ®îc dùa trªn c¬ së ph¸t triÓn cña ®êi sèng vËt chÊt – kinh tÕ x· héi, vµ ngay tõ ®Çu khoa häc tù nhiªn còng ®· ph¶i cã sù liªn hÖ chÆt chÏ h÷u c¬ víi triÕt häc, nã ®îc x©y dùng trªn c¬ së nhËn thøc luËn duy vËt. ChÝnh triÕt häc cung cÊp, trang bÞ cho khoa häc tù nhiªn thÕ giíi quan, ph¬ng ph¸p luËn ®Ó nghiªn cøu khoa häc,
  2. kh¸m ph¸ thÕ giíi hiÖn thùc. Víi t c¸ch lµ thÕ giíi quan, ph¬ng ph¸p luËn chung nhÊt, triÕt häc ®· ®i tríc khoa häc tù nhiªn trªn nhiÒu vÊn ®Ò, nhiÒu lÜnh vùc, vµ b»ng nh÷ng t tëng chØ ®¹o ®óng ®¾n, b»ng nh÷ng dù kiÕn thiªn tµi, triÕt häc ®· kh«ng ngõng v¹ch ®êng ®i cho khoa häc tiÕn lªn vµ gióp cho khoa häc tù nhiªn ph¬ng ph¸p, c«ng cô nhËn thøc ®Ó gi¶i quyÕt, kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n, chøng ng¹i trªn con ®êng ph¸t triÓn cña m×nh. Nh vËy, l« gÝc cña sù ph¸t triÓn bªn trong cña triÕt häc duy vËt lµ trïng hîp víi l« gÝc sù ph¸t triÓn bªn trong cña khoa häc tù nhiªn. Suèt c¶ qu¸ tr×nh ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña triÕt häc duy vËt vµ khoa häc tù nhiªn lu«n cã sù g¾n bã h÷u c¬, kh¨ng khÝt víi nhau, n¬ng tùa vµo nhau, thóc ®Èy lÉn nhau cïng ph¸t triÓn. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña m×nh, t¬ng øng víi mét tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña khoa häc tù nhiªn, triÕt häc duy vËt sÏ cã nh÷ng h×nh thøc c¬ b¶n cña nã. §Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña khoa häc tù nhiªn, khi nã v¹ch ra phÐp biÖn chøng kh¸ch quan cña tù nhiªn, th× triÕt häc duy vËt biÖn chøng sÏ ra ®êi. §ã lµ triÕt häc cña chñ nghÜa M¸c, chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö. Sù liªn minh gi÷a c¸c nhµ triÕt häc duy vËt biÖn chøng vµ khoa häc hiÖn ®¹i chÆt chÏ kh«ng thÓ t¸ch rêi, vµ ®©y chÝnh lµ mét quy luËt ph¸t triÓn tÊt yÕu cña triÕt häc vµ khoa häc hiÖn ®¹i. LÞch sö ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña triÕt häc còng nh cña khoa häc tù nhiªn ®· minh chøng cho sù kh¼ng ®Þnh cña chñ nghÜa M¸c –Lªnin vÒ mèi quan hÖ g¾n bã h÷u c¬ kh«ng t¸ch rêi, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña triÕt häc vµ khoa häc tù nhiªn . Thêi Hy l¹p cæ ®¹i, t¬ng øng víi tr×nh ®é ban ®Çu s¬ khai cña khoa häc tù nhiªn thêi kú ®ã lµ triÕt häc duy vËt méc m¹c vµ phÐp biÖn chøng tù ph¸t ng©y th¬. Nh÷ng kiÕn thøc vÒ khoa häc tù nhiªn lóc nµy, ®îc thÓ hiÖn díi h×nh thøc lµ nh÷ng dù kiÕn , nh÷ng ph¸t kiÕn rêi r¹c, cha cã hÖ thèng, cßn ®ang ®an xen, hoµ lÉn trong kho tµng kiÕn thøc vÒ khoa häc triÕt häc, nh÷ng tri thøc khoa häc tù nhiªn, c¬ b¶n lµ ®îc quy vµo khoa h×nh häc cña ¥-clÝt, lý thuyÕt vÒ hÖ thèng mÆt trêi cña Pt«-lª-mª, c¸ch tÝnh
  3. thËp ph©n cña ngêi A-rËp. Ngµnh c¬ häc ( thiªn v¨n häc, ®Þa cÇu ) vµ nh÷ng ph¬ng ph¸p to¸n häc phôc vô cho nã lµ m«n khoa häc chiÕm vÞ trÝ quan träng nhÊt. Lóc nµy triÕt häc vµ khoa häc tù nhiªn cha cã sù ph©n biÖt râ rµng, c¸c nhµ triÕt häc duy vËt ®ång thêi còng lµ c¸c nhµ khoa häc tù nhiªn, do ®ã, triÕt häc duy vËt méc m¹c vµ phÐp biÖn chøng tù ph¸t cæ ®¹i Hy l¹p cßn ®îc gäi lµ triÕt häc tù nhiªn. Sù nhËn thøc triÕt häc vµ khoa häc tù nhiªn ®· t¹o nªn mét bøc tranh vÒ thÕ giíi, mét bøc tranh tæng qu¸t ®Çu tiªn trong lÞch sö nhËn thøc khoa häc, coi thÕ giíi nh lµ mét chØnh thÓ, mét toµn bé kh«ng ph©n chia vÒ c¸c sù vËt vµ hiÖn tîng trong thÕ giíi tù nhiªn. Trong thÕ giíi ®ã “ mäi c¸i ®Òu tr«i qua mäi c¸i ®Òu biÕn ®æi ”, ®Òu liªn hÖ, t¸c ®éng vµ chuyÓn ho¸ lÉn nhau, trong thÕ giíi ®ã kh«ng cã c¸i g× lµ bÊt biÕn, lµ vÜnh viÔn. Nh vËy, bøc tranh thÕ giíi cña ngêi Hy l¹p cæ t¹o ra, vÒ c¨n b¶n lµ ®óng ®¾n, nã ®îc t¹o nªn bëi nh÷ng dù kiÕn thiªn tµi vµ nh÷ng kÕt luËn chÝnh x¸c vÒ tr¹ng th¸i cña c¸c sù vËt hiÖn tîng xÈy ra trong tù nhiªn. Nhng h¹n chÕ cña triÕt häc Hy l¹p vÒ thÕ giíi, ®ã lµ bøc tranh vÒ thÕ giíi mµ hä nªu ra ®îc hiÓu biÕt vÒ toµn thÓ, nh- ng cha nªu ra ®îc nh÷ng hiÓu biÕt vÒ chi tiÕt, nh÷ng biÓu tîng cô thÓ cña c¸c sù vËt vµ hiÖn tîng. Trong bøc tranh Êy ngêi Hy l¹p cæ ®¹i ®· nªu ra ®îc tr¹ng th¸i vËn ®éng, liªn hÖ, t¸c ®éng vµ chuyÓn ho¸ lÉn nhau trong thÕ giíi tù nhiªn, nhng hä ®· kh«ng nªu ra ®îc vÒ chÝnh c¸i vËn ®éng, liªn hÖ, t¸c ®éng, chuyÓn ho¸ cho nhau Êy lµ c¸i g×? Nãi c¸ch kh¸c ngêi Hy l¹p cæ ®¹i ®· vÏ lªn ®îc thÕ giíi vÒ mÆt chØnh thÓ, toµn bé, nhng hä cha ®i vµo c¸i riªng biÖt, c¸i bé phËn, c¸i ®¬n nhÊt. Nguyªn nh©n c¬ b¶n dÉn tíi nh÷ng h¹n chÕ trong quan niÖm vÒ thÕ giíi cña c¸c nhµ triÕt häc Hy l¹p cæ ®¹i lµ v× triÕt häc còng nh khoa häc tù nhiªn cha ®Ët ®Õn tr×nh ®é ph©n tÝch, mæ xÎ giíi tù nhiªn ®Ó t×m hiÓu s©u vµo c¸i cô thÓ, chi tiÕt, ®ång thêi ph¬ng ph¸p luËn nhËn thøc thêi kú nµy chñ yÕu cßn dùa vµo quan s¸t trùc tiÕp b»ng trùc gi¸c. Do ®ã, nh Ph.¡ng-ghen ®· chØ râ: chõng nµo mµ chóng ta cha gi¶i thÝch næi c¸c chi tiÕt th× chóng ta cha thÓ cã quan niÖm râ rÖt vÒ bøc tranh chung.
