Quản lý tài nguyên đất và nước lưu vực Srepôk để phát triển bền vững

qu¶n lý tµi nguyªn ®Êt vµ n­íc l­u vùc srep«k<br /> ®Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng<br /> <br /> <br /> Gs. Ng« §×nh TuÊn - Tr­êng §¹i Häc Thuû Lîi Hµ Néi<br /> TS. Ph¹m Hïng - Tr­êng §¹i Häc Thuû Lîi Hµ Néi<br /> <br /> <br /> <br /> Tãm t¾t : Qu¶n lý tæng hîp tµi nguyªn ®Êt vµ n­íc ®ang lµ mét vÊn ®Ò quan träng<br /> ®­îc nhiÒu quèc gia quan t©m nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña mçi vïng l·nh<br /> thæ, cña mçi quèc gia vµ cña céng ®ång quèc tÕ .<br /> HiÖn nay con ng­êi ®· nhËn thøc ®­îc r»ng : ®Êt vµ n­íc lµ c¸c tµi nguyªn h¹n chÕ.<br /> NÕu chóng ta kh«ng qu¶n lý mét c¸ch cã hiÖu qu¶ th× nguy c¬ c¹n kiÖt tµi nguyªn ®Êt<br /> vµ n­íc lµ khã tr¸nh khái .<br /> §Ó minh ho¹ vÒ qu¶n lý khai th¸c tµi nguyªn ®Êt vµ n­íc, trong bµi b¸o nµy chóng<br /> t«i muèn giíi thiÖu vµ trao ®æi vÒ qu¶n lý khai th¸c nguån tµi nguyªn ®Êt vµ n­íc<br /> cña l­u vùc Srep«k<br /> <br /> <br /> 1.L­u vùc s«ng Srep«k<br /> a.VÞ trÝ ®Þa lý .<br /> S«ng Srep«k lµ nh¸nh s«ng cÊp 1 cña s«ng Mªk«ng, nã bao gåm dßng chÝnh Srep«k vµ<br /> c¸c nh¸nh cÊp nh­ Sªsan, Iahleo, Iadop, Iadr¨ng…S«ng Srep«k n»m ë B¾c vµ Trung T©y<br /> Nguyªn, diÖn tÝch l­u vùc 30.100 km2.<br /> C¸c nh¸nh s«ng chÝnh cña hÖ thèng s«ng Srep«k lµ Kr«ngKn«, Kr«ngB«ng, Kr«ngP¸ch,<br /> Kr«ngBuk, Iahleo vµ Ialèp. B¶ng 1 chØ ra ®Æc tr­ng h×nh th¸i l­u vùc s«ng Srep«k .<br /> B¶ng 1. §Æc tr­ng h×nh th¸i l­u vùc s«ng Srep«k .<br /> §é<br /> §é §é MËt<br /> DiÖn §é dèc<br /> s cao réng HÖ sè HÖ sè ®é<br /> tÝch cao b×nh HÖ sè HÖ sè<br /> ChiÒu b×nh b×nh tËp kh«n s«ng<br /> t Tªn s«ng l­u nguån qu©n h×nh uèn<br /> dµi qu©n qu©n trung g c©n suèi<br /> t vùc s«ng l­u d¹ng khóc<br /> l­u l­u n­íc b»ng (km/<br /> (Km2) (m) vùc<br /> vùc vùc km2)<br /> %<br /> II S«ng Srep«k<br /> 1 Srep«k 315 30100 1400 570 13.9 16.4 1.47 0.90 1.15 0.55 1.89<br /> 2 Kr«ngP«c« 210 11620 1255 737 14.4 80.1 1.57 0.55 3.33 0.38 1.45<br /> 3 Kr«ngKn« 156 4620 775 683 16.7 35.0 1.54 0.30 2.99 0.56 2.41<br /> 4 Ia®r¨ng 78 977 700 391 5.9 16.3 1.41 0.27 -0.90 0.44 1.42<br /> 5 Iahleo 128 4760 800 336 6.1 59.5 1.41 0.75 0.55 0.35 1.42<br /> <br /> b.§Þa h×nh- thæ nh­ìng .<br /> §Þa h×nh cña l­u vùc cã ®é cao trung b×nh vµo kho¶ng 400- 500 m, gåm nh÷ng mÆt<br /> b»ng réng r·i, ®«i chç h¬i l­în sãng, bÞ chia c¾t bëi c¸c thung lòng h×nh ch÷ V. §Þa h×nh cña<br /> l­u vùc nµy cßn trÎ, ch­a bÞ x©m thùc bao nhiªu, nh­ng nÕu kh«ng cã c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ<br /> <br /> <br /> 1<br /> ®Êt chèng xãi mßn hîp lý th× l­îng ®Êt vµ l­îng chÊt dinh d­ìng mÊt hµng n¨m sÏ ¶nh h­ëng<br /> tíi ph¸t triÓn s¶n xuÊt trªn l­u vùc nµy.