Quan niệm về vũ trụ và nhân sinh trong tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt ở đồng bằng Bắc Bộ

Chia sẻ: La Thăng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

62
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết tìm hiểu về nguồn gốc của tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên và cơ sở hình thành tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt ở đồng bằng Bắc Bộ, đưa ra một số quan niệm về vũ trụ và nhân sinh trong tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt nơi đây. Qua đó có thể khẳng định, tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt có nguồn gốc bản địa, mang đậm bản sắc của cư dân nông nghiệp lúa nước.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Quan niệm về vũ trụ và nhân sinh trong tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt ở đồng bằng Bắc Bộ

Quan niệm về vũ trụ và nhân sinh trong tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt ở đồng bằng Bắc Bộ Ngô Hồng Hạnh Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Đại học Quốc gia Hà Nội Luận văn ThS. Triết học: 60 22 03 09 Người hướng dẫn : PGS.TS. Nguyễn Thanh Bình Năm bảo vệ: 2014 95 tr . Abstract. Từ việc tìm hiểu về nguồn gốc của tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên và cơ sở hình thành tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt ở đồng bằng Bắc Bộ, luận văn đã đưa ra một số quan niệm về vũ trụ và nhân sinh trong tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt nơi đây. Qua đó có thể khẳng định, tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt có nguồn gốc bản địa, mang đậm bản sắc của cư dân nông nghiệp lúa nước. Đồng thời, luận văn đã góp phần phản ánh thế giới quan của người Việt từ thời xưa cho đến ngày nay. Bên cạnh đó, đã đề cập đến hiện trạng tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt trong giai đoạn hiện nay, đồng thời đưa ra một số giải pháp nhằm giữ gìn và phát huy những giá trị tích cực của tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên trong giai đoạn hiện nay. Keywords.Tôn giáo học; Vũ trụ; Nhân sinh; Tín ngưỡng dân gian; Người Việt Content. 1. Lý do chọn đề tài: Đã từ bao đời nay, tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên đã trở thành một phần quan trọng trong cuộc sống của người Việt ở đồng bằng Bắc Bộ cũng như ở nhiều địa phương trên cả nước. Những hoạt động thờ cúng tổ tiên đã góp phần giữ gìn và phát huy những giá trị tốt đẹp của văn hóa dân tộc trong bối cảnh toàn cầu hóa như hiện nay. Tuy nhiên nếu không có một định hướng đúng đắn, người ta có thể rơi vào tình trạng mê tín dị đoan, gây lãng phí thời gian, tiền bạc của nhân dân làm ảnh hưởng đến sự phát triển sản xuất và cản trở sự nghiệp xây dựng nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc. Vì vậy cần phải có những định hướng đúng đắn cho các hoạt động thờ cúng tổ tiên được diễn ra một cách lành mạnh, trên cơ sở tôn trọng tự do tín ngưỡng của nhân dân.