  4. Muèn nhËn thøc ®îc nh÷ng chi tiÕt Êy cÇn ph¶i cã kh¶ n¨ng ph©n tÝch mæ xÎ cña khoa häc tù nhiªn, trªn c¬ së nh÷ng tµi liÖu thu thËp ®îc, ph¶i chän läc, phª ph¸n, so s¸nh, xÕp lo¹i, ph©n chia c¸c sù vËt, hiÖn tîng thµnh nh÷ng h¹ng, nh÷ng thø kh¸c nhau; l¹i ph¶i t¸ch rêi ®îc c¸c sù vËt riªng lÎ khái nh÷ng mèi liªn hÖ chung ®Ó nghiªn cøu tõng sù vËt mét, tõng mèi liªn hÖ mét, v¹ch ra ®îc mèi quan hÖ nh©n qu¶, nh÷ng mèi liªn hÖ bªn trong, tÊt yÕu v¹ch ra ®îc quy luËt vËn ®éng ph¸t triÓn cña chóng. Nh÷ng mÇn mèng cña tr×nh ®é ®i s©u vµo chi tiÕt bøc tranh cña thÕ giíi trong khoa häc tù nhiªn ®îc xuÊt hiÖn vµo cuèi thêi kú Hy l¹p cæ ®¹i – thêi kú alÕc-x¨ng-®ri. Nhng, nh÷ng mÇn mèng míi manh nha Êy cña khoa häc tù nhiªn ®· bÞ ¶nh hëng cña Gi¸o héi, cña Gia t« gi¸o k×m h·m kh«ng cho nã ph¸t triÓn, bëi “ thêi trung cæ ®· s¸t nhËp tÊt c¶ nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau cña hÖ t tëng: triÕt häc, chÝnh trÞ, luËt häc vµ biÕn c¸c h×nh thøc Êy thµnh nh÷ng tiÓu bé m«n cña thÇn häc ”.1 Nh÷ng tÝn ®iÒu cña Gi¸o héi ®· trë thµnh nÒn t¶ng t tëng, ®iÓm xuÊt ph¸t b¾t buéc cña mäi t duy, toµn bé néi dung cña triÕt häc, khoa häc tù nhiªn ®Òu ph¶i khu«n theo cho phï hîp víi nh÷ng tÝn ®iÒu cña Gi¸o héi. T×nh tr¹ng ®ã cña triÕt häc vµ khoa häc tù nhiªn ®· ph¶i kÐo dµi hµng chôc thÕ kû – lÞch sö gäi thêi kú nµy lµ ®ªm trêng Trung cæ. ChØ ®Õn gi÷a thÕ kû 15 – thêi kú phôc hng, th× triÕt häc vµ khoa häc tù nhiªn, míi tho¸t khái thÇn häc vµ ph¸t triÓn ngµy cµng m¹nh mÏ. Thêi kú phôc hng, “ ®ã lµ thêi kú b¾t ®Çu tõ nöa cuèi thÕ kû 15. QuyÒn lùc cña nhµ vua, dùa vµo thÞ d©n ®· dËp tan thÕ lùc cña quý téc phong kiÕn vµ lËp ra nh÷ng nhµ níc qu©n chñ lín, chñ yÕu dùa trªn c¬ së d©n téc, trong ®ã c¸c d©n téc ¢u ch©u hiÖn ®¹i vµ x· héi t s¶n hiÖn ®¹i ®· b¾t ®Çu ph¸t triÓn, vµ trong khi nh÷ng ngêi thÞ d©n vµ giai cÊp quý téc cßn ®ang ®¸nh lén nhau th× cuéc chiÕn tranh n«ng d©n ë §øc ®· b¸o tríc mét c¸ch tiªn tri nh÷ng cuéc ®Êu tranh giai cÊp s¾p tíi, b»ng c¸ch ®a lªn vò ®µi kh«ng chØ nh÷ng ngêi n«ng d©n khëi nghÜa, mµ ®»ng sau giai cÊp n«ng d©n, l¹i cßn ®a c¶ nh÷ng bËc tiÒn 1 C. M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 2, trang 649.
  5. bèi cña giai cÊp v« s¶n hiÖn ®¹i tay cÇm cê ®á vµ miÖng h« vang lêi yªu s¸ch ®ßi chÕ ®é c«ng h÷u vÒ tµi s¶n ” 1 ; ®ã lµ thêi kú “ mét thÕ giíi míi hiÖn ra tríc m¾t ph¬ng t©y kinh ng¹c: ®ã lµ thêi cæ Hy l¹p; tríc nh÷ng h×nh thøc huy hoµng cña nã, nh÷ng bãng ma cña thêi trung cæ ®· biÕn mÊt … Ranh giíi cña tr¸i ®Êt bÞ ph¸ vì, giê ®©y lÇn ®Çu tiªn, ngêi ta ®· thËt sù ph¸t hiÖn ra tr¸i ®Êt …chuyªn chÝnh, tinh thÇn cña gi¸o héi bÞ ®Ëp tan.” 2 Thêi ®¹i phôc hng, “ ®ã lµ cuéc ®¶o lén tiÕn bé lín nhÊt mµ tõ xa tíi nay, nh©n lo¹i ®· tr¶i qua; ®ã lµ mét thêi ®¹i cÇn cã nh÷ng con ngêi khæng lå vµ ®· sinh ra nh÷ng con ngêi khæng lå: Khæng lå vÒ n¨ng lùc suy nghÜ, vÒ nhiÖt t×nh vµ tÝnh c¸ch, khæng lå vÒ mÆt cã l¾m tµi, l¾m nghÒ vµ vÒ mÆt häc thøc s©u réng.” 3 ChÝnh trong bÇu kh«ng khÝ c¸ch m¹ng sôc s«i cña thêi ®¹i ®ã, khoa häc tù nhiªn th«ng qua ®Êu tranh chèng t«n gi¸o, thÇn häc, triÕt häc kinh viÖn ®· phôc håi vµ ph¸t triÓn lªn víi mét tinh thÇn: “ vµo thêi ®ã, khoa häc tù nhiªn còng ph¸t triÓn ngay gi÷a cuéc c¸ch m¹ng phæ biÕn vµ b¶n th©n nã còng triÖt ®Ó c¸ch m¹ng: v× nã cßn cÇn ph¶i giµnh quyÒn sèng cña nã. ” 4 Khoa häc tù nhiªn ®· ph¸t triÓn ®i lªn song song cïng víi nÒn triÕt häc míi – triÕt häc duy vËt. Còng gièng nh c¸c nh©n vËt vÜ ®¹i ngêi I-ta-li-a, nh Gioãc-®a-n« Bru-n«, “ lµ nh÷ng ngêi më ®Çu cho triÕt häc cËn ®¹i, khoa häc tù nhiªn còng ®· cã nh÷ng ngêi cña m×nh bÞ hµnh h¹ trªn dµn ho¶ thiªu vµ trong ngôc tèi cña toµ ¸n gi¸o héi … Can-vanh ®· sai ®èt chÕt XÐc-vª lóc «ng nµy s¾p söa ph¸t hiÖn ra sù tuÇn hoµn cña m¸u, vµ giÕt «ng b»ng c¸ch ®em níng sèng «ng trong hai tiÕng ®ång hå.” 5 B»ng hµnh ®éng c¸ch m¹ng cña m×nh, gièng nh viÖc Lu-the ®· qu¼ng bøc chiÕu chØ cña gi¸o hoµng vµo löa, khoa häc tù nhiªn ®· c«ng bè b¶n tuyªn ng«n ®éc lËp cña m×nh, ®ã chÝnh lµ viÖc xuÊt b¶n t¸c phÈm bÊt hñ cña C«-pÐc- 1 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 458 – 459. 2 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 459. 3 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 459 – 460. 4 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 461. 5 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 461.
  6. nÝch “ vÒ sù xoay chuyÓn cña c¸c thiªn thÓ ” nã ®· th¸ch thøc uy quyÒn cña gi¸o héi trong c¸c vÊn ®Ò cña giíi tù nhiªn, ®· t¸n c«ng vµo sù mª tÝn cña gi¸o héi: “ tõ ®ã trë ®i khoa häc tù nhiªn míi b¾t ®Çu ®îc gi¶i phãng khái thÇn häc … tõ ngµy ®ã, sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh khoa häc còng tiÕn ®îc nh÷ng bíc khæng lå vµ ngµy cµng m¹nh mÏ lªn.” 1 ë mét tr×nh ®é ph¸t triÓn míi, khoa häc thêi kú phôc hng vµ cËn ®¹i ®· kh«ng cßn nghiªn cøu, xem xÐt thÕ giíi b»ng ph¬ng ph¸p trùc quan, quan s¸t trùc tiÕp n÷a; mµ nã ®· vËn dông ph¬ng ph¸p chñ yÕu lµ ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm vµ ph¬ng ph¸p ph©n tÝch ( ph©n tÝch thùc vËt, ®éng vËt, con ngêi, ph©n tÝch ho¸ häc c¸c chÊt …) ph©n chia thÕ giíi toµn bé thµnh nh÷ng bé phËn riªng lÎ, c¸ biÖt vµ ®i s©u vµo nghiªn cøu c¸i cô thÓ, chi tiÕt. ChÝnh “ viÖc ph©n chia giíi tù nhiªn ra thµnh nh÷ng bé phËn riªng biÖt, viÖc t¸ch riªng c¸c lo¹i qu¸ tr×nh tù nhiªn vµ c¸c sù vËt tù nhiªn kh¸c nhau thµnh nh÷ng lo¹i nhÊt ®Þnh, viÖc nghiªn cøu cÊu t¹o bªn trong cña nh÷ng vËt thÓ h÷u c¬ theo c¸c h×nh th¸i gi¶i phÉu nhiÒu vÎ cña nã – tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã ®· lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n cho nh÷ng tiÕn bé khæng lå mµ 400 n¨m gÇn ®©y ®· mang l¹i cho chóng ta trong lÜnh vùc nhËn thøc giíi tù nhiªn.” 2 Sù ph¸t triÓn cña khoa häc tù nhiªn ®i s©u vµo phÇn cô thÓ, chi tiÕt, ®· bæ xung vµo bøc tranh thÕ giíi mµ c¸c nhµ triÕt häc, khoa häc tù nhiªn thêi Hy l¹p cæ ®¹i cha luËn gi¶i ®îc. Nhng mÆt kh¸c, ph¬ng ph¸p ph©n tÝch cña khoa häc tù nhiªn ®· béc lé nh÷ng nhîc ®iÓm cña nã “ ph¬ng ph¸p nhiªn cøu Êy ®ång thêi còng ®Ó l¹i cho chóng ta mét thãi quen lµ xem xÐt nh÷ng sù vËt tù nhiªn vµ qu¸ tr×nh tù nhiªn trong tr¹ng th¸i biÖt lËp cña chóng, ë bªn ngoµi mèi liªn hÖ to lín chung, vµ do ®ã kh«ng xem xÐt chóng trong tr¹ng th¸i vËn ®éng, mµ xem xÐt chóng trong tr¹ng th¸i tÜnh, kh«ng coi chóng vÒ c¬ b¶n lµ biÕn ®æi, mµ coi chóng lµ vÜnh viÔn lµ kh«ng biÕn ®æi, kh«ng xem xÐt chóng trong tr¹ng th¸i sèng mµ xem xÐt chóng trong tr¹ng th¸i chÕt.” 3 Thãi 1 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 461. 2 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 36. 3 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 36.
