PH N I - ĐT V N Đ
1. Lý do ch n đ tài
Trong công cu c đi m i toàn di n ngành giáo d c, đi m i ph ng pháp d y h c có ươ
ý nghĩa quy t đnh c n đc tri n khai s m các môn h c và c p h c. Các ph ng pháp d yế ượ ươ
h c hi n đi đu có m c tiêu trung tâm là ng i h c, phát huy năng l c nh n th c, đc l p, ườ
sáng t o, phát hi n và gi i quy t v n đ c a ng i h c. Nh trong m c tiêu chi n l c phát ế ườ ư ế ượ
tri n giáo d c 2011-2020 theo quy t đnh s 711/QĐ-TTg ngày 13/6/2012 đã nêu, n n giáo d c ế
c a n c ta c n có nh ng đi m i sâu r ng, toàn di n m i thành t c a quá trình d y h c ướ
h ng đn s hình thành, phát tri n năng l c và kh năng h c t p su t đi cho h c sinh.ướ ế
Năng l c t h c (NLTH) là m t trong nh ng năng l c c t lõi, quan tr ng b c nh t c n hình
thành t s m cho m i cá nhân, nh t là trong đ tu i h c sinh (HS), góp ph n giúp các em hình
thành và rèn luy n kh năng t nghiên c u và t h c su t đi.
Đnh h ng c b n c a vi c đi m i giáo d c là chuy n t n n giáo d c hàn lâm, xa ướ ơ
r i th c ti n sang m t n n giáo d c chú tr ng hình thành năng l c hành đng, phát huy tính
ch đng sáng t o c a h c sinh. Đó cũng là xu h ng qu c t trong c i cách ph ng pháp ướ ế ươ
giáo d c và phù h p v i m c tiêu c a ch ng trình giáo d c ph thông m i năm 2018 là góp ươ
ph n hình thành và phát tri n h c sinh các ph m ch t ch y u, năng l c (NL) chung c t lõi ế
và NL chuyên môn. M t trong nh ng ph ng pháp đáp ng các yêu c u trên là d y h c khám ươ
phá. D y h c khám phá (DHKP) là ph ng pháp nh m phát huy năng l c gi i quy t v n đ ươ ế
và t h c thông qua ho t đng nhóm. D y h c khám phá giúp h c sinh phát huy n i l c, t ư
duy tích c c, ch đng và sáng t o.
Trong ch ng trình sinh h cươ 11, t p trung nghiên c u các đ c tr ng c b n ư ơ c a th ế
gi i s ng trên c th ơ th c v t và đng v t . Đây là nh ng ki n th c th c ti n g n li n v i ế
đi s ng hàng ngày d t o h ng thú h c t p, tìm tòi khám phá cho các em. Song th c t d y ế
h c cho th y trình đ ti p c n và kh năng khám phá ki n th c c a HS còn h n ch , kh ế ế ế
năng t h c c a HS ch a t t, cách h c đa s HS còn th đng và ph thu c vào bài d y ư
trên l p c a GV. Đa s GV ch a có ph ng pháp h p lý, truy n th tri th c m t chi u v n là ư ươ
ph ng pháp d y h c ch đo c a nhi u giáo viên. Vi c d y h c h ng t i phát tri n cácươ ướ
năng l c c a ng i h c còn ít đc chú tr ng, đc ườ ượ bi t đi v i năng l c t ch và t h c.
Vì v y, b n thân tôi luôn ý th c đc vi c đi m i PPDH nh m phát huy năng l c t ượ
h c, t nghiên c u, năng l c tìm tòi, khám phá h c sinh là r t c n thi t. T nh ng lý do ế
trên, chúng tôi đã th c hi n đ tài: V n d ng d y h c khám phá trong d y h c ch đ
“Tu n hoàn máu”- Sinh h c 11 - nh m phát huy năng l c t h c cho h c sinh”
2. M c đích nghiên c u
- Đ tài nghiên c u, thi t k và s d ng ph ng pháp DHKP vào d y h c ế ế ươ
ch đ Tu n hoàn máu” sinh h c 11 nh m phát huy năng l c t h c cho HS.
- Ngoài ra thông qua đ tài giúp b n thân và các đng nghi p b i d ng thêm ki n ưỡ ế
th c đ đi m i PPDH theo công ngh giáo d c hi n đi.
1
3. Nhi m v nghiên c u
- Nghiên c u c s lý lu n và th c ti n c a đ tài. ơ
- Đi u tra th c tr ng DHKP trong d y h c sinh h c t i đa bàn công tác.
- Quy trình v n d ng và thi t k các ho t đng h c t p v n d ng DHKP ế ế
theo quy trình 5E trong ph n “Tu n hoàn máu”- Sinh h c 11.