Việc nghiên cứu những quan niệm về vũ trụ và nhân sinh trong tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt ở đồng bằng Bắc Bộ sẽ giúp chúng ta thấy được cơ sở hình thành, tồn tại và xu hướng vận động của loại hình tín ngưỡng này. Đồng thời đây cũng là một trong những chìa khoá để chúng ta tìm về cội nguồn của dân tộc. Từ đó có thể đưa ra những định hướng đúng đắn và phù hợp với nguyện vọng của nhân dân. Mặt khác, như chúng ta đã biết, đồng bằng Bắc Bộ là vùng đất có lịch sử hình thành từ lâu đời của người Việt, đây cũng là nơi khai sinh của các vương triều Đại Việt, đồng thời cũng là nơi bắt đầu của nền văn hóa Đông Sơn hay Thăng Long – Hà Nội…Nền văn hóa, văn minh Việt từ buổi ban đầu đã được khai sinh ở nơi đây. Hiện tại, đồng bằng Bắc Bộ cũng là vùng văn hóa bảo lưu được nhiều giá trị truyền thống hơn cả trên toàn lãnh thổ Việt Nam. Trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, vùng văn hóa này vẫn có những tiềm năng nhất định. Qua đó có thể thấy rằng, nghiên cứu về quan niệm vũ trụ và nhân sinh trong tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt ở đồng bằng Bắc Bộ là một vấn đề cần thiết trong giai đoạn hiện nay. Những quan niệm ấy chính là nền tảng của tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài: Là một tín ngưỡng có ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống văn hóa tinh thần của người Việt Nam, tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên đã được rất nhiều công trình nghiên cứu đề cập đến. Xung quanh vấn đề này, có thể kể đến các công trình như: Việt Nam phong tục của tác giả Phan Kế Bính, Nhà xuất bản thành phố Hồ Chí Minh, 1995; Phong tục thờ cúng trong gia đình Việt Nam của tác giả Toan Ánh, Nhà xuất bản Văn hóa dân tộc, Hà Nội, 1996; Về tôn giáo tín ngưỡng Việt Nam hiện nay do tác giả Đặng Nghiêm Vạn chủ biên, Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội, 1996; Những khía cạnh triết học trong tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt ở đồng bằng Bắc Bộ hiện nay của tác giả Trần Đăng Sinh, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2010; Tín ngưỡng và Văn hóa Tín ngưỡng ở Việt Nam do tác giả Ngô Đức Thịnh chủ biên, Nhà xuất bản Khoa học xã hội – 2001; Cơ sở văn hóa Việt Nam của Trần Ngọc Thêm, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội 1977; Tín ngưỡng làng xã của Vũ Ngọc Khánh, Nhà xuất bản Văn hóa dân tộc, Hà Nội, 1999; Thờ cúng tổ tiên và lễ tang, ma chay giỗ chạp, nên hiểu như thế nào của Mai Thanh Hải, Nxb. Văn hóa Thông tin, Hà Nội, 2005… Ngoài ra, còn nhiều bài viết trên các tạp chí cũng đã đề cập dưới nhiều góc độ khác nhau về tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt Nam như tạp chí Cộng sản, tạp chí Triết học, tạp chí Tôn giáo… Ngoài ra trên các báo như báo Điện tử Đảng
Cộng sản Việt Nam, báo Lao động, báo Pháp luật, báo An ninh Thủ đô cũng đã đăng một số bài viết về tín ngưỡng truyền thống này. Đặc biệt, đã có công trình của tác giả nước ngoài nghiên cứu về vấn đề này, điển hình là cuốn Về văn hoá và tín ngưỡng truyền thống người Việt của tác giả Cadiere, Nxb Văn hoá Thông tin, Hà Nội, 1997, đây cũng là một tư liệu có nhiều giá trị tham khảo. Hay cuốn Các hình thức tôn giáo sơ khai và sự phát triển của chúng của X.A. Tôcarev, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Hà Nội, 1994 cũng đề cập tới tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu trên đây đã tiếp cận tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên dưới nhiều góc độ khác nhau như triết học, tôn giáo học, văn hóa học, xã hội học…. Trong đó có tác giả nhìn nhận tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên như một tập tục văn hóa và truyền thống đạo đức; Có tác giả nhìn nhận tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên với tư cách là một loại hình tín ngưỡng, tôn giáo; Có tác giả lại xem tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên như là sự kết hợp giữa yếu tố tín ngưỡng và cũng là một tập tục văn hóa, truyền thống đạo đức. Trên cơ sở tiếp thu những thành quả nghiên cứu của các tác giả đi trước, nội dung của luận văn tập trung đi vào tìm hiểu quan niệm về vũ trụ và nhân sinh trong tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt ở đồng bằng Bắc Bộ - một địa bàn mang tính điển hình của văn hóa truyền thống Việt Nam. 3.Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 3.1 Mục đích: Trên cơ sở nghiên cứu về tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt, luận văn phân tích và làm sáng tỏ quan niệm về vũ trụ và nhân sinh trong tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt ở đồng bằng Bắc Bộ. Từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm giữ gìn và phát huy những giá trị tích cực của tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên. 3.2 Nhiệm vụ: Để thực hiện mục đích trên, luận văn cần thực hiện các nhiệm vụ sau: Một là, trình bày một số khái niệm cơ bản và cơ sở cho việc hình thành tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt ở đồng bằng Bắc Bộ. Hai là, trình bày quan niệm về vũ trụ và nhân sinh trong tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt ở đồng bằng Bắc Bộ. Ba là, đưa ra một số đề xuất nhằm phát huy những giá trị của hoạt động thờ cúng tổ tiên trong nhân dân.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tượng: Trong luận văn này, tác giả tập trung nghiên cứu về tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt. Cụ thể, ở đây tác giả đi sâu vào tìm hiểu quan niệm về vũ trụ và nhân sinh trong tín ngưỡng này. 4.2 Phạm vi nghiên cứu: Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên hiện diện ở nhiều nơi và trong nhiều tộc người khác nhau ở nước ta. Tuy nhiên, luận văn chỉ tập trung vào nghiên cứu quan niệm về vũ trụ và nhân sinh trong tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt. Và địa bàn giới hạn là ở khu vực đồng bằng Bắc Bộ. của người Việt, đồng bằng Bắc Bộ sẽ là khu vực điển hình để chúng ta nghiên cứu. 5. Cơ sở lí luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lí luận Luận văn được viết dựa trên nền tảng phương luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử ,cùng với đó là các quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng cộng sản Việt Nam về tín ngưỡng, tôn giáo. Ngoài ra, luận văn còn kế thừa những kết quả nghiên cứu của các tác giả đi trước để làm tư liệu. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Để hoàn thành luận văn, tác giả đã sử dụng một số phương pháp như: - Phương pháp phân tích tài liệu - Phương pháp quan sát - Phương pháp thống kê - Phương pháp logic kết hợp lịch sử - Phương pháp quy nạp, diễn dịch… 6. Đóng góp mới về khoa học của luận văn Một là, luận văn đã cố gắng làm sáng tỏ hơn hai khái niệm “vũ trụ” và “nhân sinh” từ góc độ triết học. Đồng thời từ cái nhìn của triết học và tôn giáo học, làm rõ quan niệm về vũ trụ và nhân sinh thể hiện trong tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt ở đồng bằng Bắc Bộ.
Hai là, từ sự tồn tại của tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt, luận văn đã đề xuất một số giải pháp nhằm phát huy hơn nữa những giá trị tốt đẹp của tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên. 7. Ý nghĩa lí luận và thực tiễn của luận văn Trước hết, từ việc trình bày quan niệm về vũ trụ và nhân sinh trong tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt ở đồng bằng Bắc Bộ, luận văn đã có một số luận cứ khoa học học cho việc xác định những giải pháp chủ yếu nhằm phát huy những giá trị tích cực, hạn chế những điều chưa hợp lí còn tồn đọng trong tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt. Hai là, luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho việc tìm hiểu về tôn giáo, tín ngưỡng ở Việt Nam, đặc biệt là về tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt. 8. Kết cấu của luận văn: Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn có 2 chương, 5 tiết. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1) Đào Duy Anh (1957),Việt Nam văn hóa sử cương, Nxb Thuận Hóa, Huế. 2) Toan Ánh (1996), Phong tục thờ cúng trong gia đình Việt Nam, Nxb. Văn hóa dân tộc, Hà Nội. 3) Toan Ánh (1992), Tìm hiểu phong tục Việt Nam nếp cũ - tết lễ - hội hè, Nxb. Thanh niên, Hà Nội. 4) Nguyễn Thị Bảy (1997), Văn hóa Phật giáo và lối sống của người Việt ở Hà Nội và châu thổ Bắc Bộ, Nxb. Văn hóa thông tin, Hà Nội. 5) Phan Kế Bính (1995), Việt Nam phong tục, Nxb thành phố Hồ Chí Minh. 6) Ban tư tưởng - văn hoá Trung ương (2002), Vấn đề về tôn giáo và chính sách tôn giáo của Đảng Cộng Sản Việt Nam, Nxb.Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 7) Cadière (1997), Về văn hoá và tín ngưỡng truyền thống người Việt, Nxb Văn hoá Thông tin, Hà Nội. 8) Đoàn Trung Còn (1950), Luận ngữ , Nxb Trí Đức Tòng Thơ, Sài Gòn. 9) Doãn Chính (chủ biên) (2002), Đại cương triết học Trung Quốc, Nxb.