  7. quen xem xÐt c¸c sù vËt mét c¸ch tÜnh quan, phiÕn diÖn, chÕt cøng cña khoa häc tù nhiªn ®îc ®a vµo triÕt häc, ®· biÕn thµnh ph¬ng ph¸p t duy ®Æc trng cho c¶ thêi ®¹i: ®ã lµ ph¬ng ph¸p t duy siªu h×nh “ vµ khi ph¬ng ph¸p nhËn thøc Êy ®îc Bª-c¬n vµ Lèc-c¬ ®a tõ khoa häc tù nhiªn vµo triÕt häc th× nã t¹o ra tÝnh h¹n chÕ ®Æc thï cña nh÷ng thÕ kû gÇn ®©y, - tøc lµ ph¬ng ph¸p t duy siªu h×nh.” 1 Nh vËy, t¬ng øng víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña khoa häc tù nhiªn, mµ chñ yÕu lµ cña c¬ häc m¸y mãc, lµ cña chñ nghÜa duy vËt thÕ kû 17 – 18, vÒ c¨n b¶n lµ m¸y mãc siªu h×nh víi mét thÕ giíi quan chung ®éc ®¸o mµ t©m ®iÓm lµ quan niÖm bÊt di bÊt dÞch tuyÖt ®èi cña giíi tù nhiªn, trong thÕ giíi ®ã, c¸c sù vËt vµ hiÖn tîng ®îc xem xÐt trong tr¹ng th¸i tÜnh, cè ®Þnh, bÊt biÕn, ë ngoµi tr¹ng th¸i vËn ®éng, biÕn ho¸, trong tr¹ng th¸i t¸ch biÖt, c« lËp ë ngoµi mäi liªn hÖ t¸c ®éng chuyÓn ho¸ lÉn nhau. Trªn c¬ së nh÷ng thµnh tùu khoa häc tù nhiªn ®· ®¹t ®îc vµ tõ thÕ giíi quan cña chñ nghÜa duy vËt thÕ kû 17 – 18, ®· t¹o ra mét bøc tranh chung vÒ thÕ giíi mµ trong ®ã ®Òu cè ®Þnh tuyÖt ®èi, bÊt di bÊt dÞch, nhÊt thµnh bÊt biÕn, ®ã lµ mét bøc tranh phiÕn diÖn m¸y mãc, siªu h×nh vÒ thÕ giíi, nã hoµn toµn kh¸c h¼n víi bøc tranh thÕ giíi mµ ngêi Hy l¹p cæ ®¹i ®· dùng nªn, trong ®ã “ mäi c¸i ®Òu tr«i qua, mäi c¸i ®Òu biÕn ®æi.” NÕu nh bøc tranh vÒ thÕ giíi cña ngêi Hy l¹p cæ ®¹i lµ mét bøc tranh chung, tæng qu¸t nãi lªn c¸i chung, c¸i toµn thÓ, th× bøc tranh cña thêi cËn ®¹i thÕ kû 17- 18 lµ bøc tranh cña nh÷ng c¸i cô thÓ, chi tiÕt, ë ®ã chØ cã nh÷ng sù vËt c¸ biÖt, riªng lÎ, kh«ng cã mèi liªn hÖ víi nhau, chØ thÊy sù tån t¹i cña nh÷ng sù vËt bÊt di bÊt dÞch, vµ kh«ng cã sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ tiªu vong cña chóng, chØ thÊy sù vËt trong tr¹ng th¸i tÜnh, cè ®Þnh, t¸ch biÖt, c« lËp mµ kh«ng thÊy sù biÕn ®æi, sù liªn hÖ, t¸c ®éng chuyÓn ho¸ lÉn nhau cña chóng, nh Ph.¡ng-ghen ®· chØ râ, ë ®©y “ chØ thÊy c©y mµ kh«ng thÊy rõng.” NÕu nh tr×nh ®é cña khoa häc tù nhiªn thÕ kû 17 – 18 ®· g©y nªn tÝnh h¹n chÕ cña triÕt häc, th× ®Õn 1 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 36.
  8. lît nã, triÕt häc duy vËt m¸y mãc, siªu h×nh víi t c¸ch lµ ph¬ng ph¸p phæ biÕn chØ ®¹o cho khoa häc tù nhiªn l¹i t¸c ®éng h¹n chÕ trë l¹i ®èi víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc tù nhiªn . Tõ xuÊt ph¸t ®iÓm lµ thÕ giíi quan siªu h×nh m¸y mãc vµ ph¬ng ph¸p t duy cøng nh¾c, bÊt ®éng, c¸c nhµ khoa häc tù nhiªn ®· kh«ng thÓ b¾t ®Çu tõ chÝnh b¶n th©n thÕ giíi tù nhiªn ®Ó gi¶i thÝch c¸c tr¹ng th¸i vËn ®éng cña giíi tù nhiªn, do ®ã “ khoa häc cßn bÞ sa lÇy s©u trong thÇn häc. ë bÊt cø n¬i ®©u, nã còng ®i t×m vµ t×m thÊy r»ng nguyªn nh©n cuèi cïng lµ sù thóc ®Èy tõ bªn ngoµi, mét sù thóc ®Èy kh«ng thÓ gi¶i thÝch ®îc tõ b¶n th©n giíi tù nhiªn;”1 ®ã lµ “ c¸i hÝch ®Çu tiªn ” cña Niu-t¬n, lµ “ nguyªn lý cuèi cïng, ” lµ “ hµnh vi s¸ng t¹o ” cña ®Êng tèi cao ®· sinh ra mu«n loµi. Do vËy, “ khoa häc tù nhiªn lóc ®Çu th× c¸ch m¹ng nh thÕ, bçng nhiªn ®øng tríc mét giíi tù nhiªn tuyÖt ®èi b¶o thñ, trong ®ã, - cho tíi ngµy tËn thÕ hoÆc m·i m·i, - mäi vËt tríc thÕ nµo th× sau còng vÉn ph¶i nh thÕ.” 2 Vµ “ vµo ®Çu thêi kú ®ã C«-pÐc-nÝch ®· göi cho thÇn häc mét bøc th ®o¹n tuyÖt; Niu-t¬n kÕt thóc thêi kú ®ã b»ng c¸i ®Þnh ®Ò vÒ c¸i hÝch ®Çu tiªn cña Chóa. T tëng kh¸i qu¸t cao nhÊt mµ khoa häc tù nhiªn Êy ®· ®¹t ®Õn lµ t tëng cho r»ng mäi vËt tù ®îc x¸c ®Þnh trong giíi tù nhiªn lµ cã môc ®Ých, ®ã lµ môc ®Ých luËn tÇm th- êng cña V«n-ph¬, - theo môc ®Ých luËn nµy th× mÌo sinh ra lµ ®Ó ¨n chuét, chuét sinh ra lµ ®Ó bÞ mÌo ¨n vµ toµn bé giíi tù nhiªn ®îc s¸ng t¹o ra ®Ó chøng minh trÝ tuÖ cña ®Êng t¹o ho¸.” 3 Lóc nµy m©u thuÉn ®· xuÊt hiÖn trong khoa häc tù nhiªn, ®ã lµ m©u thuÉn gi÷a mét bªn lµ tÝnh chÊt c¸ch m¹ng triÖt ®Ó, xÐt theo xu thÕ ph¸t triÓn cña nã víi mét bªn lµ tÝnh chÊt b¶o thñ, siªu h×nh m¸y mãc, xÐt theo thÕ giíi quan, ph¬ng ph¸p luËn cña nã. Muèn tiÕp tôc ph¸t triÓn ®i lªn, khoa häc tù nhiªn cÇn ph¶i kh¾c phôc ®îc m©u thuÉn ®ã vµ con ®êng duy nhÊt ®Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn ®ã lµ ph¶i kh¾c phôc thÕ giíi quan siªu h×nh, ph¬ng ph¸p t duy siªu h×nh, 1 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 464. 2 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 464. 3 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 464 – 465.
