1
MỤC LỤC
Nội dung
Trang
I. MỞ ĐẦU
2
1. Lý do chọn đề tài
2
2. Mục đích nghiên cứu
3
3. Đối tượng nghiên cứu
3
4. Phương pháp nghiên cứu
3
II. NỘI DUNG
3
1. Cơ sở lý luận của SKKN
3
2. Thực trạng của việc xây dựng câu hỏi trong dạy học bài 20...
4
3. Những giải pháp thực hiện
5
3.1.Nhận thức đúng về vấn đề xây dựng hệ thống câu hỏi
5
3.2. Xây dựng bảng hệ thống câu hỏi trong bài 20...
5
3.3. Nguyên tắc khi sử dụng câu hỏi
6
3.4. Kỹ năng sử dụng câu hỏi
8
3.4.1. Phân loại hệ thống câu hỏi
8
3.4.2. Các bước tiến hành
8
3.5. Sử dụng hệ thống câu hỏi trong bài 20...
8
3.5.1. Sử dụng câu hỏi ở phần kiểm tra bài cũ
8
3.5.2. Sử dụng câu hỏi nhằm cung cấp nội dung kiến thức...
9
3.5.3. Sử dụng câu hỏi nhằm khai thác kênh hình...
11
3.5.4. Sử dụng câu hỏi nhằm củng cố bài học
17
4. Hiệu quả của SKKN đối với hoạt động giáo dục...
17
4.1. Hiệu quả
17
4.2. Kết quả thực nghiệm
17
III. Kết luận, kiến nghị
18
1. Kết luận
18
2. Kiến nghị
18
Phụ lục
20
Tài liệu tham khảo
26
2
I. MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài:
Môn lịch sử trong trường THPT là môn học có ý nghĩa và vị trí quan
trọng đối với việc đào tạo thế hệ trẻ theo mục tiêu giáo dục đã được Đảng và
Nhà nước ta xác định. Bởi lịch sử giúp học sinh nắm được những kiến thức cơ
bản cần thiết về lịch sử thế giới, lịch sử dân tộc làm cơ sở bước đầu cho sự hình
thành thế giới quan khoa học, giáo dục lòng yêu quê hương, đất nước, niềm tự
hào dân tộc, tình đoàn kết quốc tế. Trên nền tảng kiến thức đã học môn lịch sử
còn giúp học sinh phát triển năng lực tư duy, hành động, có thái độ ứng xử đúng
đắn trong đời sống xã hội, đáp ứng yêu cầu của sự phát triển con người Việt
Nam trong công cuộc công nghiệp hóa- hiện đại hóa đất nước.
Tuy nhiên, tình trạng học sử của học sinh ngày nay là một điều báo động.
Học sinh không thích học sử, vô cảm trước lịch sử, và như vậy sẽ có nguy cơ vô
cảm trước vận mệnh dân tộc.
Nguyên nhân của thực trạng trên có nhiều, theo tôi tựu chung lại có mấy
lý do sau: Thứ nhất, Sách giáo khoa Lịch sử mang tính hàn lâm, chưa hấp dẫn,
kiến thức còn dàn trải, nặng nề.Thứ hai, tác động tiêu cực của cơ chế thị trường
dẫn đến học sinh chỉ tập trung học những môn thi vào các trường đại học sau
này ra kiếm được nhiều tiền.Thứ ba, lối dạy lịch sử vẫn chủ yếu thầy nói trò
nghe làm cho chất lượng bộ môn không cao.Thứ tư, vấn đề thi cử đánh giá như
hiện nay cũng ảnh hưởng tới chất lượng dạy học lịch sử. Môn sử chỉ là môn tự
chọn. Học sinh ít chọn môn lịch sử đương nhiên các em sẽ không học lịch sử...
Để khắc phục thực trạng trên cần có sự tham gia của toàn xã hội mà đặc
biệt là ngành giáo dục nước nhà để có những giải pháp tối ưu. Song theo chủ
quan của tôi cần phải có những giải pháp sau: Thứ nhất, đưa môn lịch sử về
đúng với vị trí, vai trò của nó. Xác định lịch sử là môn học chính khóa bắt buộc
trong chương trình giáo dục phổ thông nước ta.Thứ hai, biên soạn lại sách giáo
khoa lịch sử phổ thông theo hướng bỏ bớt tính hàn lâm để lịch sử gần gũi hơn,
sinh động hơn.Thứ ba, đổi mới phương pháp dạy học môn lịch sử và bồi dưỡng
đội ngũ giáo viên dạy môn lịch sử ngang tầm với yêu cầu mới.
