1
A. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Mục đích của giáo dục là đào tạo ra những con người toàn diện, phát triển
những phẩm chất năng lực cần thiết đối với người lao động, ý thức và nhân cách
công dân, khả năng tự học và ý thức học tập suốt đời, khả năng lựa chọn nghề
nghiệp phù hợp với năng lực và sở thích, điều kiện hoàn cảnh của bản thân để tiếp
tục học lên, học nghề hoặc tham gia vào cuộc sống lao động.
Trong thời đại ngày nay, khi nền kinh tế đất nước đã có nhiều bước chuyển
mình, đa số các gia đình đều có kinh tế khá giả. Con em của học có điều kiện học
tập tốt hơn. Hầu như các gia đình đều đặt mục tiêu học tập của con em mình là
phải học thật giỏi, họ đã quên mất bên cạnh việc học kiến thức trong sách vở, thì
vấn đề lao động hình thành kỹ năng, năng lực trong lao động, ý thức công việc, ý
thức lao động đóng vai trò không kém phần quan trọng. Lao động tạo ra của cải vật
chất, tạo ra sản phẩm phục vụ bản thân, gia đình và xã hội. Tự mình tạo ra sản
phẩm phục vụ bản thân mà không phụ thuộc người khác.
Hoạt động lao động sản xuất là hoạt động rất mờ nhạt trong các trường
THPT. Nhưng đây là hoạt động hết sức quan trọng. Hoạt động này rèn luyện cho
học sinh những kĩ năng, năng lực cũng như các phẩm chất tốt đẹp của người lao
động như cần cù, tỉ mỉ, kỉ luật…Nếu không tổ chức hoạt động giáo dục lao động
dễ phát sinh tâm lý lười biếng, dựa dẫm, ỷ lại, ăn bám, coi thường lao động chân
tay.
Hiện nay, trong mỗi gia đình các bậc phụ huynh đang làm thay những công
việc đáng lẽ ra học sinh phải biết làm và làm được. Bố, mẹ chỉ yêu cầu con mình
học, học và học, họ vô tình đã cướp đi quyền được làm việc, được lao động của
con mình. Các em học sinh hầu như mất khả năng nhận biết thế giới xung quanh
qua lao động, và hầu như không có năng lực lao động hoặc năng lực lao động rất
hạn chế, có không ít học sinh THPT chưa tự phục vụ được bản thân, chưa nấu
được một bữa ăn cho gia đình, thậm chí còn chưa biết nấu cơm.
Vậy, làm thể nào để hình thành, phát triển và thúc đẩy vấn đề Lao động ở
học sinh THPT? Làm thế nào để hình thành được phẩm chất, năng lực lao động
cho học sinh? Là một nhà giáo dục, tôi luôn luôn suy nghĩ về những câu hỏi đó.
Đó chính là lý do mà tôi lựa chọn đề tài: Hình thành phẩm chất, năng lực cho học
sinh thông qua hoạt động lao động sản xuất.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
- Từ thực tiễn những vấn đề nắm bắt được thông qua hoạt động lao động, sản
xuất của học sinh THPT.
2
- Từ thực tiễn của công tác giáo dục phẩm chất, năng lực thông qua lao động
sản xuất cho học sinh ở trường THPT đã đạt một số thành công nhất định. Tôi
muốn đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác
giáo dục phẩm chất, năng lực thông qua lao động sản xuất.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tìm hiểu thực trạng vấn đề lao động của học sinh THPT.
- Phân tích thực trạng về giáo dục phẩm chất, năng lực cho học sinh THPT.
- Phân tích, xác định nguyên nhân và đề ra một số giải pháp nhằm nâng cao
chất lượng và hiệu quả công tác giáo dục phẩm chất, năng lực cho học sinh THPT.
3. Đối tượng và giới hạn của đề tài
Sáng kiến kinh nghiệm tập trung nghiên cứu vấn đề giáo dục hình thành
phẩm chất, năng lực cho học sinh THPT thông qua hoạt động lao động sản xuất từ
năm học 2018 - 2019 cho đến nay.
4. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu, công trình của tôi sử dụng các phương pháp:
4.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận
Nhóm phương pháp này nhằm thu thập các thông tin lý luận để xây dựng cơ
sở lý luận của đề tài như:
- Phương pháp phân tích tổng hợp, giải thích.
- Phương pháp khái quát hóa.
4.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Nhóm phương pháp này nhằm thu thập các thông tin thực tiễn để xây dựng
cơ sở thực tiễn của đề tài như:
- Phương pháp điều tra.
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục.
- Phương pháp nghiên cứu các sản phẩm.
- Phương pháp khảo nghiệm, thử nghiệm.