  9. ®iÒu ®ã còng ®ång nghÜa víi viÖc ph¶i quay trë l¹i quan niÖm duy vËt biÖn chøng vÒ tù nhiªn cña triÕt häc Hy l¹p cæ ®¹i trªn mét tr×nh ®é míi cao h¬n. Bëi v×, ph¬ng ph¸p siªu h×nh kh«ng cßn phï hîp n÷a, “ trót bá chñ nghÜa thÇn bÝ ®i, phÐp biÖn chøng trë thµnh mét sù cÇn thiÕt tuyÖt ®èi cho c¸i khoa häc tù nhiªn …”, 1 v× “ phÐp biÖn chøng lµ ph¬ng ph¸p t duy cao nhÊt, thÝch hîp nhÊt víi giai ®o¹n ph¸t triÓn hiÖn nay cña khoa häc tù nhiªn,” 2 v× chØ cã nã míi cã thÓ ®em l¹i cho ph¬ng ph¸p gi¶i thÝch nh÷ng qu¸ tr×nh ph¸t triÓn diÔn ra trong giíi tù nhiªn, gi¶i thÝch nh÷ng mèi quan hÖ chung, nh÷ng bíc qu¸ ®é, nh÷ng sù chuyÓn ho¸ “ chØ cã phÐp biÖn chøng míi cã thÓ gióp cho khoa häc tù nhiªn vît khái nh÷ng khã kh¨n vÒ lý luËn, ” 3 cßn “ chñ nghÜa siªu h×nh chiÕt trung th«ng thêng ®· lµm cho khoa häc tù nhiªn bÞ chÆn ®øng l¹i mét c¸ch tuyÖt väng trong nh÷ng yªu cÇu vÒ lý luËn cña nã.” 4 Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tõ quan niÖm biÖn chøng tù ph¸t cña triÕt häc Hy l¹p cæ ®¹i lªn mét tr×nh ®é míi vÒ chÊt, ®îc chuÈn bÞ bëi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña khoa häc tù nhiªn vµ nh÷ng thµnh tùu to lín cña nã trong nöa sau cña thÕ kû 18, ®ã lµ nh÷ng c¬ së, tiÒn ®Ò rÊt quan träng vµ rÊt cÇn thiÕt ®Ó cho c¶ triÕt häc vµ khoa häc tù nhiªn cïng ph¸t triÓn. §Õn gi÷a thÕ kû 18, khoa häc tù nhiªn ®· tõ giai ®o¹n ph©n tÝch, mæ xÎ giíi tù nhiªn chuyÓn sang giai ®o¹n míi cao h¬n, giai ®o¹n tæng hîp , trë l¹i nghiªn cøu giíi tù nhiªn víi tÝnh c¸ch lµ mét chØnh thÓ, toµn bé, liªn tôc, vÜnh viÔn vËn ®éng vµ ph¸t triÓn, liªn hÖ, t¸c ®éng kh«ng ngõng lÉn nhau. Trong t¸c phÈm “ BiÖn chøng cña tù nhiªn,” Ph.¡ng-ghen ®· viÕt: “ khoa häc tù nhiªn kinh nghiÖm chñ nghÜa ®· ph¸t triÓn vµ ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ rùc rì ®Õn møc lµm cho ngêi ta kh«ng nh÷ng cã thÓ kh¾c phôc hoµn toµn ®îc tÝnh thiÓn cËn m¸y mãc cña thÕ kû 18, mµ ngay b¶n th©n khoa häc tù nhiªn, nhê chøng minh ®îc nh÷ng mèi liªn hÖ tån t¹i trong b¶n th©n giíi tù nhiªn ngay c¶ gi÷a nh÷ng lÜnh vùc nghiªn cøu kh¸c 1 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 685. 2 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 696. 3 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 489. 4 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 492.
  10. nhau ( c¬ häc, vËt lý, ho¸ häc, sinh vËt häc, …) mµ ®· biÕn tõ khoa häc thùc nghiÖm chñ nghÜa thµnh khoa häc lý luËn vµ nhê tæng hîp nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®¹t ®- îc, mµ ®· trë thµnh mét hÖ thèng nhËn thøc duy vËt vÒ giíi tù nhiªn.” 1 Nhng, “ ®ét ph¸ khÈu ®Çu tiªn trong c¸i quan niÖm cøng nh¾c vÒ giíi tù nhiªn Êy, kh«ng ph¶i lµ mét nhµ khoa häc tù nhiªn mµ l¹i lµ do mét nhµ triÕt häc më ra. N¨m 1755, cuèn “ LÞch sö tù nhiªn ®¹i c¬ng vµ thuyÕt bÇu trêi ” cña Can-t¬ ra ®êi. VÊn ®Ò c¸i hÝch ®Çu tiªn ®· bÞ lo¹i bá; tr¸i ®Êt tÊt c¶ hÖ thèng mÆt trêi hiÖn ra nh lµ mét c¸i g× ®· h×nh thµnh trong thêi gian.” 2 §»ng sau nh÷ng ph¸t hiÖn thiªn tµi cña Can-t¬ vÒ “ gi¶ thuyÕt vÒ tinh v©n ” vµ “ søc h·m cña thuû triÒu ®èi víi viÖc xoay chuyÓn cña tr¸i ®Êt,” nhiÒu bé m«n míi cña khoa häc tù nhiªn ra ®êi, hµng lo¹t c¸c ph¸t hiÖn míi cña khoa häc xuÊt hiÖn trªn c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau, ®iÒu ®ã ®· lµm cho sù nhËn thøc khoa häc vÒ mèi liªn hÖ cña c¸c qu¸ tr×nh diÔn ra trong giíi tù nhiªn diÔn ra mét c¸ch nhanh chãng. §Æc biÖt lµ ba ph¸t minh vÜ ®¹i ®Çu thÕ kû 19: §Þnh luËt b¶o toµn vµ chuyÓn ho¸ n¨ng lîng; häc thuyÕt tÕ bµo; häc thuyÕt tiÕn ho¸, ®· gãp phÇn quyÕt ®Þnh v¹ch ra phÐp biÖn chøng vµ tù nã ®· trë thµnh nh÷ng tiÒn ®Ò khoa häc tù nhiªn cña sù ra ®êi triÕt häc duy vËt hiÖn ®¹i – chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng M¸c xÝt, h×nh thøc lÞch sö c¬ b¶n cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng hiÖn ®¹i, t¬ng øng víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña khoa häc tù nhiªn. Còng ë trong t¸c phÈm “ BiÖn chøng cña tù nhiªn ” Ph.¡ng-ghen ®· ph©n tÝch n¨m thµnh tùu c¬ b¶n cña khoa häc tù nhiªn, trong ®ã cã ba thµnh tùu c¬ b¶n mµ «ng gäi lµ ba ph¸t minh vÜ ®¹i cña thÕ kû 19, coi ®ã lµ c¬ së cho sù ra ®êi cña quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng . Nh÷ng thµnh tùu ®ã lµ : Thø nhÊt, “ gi¶ thuyÕt tinh v©n ” do Can-t¬, La- pla-x¬ vµ HÐc-s¬n nªu ra trong lÜnh vùc thiªn v¨n häc. Gi¶ thuyÕt nµy ®· lµm lay chuyÓn tËn gèc quan niÖm siªu h×nh vÒ giíi tù nhiªn, cho r»ng giíi tù nhiªn lµ vÜnh viÔn vµ kh«ng thay ®æi. §¸nh gi¸ gi¶ thuyÕt nµy Ph.¡ng-ghen viÕt: “ trong ®iÒu ph¸t hiÖn 1 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 674. 2 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 466.