Thanh niên, Hà Nội. 10) Nguyễn Chính (1998), Đảng viên với tín ngưỡng tôn giáo, Tạp chí Cộng sản, Hà Nội, tr.38. 11) Nguyễn Trọng Chuẩn (2000), Xây dựng con người Việt Nam trong giai đoạn cách mạng mới, Văn hoá Việt Nam, xã hội và con người, Nxb. Khoa học Xã hội, Hà Nội. 12) C.Mác và Ph.Ăngghen (1995), Toàn tập, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, t.3. 13) C.Mác và Ph. Ăngghen (1995), Toàn tập, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội. t.20. 14) Lê Dân (1994), Thờ cúng tổ tiên, một số nét đậm trong tâm linh người Việt, Nxb Lao Động, Hà Nội. 15) Phan Đại Doãn (Chủ biên) (1999), Một số vấn đề Nho giáo Việt Nam, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 16) Phan Đại Doãn (1992), Làng Việt Nam một số vấn đề kinh tế xã hội. Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội . 17) Mai Văn Hải, Phan Đại Doãn (2000), Quan hệ dòng họ ở châu thổ sông Hồng, Nxb. Khoa học Xã Hội, Hà Nội. 18) Nguyễn Hồng Dương (2001), Nghi lễ và lối sống Công giáo trong văn hoá Việt Nam, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội. 19) Nguyễn Hồng Dương (2004), Tôn giáo trong mối quan hệ văn hoá và phát triển văn hoá ở Việt Nam, Nxb.Khoa học xã hội, Hà Nội 20) Nguyễn Hồng Dương (1993), Hội nhập văn hóa truyền thống Việt Nam trong lịch sử, Tạp chí Nghiên cứu Đông Nam Á, Số 1. 21) Nguyễn Đăng Duy (1996), Văn hóa tâm linh, Nxb. Hà Nội. 22) Đảng Cộng sản Việt Nam (1991), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII. Nxb Sự thật, Hà Nội. 23) Đảng Cộng sản Việt Nam (1996), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 24) Đảng cộng sản Việt Nam (1998), Văn kiện Hội nghị lần thứ năm Ban
chấp hành Trung ương khóa VIII, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 25) Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành trung ương khóa IX, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 26) Đảng Cộng sản Việt Nam (2011), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 27) Kim Định (1967), Chữ thời, Nxb Thanh bình, Sài Gòn. 28) Phạm Văn Đồng (1994), Văn hóa và đổi mới, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 29) Phan Huy Lê và Vũ Minh Giang (chủ biên - 1994), Các giá trị truyền thống và con người Việt Nam hiện nay, tập 1, Nxb. Hà Nội. 30) Phan Huy Lê và Vũ Minh Giang (chủ biên - 1994), Các giá trị truyền thống và con người Việt Nam hiện nay, tập 2, Nxb. Hà Nội. 31) Trần Văn Giàu (1980), Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam, Nxb.Khoa học xã hội, Hà Nội. 32) Hoàng Quốc Hải ( 2001), Văn hóa phong tục, Nxb Văn Hóa Thông Tin, Hà Nội. 33) Mai Thanh Hải (2005), Thờ cúng tổ tiên và lễ tang, ma chay giỗ chạp, nên hiểu như thế nào, Nxb. Văn hóa Thông tin, Hà Nội. 34) Vân Hạnh (sưu tầm, biên soạn) (2009), Văn hóa dòng họ, Nxb. Trí Đức, Hà Nội. 35) Nguyễn Duy Hinh (2004), Văn minh Lạc Việt, Nxb. Văn hóa Thông tin, Hà Nội. 36) Diệp Đình Hoa (2000), Người Việt ở đồng bằng Bắc Bộ. Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội. 37) Lê Như Hoa (chủ biên) (2001), Tín ngưỡng Việt Nam, Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội. 38) Đỗ Quang Hưng (1997), Tôn giáo và khoan dung: trường hợp Việt Nam, Tạp chí Triết học, số 5, Hà Nội. 39) Đỗ Quang Hưng, Đời sống tôn giáo tín ngưỡng Thăng Long – Hà Nội, Nxb Hà Nội, 2010.