- Xây d ng ch đ Tu n hoàn máu - Sinh h c 11 theo h ng v n d ng ướ
DHKP theo quy trình 5E.
- Ti n hành th c nghi m s ph m đ xem xét kh năng ng d ng c a đ tài trongế ư
vi c nâng cao hi u qu d y h c ch đ Tu n hoàn máu” - Sinh h c 11.
4. Đi t ng và ph m vi nghiên c u ượ
4.1. Đi t ng nghiên c u ượ
S d ng DHKP vào d y h c ch đ Tu n hoàn máu”- Sinh h c 11 c b n ơ .
4.2. Ph m vi nghiêm c u
- Đ tài nghiên c u, kh o sát vi c s d ng ph ng pháp DHKP c a các GV Sinh h c ươ
và HS kh i 11 trong các tr ng THPT trên đa bàn công tác ườ .
- Th i gian nghiên c u: Áp d ng cho h c sinh kh i 11 t i đn v công tác năm h c ơ
2019 -2020 và 2020-2021.
5. Ph ng pháp nghiên c uươ
Đ th c hi n đ tài tôi đã s d ng các ph ng pháp sau: Ph ng pháp ươ ươ
nghiên c u tài li u; Ph ng pháp đi u tra; Ph ng pháp chuyên gia; Ph ng ươ ươ ươ
pháp quan sát; Ph ng pháp nghiên c u quan sát các s n ph m ho t đng c a ươ
h c sinh; Ph ng pháp phân tích t ng h p; Ph ng pháp thông kê. ươ ươ
6. Nh ng đóng góp c a đ tài
- B sung và làm sáng t đc c s lí lu n và th c ti n v DHKP và ượ ơ
HĐHT theo h ng phát huy năng l c t h c cho HS.ướ
- Đánh giá đc th c tr ng năng l c t h c c a HS và th c tr ng v nượ
d ng DHKP c a GV trong môn sinh h c 11 các tr ng THPT trên đa bàn công ườ
tác.
- Thi t k các d ng ho t đng h c t p theo h ng d y h c khám pháế ế ướ
trong ch đ Tu n hoàn máu” - Sinh h c 11 c b n. ơ
- Thông qua đ tài này tôi mu n đóng góp thêm v i đng nghi p v đi
m i PPDH nh m phát huy các năng l c t h c, tìm tòi, khám phá cho h c sinh.
PH N II - N I DUNG
Ch ng 1ươ - C s lý lu n và th c ti n c a đ tàiơ
1.1. T ng quan v n đ nghiên c u
2
1.1.1. Trên th gi iế
Trên th gi i quan ni m v d y h c t phát hi n tri th c đã có t r t lâu.ế
Th k XII, A.Kômenski đã vi t: “Giáo d c có m c đích đánh th c năng l cế ế
phán đoán, phát tri n nhân cách… Hãy tìm ra ph ư ng pháp cho phép GV d y ítơ
h n, HS h c nhi u h n”.ơ ơ J.J.Rousseau (th k XVIII) là m t nhà c i cách giáoế
d c ng i Pháp, ông cho r ng: Đi v i ph ườ ng pháp d y h c ph i tìm hi uươ
đa tr và tôn tr ng kh năng t nh n th c c a nó. Tr em ph i t khám phá ra
ki n th c và đc khêu g i tính tò mò t nhiên”.ế ượ
Năm 1903, lí thuy t ho t đng c a A.N Leonchev - nhà tâm lý h c ng iế ườ
Nga, ra đi đt n n móng cho quan ni m d y h c b ng các ho t đng khám
phá. Lí thuy t ho t đng đc v n d ng đ gi i quy t ch y u vi c thi t kế ượ ế ế ế ế
và t ch c các ho t đng h c t p cho ng i h c. ườ Lí thuy t ki n t o nh n th cế ế
c a J. Paget (1896-1980) cho r ng: H c t p là quá trình cá nhân t hình thành tri
th c cho mình, đó là quá trình cá nhân t ch c các ho t đng tìm tòi, khám phá
th gi i bên ngoài và c u t o l i chúng d i d ng s đ nh n th c.ế ướ ơ B. Skinner
(1904-1990) trong hai tác ph m chính c a mình: “Hành vi c a sinh v t” (1938) và
“Công ngh d y h c” (1968) đã cho r ng: H c là quá trình t đi u ch nh hành vi
đ d n t i hành vi mong mu n, d y là t o thu n l i cho h c. Nh v y, h c theo ư
Skinner là quá trình t khám phá.