<br /> Trªn bÒ mÆt l­u vùc ®­îc phñ mét tÇng ®Êt n©u ®á nói löa dÇy, nh­ng ®Ønh ë phÝa T©y<br /> vµ ven c¸c nãn nói löa ®· t¾t vÉn thÊy lé ra nh÷ng dßng dung nham trÎ, cã nh÷ng t¶ng Bazan<br /> ch­a kÞp bÞ phong ho¸ n»m tråi c¶ trªn mÆt .<br /> c.Th¶m phñ thùc vËt .<br /> Do ®iÒu kiÖn thæ nh­ìng rÊt thuËn lîi cho c©y cèi ph¸t triÓn nªn rõng cña l­u vùc næi<br /> tiÕng lµ giµu cã. §é che phñ cña rõng lµ 61.6% (1993). Rõng ë l­u vùc nµy lo¹i rõng th­êng<br /> xanh nhiÖt ®íi Èm nhiÒu tÇng, nhiÒu loµi. TÇng c©y chÝnh cã th©n cao vµ th¼ng, ®­êng kÝnh<br /> kho¶ng mét hai ng­êi «m vµ cã thÓ cao tíi 20-25 m. TÇng d­íi rõng ch»ng chÞt nh÷ng d©y<br /> leo, lu«n Èm ­ít. Nh÷ng rõng c©y gç quý cã nhiÒu nhÊt ë T©y §¾cL¾k gåm nh÷ng gç cã v©n<br /> ®Ñp (nh­ tr¾c, cÈm lai, mun, gi¸ng h­¬ng), nh÷ng gç kh«ng mèi kh«ng mät (s¸o, kÒnkÒn, lim<br /> t¸u …), nh÷ng gç cã thÓ l¹ng khoang (nh­ kiÒn vµng,v¹ng, tïng, gèi). B¶ng 2 cho thÊy<br /> mét sè sè liÖu thèng kª vÒ rõng cña l­u vùc .<br /> B¶ng 2. Mét sè ®Æc tr­ng l©m nghiÖp cña l­u vùc .<br /> §Æc tr­ng<br /> Rõng tù nhiªn( 1000 ha) 1253,0<br /> Rõng trèng ( 1000 ha) 46,3<br /> §Êt kh«ng cã rõng(1000 ha) 295,4<br /> §é che phñ (%) 67,1<br /> Rõng s¶n xuÊt (1000 ha ) 1003,1<br /> Rõng phßng hé ( 1000 ha ) 197,1<br /> Rõng ®¾c dông (1000 ha ) 128,0<br /> Tr÷ l­îng gç (1000 m3 ) 98046,6<br /> Tr÷ l­îng tre nøa ( triÖu c©y) 712,8<br /> d.KhÝ hËu .<br /> §Æc ®iÓm ®Çu tiªn cña khÝ hËu vïng nµy lµ sù h¹ thÊp nhiÖt ®é nãi chung theo quy luËt<br /> gi¶m nhiÖt ®é theo ®é cao ®Þa h×nh.<br /> B¶ng 3 . Mét vµi ®Æc tr­ng chÕ ®é m­a<br /> §Æc tr­ng (víi tÇn suÊt ®¶m b¶o > 50%) Bu«n Mª Thuét<br /> L­îng m­a n¨m (mm) 1787<br /> HÖ sè biÕn ®æi Cv 0,17<br /> Sè ngµy m­a n¨m 150<br /> L­îng m­a th¸ng lín nhÊt (mm) 598(VI)<br /> Sè ngµy m­a th¸ng lín nhÊt 0,0(I,II,III,XII)<br /> L­îng m­a th¸ng nhá nhÊt (mm) 0,0(I,II,III,XII)<br /> Sè ngµy m­a th¸ng nhá nhÊt 1(I)<br /> Sè ngµy m­a trªn 50 mm 6<br /> Sè ngµy m­a trªn 100 mm 1<br /> L­îng m­a ngµy cùc ®¹i (mm/ngµy) 244,5<br /> L­îng m­a n¨m cùc ®¹i 2598<br /> L­îng m­a n¨m cùc tiÓu 1145<br /> <br /> §Æc ®iÓm thø hai cña khÝ hËu lµ sù t­¬ng ph¶n gi÷a hai mïa m­a Èm rÊt s©u s¾c. T×nh<br /> tr¹ng kh« h¹n trong mïa kh« ë ®©y cßn trÇm träng h¬n so víi Nam Bé. L­îng m­a trong suèt<br /> mïa kh«, tõ th¸ng XI ®Õn th¸ng III th­êng chØ chiÕm 7- 8% l­îng m­a toµn n¨m. Hµng n¨m<br /> cã tõ 1 ®Õn 3 th¸ng kh«ng m­a. §é Èm còng rÊt thÊp, trung b×nh vµo kho¶ng trªn d­íi 70%.