- Phương pháp so sánh, đánh giá.
- Phương pháp phỏng vấn, vấn đáp.
4.3. Phương pháp thống kê toán học
Phương pháp thống kê theo kết quả điều tra (sử dụng phần mềm Excel để xử
lý số liệu).
3
B. PHẦN NỘI DUNG
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1. Cơ sở lý luận
1.1. Khái niệm, mục đích của lao động
“Lao động là vinh quang”. Lao động là hoạt động có mục đích của con
người nhằm tác động, biến đổi các vật chất tự nhiên thành những sản phẩm phục
vụ, đáp ứng nhu cầu sinh tồn của con người.
- Lao động là yếu tố đầu tiên, cần thiết cho sự phát triển của một xã hội.
- Lao động là yếu tố cơ bản quyết định trong quá trình sản xuất.
- Lao đông là yếu tố quyết định sự giàu có của một xã hội.
- Lao động là một yếu tố làm con người hoàn thiện hơn.
Trong quá trình tiến hoá của loài người. Người hiện đại (homo. Sapien)
được phát sinh từ vượn người. Khi mới xuất hiện người nguyên thuỷ đã biết săn
bắt, hái lượm. Họ biết chế tạo ra công cụ lao động nhằm đạt hiệu quả cao trong lao
động. Từ chỗ con người chỉ biết săn bắt, hái lượm họ đã chuyển sang kiểu lao động
trồng trọt, chăn nuôi, từ đó ngành nông nghiệp ra đời và ngày càng phát triển. Lao
động được cộng đồng, xã hội gìn giữ, được lưu truyền, kế thừa từ đời này sang đời
khác. Lao động là cơ sở, là nền tảng giúp con người tạo ra của cải vật chất mà ít
phụ thuộc vào thiên nhiên. Nhờ lao động con người nhanh chóng trở thành loài
thống trị, có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của loài khác. Nhờ lao động con
người đã tạo ra những sản phẩm phục vụ bản thân, tạo ra làng mạc, đô thị xã hội
ngày càng phát triển, văn minh hơn
Lịch sử phát triển của loài người, con người đã trải qua nhiều cuộc cách
mạng trong lao động sản xuất. Cách mạng công nghiệp ở thế kỷ 18, con người đã
tạo ra nhiều loại máy móc, công cụ lao động để nâng cao năng suất trong lao động.
Bắt đầu vào khoảng năm 1784. Đặc trưng của cuộc cách mạng công nghiệp này là
việc sử dụng năng lượng nước, hơi nước và cơ giới hóa sản xuất. Cuộc cách mạng
công nghiệp này được đánh dấu bởi dấu mốc quan trọng là việc James Watt phát
minh ra động cơ hơi nước năm 1784. Phát minh vĩ đại này đã châm ngòi cho sự
bùng nổ của công nghiệp thế kỷ 19 lan rộng từ Anh đến châu Âu và Hoa Kỳ.
Cuộc cách mạng công nghiệp này đã mở ra một kỷ nguyên mới trong lịch sử
nhân loại, kỷ nguyên sản xuất cơ khí, cơ giới hóa. Cuộc cách mạng công nghiệp
lần này đã thay thế hệ thống kỹ thuật cũ có tính truyền thống của thời đại nông
nghiệp kéo dài 17 thế kỷ. Trước đó con người chủ yếu dựa vào gỗ, sức mạnh cơ
bắp, lao động thủ công, sức nước, sức gió và sức kéo động vật. Cuộc cách mạng đã
làm cho lực lượng sản xuất được thúc đẩy phát triển mạnh mẽ, tạo nên tình thế
phát triển vượt bậc của nền công nghiệp và nền kinh tế. Là bước chuyển mình từ
nền sản xuất nông nghiệp sang nền sản xuất cơ giới dựa trên cơ sở khoa học. Cách
4
mạng xanh trong nông nghiệp đã làm năng suất lao động của con người tăng vượt
bậc, sản phẩm mà con người tạo ra nhiều hơn, phẩm chất tốt hơn. Cuộc cách mạng
khoa học kỹ thuật từ những năm 1970 của thế kỉ 19 với sự ra đời và lan tỏa của
công nghệ thông tin (CNTT), sử dụng điện tử và công nghệ thông tin để tự động
hóa trong lao động sản xuất.
Việt Nam cũng được hưởng lợi rất lớn từ những cuộc cách mạng trong lao
động sản xuất. Năng suất, chất lượng các sản phẩm có xuất xứ từ Việt Nam đang
dần có chỗ đứng trên toàn thế giới, đặc biệt là các sản phẩm nông nghiệp. Lao
động có thể chia thành dạng lao động chân tay và lao động trí óc. Giáo dục cần tạo
ra những thế hệ học sinh toàn diện trên mọi lĩnh vực. Ngoài việc giảng dạy kiến
thức hình thành năng lực trong học tập, cũng cần chăm lo giáo dục năng lực, phẩm
chất trong lao động.