Nh v y, lí thuy t DHKP đã đc v n d ng vào quá trình d y h c cácư ế ượ
n c trên th gi i t r t s m, b t đu t nh ng năm 1920 và phát tri n r m rướ ế
nh ng năm 70 c a th k này. Nh ng công trình nghiên c u g n đây đu cho ế
r ng: “Trong b i c nh c a s gia tăng nhanh l ng ki n th c, c n có ki u d yượ ế
h c chú tr ng đn vi c d y cách h c h n là vi c d y cái gì. Khi đó, ng i h c ế ơ ườ
s thu đc k t qu t t h n là nh l i, nh c l i các s ki n. Mu n hình thành ượ ế ơ
k năng này, c n s d ng nh ng ph ng pháp d y h c cho phép ng i h c suy ươ ườ
nghĩ m t cách đc l p, tìm tòi d a vào nh ng phán đoán có lý. M t trong nh ng
ph ng pháp đó là d y h c khám phá.ươ
1.1.2. Vi t Nam
n c ta, v n đ phát huy tính tích c c ch đng sáng t o c a HS đã đc quan tâm ướ ượ
t nh ng th p niên 70-80 c a th k XX, đc bi t trong th i gian g n đây, khi Đng và nhà ế
n c th y đc t m quan tr ng c a đi m i ph ng pháp d y h c. Các ph ng pháp d y ướ ượ ươ ươ
h c tích c c đc nghiên c u, áp d ng nhi u trong đó ph ng pháp DHKP là m t h ng d y ượ ươ ướ
h c thu hút đc nhi u s quan tâm c a các nhà giáo d c. Có nhi u tác gi nghiên c u v ượ
ph ng pháp d y h c này nh : Tác gi Lê Trung Tín- Tr ng THPT chuyên Nguy n Hu , ươ ư ườ
Hà N i có đ tài: V n d ng ph ng pháp d y h c khám phá trong d y các bài toán bi n hình ươ ế ;
tác gi T Th Thu Th o - Đi h c Qu c gia Hà N i có bài: S d ng DHKP phát tri n năng
l c t duy cho h c sinh trong d y h c ch ng “S đi n li”- hóa h c 11. ư ươ Trong s đó n i b t
là nh ng bài vi t c a tác gi Tr n Bá Hoành trên các báo, t p chí chuyên ngành nh : ế ư H c
b ng các ho t đng khám phá ... Nh ng bài vi t này đã đc tác gi t p h p l i trong cu n ế ượ
sách: Đi m i ph ng pháp d y h c, ch ng trình và sách giáo khoa ươ ươ , NXB Đi h c s ph m, ư
3
năm 2006. Trong các bài vi t đó, tác gi nêu b t b n ch t c a DHKP, ph ng pháp t ch c ế ươ
các ho t đng khám phá, u nh c đi m và nh ng đi u ki n áp d ng ph ng pháp d y h c ư ượ ươ
b ng các ho t đng khám phá . Năm 2014, tác gi Nguy n Th Duyên - Tr ng Đi h c s ườ ư
ph m Hà N i, v i đ tài “V n d ng d y h c khám phá d y h c ph n Sinh h c t bào - sinh ế
h c 10”. Năm 2020, tác gi Ninh Th B ch Di p- Tr ng Đi h c Tân ườ Trào, đăng trên t p chí
giáo d c tháng 5/2020, v i đ tài “Phát tri n năng l c tìm tòi, khám phá cho h c sinh thông
qua d y h c khám phá theo mô hình 5E trong d y ch ng “Sinh s n”- sinh h c 11” ươ đã cho
th y hi u qu c a vi c thi t k các ho t đng nói chung, ho t đng khám phá nói riêng trong ế ế
d y h c Sinh h c.