  11. cña Can- t¬ ®· cã c¸i khëi ®iÓm cña mäi tiÕn bé sau nµy. Mét khi tr¸i ®Êt lµ mét c¸i g× ®· h×nh thµnh, th× tr¹ng th¸i ®Þa chÊt, ®Þa lý vµ khÝ hËu hiÖn nay cña nã, c©y cèi vµ ®éng vËt sèng trªn tr¸i ®Êt tÊt nhiªn còng ph¶i lµ c¸i g× ®· h×nh thµnh; vµ chóng còng ph¶i cã mét lÞch sö, kh«ng chØ trong kh«ng gian, - díi h×nh thøc c¸i nä n»m bªn c¹nh c¸i kia – mµ c¶ trong thêi gian – díi h×nh thøc c¸i nä kÕ tiÕp c¸i kia.” 1 Thø hai, trong lÜnh vùc ®Þa chÊt häc, víi t tëng cña Lai-en, coi bÒ mÆt cña tr¸i ®Êt biÕn ®æi dÇn ®Çn díi h×nh thøc t¸c ®éng cña c¸c lùc tù nhiªn th× c¶ quan niÖm cña “ thuyÕt ®ét biÕn ” hay “ tai biÕn ” cña Quy-vi-ª, lÉn “ thuyÕt chóa s¸ng t¹o ” thùc sù ®· bÞ thay thÕ, b¸c bá. Ph.¡ng-ghen ®· viÕt: “ ph¶i ®îi tíi Lai-en th× lý tÝnh míi ®îc ®a vµo khoa ®Þa chÊt häc b»ng c¸ch ®em t¸c dông tiÖm tiÕn cña mét sù biÕn ®æi dÇn dÇn cña tr¸i ®Êt thay cho nh÷ng ®ét biÕn do nh÷ng tuú høng cña ®Êng t¹o ho¸ g©y nªn.” 2 Theo Ph.¡ng-ghen, t tëng trªn cßn cã gi¸ trÞ ë mét ph¬ng diÖn kh¸c n÷a, ®ã lµ vÒ mÆt triÕt häc trong quan niÖm vÒ thÕ giíi quan, vÒ ph¬ng ph¸p luËn biÖn chøng, tøc lµ c¸ch nh×n nhËn sù vËt hiÖn tîng trong qu¸ tr×nh vËn ®éng, biÕn ®æi “ t tëng vÒ sù biÕn ®æi dÇn dÇn cña bÒ mÆt tr¸i ®Êt vµ cña tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu kiÖn sèng kh¸c ®· trùc tiÕp dÉn ®Õn häc thuyÕt vÒ sù biÕn ®æi dÇn dÇn cña c¸c c¬ thÓ vµ sù thÝch øng cña chóng ®èi víi m«i trêng ®ang biÕn ®æi, ®Õn häc thuyÕt vÒ sù biÕn dÞ cña c¸c loµi.”3 Nh vËy, t tëng cña Lai-en ®· chØ ra r»ng : c¶ tr¸i ®Êt lÉn c¸c sinh vËt sèng trªn ®ã kh«ng ph¶i lµ bÊt biÕn, vÜnh h»ng do lùc lîng siªu tù nhiªn nµo ®ã sinh ra. Thø ba, n¨m 1842, gÇn nh cïng mét lóc c¶ ba ngêi lµ May-¬, Gui-l¬ vµ C«n-®inh, ®· tæng kÕt nh÷ng thµnh qu¶ cña vËt lý häc, hä ®· ®a ra quy luËt b¶o toµn vµ chuyÓn ho¸ n¨ng lîng, quy luËt nµy ®îc Ph.¨ng-ghen coi nh lµ mét trong ba ph¸t minh vÜ ®¹i cña thÕ kû 19. Bëi v×, quy luËt nµy “ ®· chøng minh r»ng tÊt c¶ nh÷ng c¸i gäi lµ lùc vËt lý, lùc c¬ 1 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 466. 2 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 468. 3 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 468.
  12. giíi, nhiÖt, ¸nh s¸ng, ®iÖn, tõ vµ ngay c¶ c¸i gäi lµ lùc ho¸ häc trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh ®Òu cã thÓ chuyÓn ho¸ tõ c¸i nä thµnh c¸i kia mµ kh«ng mÊt ®i mét chót lùc nµo,” 1 ®ång thêi nã còng chØ râ mèi liªn hÖ vµ sù chuyÓn ho¸ cña c¸c h×nh thøc vËn ®éng kh¸c nhau cña thÕ giíi vËt chÊt, lËt ®æ quan niÖm siªu h×nh vÒ c¸i hè ng¨n c¸ch tuyÖt ®èi gi÷a c¸c h×nh thøc ®ã. ChÝnh bëi tÇm quan träng cña quy luËt nµy mµ Ph.¨ng-ghen ®· gäi “ nã lµ quy luËt tuyÖt ®èi cña tù nhiªn.” 2 Thø t, “ sù ph¸t triÓn nhanh chãng mét c¸ch kú diÖu cña ho¸ häc kÓ tõ La-voa-di-ª vµ nhÊt lµ kÓ tõ §an-t¬n trë ®i, ®· tÊn c«ng vµo nh÷ng quan niÖm cò vÒ giíi tù nhiªn tõ mét híng kh¸c.” 3 La-voa-di-ª ®· lËt ®æ thuyÕt nhiªn tè ch¸y b»ng thuyÕt khoa häc vÒ «-xy ho¸ g©y ra ch¸y khÝ, trong khi ®ã “ §an-t¬n lµ ngêi ®Çu tiªn ®· thõa nhËn sù tån t¹i cña nh÷ng nguyªn tö c¬ b¶n kh¸c nhau vÒ chÊt vµ lµ ngêi ®Çu tiªn ®· x¸c ®Þnh r»ng nh÷ng nguyªn tö ®ã cã nh÷ng träng lîng kh¸c nhau, ®Æc biÖt ®èi víi mçi nguyªn tö.” 4 Nh vËy, chÝnh §an-t¬n ®· ®Æt c¬ së khoa häc cho m«n ho¸ häc, më ®Çu cho nh÷ng tiÕn bé nhanh chãng ë nh÷ng thêi kú sau ®ã, ®· më ®Çu cho sù xo¸ bá hè ng¨n c¸ch gi÷a thÕ giíi v« c¬ vµ thÕ giíi h÷u c¬. Thø n¨m, hai ph¸t minh vÜ ®¹i trong lÜnh vùc sinh häc lµ ph¸t minh cña Slai-®en vµ Svan-n¬, vµ ph¸t minh cña §¸c-uyn. Lý thuyÕt tÕ bµo cña Slai-®en vµ Svan-n¬ ®· chøng minh mét c¸ch thuyÕt phôc r»ng: mäi c¬ thÓ sèng ®Òu cã mèi liªn hÖ chung, ®Òu tu©n theo mét quy luËt chung vÒ cÊu t¹o tÕ bµo. ChÝnh nhê quy luËt nµy mµ “ ngêi ta ®· ph¸ tan c¸i mµn bÝ mËt bao phñ lªn qu¸ tr×nh ph¸t sinh, trëng thµnh vµ cÊu t¹o cña c¸c c¬ thÓ; c¸i ®iÒu kú diÖu mµ tríc ®©y kh«ng ai hiÓu næi th× nay ®· hiÖn ra lµ mét qu¸ tr×nh diÔn biÕn theo mét quy luËt c¨n b¶n gièng nhau ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng c¬ thÓ ®a bµo.” 5 §Æc biÖt thuyÕt tiÕn ho¸ cña §¸c-uyn ®· chøng minh r»ng: tÊt 1 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 469. 2 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 723. 3 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 469. 4 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 489.
  13. c¶ c¸c sinh vËt tõ c¬ thÓ sinh vËt ®¬n gi¶n nhÊt cho ®Õn nh÷ng c¬ thÓ cã tæ chøc cao nhÊt lµ con ngêi ®Òu lµ kÕt qu¶ cña sù tiÕn ho¸ l©u dµi cña vËt chÊt theo nh÷ng quy luËt kh¸ch quan. Theo Ph.¡ng-ghen, nhê cã lý thuyÕt nµy mµ “ ngêi ta ®· x¸c ®Þnh ®îc, trªn nh÷ng nÐt chñ yÕu, c¸i chuçi tiÕn ho¸ cña c¸c c¬ thÓ tõ mét sè Ýt h×nh thøc gi¶n ®¬n ®Õn nh÷ng h×nh thøc ngµy cµng mu«n vÎ vµ phøc t¹p , nh chóng ta tr«ng thÊy ngµy nay, ®Ó tiÕn lªn ®Õn con ngêi. Nhê ®ã mµ kh«ng nh÷ng ngêi ta cã thÓ gi¶i thÝch ®îc nh÷ng ®¹i biÓu cña ®êi sèng h÷u c¬ hiÖn ®ang tån t¹i, mµ cßn cã thÓ x©y dùng ®îc c¬ së cho tiÒn sö cña trÝ tuÖ loµi ngêi, cho sù nghiªn cøu nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau, kÓ tõ nh÷ng nguyªn sinh chÊt gi¶n ®¬n, kh«ng cã cÊu t¹o nhng nh¹y c¶m tríc nh÷ng kÝch thÝch cña nh÷ng c¬ thÓ h¹ ®¼ng, cho ®Õn bé ãc cã t duy cña con ngêi.” 1 Víi tÊt c¶ nh÷ng ph¸t minh quan träng ®· nªu trªn, trong khoa häc tù nhiªn mµ mèi liªn hÖ biÖn chøng gi÷a c¸c lÜnh vùc trong thÕ giíi, tÝnh thèng nhÊt vËt chÊt cña nã ®· ®îc chøng minh mét c¸ch ch¾c ch¾n vµ “ quan ®iÓm duy vËt vÒ giíi tù nhiªn ngµy nay ®· dùa trªn mét c¬ së v÷ng vµng h¬n so víi thÕ kû tríc.” §ång thêi, mét “ quan niÖm míi vÒ giíi tù nhiªn ®· ®îc hoµn thµnh trªn nh÷ng nÐt c¬ b¶n: tÊt c¶ c¸i g× cøng nh¾c ®Òu bÞ tan ra, tÊt c¶ c¸i g× lµ cè ®Þnh ®Òu biÕn thµnh m©y khãi, vµ tÊt c¶ nh÷ng g× ®Æc biÖt mµ ngêi ta cho lµ tån t¹i vÜnh cöu th× ®· trë thµnh nhÊt thêi; vµ ngêi ta ®· chøng minh r»ng toµn bé giíi tù nhiªn ®Òu vËn ®éng theo mét dßng vµ mét tuÇn hoµn vÜnh cöu.” 2 Nh÷ng thµnh tùu vµ ph¸t minh cña khoa häc tù nhiªn ®· chøng minh r»ng “ trong tù nhiªn, rót côc l¹i, mäi c¸i ®Òu diÔn ra mét c¸ch biÖn chøng chø kh«ng ph¶i siªu h×nh,” 3 r»ng, tù nhiªn kh«ng ph¶i lµ vÜnh viÔn vËn ®éng trong mäi c¸i vßng luÈn quÈn lu«n l¾p l¹i mµ tr¶i qua mét lÞch sö thùc sù. 5 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 675 - 676. 1 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 676. 2 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 471. 3 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 39.