<br /> Tr¸i l¹i, l­îng m­a vÒ mïa m­a ®ãng gãp trªn 90% l­îng m­a toµn n¨m vµ n©ng l­îng m­a<br /> toµn n¨m lªn nh÷ng gi¸ trÞ thuéc lo¹i cao trung b×nh ë n­íc ta : 1800- 2000 mm/n¨m. Cô thÓ<br /> c¸c ®Æc tr­ng cña chÕ ®é m­a tr×nh bµy trong b¶ng 3.<br /> 2.Tµi nguyªn n­íc<br /> <br /> <br /> 2<br />  Tµi nguyªn n­íc mÆt gåm tæng l­îng n­íc trung b×nh nhiÒu n¨m cña hÖ thèng s«ng:<br /> L­îng n­íc mÆt s«ng Srep«k - Sªsan:<br /> 1) Nh¸nh Srep«k (gåm Iahleo) : W01 = 14106 triÖu m3.<br /> 2) Nh¸nh Sªsan : W02 = 13285 triÖu m3<br /> M«®uyn dßng ch¶y n¨m 31,3 l/s.km2. Trong ®ã th­îng nguån s«ng Kr«ng buk cã nguån<br /> n­íc nghÌo nhÊt, Mo nhá h¬n 20 l/s.km2..Nh­ vËy cã sù ph©n bè kh«ng ®Òu theo kh«ng gian<br /> vµ thêi gian cña tµi nguyªn n­íc mÆt .<br /> Tû lÖ dßng ch¶y ngÇm so víi dßng ch¶y mÆt b×nh qu©n toµn l­u vùc b»ng gÇn 30%. Do ®ã<br /> l­îng n­íc s¶n sinh ra trªn 1 km2 l·nh thæ th× T©y Nguyªn thuéc lo¹i trung b×nh so víi c¶<br /> n­íc .<br /> N­íc s«ng ph©n phèi kh«ng ®Òu trong n¨m vµ chia lµm 2 mïa : mïa lò vµ mïa c¹n. Thêi<br /> gian b¾t ®Çu vµ kÕt thóc c¸c mïa nµy cã sù kh¸c nhau nhÊt ®Þnh trªn c¸c s«ng do ¶nh h­ëng<br /> cña chÕ ®é m­a vµ ®Æc ®iÓm mÆt ®Öm. B¶ng 4 chØ ra ph©n phèi dßng ch¶y th¸ng cña s«ng<br /> Srep«k .<br /> B¶ng 4. Ph©n phèi dßng ch¶y th¸ng trong n¨m Q(m3/s).<br /> T Th¸ng<br /> Tr¹m ®o<br /> T I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Qn<br /> 1 Kr«ng Buk 5.32 2.81 1.89 2.03 3.97 5.78 5.73 9.58 16 20.9 17.7 10.8 8.56<br /> 2 Giang S¬n 45.1 24.4 16.1 15.2 24.5 39 43.1 56.7 83.1 148 183 138 68.2<br /> 3 §øc xuyªn 51.2 35.2 27.1 27.5 42.3 78.9 104 170 203 227 154 103 103<br /> 4 CÇu 14A 129 78 55.7 56.8 93.7 158 214 296 389 484 408 291 220<br /> 5 B¶n §«n 139 85.1 62 64.2 112 196 254 361 481 579 454 311 259<br /> L­u vùc s«ng Srep«k 3 th¸ng dßng ch¶y lín nhÊt lµ IX –XI. Riªng l­u vùc Giang S¬n cã 2<br /> nh¸nh ë th­îng nguån chÞu 2 chÕ ®é m­a §«ng, T©y Tr­êng S¬n nªn 3 th¸ng lín nhÊt lïi l¹i<br /> tõ th¸ng X – XII.<br /> L­îng n­íc T©y Nguyªn cã xu thÕ t¨ng (trõ nh¸nh Kr«ng Buk cßn chÞu ¶nh h­ëng m¹nh<br /> cña chÕ ®é m­a §«ng Tr­êng S¬n, tr­íc vµ sau n¨m 1990 t¨ng 24%).<br /> B¶ng 5. Xu thÕ t¨ng gi¶m tr­íc vµ sau n¨m 1990 c¸c s«ng<br /> Tr¹m thuû v¨n S«ng Q tr­íc 1990 Q1991- 2001 Møc t¨ng Qo(m3/s)<br /> (m3/s) (m3/s) gi¶m  (%)<br /> B¶n §«n Srep«k 246 305 + 24 272<br /> CÇu 14A Ea Kr«ng 211 267 + 26.5 236<br /> Giang S¬n Kr«ng Ana 63.6 86.4 + 35.8 73.6<br /> Kr«ng Buk Kr«ng Buk 8.99 8.28 - 7.9 8.68<br /> 3.Tµi nguyªn ®Êt<br /> a.Nhãm phï sa (Fluvisols).