Đâu là phương pháp hiệu quả để kích thích sự say mê, tìm tòi, khám phá
của học sinh với môn lịch sử? Đi tìm trong rất nhiều phương pháp dạy học như
sử dụng tài liệu tham khảo, sử dụng đồ dùng trực quan, ... thì tôi thấy hiệu quả
đó là sử dụng câu hỏi để phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong học
tập lịch sử. Bởi vì với những câu hỏi của người thầy, người học chủ động tìm
đến, khám phá và tiếp thu những cái mới chứ không chỉ thụ động như những cỗ
máy chép. Ngoài ra phương pháp này còn hình thành nên những thao tác tư duy
cho các em, rèn luyện kĩ năng tự học tốt hơn.
Trong dạy học lịch sử, dạy những bài liên quan tới quân sự chiến tranh đã
khó thì dạy bài về văn hóa còn khó gấp bội. Ở các bài học này khối lượng kiến
thức nhiều, vừa khái quát cao lại đi vào từng biểu hiện cụ thể, chi tiết. Vì vậy
đòi hỏi mỗi giáo viên phải sử dụng phương pháp thích hợp, cải tiến cách dạy thì
mới đáp ứng được yêu cầu đặt ra. Với mong muốn giúp cho thế hệ trẻ của Việt
Nam biết và quý trọng những giá trị văn hóa của dân tộc đồng thời biết hội nhập
3
chứ không hòa tan, tôi quyết định chọn bài văn hóa dân tộc để nghiên cứu.
Tuy nhiên, trong khuôn khổ có hạn của một SKKN tôi chỉ tập trung
trình bày về việc xây dựng hệ thống câu hỏi khi dạy bài 20: Xây dựng và phát
triển văn hóa dân tộc từ X - XV”. Từ đó, giáo viên có thể vận dụng vào việc
dạy các dạng bài về lịch sử văn hóa nói chung cho các đối tượng học sinh.
Vì vậy để phát huy tính tích cực của học sinh, nâng cao hiệu quả dạy học
giúp các em yêu thích hơn môn học lịch sử tôi lựa chọn đề tài này để nghiên
cứu.
2. Mục đích nghiên cứu:
Mục đích mà đề tài này hướng đến chính là để phát huy tính tích cực của
học sinh, nâng cao hiệu quả dạy học giúp các em yêu thích hơn môn học lịch sử,
yêu thích tìm hiểu văn hóa của dân tộc. Từ đó các em sẽ hiểu, cảm nhận được
những giá trị văn hóa mà ông cha để lại và có ý thức, trách nhiệm hơn trong việc
bảo vệ những giá trị văn hóa đó.
3. Đối tƣợng nghiên cứu:
Đề tài này sẽ nghiên cứu, tổng kết về phương pháp dạy học môn lịch sử:
xây dựng hệ thống câu hỏi nhằm phát huy tính tích cực, chủ động trong học tập
của học sinh qua bài 20 “Xây dựng và phát triển văn hóa dân tộc từ X-XV” ở
lớp 10 chương trình chuẩn..
4. Phƣơng pháp nghiên cứu: Phương pháp nghiên cứu trên cơ sở lý thuyết về
phương pháp dạy học môn lịch sử, phương pháp điều tra, khảo sát thực tế, ...
II. NỘI DUNG CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm
Định hướng đổi mới phương pháp dạy và học đã được xác định trong nghị
quyết Trung Ương IV khóa VII (1-1993), nghị quyết trung ương 2 khóa VIII
(12-1996), được thể chế hóa trong luật giáo dục (12- 1998), được cụ thể hóa
trong các chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đặc biệt là chỉ thị số 5 (4-1999)
Luật giáo dục, điều 24.2 đã ghi: “ Phương pháp giáo dục phổ thông phải
phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm
của từng môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng
kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học
tập cho học sinh ”
Trong phương pháp phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh có
nhiều phương pháp như : đặt và giải quyết vấn đề, thảo luận nhóm, phương pháp
vấn đáp (đàm thoại)...Vấn đáp là một phương pháp trong đó giáo viên nêu câu
hỏi để học sinh trả lời, hoặc học sinh có thể tranh luận với cả giáo viên; qua đó
học sinh lĩnh hội được nội dung bài học.