  14. Mét bøc tranh míi vÒ thÕ giíi ®· ®îc h×nh thµnh: “ nhê ba ph¸t hiÖn vÜ ®¹i Êy, ngêi ta ®· gi¶i thÝch ®îc nh÷ng qu¸ tr×nh chñ yÕu cña giíi tù nhiªn, t×m ra ®îc nh÷ng nguyªn nh©n tù nhiªn cña qu¸ tr×nh Êy. ChØ cßn mét viÖc n÷a cÇn ph¶i lµm ë ®©y lµ gi¶i thÝch sù ph¸t sinh ra sù sèng tõ giíi v« c¬.” 1 Nhê vµo nh÷ng thµnh tùu lín lao kh¸c cña khoa häc tù nhiªn, mµ ngµy nay cóng ta cã thÓ v¹ch ra nh÷ng nÐt lín, kh«ng nh÷ng mèi liªn hÖ gi÷a c¸c hiÖn tîng trong c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau, mµ c¶ mèi liªn hÖ gi÷a c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau Êy, vµ do ®ã, tr×nh bÇy bøc tranh t«ng thÓ cña toµn bé giíi tù nhiªn coi nh mét chØnh thÓ cè kÕt, díi h×nh thøc kh¸ cã hÖ thèng, b»ng c¸c tµi liÖu do chÝnh khoa häc tù nhiªn thùc nghiÖm cung cÊp cho. VËy lµ, mét thÕ giíi quan míi, mét ph¬ng ph¸p nghiªn cøu míi, xem xÐt thÕ giíi míi ®· ra ®êi nã thay thÕ cho thÕ giíi quan siªu h×nh cò ®Ó trë l¹i víi thÕ giíi quan, ph¬ng ph¸p t duy cña triÕt häc Hy l¹p cæ ®¹i, trªn mét tr×nh ®é cao h¬n, hoµn chØnh h¬n. ThÕ giíi quan, ph¬ng ph¸p t duy míi ®· kh¾c phôc ®îc nh÷ng nhîc ®iÓm cña c¸c quan niÖm, ph¬ng ph¸p t duy tríc ®ã, ®ång thêi, kh¸i qu¸t ho¸ vµ n©ng cao thªm nh÷ng yÕu tè tÝch cùc vèn cã cña hai bøc tranh tríc. NÕu nh bøc tranh siªu h×nh cã u ®iÓm h¬n bøc tranh cæ ®¹i vÒ ph¬ng diÖn cô thÓ, chi tiÕt, th× bøc tranh cæ ®¹i l¹i cã u ®iÓm h¬n bøc tranh siªu h×nh vÒ ph¬ng diÖn c¸i chung, c¸i toµn thÓ, nhng c¶ hai bøc tranh ®ã, ®Òu kh«ng ph¶n ¸nh ®îc sù thèng nhÊt gi÷a c¸i chung vµ c¸i riªng. Trong bøc tranh cña ngêi Hy l¹p chØ cã c¸i chung mµ l¹i kh«ng cã c¸i riªng, ngîc l¹i, trong bøc tranh siªu h×nh l¹i chØ cã c¸i riªng mµ l¹i kh«ng cã c¸i chung. Bøc tranh thÕ giíi ®îc x©y dùng lªn bëi nh÷ng ph¸t minh vÜ ®¹i trong khoa häc tù nhiªn thÕ kû 19 ®· kÕt hîp ®îc c¸i chung víi c¸i riªng, ®· chuyÓn tõ siªu h×nh sang biÖn chøng. Bíc chuyÓn ®ã trong khoa häc tù nhiªn cã nghÜa lµ c¸i chung vµ c¸i riªng, c¸i phæ biÕn vµ c¸i ®¬n nhÊt ®îc nghiªn cøu trong sù thèng nhÊt biÖn chøng bªn trong cña chóng, trong mèi quan hÖ qua l¹i vµ quy ®Þnh lÉn nhau cña chóng. Sù chuyÓn sang phÐp 1 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 476.
  15. biÖn chøng ë ®©y kh«ng cã nghÜa lµ sù ®¬n thuÇn quay trë l¹i phÐp biÖn chøng tù ph¸t cæ ®¹i, mµ lµ phÐp biÖn chøng ®· ®îc lµm phong phó lªn b»ng tri thøc vÒ c¸i chung, còng nh vÒ c¸i riªng, vÒ sù thèng nhÊt cña c¸i chung, c¸i riªng, mµ khoa häc tù nhiªn còng nh triÕt häc ®· ®Æt ra tõ tríc ®Õn nay. Khoa häc tù nhiªn ®· tiÕn lªn mét giai ®o¹n ph¸t triÓn, kh«ng cßn ph¬ng ph¸p nghiªn cøu b»ng ph©n tÝch ®¬n thuÇn, mét chiÒu n÷a, bëi ph¬ng ph¸p ®ã kh«ng cßn phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc tù nhiªn, lóc nµy khoa häc tù nhiªn cÇn cã mét ph¬ng ph¸p míi. §ã lµ ph¬ng ph¸p dùa trªn sù thèng nhÊt, kÕt hîp gi÷a ph©n tÝch vµ tæng hîp, nghÜa lµ ph¬ng ph¸p tæng hîp vÒ mÆt lý luËn nh÷ng tµi liÖu ®· ®¹t ®îc vµ b»ng sù ph©n tÝch ®Ó rót ra nh÷ng kÕt luËn s©u s¾c toµn diÖn. T¬ng øng víi ph¬ng ph¸p ®ã cña khoa häc tù nhiªn, cÇn ph¶i cã mét ph¬ng ph¸p t duy míi cña triÕt häc, mét ph¬ng ph¸p kh«ng chØ lµ ®Ó ¸p dông nghiªn cøu nh÷ng sù vËt nh lµ mét c¸i g× nhÊt thµnh bÊt biÕn, mµ lµ mét ph¬ng ph¸p cã thÓ “ xem xÐt nh÷ng sù vËt vµ nh÷ng ph¶n ¸nh cña chóng trong t t- ëng, trong mèi liªn hÖ qua l¹i lÉn nhau cña chóng, trong sù rµng buéc, sù vËn ®éng, sù ph¸t sinh vµ sù tiªu vong cña chóng.” 1 §ã chÝnh lµ ph¬ng ph¸p t duy biÖn chøng – mét sù kÕt hîp khÐo lÐo, mét sù ph¸t triÓn míi trong t duy cña qu¸ tr×nh ph¶n ¸nh tån t¹i x· héi míi. Vµ “ nh thÕ lµ chóng ta ®· trë l¹i víi c¸i quan niÖm cña c¸c nhµ s¸ng lËp vÜ ®¹i ra triÕt häc Hy l¹p, cho r»ng toµn bé giíi tù nhiªn, tõ c¸i nhá nhÊt cho ®Õn c¸i lín nhÊt, tõ h¹t c¸t cho ®Õn c¸c mÆt trêi, tõ nh÷ng sinh vËt nguyªn thuû chi ®Õn con ngêi, n»m trong t×nh tr¹ng kh«ng ngõng sinh ra vµ diÖt vong, lu ®éng kh«ng ngõng,vËn ®éng vµ biÕn ho¸ bÊt tËn. ChØ cã mét chç kh¸c nhau c¬ b¶n lµ: c¸i mµ ë ngêi Hy lËp lµ trùc gi¸c thiªn tµi, th× ®èi víi chóng ta nã lµ kÕt qu¶ cña mét c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc chÆt chÏ dùa trªn kinh nghiÖm vµ v× vËy nã thÓ hiÖn ra díi mét h×nh thøc døt kho¸t vµ râ rµng h¬n nhiÒu.” 2 1 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 38. 2 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 471.