<br /> Nhãm ®¸t phï sa cã diÖn tÝch 40.855,0 ha chiÕm 2,06%. Trong ®ã gåm cã ®Êt phï sa<br /> ®­îc båi (Pb), ®Êt phï sa kh«ng ®­îc båi, kh«ng cã Gley vµ loang læ (P) vµ ®Êt phï sa cã tÇng<br /> loang læ ®á vµng (Pf).<br /> b.Nhãm ®Êt Gley (Gleysols).<br /> Nhãm ®Êt nµy cã diÖn tÝch 35.621,0 ha t­¬ng ®­¬ng 1,8% tæng diÖn tÝch tù nhiªn, tËp<br /> trung chñ yÕu vïng Lak, Kr«ng Ana, Kr«ng B«ng, vµ c¸c thung lòng hÑp ngËp nø¬c quanh<br /> n¨m. Nhãm cã 3 ®¬n vÞ ®Êt lµ : §Êt Gley trung tÝnh Ýt chua (Gle), ®Êt Gley chua (Gld), ®Êt<br /> Gley(Glu).<br /> c.Nhãm ®Êt than bïn Histosols.<br /> Nhãm ®Êt than bïn th­êng gÆp mét sè thung lòng kÝn vïng bazan, diÖn tÝch lo¹i ®Êt<br /> nµy chØ cã 210,0 ha.<br /> d. Nhãm ®Êt ®en( Ando sols vµ Luvisols).<br /> Nhãm ®Êt nµy cã diÖn tÝch 59.760 ha chiÕm 3,02%, ph©n bè xung quanh miÖng nói löa<br /> cò, vïng r×a c¸c khèi bazan vµ c¸c vïng thung lòng bazan.<br /> e.Nhãm ®Êt ®en(acrisols).<br /> Lµ lo¹i ®Êt chua m¹nh, ho¹t tÝnh thÊp th­êng chia ra :<br /> <br /> 3<br /> - §Êt x¸m b¹c mµu trªn phï sa cæ, trªn macma axits vµ ®¸ c¸t .<br /> - §Êt ®á vµng ph¸t triÓn trªn ®¸ sÐt vµ biÕn chÊt (Fs), trªn granit(Fa), trªn ®¸ c¸t (Fq), trªn<br /> phï sa cæ (Fp). §©y lµ nhãm ®Êt cã diÖn tÝch lín nhÊt trong c¸c nhãm ®Êt cã mÆt ë §¾c L¾c,<br /> víi diÖn tÝch 1.072.388,0 ha (chiÕm 54.15%), ph©n bæ ë hÇu hÕt c¸c huyÖn .<br /> f.Nhãm ®Êt ®á Ferrasols.<br /> Trªn l­u vùc cã c¸c lo¹i ®Êt ®á bazan, ®Êt n©u ®á trªn ®Êt bazan(Fk), ®Êt n©u vµng trªn<br /> bazan(Fu), ®Êt ®á cã diÖn tÝch 723.077,0 ha chiÕm 36.52%, ph©n bè tËp trung ë cao nguyªn<br /> Bu«n Mª Thuét, §¾k N«ng, §¨k Mil.<br /> g.Nhãm ®Êt mïn AlÝt trªn nói cao, ký hiÖu A(HaplicAlisols- Alh).<br /> Lµ nhãm ®Êt h×nh thµnh trªn nói cao h¬n 200m, trªn ®¸ gèc Granit, th­êng gÆp ë d·y<br /> nói Ch­ Giang Sinh. Tû lÖ chÊt h÷u c¬ cao nh­ng d¹ng mïn th«.<br /> h.Nhãm ®Êt xãi mßn tr¬ sái ®¸ - ký hiÖu( Lithic Leptosols- LPq)<br /> §Êt xãi mßn tr¬ sái ®¸ hay ®Êt tÇng phñ máng lµ ®Êt cã ®é dµy tÇng ®Êt mÞn d­íi<br /> 30cm. §a phÇn ®Êt nµy cã mÇu s¸ng, tû lÖ ®¸ lÉn cao, nhiÒu ®¸ lé ®Çu, rÊt nghÌo mïn vµ c¸c<br /> chÊt dinh d­ìng kh¸c.<br /> DiÖn tÝch ®Êt xãi mßn tr¬ sái ®¸ hiÖn nay lµ 28.060,0 ha, chiÕm 1,42% tæng diÖn tÝch<br /> tù nhiªn, do khai th¸c ®Êt kh«ng hîp lý diÖn tÝch lo¹i ®Êt nµy ngµy cµng t¨ng, ®Æc biÖt lµ<br /> nh÷ng vïng cã l­îng m­a phong phó.<br /> 4. KÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng nghiÖp & nhu cÇu n­íc<br /> 4.1. TÝnh to¸n nhu cÇu n­íc theo kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ .<br /> Tæng diÖn tÝch ®Êt phôc vô môc ®Ých n«ng nghiÖp ®Õn n¨m 2010 lµ 471.950 ha, chiÕm<br /> tû lÖ 23.7% tæng diÖn tÝch tù nhiªn.<br /> B¶ng 6. Nhu cÇu dïng n­íc cña 1 sè lo¹i c©y trång chÝnh<br /> Lo¹i c©y trång Nhu cÇu n­íc Lo¹i c©y trång Nhu cÇu n­íc<br /> (m3/ha) (m3/ha)<br /> Lóa ®«ng Xu©n 13.200 Ng« Xu©n 2.720<br /> Lóa Mïa 3.370 Ng« Thu 1.060<br /> Cµ phª 5.290 §ång cá 3.990<br /> §Ëu t­¬ng Xu©n 3.000 §Ëu t­¬ng HÌ 2.000<br /> Nh­ vËy qua tÝnh to¸n nhu cÇu n­íc cña toµn l­u vùc theo kÕ ho¹ch ph¸t triÓn nh­ sau<br /> B¶ng 7. TÝnh vµ dù b¸o nhu cÇu n­íc thùc tÕ<br /> N­íc cÇn (106m3)<br /> N¨m 1995 N¨m 2000 N¨m 2010<br /> Tæng l­îng n­íc cÇn 1132.797 1417.947 2507<br /> 4.2. Kh¶ n¨ng cÊp n­íc<br /> Kh¶ n¨ng cung cÊp n­íc mÆt tõ c¸c hÖ thèng hå chøa<br /> Theo thèng kª c¸c hå chøa n­íc cã dung tÝch lín h¬n 1 triÖu m3 t¹i l­u vùc nµy th× dung tÝch<br /> toµn bé cña c¸c hå nµy vµo kho¶ng 201,64.106m3<br /> Kh¶ n¨ng lÊy n­íc t­íi trùc tiÕp tõ s«ng suèi<br /> Sau khi mïa m­a kÕt thóc dßng ch¶y s¸t mÆt vµ dßng ch¶y ngÇm tÇng trªn cßn tiÕp tôc<br /> cung cÊp n­íc cho s«ng suèi, cã vïng nhiÒu n¨m l­îng n­íc nµy ®ãng vai trß quan träng<br /> trong cÊp n­íc cho c©y trång vµ cÊp n­íc sinh ho¹t, phôc vô giao th«ng thuû.<br /> 4.3. VÊn ®Ò xãi mßn l­u vùc<br /> §©y lµ mét vÊn ®Ò ®­îc quan t©m trong bµi to¸n qu¶n lý l­u vùc v× nã gi¶m chÊt l­îng<br /> ®Êt, lµm tæn th­¬ng l­îng ®Êt mÆt, lµm gi¶m hiÖu qu¶ cña c¸c c«ng tr×nh thuû lîi .<br /> C¸c nguyªn nh©n g©y xãi mßn cã thÓ chia ra :<br />  Nguyªn nh©n vÒ ®iÒu kiÖn khÝ t­îng<br />  Nguyªn nh©n vÒ ®iÒu kiÖn mÆt ®Öm tù nhiªn cña l­u vùc<br />  Nguyªn nh©n vÒ ho¹t ®éng sö dông ®Êt cña con ng­êi.<br /> Sau ®©y xem xÐt ®Õn xãi mßn l­u vùc Srep«k vµ ¶nh h­ëng cña nã tíi c¸c c«ng tr×nh thuû lîi .<br /> a.Kh¶ n¨ng x©m thùc vµ c¸t bïn trong s«ng<br /> 1) §é ®ôc : HÖ thèng s«ng Srep«k cã ®é ®ôc kh«ng lín. PhÇn lín c¸c s«ng thuéc<br /> nh¸nh Srep«k cho ®é ®ôc trung b×nh d­íi 100 g/m3<br /> <br /> <br /> 4<br />  2) Kh¶ n¨ng x©m thùc Kxt (tÊn/km2.n¨m) cña c¸c s«ng Srep«k thuéc lo¹i cÊp x©m thùc<br /> t­¬ng ®èi yÕu. HÖ sè x©m thùc dao ®éng tõ 25 ®Õn 55 (tÊn/km2.n¨m). Hµng n¨m s«ng Srep«k<br /> cuèn tr«i hµng triÖu tÊn bïn c¸t vµo dßng chÝnh Mªk«ng.<br /> 3) MÆc dï ®é ®ôc lín, kh¶ n¨ng x©m thùc kh«ng lín song do tÝnh chÊt cña ®Êt Bazan<br /> thÊm nhiÒu, dÔ nøt nÎ, s¹t lë riªng ë §¾k L¾k ®· cã 70 hå hÕt tuæi thä.<br /> b.