40) Hoàng Thiệu Khang (1997), “ Triết lý về sự thờ phụng ”, Tạp chí Xưa và Nay, Xuân Đinh Sửu, Hà Nội. 41) Phan Khanh ( 1995), Cuộc sống hiện đại và văn hóa cội nguồn,Nxb. Văn hóa Thông tin, Hà Nội. 42) Vũ Ngọc Khánh (1994), Tín ngưỡng làng xã, Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội. 43) Vũ Khiêu (chủ biên) (1995), Nho giáo và gia đình, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội. 44) Vũ Tự Lập (chủ biên, 1991), Văn hoá và cư dân vùng đồng bằng sông Hồng, Nxb.Khoa học xã hội, Hà Nội. 45) Thu Linh – Đặng Văn Lung (1984), Lễ hội truyền thống và hiện đại, Nxb. Văn hóa, Hà Nội. 46) Lê Văn Lợi (1999), Sự tác động qua lại giữa văn hoá và tôn giáo, Nxb.Đại học Quốc gia, Hà Nội 47) Nguyễn Đức Lữ (2008), Đôi điều suy nghĩ về quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lê nin về tôn giáo trước sự phát triển của thời đại ngày nay, Tạp chí Nghiên cứu Tôn giáo, số 10. 48) Lewis M.Hopfe, Mark R. Woodward (2011), Các tôn giáo trên thế giới, Nxb. Thời đại, Hà Nội. 49) Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập, Nxb.Chính trị Quốc gia, Hà Nội, t.12. 50) Phan Ngọc (2004), Bản sắc văn hóa Việt Nam, Nxb Văn Hóa Thông Tin, Hà Nội. 51) Nghị định của chính phủ, Về kiện toàn tổ chức bộ máy làm công tác tôn giáo thuộc ủy ban nhân dân các cấp, Số: 22/2004/NĐ-CP 52) Pháp lệnh số 21/2004/PL-UBTVQH11 ngày 18 tháng 6 năm 2004 Về tín ngưỡng, tôn giáo 53) Pháp lệnh tín ngưỡng, tôn giáo và Nghị định hướng dẫn thi hành (2006), Nxb.Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 54) Nguyễn Quốc Phẩm (1998), Góp phần bàn về tín ngưỡng dân gian và mê tín dị đoan, Tạp chí văn hóa nghệ thuật, số 11, Hà Nội
55) Huỳnh Ngọc Tràng, Nguyễn Đại Phúc (2003), Đặc khảo về tín ngưỡng thờ gia thần, Nxb. Văn hóa Văn nghệ. 56) Lê Xuân Quang (1996), Thờ thần ở Việt Nam, Nxb. Hải Phòng 57) Vũ Quỳnh (1992), Lĩnh Nam chích quái, Nxb. Khoa học Xã hội, Hà Nội. 58) Nguyễn Quốc Tuấn, Nguyễn Ngọc Quỳnh (2007), Mấy vấn đề tín ngưỡng, tôn giáo khu vực đồng bằng sông Hồng hiện nay, Tạp chí nghiên cứu tôn giáo số 3. 59) Trần Đăng Sinh (2010), Những khía cạnh triết học trong tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt ở đồng bằng Bắc Bộ hiện nay, Nxb.Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 60) Trần Đăng Sinh (2009), “Sự hình thành và tồn tại của đạo Hiếu trong gia đình truyền thống ở Việt Nam” , Tạp chí Giáo dục, số 214. 61) Nguyễn Minh San (1999), Tiếp cận tín ngưỡng dân dã Việt Nam, Nxb Văn hoá dân tộc, Hà Nội. 62) Bùi Ngọc Sơn (2005),Việt Nam tinh hoa đạo đức ,Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội. 63) Tôcarev (1994), Các hình thức tôn giáo sơ khai và sự phát triển của chúng, Nxb. Chính trị Quốc Gia, Hà Nội. 64) Nguyễn Quốc Tuấn (1999), Về mối quan hệ giữa văn hoá dân tộc và tôn giáo ngoại sinh, Tạp chí Nghiên cứu tôn giáo, Số 1. 