Sử dụng hiệu quả kỹ thuật dạy học theo góc (trạm) và mảnh ghép trong
môn Địa Lí, môn Toán lớp 12 - THPT
CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
ĐƠN YÊU CẦU CÔNG NHẬN SÁNG KIẾN
Kính gửi: Hội đồng Sáng kiến Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Ninh Bình
Chúng tôi là:
TT Họ và tên Ngày tháng
năm sinh Nơi công tác Chức
vụ
Trình độ
chuyên
môn
Tỷ lệ (%) đóng
góp vào việc
tạo ra sáng
kiến
1 Đinh Thị Ngoan 05/9/1975
Trường THPT
Dân tộc Nội trú
tỉnh Ninh Bình
Hiệu
trưởng Thạc sĩ 25
2Bùi Thị Chuyên 10/10/1975
Trường THPT
Dân tộc Nội trú
tỉnh Ninh Bình
Hiệu
phó Đại học 25
1Đinh Thị Nhàn 07/07/1977
Trường THPT
Dân tộc Nội trú
tỉnh Ninh Bình
Tổ
trưởng
chuyên
môn
Đại học 25
2Nguyễn Thị Ninh 08/10/1985
Trường THPT
Dân tộc Nội trú
tỉnh Ninh Bình
Tổ phó
chuyên
môn
Đại học 25
1. Tên sáng kiến, lĩnh vực áp dụng
Tác giả đề nghị xét công nhận sáng kiến “Sử dụng hiệu quả kỹ thuật dạy học theo góc
(trạm) và mảnh ghép trong môn Địa Lí, môn Toán lớp 12 - THPT”
Lĩnh vực áp dụng: Giáo dục và Đào tạo.
2. Nội dung
1
Sử dụng hiệu quả kỹ thuật dạy học theo góc (trạm) và mảnh ghép trong
môn Địa Lí, môn Toán lớp 12 - THPT
2.1. GIẢI PHÁP CŨ THƯỜNG LÀM:
2.1.1. Khái quát chương trình sách giáo khoa Địa Lí và Toán lớp 12 - THPT.
Giáo dục Địa lí và Toán được thực hiện ở tất cả các cấp học phổ thông. Giúp học sinh có
được những hiểu biết cơ bản về khoa học, các ngành nghề có liên quan, khả năng ứng dụng
kiến thức trong đời sống; đồng thời củng cố và mở rộng nền tảng tri thức, kĩ năng phổ thông
cốt lõi đã được hình thành ở giai đoạn giáo dục cơ bản, tạo cơ sở vững chắc giúp học sinh tiếp
tục theo học các ngành nghề liên quan.
Chương trình SGK Địa Lí lớp 12 và Toán lớp 12 gồm nhiều phần, trong các phần chia
làm nhiều chương/nội dung lớn, trong các chương/nội dung đó lại chia thành nhiều bài, với thời
lượng vừa đủ, cấu trúc hợp lí, cụ thể như sau:
Sách giáo khoa Địa Lí lớp 12 bao gồm bốn phần: Địa lí tự nhiên, địa lí dân cư, địa lí
kinh tế và địa lí địa phương. Mỗi phần chia làm nhiều nội dung lớn, Trong mỗi nội dung đó
chia làm nhiều bài (45 bài). Toàn bộ chương trình tập trung nghiên cứu các đặc điểm địa lí tự
nhiên (vị trí, phạm vi lãnh thổ; đất nước nhiều đồi núi; ảnh hưởng của biển; khí hậu nhiệt đới
ẩm gió mùa; sự phân hóa của thiên nhiên và các biện pháp bảo vệ tự nhiên). Sang địa lí dân cư
(dân số - lao động và việc làm; vấn đề đô thị hóa). Địa lí kinh tế (nông nghiệp; công nghiệp;
dịch vụ và địa lí các vùng kinh tế). Về phạm vi nghiên cứu, chương trình Địa Lí lớp 12 có đối
tượng nghiên cứu là về sự vật hiện, hiện tượng, các quá trình địa lí trên lãnh thổ Việt Nam, từ
đó rút ra các quy luật vận động của toàn bộ giới tự nhiên, con người và kinh tế xã hội nước ta.