¶nh h­ëng cña xãi mßn ®Êt ®Õn tuæi thä c¸c c«ng tr×nh thuû lîi<br /> Trªn quan ®iÓm qu¶n lý l­u vùc th× sau qu¸ tr×nh xãi mßn l­u vùc lµ qu¸ tr×nh chuyÓn<br /> t¶i phï sa vµ båi l¾ng. Sù mÊt líp ®Êt canh t¸c do xãi mßn g©y nªn ®é ®Ëm ®Æc phï sa cña c¸c<br /> s«ng, lµm t¨ng sù båi l¾ng trong c¸c lßng s«ng, hå chøa n­íc g©y t¾c nghÏn c¸c ®­êng giao<br /> th«ng thuû, cöa s«ng, cöa lÊy n­íc, h¹n chÕ kh¶ n¨ng tho¸t n­íc trong mïa lò, gi¶m ®¸ng kÓ<br /> tuæi thä cña c¸c c«ng tr×nh thuû lîi .<br /> D­íi t¸c ®éng cña ho¹t ®éng kinh tÕ cña con ng­êi, ®Æc biÖt lµ sù ®èt ph¸ vµ khai th¸c<br /> bõa b·i rõng ( kÎ c¶ rõng phßng hé, rõng ®Çu nguån ngµy cµng trÇm träng) møc ®é xãi mßn<br /> ®Êt ë ®©y rÊt lín, l­îng ®Êt bÞ mÊt trªn c¸c s­ên dèc c¸c l­u vùc theo c¸c khe r·nh ra suèi,<br /> s«ng lµm cho ®¸y s«ng bÞ båi l¾ng vµ ngµy mét n©ng cao, bïn c¸t theo dßng ch¶y ®æ vÒ hå<br /> chøa t¹o nªn sù båi l¾ng lßng hå; xãi mßn cµng lín th× l­îng båi l¾ng cµng nhiÒu. HÇu hÕt c¸c<br /> cöa lÊy n­íc ®Òu bÞ bïn c¸t l¾ng ®äng lµm viÖc vËn hµnh cña van rÊt khã kh¨n nh­ hå Ea Kao<br /> (§¾k L¾k) hµng n¨m ph¶i vµi ba lÇn c«ng nh©n ph¶i lÆn xuèng ®Ó n¹o vÐt bïn c¸t míi cã thÓ<br /> ®ãng më ®­îc cöa. HÇu hÕt c¸c hå chøa trªn l­u vùc kh«ng cã cöa x¶ ®¸y ®Ó bïn c¸t lµm cho<br /> tèc ®é båi l¾ng cµng nhanh. Do vËy ®Ó t¨ng hiÖu suÊt vµ tuæi thä cña c¸c c«ng tr×nh khi båi<br /> l¾ng ®· lín chØ cã biÖn ph¸p h÷u hiÖu lµ n¹o vÐt, mµ kinh phÝ ®Ó duy tu b¶o d­ìng kh«ng ®ñ<br /> ®Ó ®¸p øng nªn nhiÒu hå chøa tr­íc ®©y ®· bÞ bïn c¸t tÝch ®äng nhiÒu lÇn ®Õn møc nã hÇu nh­<br /> ®· trë thµnh mét ®Ëp d©ng n­íc nh­ ®Ëp Bu«n §ung, Ea NÐ, Ea Ba, Bu«n Tul vµ ngay Bu«n<br /> P«k trªn suèi Eatul c¸ch thµnh phè Bu«n Mª Thuét (§¾k L¾k) kh«ng xa .<br /> Mét ®iÓm ®¸ng l­u t©m n÷a lµ trªn l­u vùc lò quÐt ®· x¶y ra vµ tÇn suÊt ngµy mét t¨ng;<br /> trªn c¸c vïng s­ên nói, ®åi ®Þa h×nh qu¸ dèc khi gÆp nh÷ng tr©n m­a lín (th­êng do ¶nh<br /> h­ëng cña c¸c c¬n b·o) th× dßng ch¶y tËp trung lín ®· sinh ra sôt ®Êt,lë nói, dong ch¶y bïn ®¸<br /> x¶y ra, kÐo theo c¶ c¸c khèi ®Êt ®¸ liªn kÕt cã ®­êng kÝnh (m­a lín g©y ra bëi 2 c¬n b·o sè 5<br /> vµ sè 6 n¨m 1998 ë §¾k L¾k dßng ch¶y bïn ®¸ kÐo theo c¸c khèi ®Êt ®¸ cã ®­êng kÝnh ®Õn 3<br /> m).<br /> 4.4 Nh÷ng khuyÕn nghÞ ®Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng tµi nguyªn n­íc, ®Êt cña l­u vùc<br />  N©ng cao d©n trÝ: sö dông tiÕt kiÖm n­íc, b¶o vÖ m«i tr­êng n­íc, tÝch cùc trång vµ b¶o vÖ<br /> rõng, nghiªm chØnh chÊp hµnh luËt ph¸p.<br />  TiÕt kiÖm n­íc: t­íi tiÕt kiÖm, chèng dß rØ, gi¶m tæn thÊt n­íc, n©ng cao hiÖu qu¶ khai th¸c<br /> c¸c c«ng tr×nh thuû lîi .<br />  X¸c lËp ng­ìng khai th¸c cho phÐp vÒ n­íc mÆt, n­íc d­íi ®Êt.<br />  CÇn sím ®­a ra c¸c v¨n b¶n d­íi luËt tµi nguyªn ®Ó sím ®­a luËt vµo cuéc sèng .