Sử dụng hệ thống câu hỏi nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch
sử, xét đến cùng cũng là để nâng cao hiệu quả bài học. Theo một số nhà nghiên
cứu giáo dục cho rằng tư duy của con người thường bắt nguồn từ những trở ngại
về mặt trí tuệ. Hay nói một cách khác đó là những thắc mắc, những ngạc nhiên
những rào cản buộc con người phải suy nghĩ để tìm ra câu trả lời. Đây chính là
tình huống có vấn đề đặt ra tạo động lực kích thích hoạt động tư duy của học
sinh. Ví dụ khi giáo viên đưa ra câu hỏi: Vì sao Nho giáo trở thành hệ tư tưởng
chính thống của chế độ phong kiến? Hay câu: Hãy nêu những đóng góp của
4
phong trào Tây Sơn đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc? Các câu hỏi
đưa ra học sinh phải suy nghĩ để tìm ra câu trả lời. Thông qua hoạt động tư duy,
qua những hướng dẫn gợi mở của giáo viên, học sinh sẽ dần lĩnh hội được các
kiến thức. Khi ấy quá trình dạy học đã đạt được hiệu quả bài học.
2. Thực trạng của việc xây dựng hệ thống câu hỏi trong giảng dạy bài 20
“Xây dựng và phát triển văn hóa dân tộc từ X-XV” ở lớp 10 chương trình
chuẩn
Hiện nay việc dạy và học về lĩnh vực văn hóa nói chung và cụ thể bài 20
“Xây dựng và phát triển văn hóa dân tộc từ X-XV” nói riêng là một vấn đề
khó. Do dung lượng kiến thức nhiều, thời gian lại hạn chế, lại có nhiều khái
niệm mới cần hình thành...Vì vậy nêu không đổi mới phương pháp dạy học sử
dụng câu hỏi để hướng dẫn học sinh tìm hiểu bài thì không đảm bảo nội dung
của bài học. Đặc biệt là học sinh không hiểu được những giá trị văn hóa thời kì
này như truyền thống hiếu học, coi trọng nhân tài, sự sáng tạo của nghệ nhân
dân gian... Vậy thì các em làm sao có thể quý trọng những di sản mà cha ông để
lại huống chi là bảo vệ những giá trị đó.
Như vậy với bài học trên việc xây dựng hệ thống câu hỏi là rất quan trọng.
Tôi nhận thấy việc sử dụng câu hỏi của giáo viên tuy đã có nhiều chuyển biến
tích cực những vẫn còn bộc lộ một số hạn chế sau:
- Giáo viên chưa có nhận thức đúng đắn về việc xây dựng hệ thống câu
hỏi. Vì thế trong dạy học thường tiện đâu hỏi đó hoặc hỏi cho có hỏi...
- Một số tiết học giáo viên chỉ huy động một số học sinh khá, giỏi tham gia
trả lời câu hỏi mà chưa quan tâm đến đối tượng học sinh yếu kém cho nên đối
tượng học sinh này ít được tham gia hoạt động, dẫn đến các em thêm tự ti về
năng lực của mình và cảm thấy chán nản môn học.
- Các loại câu hỏi chưa phong phú, chưa kích thích được tư duy ham học
hỏi của học sinh.
- Giáo viên sử dụng quá nhiều câu hỏi, vụn vặt trong một tiết học dẫn tới
bài giảng trở nên dàn trải không khắc sâu những nội dung trọng tâm.
- Nhiều giáo viên chưa biết kết hợp các phương pháp dạy học đặc biệt là
nêu câu hỏi để khai thác tối ưu các kênh hình trong bài học này.
Qua bài học cụ thể này với việc xây dựng hệ thống câu hỏi để phát huy
tính tích cực, chủ động trong học tập của học sinh tôi sẽ giúp cho các em thấy
học lịch sử còn là học văn hóa. Nếu không học lịch sử sẽ là tự đánh mất đi văn
hóa, bản sắc dân tộc mình. Chính vì vậy vượt qua những khó khăn nêu trên tôi
mạnh dạn đi vào nghiên cứu vấn đề: xây dựng hệ thống câu hỏi nhằm phát huy
tính tích cực, chủ động trong học tập của học sinh qua bài 20 “Xây dựng và
phát triển văn hóa dân tộc từ X-XV” ở lớp 10 chương trình chuẩn.