Chương Trình môn Toán lớp 12 chia làm hai nội dung: Giải tích và hình học. Nội dung
sách giáo khoa Giải tích 12 gồm bốn chương (ứng dụng của đạo hàm để khảo sát và vẽ đồ thị
hàm số; hàm số lũy thừa, hàm số mũ, hàm số logarit; nguyên hàm, tích phân và ứng dụng; số
phức). Nội dung sách giáo khoa Hình học 12 cơ bản chính thống được dành cho học sinh khối
12. Sách được sử dụng cho giáo viên giảng dạy và học sinh học tập tại các trường THPT và cơ
sở giáo dục trên toàn quốc với các kiến thức Hình học căn bản mà mọi học sinh lớp 12 cần có.
Sách còn giúp bạn đọc tra cứu các kiến thức chuẩn Hình học 12, bao gồm 3 chương (khối đa
diện; mặt nón, mặt trụ, mặt cầu; phương pháp tọa độ trong không gian).
Các phần nội dung kiến thức đều có mối liên hệ hữu cơ với nhau, trong đó nhiều bài
học/chủ đề, chương, phần được thiết kế theo hướng mở góp phần giúp giáo viên đổi mới
phương pháp, kỹ thuật, hình thức tổ chức dạy học, đổi mới hình thức kiểm tra đánh giá thông
qua hệ thống các kênh hình, kênh chữ, bài tập, bài thực hành, bài ôn tập, bài luyện tập, nhất là
các bài tập vận dụng vào thực tiễn thông qua sự tương tác với học sinh.
2.1.2. Các giải pháp dạy học cũ tuy có ưu điểm song còn tồn tại nhiều hạn chế
2.1.2.1. Mô tả các giải pháp cũ thường làm
2
Sử dụng hiệu quả kỹ thuật dạy học theo góc (trạm) và mảnh ghép trong
môn Địa Lí, môn Toán lớp 12 - THPT
Thời lượng theo phân phối chương trình (PPCT) đã có sẵn.
Sử dụng chủ yếu các PPDH truyền thống (chủ yếu vấn đáp, thuyết trình, ít kết hợp các
kỹ thuật dạy học hiện đại. Hoặc có thì chủ yếu là PPDH theo nhóm đơn giản, theo cặp bàn.
Sử dụng những tư liệu, học liệu, thiết bị phục vụ bài dạy chưa thật phong phú, đa dạng,
chủ yếu là trình chiếu bài giảng điện tử.
Hình thức dạy học chủ yếu trên các lớp học
2.1.2.1.1. Ưu điểm nổi bật
So với sách giáo khoa cũ, thời lượng nội dung dạy học đã tăng nhiều hơn. Điều này tạo
điều kiện cho học sinh có thời gian tìm hiểu và giáo viên cung cấp, hệ thống lại thông tin cơ
bản, chính xác về bài học, học sinh có cơ hội làm việc thực sự.
Về hình thức dạy học và phương pháp tiến hành đã có tiến bộ nhiều. Đa số các thầy cô
giáo đều sử dụng thành thạo công nghệ thông tin với các bài giảng điện tử, cung cấp hệ thống
hình ảnh minh họa sinh động, video đặc sắc, mô tả các nội dung khó tiếp cận, có khả năng hiểu
bài ngay tại lớp.
Không gian học tập chủ yếu là trong phạm vi lớp học là biện pháp dễ thực hiện, chi phí ít
tốn kém, có thể thực hiện ở mọi trường học, trong bất kì hoàn cảnh thời tiết nào, đảm bảo đúng
lịch trình, tiến độ, không tốn nhiều thời gian chuẩn bị và thực hiện của cả giáo viên và học sinh.