<br />  CÇn sím thµnh lËp c¬ quan qu¶n lý l­u vùc. §Æc biÖt cÇn rµ so¸t l¹i gi÷a c¸c yªu cÇu ph¸t<br /> triÓn kinh tÕ x· héi víi kh¶ n¨ng ®¸p øng nguån n­íc theo tõng giai ®o¹n ®Ó gi¶m bít tæn<br /> thÊt do cung kh«ng ®¸p øng cÇu, v¨n b¶n quy ho¹ch cÇn cã sù phª duyÖt chÝnh thøc.<br />  Trong quy ho¹ch nguån n­íc cÇn xÐt ®Õn nhu cÇu c«ng nghiÖp chÕ biÕn cµ phª, cao su, vµ<br /> c¸c lo¹i c©y cã hiÖu qu¶ kinh tÕ kh¸c trong vïng, ®ång thêi cã biÖn ph¸p xö lý ®Ó t¸i sö<br /> dông nguån n­íc th¶i.<br />  Kh«ng nªn x©y dùng c¸c hå chøa cã dung tÝch qu¸ nhá v× tuæi thä kÐm, võa kh«ng kinh tÕ<br /> võa kh«ng an toµn, mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn h×nh thµnh lò quÐt. V× vËy cÇn tæ chøc ®¸nh<br /> gi¸ kiÓm kª c¸c hå chøa ®Ó n©ng cÊp, cho phÐp tån t¹i hay xo¸ bá.<br />  Sím ®­a c«ng t¸c quy ho¹ch sö dông tµi nguyªn n­íc d­íi ®Êt vµo nÒ nÕp, tr¸nh khai th¸c<br /> manh món thiÕu tæ chøc, ®Æc biÖt cÇn quan t©m c©n ®èi kh¶ n¨ng l­îng n­íc cã thÓ khai<br /> th¸c cña c¸c vïng vµ ®¬n vÞ chøa n­íc.¦u tiªn sö dông n­íc d­íi ®Êt cho môc ®Ých sinh<br /> ho¹t. NhÊt lµ c¸c x· vïng biªn giíi n¬i cßn nhiÒu hËu qu¶ chÊt ®éc ho¸ häc ®Ò nghÞ Nhµ<br /> n­íc hç trî vèn ®Ó nh©n d©n cã ®iÒu kiÖn uèng n­íc giÕng khoan .<br />  CÇn cã chiÕn l­îc sö dông khai th¸c tæng hîp ë th­îng nguån s«ng Sªsan Srep«k trong viÖc<br /> chuyÓn n­íc sang c¸c s«ng ven biÓn miÒn Trung, sang s«ng §ång Nai còng nh­ khai th¸c<br /> liªn hîp gi÷a Sªsan vµ Srep«k sau c¸c bËc thang thuû ®iÖn Yaly, Sªsan 3, Sªsan 4.<br /> 5<br />  ChuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång, vËt nu«i trong vïng kh«ng nh÷ng ph¶i tÝnh ®Õn ®Çu ra trong<br /> ®ã kh©u chÕ biÕn, giao th«ng mµ cßn xÐt xem chóng cã kh¶ n¨ng b¶o vÖ ®Êt chèng xãi<br /> mßn(cµphª) hay cho n­íc vÒ mïa kh« (cao su) hay lµm cho ®Êt bÞ röa tr«i m¹nh ( c©y d©u).<br />  Mäi quy ho¹ch, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña l­u vùc cã thÓ ph¸t triÓn bÒn v÷ng æn<br /> ®Þnh hay kh«ng tr­íc hÕt yÕu tè d©n téc, æn ®Þnh cuéc sèng cÇn ®­îc xem xÐt ®Çy ®ñ vµ<br /> ®­îc ®¶m b¶o tÝnh kh¶ thi. NÕu kh«ng, th× cµng ph¸t triÓn, cµng ®Èy ng­êi d©n téc ®Þa<br /> ph­¬ng lïi xa vµo s©u trong rõng, cµng ph¸ rõng cµng mÊt ®¹o lý, cµng mÊt æn ®Þnh, vµ cßn<br /> tåi tÖ h¬n.<br />  Srep«k lµ n¬i ®Çu nguån s«ng lín nhÊt vµ c¸c con s«ng kh¸c cña vïng ven biÓn Trung vµ<br /> Nam bé, v× thÕ nªn chñ ®éng quy ho¹ch, kÕ ho¹ch khai th¸c sö dông hîp lý nguån n­íc<br /> phôc vô cho ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi bÒn v÷ng l­u vùc h¬n bÊt cø vïng nµo trong c¶ n­íc.