65) Lão Tử, Đạo đức kinh (bản dịch) (2003), Nxb Trẻ, Hà Nội. 66) Trần Quốc Vượng, Lê Văn Hảo, Dương Tất Từ (1976), Mùa xuân và phong tục Việt Nam, Nxb. Văn hóa, Hà Nội. 67) Tạp chí Khoa học (2004), Đại học Quốc gia Hà nội, Chuyên san Kinh tế - Luật, số 4. 68) Hồ Bá Thâm(2007), Đạo và đời với truyền thống nhân văn Việt Nam, Tạp chí Nghiên cứu Tôn giáo, Số 10. 69) Trần Ngọc Thêm (1998), Cơ sở văn hóa Việt Nam, Nxb Giáo dục, TP.Hồ Chí Minh. 70) Trương Thìn (2002), Nghi lễ thờ cúng tổ tiên đền, chùa, miếu, phủ, N.xb
Hà Nội. 71) Ngô Đức Thịnh (chủ biên),(2001), Tín ngưỡng và văn hóa tín ngưỡng ở Việt Nam, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội. 72) Nguyễn Hữu Thông (2001), Tín ngưỡng thờ Mẫu ở Miền Trung Việt Nam, Nxb Thuận Hóa, Huế. 73) Nguyễn Tài Thư (chủ biên, 1997), Ảnh hưởng của các hệ tư tưởng và tôn giáo đối với con người Việt Nam hiện nay, Nxb.Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 74) Nguyễn Tài Thư (chủ biên - 1993), Lịch sử tư tưởng Việt Nam, Nxb.Khoa học Xã hội, Hà Nội. 75) Nguyễn Tài Thư (1994), Phật giáo với sự hình thành nhân cách con người Việt Nam hiện nay, Tạp chí Triết học, số 2. 76) Đặng Nghiêm Vạn (chủ biên) ( 1996), Về tôn giáo tín ngưỡng Việt Nam hiện nay, Nxb. Khoa học Xã hội, Hà Nội. 77) Đặng Nghiêm Vạn (2001), Lý luận về tôn giáo và tình hình tôn giáo ở Việt Nam, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 78) Nguyễn Hữu Vui( chủ biên) ( 2007), Lịch sử triết học, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 79) Viện Đông Nam A (1995), Việt Nam-Đông Nam á-Quan hệ lịch sử văn hoá, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 80) Viện nghiên cứu Tôn giáo và tín ngưỡng (2007), Lý luận về tôn giáo và chính sách tôn giáo ở Việt Nam , Nxb Tôn giáo, Hà Nội 81) Viện nghiên cứu tôn giáo (1991), Về tôn giáo, Nxb. Khoa học Xã hội, Hà Nội. 82) Viện sử học (1991), Quốc triều hình luật,Nxb. Pháp lý, Hà Nội. 83) Nguyễn Thanh Xuân (2005), Trở lại những quan điểm đổi mới về công tác tôn giáo của Nghị quyết 24, tạp chí Công tác Tôn giáo, số 2. 84) Nguyễn Bình Yên (2002), Ảnh hưởng của tư tưởng Phong kiến đối với con người Việt Nam hiện nay, Nxb. Khoa học Xã hội, Hà Nội. 85) Insun Yu, Luật và xã hội Việt Nam thế kỉ XVII - XVIII, Nxb. Khoa học xã hội, 1994.
Các trang web: 86) .www.btgcp.gov.vn 87) .www.baomoi.com/Tuc-dot-vang-ma--nhin-o-goc-do- KTXH/144/11731378.epi 88) www.dangcongsan.vn 89) www.hophamvietnam.org www.petrotimes.vn/news/vn/hoc-gia-an-chi-giai-dap/vu-tru-va-the-gioi.html