3. Những giải pháp thực hiện
3.1.Nhận thức đúng về vấn đề xây dựng hệ thống câu hỏi.
Chỉ khi người thầy có suy nghĩ, nhận thức đúng về vai trò của câu hỏi thì mới
tạo được động lực, quyết tâm để xây dựng hệ thống câu hỏi trong dạy học một
cách có hiệu quả:
- Câu hỏi giúp cho học sinh phải nắm được những kiến thức cơ bản của bài
5
học. Kiến thức ở đây không phải là cái mà người thầy cung cấp sẵn cho học
sinh. Theo như đại văn hào người Nga Lep Tônxtôi “kiến thức chỉ thực sự là
kiến thức khi nó là thành quả cố gắng của tư duy chứ không phải trí nhớ ”. Sử
dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học lịch sử là dạy cho học sinh biết tư duy. Tư
duy càng phát triển thì việc lĩnh hội kiến thức càng dễ dàng. Một hệ thống các
câu hỏi sẽ phác họa lại bức tranh chân thực về lịch sử.
- Việc sử dụng hệ thống câu hỏi không chỉ giúp cho việc hình thành kiến
thức mới mà còn là phương tiện quan trọng để củng cố, kiểm tra đánh giá kiến
thức học sinh đạt được. Các câu hỏi đưa ra để kiểm tra, đánh giá, người giáo
viên biết được học sinh nắm kiến thức ở các mức độ: biết, hiểu, vận dụng thấp,
vận dụng cao.
3.2.Xây dựng bảng hệ thống câu hỏi trong bài 20 “Xây dựng và phát triển
văn hóa dân tộc từ X-XV” ở lớp 10 chương trình chuẩn
Hệ thống câu hỏi trong bài khá phong phú. Tuy nhiên, do thời gian trên
lớp hạn chế nên không phải câu hỏi nào cũng khai thác vì còn phải dành thời
gian cho các hoạt động khác. Để đạt được hiệu quả sử dụng cao, giáo viên phải
chọn lọc được những câu hỏi cơ bản, có giá trị để khai thác. Giáo viên tùy theo
mức độ của từng đối tượng học sinh để đặt câu hỏi nhằm nâng cao hiệu quả của
giờ học.
TT
Tên mục
Câu hỏi
1
Tƣ tƣởng –
tôn giáo
- Câu hỏi 1: Tại sao Nho giáo sớm trở thành hệ tư tương
chính thống của giai cấp thống trị nhưng lại không phổ
biến trong nhân dân?
- Câu hỏi 2: Vì sao nói thời Lý – Trần Phật giáo được coi
là quốc giáo?
2
Giáo dục
- Câu hỏi 1: Nhà Lý cho xây dựng Văn miếu- Quốc tử
giám thể hiện điều gì?
- Câu hỏi 2: Việc dựng bia tiến sĩ có tác dụng gì?
- Câu hỏi 3: Vì sao giáo dục Nho học không tạo điều kiện
cho kinh tế phát triển?
3
Văn học
-Câu hỏi 1: Cho biết tác phẩm nào vừa là tác phẩm văn
học vừa là tác phẩm lịch sử ở thế kỉ XV và lý giải?
- Câu hỏi 2: Tại sao văn học nước ta trong giai đoạn X-
XV có đặc điểm chính là thể hiện lòng yêu nước và niềm
tự hào dân tộc?
4
Nghệ thuật
- Câu hỏi 1: Hãy quan sát hình ảnh chùa Một Cột, cho
biết nét độc đáo của nghệ thuật kiến trúc chùa Một Cột?
- Câu hỏi 2: Qua lan can đá chạm rồng tại thềm điện
Kính Thiên (Hà Nội), em hãy cho biết hình rồng thời Lê
có gì khác với hình rồng thời Lý? Từ đó chỉ ra nét độc
đáo của nghệ thuật điêu khắc Việt Nam?
-Câu hỏi 3: Qua theo dõi đoạn phim về nghệ thuật múa
rối nước, em hãy cho biết vì sao nghệ thuật sân khấu dân
gian này lại thu hút nhiều du khách quốc tế khi đến với