<br /> Ng­îc l¹i nÕu quy ho¹ch, kÕ ho¹chph¸t triÓn kh«ng æn ®Þnh, kh«ng hîp lý sÏ cã t¸c ®éng<br /> rÊt lín vÒ l­îng (t¨ng møc ®é cùc ®oan) vµ « nhiÔm vÒ chÊt l­îng n­íc cho vïng h¹ l­u.<br /> 5.KÕt luËn<br /> §Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng tµi nguyªn ®Êt vµ n­íc cÇn ph¶i x©y dùng quy ho¹ch tæng thÓ<br /> sö dông hîp lý nguån tµi nguyªn nµy, nh»m ®¹t tíi c¸c lîi Ých kinh tÕ x· héi vµ gi¶m thiÓu c¸c<br /> t¸c ®éng tiªu cùc tíi m«i tr­êng. Quy ho¹ch qu¶n lý l­u vùc cÇn ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc chiÕn<br /> l­îc vµ chÝnh s¸ch sö dung bÒn v÷ng tµi nguyªn.<br /> Qu¶n lý tæng hîp l­u vùc lµ rÊt cÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ vµ sö dông bÒn v÷ng tµi nguyªn<br /> trªn l­u vùc. §Ó thùc hiÖn cÇn ph¶i thµnh lËp tæ chøc cã tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n qu¶n lý l­u<br /> vùc s«ng.<br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> <br /> [1] §¸nh gi¸ vÒ tµi nguyªn n­íc mÆt th­îng l­u vùc Srªpèk, Srepok Water Resources Action<br /> Plan, Bu«n Mª Thuét - 1993.<br /> [2] B¸o c¸o tæng hîp quy ho¹ch tæng thÓ kinh tÕ x· héi tØnh §¾k L¾k thêi kú 1994-2010, Uû<br /> ban nh©n d©n tØnh §¾k L¾k - 1994.<br /> [3] B¸o c¸o quy ho¹ch thuû lîi phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi T©y Nguyªn thêi kú 1996-<br /> 2010, ViÖn Quy ho¹ch Thuû lîi, Hµ Néi -1996.<br /> [4] Ng« §×nh TuÊn, Tµi nguyªn n­íc T©y Nguyªn vµ vÊn ®Ò khai th¸c sö dông. Héi th¶o trao<br /> ®æi th«ng tin ®a d¹ng sinh häc vïng T©y Nguyªn-Ba V× 29.2-1.3 - 2000.<br /> [5] Ng« §×nh TuÊn, Tµi nguyªn n­íc T©y Nguyªn vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Héi th¶o trao ®æi<br /> th«ng tin ®a d¹ng sinh häc vïng T©y Nguyªn-Ba V× 29.2-1.3 - 2000.<br /> <br /> <br /> SUMMARY<br /> Land and water resources management of srepok basin for sustainable development<br /> Prof. Ngo Dinh Tuan - Hanoi Water Resources University<br /> Dr. Pham Hung - Hanoi Water Resources University<br /> <br /> Integrated land and water resources management is very important problem for many<br /> countries as it becomes necessary and integrated in oder to develop economy and society of<br /> each region, country and world community.<br /> At present people know that land and water are limited resources. If we do not manage<br /> efficiently then land and water resources will be destroyed.<br /> In doer to illustrate land and water resources management in the article we would like to<br /> present and focus on land and water resources management in Srepok basin.<br /> <br /> Ng­êi ph¶n biÖn: GS.TS Bïi HiÕu<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 6<br />