  16. Nh vËy, quy luËt ph¸t triÓn néi t¹i bªn trong cña khoa häc tù nhiªn vµ cña triÕt häc lu«n g¾n bã chÆt chÏ vµ trïng hîp víi nhau. L« gÝc sù ph¸t triÓn bªn trong cña khoa häc tù nhiªn ®· cho chóng ta thÊy r»ng: Ban ®Çu xuÊt hiÖn quan niÖm biÖn chøng vÒ tù nhiªn, biÓu thÞ sù trùc quan ®èi víi tù nhiªn, coi nh lµ mét toµn bé kh«ng ph©n chia; Thay thÕ cho quan niÖm ®ã lµ quan niÖm m¸y mãc, siªu h×nh vÒ tù nhiªn, ph©n chia giíi tù nhiªn thµnh nh÷ng bé phËn c¸ biÖt, riªng lÎ, c¸ch xem xÐt ®ã ®îc cè ®Þnh trong ph¬ng ph¸p t duy siªu h×nh; §Õn lît nã, quan niÖm m¸y mãc, siªu h×nh vÒ thÕ giíi l¹i bÞ thay thÕ bëi sù t¸i t¹o mét c¸ch tæng hîp bøc tranh vÒ thÕ giíi trong tÝnh toµn vÑn cña nã, trªn c¬ së nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®îc cña nhËn thøc khoa häc ®· ®¹t ®îc tõ tríc tíi ®ã. Cïng víi sù thay thÕ ®ã lµ chuyÓn biÕn tõ ph¬ng ph¸p t duy siªu h×nh sang ph¬ng ph¸p t duy biÖn chøng. L« gÝc sù vËn ®éng ph¸t triÓn theo quy luËt néi t¹i cña ph¬ng ph¸p t duy trong khoa häc tù nhiªn nh trªn, hoµn toµn trïng hîp víi quy luËt ph¸t triÓn néi t¹i cña triÕt häc duy vËt, l« gÝc cña sù ph¸t triÓn trong triÕt häc duy vËt ®ã lµ: H×nh thøc ®Çu tiªn trong lÞch sö triÕt häc duy vËt lµ h×nh thøc chñ nghÜa duy vËt nguyªn thuû méc m¹c vµ phÐp biÖn chøng tù ph¸t, t¬ng øng víi nh÷ng quan niÖm vÒ tù nhiªn cña c¸c nhµ triÕt häc vµ khoa häc tù nhiªn thêi cæ ®¹i Hy l¹p. H×nh thøc thø hai lµ chñ nghÜa duy vËt Anh – Ph¸p thÕ kû 17-18 (kÓ c¶ triÕt häc duy vËt cña Phoi- ¬-b¾c ), vÒ c¬ b¶n lµ m¸y mãc siªu h×nh vµ kh«ng triÖt ®Ó; t¬ng øng víi quan niÖm nµy vÒ tù nhiªn lµ ph¬ng ph¸p siªu h×nh, xem xÐt sù vËt hiÖn tîng trong tr¹ng th¸i c« lËp vµ ®øng yªn cña chóng, ë bªn ngoµi mäi mèi liªn hÖ vµ phñ nhËn mäi sù ph¸t triÓn. H×nh thøc thø ba, lµ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng cña chñ nghÜa M¸c – kÕt qu¶ tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn cña khoa häc tù nhiªn hiÖn ®¹i, - ®· v¹ch ra ®îc phÐp biÖn chøng kh¸ch quan, xem xÐt giíi tù nhiªn trong mèi liªn hÖ phæ biÕn vµ ph¸t triÓn cña mãi sù vËt hiÖn tîng, tu©n theo nh÷ng nguyªn lý vµ quy luËt cña phÐp biÖn chøng duy vËt do triÕt häc M¸c xÝt ph¸t hiÖn ra, khoa häc vÒ mèi liªn hÖ phæ
  17. biÕn cña sù vËt vµ hiÖn tîng, vÒ nh÷ng quy luËt vËn ®éng vµ ph¸t triÓn chung nhÊt cña khoa häc tù nhiªn, x· héi vµ t duy con ngêi. Tãm l¹i, trong qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña m×nh, gi÷a triÕt häc vµ khoa häc tù nhiªn cã mèi quan hÖ g¾n bã h÷u c¬, t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau, thóc ®Èy nhau cïng ph¸t triÓn. Nh÷ng thµnh tùu to lín vµ phong phó cña khoa häc tù nhiªn cËn ®¹i ®· v¹ch ra phÐp biÖn chøng kh¸ch quan cña tù nhiªn “ giíi tù nhiªn lµ hßn ®¸ thö vµng cña phÐp biÖn chøng ” 1 Do ®ã, ®èi víi triÕt häc viÖc quay trë l¹i víi tinh thÇn biÖn chøng lµ hoµn toµn hîp víi quy luËt ph¸t triÓn tÊt yÕu cña nã. Vµ triÕt häc cæ ®iÓn §øc, ngay tõ ®Çu ®· x©y dùng theo tinh thÇn ®ã, mµ ®Ønh cao cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc lµ hÖ thèng triÕt häc cña Hª-ghen “ trong ®ã lÇn ®Çu tiªn – vµ ®©y lµ c«ng lín nhÊt cña «ng – toµn bé giíi tù nhiªn, lÞch sö vµ tinh thÇn ®îc tr×nh bÇy nh lµ mét qu¸ tr×nh, nghÜa lµ lu«n lu«n vËn ®éng, biÕn ®æi, biÕn ho¸ vµ ph¸t triÓn, vµ «ng cè v¹ch ra mèi liªn hÖ néi t¹i cña sù vËn ®éng vµ sù ph¸t triÓn Êy.” 2 Nhng, Hª-ghen lµ nhµ duy t©m, do ®ã, phÐp biÖn chøng cña «ng lµ phÐp biÖn chøng cña t duy, biÖn chøng cña chñ quan ch¼ng qua chØ lµ sù ph¶n ¸nh cña biÖn chøng kh¸ch quan vµo trong ®Çu ãc con ngêi, mµ ®èi víi Hª-ghen, «ng ®· coi chÝnh biÖn chøng cña kh¸ch quan, cña giíi tù nhiªn lµ sù ph¶n ¸nh, sao chÐp l¹i biÖn chøng cña t duy, cña “ ý niÖm tuyÖt ®èi ”; mÆt kh¸c, Hª-ghen cßn cã tham väng x©y dùng mét “ hÖ thèng triÕt häc tuyÖt ®Ých cuèi cïng ” víi t c¸ch lµ “ khoa häc cña mäi khoa häc,” do ®ã, trong b¶n th©n triÕt häc Hª-ghen ®· chøa ®ùng m©u thuÉn – m©u thuÉn gi÷a ph¬ng ph¸p lµ biÖn chøng víi hÖ thèng lµ siªu h×nh. ChÝnh v× vËy mµ ph¬ng ph¸p biÖn chøng cña Hª-ghen hoµn toµn kh«ng thÓ phï hîp víi nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc tù nhiªn, kh«ng thÓ trë thµnh ph¬ng ph¸p t duy phæ biÕn cã ý nghÜa khoa häc ®èi víi khoa häc tù nhiªn hiÖn ®¹i ®îc. 1 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 38. 2 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 39- 40.