Thông qua hoạt động lao động trong nhà trường giúp học sinh rèn luyện sức
khoẻ, rèn luyện các phẩm chất như cần cù, tiết kiệm, kỉ luật… Ngoài ra hoạt động
lao động trong trường học còn giúp học sinh bước đầu định hướng, lựa chọn nghề
nghiệp trong tương lai.
1.2. Vấn đề giáo dục phẩm chất, năng lực cho học sinh trong lao động
Các yếu tố của giáo dục bao gồm: Giáo dục gia đình, nhà trường và xã hội.
Giáo dục nhà trường có vai trò quan trọng đến hình thành phẩm chất, năng lực của
học sinh. Bởi vì nhà trường là cơ quan giáo dục chuyên nghiệp, có đội ngũ các nhà
sư phạm được đào tạo chính quy, có nội dung phương pháp giáo dục khoa học phù
hợp với lứa tuổi. Giáo dục gia đình được tiến hành trong suốt cả cuộc đời mỗi con
người, hình thành nên phẩm chất, năng lực của mỗi cá nhân.
Giáo dục hình thành năng lực lao động xuất phát từ nhu cầu thiết yếu của
mỗi cá nhân. Mỗi con người khi sinh ra, muốn tồn tại trước tiên phải có kỹ năng
lao động, tìm kiếm nguồn thức ăn, biết tư duy, phân tích để tạo ra sản phẩm có thể
sử dụng, biết xử lý các sản phẩm mình đã tạo ra.
Giáo dục cho học sinh có năng lực lao động góp phần phát huy truyền thống
quý báu của dân tộc ta. Từ đó giúp học sinh nhận ra giá trị của lao động, giá trị của
bản thân, giá trị của những người đã tạo ra sản phẩm mà các em đang sử dụng.
Hoạt động lao động tạo điều kiện cho học sinh tham gia lao động sản xuất,
để các em cảm nhận được niềm vui khi tự mình tạo ra của cải vật chất. Từ đó các
em yêu lao động và cảm thấy tự hào trong lao động
2. Cơ sở thực tiễn
2.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
Trong trường THPT đặc biệt là các trường THPT ở vùng trung du miền núi,
vấn đề cho học sinh tiến hành các buổi lao động là không thể thiếu. Các buổi lao
động đó BGH nhà trường thường phân chia theo lớp và do giáo viên chủ nhiệm chỉ
5
đạo tiến hành theo lớp. Vấn đề này đã được nhiều tác giả nghiên cứu, đưa ra các
giáo án, đề tài. Trong các công trình nghiên cứu đó đã làm nổi bật mục đích, hoạt
động, giải pháp và tầm quan trọng của quá trình lao động.
Tuy nhiên những bài viết, giáo án, công trình nghiên cứu đó đang mang tính
hàn lâm, chưa đi vào cụ thể, chưa sát với thực tế địa phương và thực hiện trên quy
mô nhỏ.
Bằng thực tiễn trong quá trình dạy học, làm công tác đoàn trong nhiều năm
và thường xuyên, trực tiếp tham gia chỉ đạo, lên kế hoạch, phân công trong quá
trình lao động của học sinh. Tôi nhận thấy thực trạng, thái độ, năng lực lao động
của học sinh và mạnh dạn đưa ra những giải pháp cơ bản nhằm nâng cao năng lực
lao động của học sinh trong trường THPT.
2.2. Thực trạng, lối sống và năng lực lao động của học sinh THPT hiện
nay
Trong thời gian gần đây đạo đức, lối sống của học sinh THPT có nhiều thay
đổi, diễn biến phức tạp. Hiện tượng học sinh tham gia vào các tai, tệ nạn xã hội
ngày càng phổ biến, đặc biệt ở những học sinh chậm tiến. Ở những học sinh này
trong các buổi lao động tập thể của lớp, của trường thường trốn tránh, điểm danh
qua loa rồi bỏ đi chơi. Những học sinh này không tham gia hoặc tham gia rất hời
hợt. Còn ở những học sinh khá giỏi chỉ biết học tập, thiếu sự quan tâm, giúp đỡ,
chỉ bảo từ gia đình trong công việc hằng ngày cũng như lao động, phụ huynh
không yêu cầu con họ phải làm, mà họ làm thay phần việc đáng lẽ ra con họ phải
biết làm và làm tốt.
(Hình ảnh một số học sinh tiến hành công việc hời hợt,
không có dụng cụ lao động)