Nh v y, vi c nghiên c u và s d ng ho t đng khám phá trong d y h c đã đc chúư ượ
ý t r t s m, nh ng thi t k ho t đng khám phá các b môn nói chung, môn Sinh h c nói ư ế ế
riêng còn nhi u h n ch . Vì v y, vi c v n DHKP vào d y h c sinh h c đ nâng cao ch t ế
l ng h c sinh h c c a h c sinh là h t s c c n thi t.ượ ế ế
1.2 . C s lý lu nơ
1.2.1. D y h c khám phá
1.2.1.1. Khái ni m d y h c khám phá
D y h c khám phá là GV t ch c cho HS h c theo nhóm đ tìm tòi phát hi n, khám
phá ra các tri th c mi, cách th c hành đng m i nh m phát huy năng l c gi i quy t v n đ ế
và t h c cho HS. Qua đó, HS có kĩ năng và thái đ h c t p tích c c. Trong đó, ng i h c ườ
đóng vai trò là ng i phát hi n còn ng i d y đóng vai trò là chuyên gia t ch c.ườ ườ
1.2.1.2. B n ch t c a d y h c khám phá
Trong d y h c khám phá đòi h i GV gia công r t nhi u đ ch đo các ho t đng
nh n th c c a HS. Ho t đng c a GV bao g m : đnh h ng phát tri n t duy cho HS, l a ướ ư
ch n n i dung c a v n đ và đm b o tính v a s c v i HS; t ch c HS trao đi theo nhóm
trên l p; các ph ng ti n tr c quan h tr c n thi t… Ho t đng ch đo c a GV nh th ươ ế ư ế
nào đ cho m i thành viên trong các nhóm đu trao đi, tranh lu n tích c c. Ðó là vi c làm
không d ràng, đòi h i ng i GV đu t công phu vào n i dung bài gi ng. ườ ư
Trong d y h c khám phá, HS ti p thu các tri th c khoa h c thông qua con đng nh n ế ườ
th c: t tri th c c a b n thân thông qua ho t đng h p tác v i b n đã hình thành tri th c có
tính ch t xã h i c a c ng đng l p h c; GV k t lu n v cu c đi tho i, đa ra n i dung c a ế ư
v n đ, làm c s cho HS t ki m tra, t đi u ch nh tri th c c a b n thân ti p c n v i tri ơ ế
th c khoa h c c a nhân lo i. H c sinh có kh năng t đi u ch nh nh n th c góp ph n tăng
c ng tính m m d o trong t duy và năng l c t h c. Đó chính là nhân t quy t đnh s phát ườ ư ế
tri n b n thân ng i h c. ườ
1.2.1.3. u đi m và nh c đi m c a d y h c khám pháƯ ượ
* u đi m:Ư
- Phát huy đc n i l c c a HS, t duy tích c c đc l p sáng t oượ ư trong h c t p.
4
- Gi i quy t thành công các v n đ là đng c trí tu kích thích tr c ti p lòng ham mê ế ơ ế
h c t p c a HS. Ðó chính là đng l c c a quá trình d y h c.
- H p tác v i b n trong quá trình h c t p, t đánh giá, t đi u ch nh v n tri th c c a
b n thân là c s hình thành ph ng pháp t h c. Ðó chính là đng l c thúc đy s phát tri n ơ ươ
b n v ng c a m i cá nhân trong cu c s ng.
- Gi i quy t các v n đ nh v a s c c a h c sinh đc t ch c th ng xuyên trong ế ượ ườ
quá trình h c t p, là ph ng th c đ h c sinh ti p c n v i ki u d y h c hình thành và gi i ươ ế
quy t các v n đ có n i dung khái quát r ng h n.ế ơ
- Ði tho i trò -trò, trò- th y đã t o ra b u không khí h c t p sôi n i, tích c c và góp
ph n hình thành m i quan h giao ti p trong c ng đng xã h i. ế
* Nh c đi m:ượ
- HS th c hi n các ho t đng khám phá đòi h i nhi u th i gian nên d phá v k ế
ho ch c a ti t h c. ế
- HS y u d chán n n vì ph i d a vào HS khá, gi i do đó n u không có các câu h i ế ế
phân lo i đi t ng h c sinh thì ph ng pháp này không đem l i hi u qu t i đa. ượ ươ
1.2.1.4. Đc tr ng c a d y h c khám phá ư
- DHKP là m t h ng ti p c n m i c a d y h c gi i quy t v n đ v i nh ng đc ướ ế ế
tr ng n i b t nh sau:ư ư
+ DHKP là gi i quy t các v n đ h c t p nh và ho t đng tích c c h p tác theo ế
nhóm, l p đ gi i quy t v n đ. ế
+ DHKP có nhi u kh năng v n d ng vào n i dung c a các bài. D y h c gi i quy t ế
v n đ ch áp d ng vào m t s bài có n i dung là m t v n đ l n, có liên quan logic v i n i
dung ki n th c cũ.ế
+ DHKP hình thành năng l c gi i quy t v n đ và t h c cho HS, ch a hoàn ch nh ế ư
kh năng t duy logic trong nghiên c u khoa h c nh trong c u trúc d y h c gi i quy t v n ư ư ế
đ.
+ T ch c DHKP th ng xuyên trong quá trình d y h c là ti n đ thu n l i cho vi c ườ
v n d ng d y h c gi i quy t v n đ. ế
+DHKP có th đc s d ng l ng ghép trong khâu gi i quy t v n đ c a ki u d y ượ ế
h c gi i quy t v n đ. ế
1.2.1.5. Các hình th c c a d y h c khám phá
Các d ng c a ho t đng khám phá trong h c t p có th là:
- Tr l i câu h i.
- Đi n t , đi n b ng, hoàn thành phi u h c tâp, ... ế
- L p b ng, bi u, đ th , s đ. ơ
5