  18. §Ó kh¾c phôc nh÷ng m©u thuÉn Êy, triÕt häc ph¶i quay trë l¹i víi chñ nghÜa duy vËt, nhng hoµn toµn kh«ng thÓ lµ chñ nghÜa duy vËt siªu h×nh, phiÕn diÖn, mµ ®ã ph¶i lµ mét triÕt häc duy vËt hiÖn ®¹i – chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng “ chñ nghÜa duy vËt hiÖn ®¹i tæng hîp nh÷ng thµnh tùu míi nhÊt cña khoa häc tù nhiªn, mµ theo ®ã th× giíi tù nhiªn còng cã lÞch sö cña b¶n th©n nã trong thêi gian, nh÷ng thiªn thÓ còng n¶y sinh vµ diÖt vong gièng nh tÊt c¶ nh÷ng loµi h÷u c¬ sèng trªn nh÷ng thiªn thÓ Êy trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi, vµ nh÷ng vßng tuÇn hoµn, trong chõng mùc nãi chung cã thÓ diÔn ra, còng cã nh÷ng quy m« v« cïng lín h¬n. Trong hai trêng hîp Êy, chñ nghÜa duy vËt hiÖn ®¹i vÒ b¶n chÊt lµ biÖn chøng, vµ nã kh«ng cÇn ®Õn bÊt cø mét triÕt häc nµo ®øng trªn c¸c khoa häc kh¸c.” 1 Nh vËy, chñ nghÜa duy vËt hiÖn ®¹i – chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng ph¶i kh¾c phôc tÝnh chÊt m¸y mãc, siªu h×nh cña chñ nghÜa duy vËt cò, ®ång thêi ph¶i c¶i t¹o vµ cã tiÕp thu, phª ph¸n phÐp biÖn chøng duy t©m cña Hª-ghen, lµm cho nã tho¸t khái c¸i vá duy t©m thÇn bÝ. §ã chÝnh lµ bíc ngoÆt c¸ch m¹ng vÜ ®¹i trong lÞch sö triÕt häc do C.M¸c – Ph.¡ng-ghen thùc hiÖn. Quay trë l¹i phÐp biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt mét c¸ch tù gi¸c, C.M¸c – Ph.¡ng-ghen ®· ph¸t triÓn triÕt häc duy vËt vµ phÐp biÖn chøng lªn ®Ønh cao cña nã, ®ång thêi hai «ng ®· ®em l¹i cho thêi ®¹i cña chóng ta nãi chung, khoa häc tù nhiªn nãi riªng mét thÕ giíi quan, ph¬ng ph¸p luËn triÕt häc duy nhÊt khoa häc – chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vÒ tù nhiªn vµ lÞch sö – triÕt häc cña chñ nghÜa M¸c. TriÕt häc M¸c xÝt ®· kh¾c phôc, b¸c bá quan niÖm duy t©m siªu h×nh cña Hª-ghen vÒ giíi tù nhiªn, khi mµ «ng ta phñ nhËn sù ph¸t triÓn cña vËt chÊt, coi ®ã chØ lµ sù ph¸t triÓn trong kh«ng gian, kh«ng cã sù ph¸t triÓn trong thêi gian. Tõ nh÷ng thµnh tùu míi nhÊt cña khoa häc tù nhiªn, C.M¸c – Ph.¡ng-ghen ®· v¹ch ra tÝnh chÊt biÖn chøng kh¸ch quan cña tù nhiªn. §ång thêi triÕt häc M¸c xÝt còng ®· kh¾c phôc tÝnh kh«ng triÖt ®Ó cña Hª-ghen trong quan niÖm vÒ x· héi, khi Hª-ghen chØ thõa nhËn sù ph¸t triÓn cña 1 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 42.
  19. x· héi ë trong qu¸ khø, phñ nhËn sù ph¸t triÓn cña x· héi ë trong hiÖn t¹i vµ t¬ng lai; cho r»ng nhµ n- íc Phæ lµ sù ph¸t triÓn cao nhÊt cña h×nh thøc nhµ níc. Kh¸i qu¸t nh÷ng tinh hoa trong lÞch sö t tëng, C.M¸c –Ph.¡ng-ghen ®· v¹ch râ sù ph¸t triÓn cña tù nhiªn, x· héi lµ kh«ng giíi h¹n, trong qu¸ khø còng nh trong hiÖn t¹i vµ t¬ng lai. Trong x· héi cã giai cÊp ®éng lùc ph¸t triÓn x· héi lµ ®Êu tranh giai cÊp. Cïng v¬i ®ã, triÕt häc M¸c xÝt ®· vËn dông phÐp biÖn chøng vµo trong lÜnh vùc t duy, x©y dùng nªn häc thuyÕt s©u s¾c vµ triÖt ®Ó vÒ nhËn thøc: lý luËn nhËn thøc vµ l« gÝc häc cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng. Nh vËy, triÕt häc M¸c xÝt – chñ nghÜa duy vËt hiÖn ®¹i, lµ h×nh thøc chñ nghÜa duy vËt hoµn toµn t¬ng øng, phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña khoa häc tù nhiªn hiÖn ®¹i. Nã ®· gióp cho khoa häc tù nhiªn lo¹i trõ ra khái m×nh mäi ¶nh hëng cña chñ nghÜa duy t©m thÇn bÝ, siªu h×nh. Nã ®· g¹t bá mäi tham väng cña mäi thø triÕt häc cã tham väng trë thµnh “ khoa häc cña mäi khoa häc,” muèn th©u tãm mäi ngµnh khoa häc, mäi kiÕn thøc khoa häc cña nh©n lo¹i thµnh mét bé phËn cña “ hÖ thèng triÕt häc.” Còng nh mäi khoa häc kh¸c, triÕt häc M¸c xÝt cã ®èi tîng nghiªn cøu ®éc lËp cña m×nh: gi¶i quyÕt mèi quan hÖ vËt chÊt – ý thøc, theo quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng, nghiªn cøu nh÷ng mèi liªn hÖ phæ biÕn, nh÷ng quy luËt vËn ®éng ph¸t triÓn chung nhÊt cña tù nhiªn, x· héi vµ t duy con ngêi, Víi t c¸ch lµ thÕ giíi quan, ph¬ng ph¸p, triÕt häc M¸c xÝt ®· x©y dùng nªn lý luËn nhËn thøc duy vËt biÖn chøng, mét ph¬ng ph¸p t duy khoa häc ®Ó nhËn thøc vµ c¶i t¹o thÕ giíi b»ng thùc tiÔn c¸ch m¹ng “ vÊn ®Ò lµ c¶i t¹o thÕ giíi.” Tõ nh÷ng thµnh tùu to lín cña khoa häc tù nhiªn, ®Æc biÖt lµ tõ nh÷ng ph¸t minh khoa häc cã tÝnh chÊt v¹ch thêi ®¹i, xu híng ph¸t triÓn tÊt yÕu cña khoa häc tù nhiªn lµ ph¶i quay trë l¹i víi phÐp biÖn chøng. Ph.¡ng-ghen ®· kh¼ng ®Þnh: ®èi víi c¸c nhµ khoa häc tù nhiªn hiÖn nay kh«ng cßn con ®êng nµo kh¸c lµ ph¶i tõ bá t duy siªu h×nh quay vÒ víi t duy biÖn chøng, v× “ phÐp biÖn chøng trë thµnh mét sù
  20. cÇn thiÕt tuyÖt ®èi,” ®èi víi khoa häc tù nhiªn vµ “ chØ cã phÐp biÖn chøng míi cã thÓ gióp cho khoa häc tù nhiªn vît khái nh÷ng khã kh¨n vÒ lý luËn.” 1 Bëi v×, “ chÝnh phÐp biÖn chøng lµ mét h×nh thøc t duy quan träng nhÊt ®ãi víi khoa häc tù nhiªn hiÖn ®¹i, bëi v× chØ cã nã míi cã thÓ ®em l¹i sù t¬ng ®ång vµ do ®ã ®em l¹i ph¬ng ph¸p gi¶i thÝch nh÷ng qu¸ tr×nh ph¸t triÓn diÔn ra trong giíi tù nhiªn, gi¶i thÝch nh÷ng mèi liªn hÖ phæ biÕn, nh÷ng bíc qu¸ ®é tõ mét lÜnh vùc nghiªn cøu nµy sang mét lÜnh vùc nghiªn cøu kh¸c.” 2 ë ®©y, Ph.¡ng-ghen cßn chØ râ, c¸c nhµ khoa häc tù nhiªn cã thÓ quay trë l¹i víi phÐp biÖn chøng b»ng hai con ®êng: mét lµ, quay trë l¹i mét c¸ch tù ph¸t b»ng søc m¹nh cña nh÷ng ph¸t minh trong b¶n th©n khoa häc tù nhiªn “ nhng ®ã lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi vµ khã kh¨n, trong ®ã cÇn ph¶i vît qua rÊt nhiÒu sù va ch¹m v« Ých;” hai lµ, quay trë l¹i phÐp biÖn chøng mét c¸ch tù gi¸c, tøc lµ n¾m lÊy phÐp biÖn chøng víi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau cña nã, ®ã lµ phÐp biÖn chøng duy vËt cæ ®¹i vµ phÐp biÖn chøng duy vËt hiÖn ®¹i – phÐp biÖn chøng M¸c xÝt - ®Ønh cao cña phÐp biÖn chøng – nhÊt lµ khi chñ nghÜa duy vËt ®· trë thµnh chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, vµ trong mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi khoa häc tù nhiªn hiÖn ®¹i, nã ®· kh«ng ngõng ph¸t huy vÒ mÆt chøc n¨ng vÒ mÆt thÕ giíi quan vµ ph¬ng ph¸p luËn ®èi víi khoa häc tù nhiªn, ngîc l¹i, nã còng kh«ng ngõng ®îc nh÷ng thµnh tùu khoa häc míi ngµy cµng nhiÒu bæ xung, lµm giµu néi dung cho nã vµ chøng minh cho tÝnh ch©n lý phæ biÕn cña nã. Khoa häc tù nhiªn trong thêi kú nµy, do chÝnh sù ph¸t triÓn cña b¶n th©n khoa häc, ®· xuÊt hiÖn m©u thuÉn c¬ b¶n, ®ã lµ m©u thuÉn gi÷a mét bªn lµ néi dung kh¸ch quan cña khoa häc tù nhiªn ®· v¹ch râ phÐp biÖn chøng cña tù nhiªn, g¹t bá phÐp siªu h×nh cò víi mét bªn lµ t tëng chñ quan cña b¶n th©n c¸c nhµ khoa häc tù nhiªn cha tho¸t khái phÐp siªu h×nh cò vµ cã th¸i ®é thï ®Þnh víi phÐp biÖn chøng mét 1 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 489. 2 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, Nxb, CTQG, HN, 1994, tËp 20, trang 488.
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2