2.1.2.1.2. Nhược điểm.
Việc đổi mới phương pháp, kỹ thuật dạy học gặp nhiều khó khăn như thời gian lên lớp,
chuẩn bị đồ dùng, cơ sở vật chất (lớp học, kê bàn ghế, các thiết bị điện tử), giao nhiệm vụ cho
học sinh…Nên đòi hỏi giáo viên phải đầu tư, chuẩn bị kỹ lưỡng cho bài học nhiều hơn, phải
hiểu rõ quy trình sử dụng cũng như tính hiệu quả của các phương pháp, kỹ thuật dạy học được
ứng dụng trong bài.
Trong thời gian 1 tiết học (45 phút) lên lớp, do nhiều nguyên nhân khác nhau, nhiều
giáo viên e ngại trong đổi mới phương pháp dạy học, do đó ít có điều kiện làm nổi bật được nội
dung, truyền tải kiến thức, vận dụng được hết kiến thức các môn học vào thực tiễn.
* Giáo viên (GV):
- Chưa chủ động phân chia thời gian giảng dạy.
- Khó khăn trong việc đổi mới phương pháp giảng dạy, hình thức tổ chức dạy học, và việc
kiểm tra đánh giá phát huy năng lực học sinh.
- Hạn chế khả năng tìm tòi, sáng tạo, tổ chức tiết dạy, viết chuyên đề bồi dưỡng chuyên môn về
phương pháp của giáo viên.
* Học sinh (HS):
- Học sinh học bài thụ động, thái độ học tập chán nản, thờ ơ.
- Hạn chế phát triển năng lực người học (năng lực chung và năng lực chuyên biệt môn học).
2.1.2.1.3. Hướng khắc phục:
3
Sử dụng hiệu quả kỹ thuật dạy học theo góc (trạm) và mảnh ghép trong
môn Địa Lí, môn Toán lớp 12 - THPT
Học sinh phổ thông là lứa tuổi hiếu động, tư duy đang phát triển một cách toàn diện, các
em luôn có hoài bão, có ước mơ, nung nấu muốn tìm hiểu thế giới quanh mình, muốn được thể
hiện và muốn được công nhận.
Do đó đòi hỏi GV thường xuyên đổi mới phương pháp dạy học phát huy được tính tích
cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức; tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến
khích tự học, tạo cơ sở để người học cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển năng lực
bản thân.
Từ thực tế đó, chúng tôi đã tiến hành áp dụng nhiều phương pháp, kỹ thuật dạy học tích
cực, kết hợp với tích hợp liên môn trong nhiều bài giảng trên lớp. Đặc biệt đối kỹ thuật dạy học
theo góc (trạm) và kỹ thuật mảnh ghép được sử dụng trong nhiều bài học Địa lí lớp 12 và Toán
lớp 12 nhằm phát huy được tính tích cực của học sinh, giúp các em thực hành, vận dụng kiến
thức vào tình huống thực tiễn.
Chúng tôi thay đổi hình thức tổ chức dạy học, không gian dạy học truyền thống, tiêu chí
đánh giá người học, đổi mới phương pháp dạy học được phát huy hiệu quả.
Nên trong quá trình giảng dạy, giáo viên không cung cấp kiến thức có sẵn mà định hướng,
khích lệ, hỗ trợ học sinh tự lực khám phá, đặt học sinh vào những tình huống cụ thể để các em
tìm hiểu, thảo luận, phát hiện những điều mới mẻ rồi giải quyết vấn đề theo cách suy nghĩ riêng
của mình.
2.2. GIẢI PHÁP MỚI CẢI TIẾN
* Tính mới, tính sáng tạo của giải pháp:
- Tích cực hóa hoạt động của học sinh, tạo điều kiện cho HS học tập chủ động, tích cực, sáng
tạo.
- Tăng cường các hoạt động trải nghiệm cho HS, hướng dẫn HS vận dụng kiến thức, kĩ năng
vào việc giải quyết các vấn đề thực tiễn của địa phương, đất nước và trên thế giới.
- Đa dạng hóa các phương pháp dạy học, kết hợp linh hoạt các phương pháp dạy học truyền
thống và hiện đại. Vận dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học một cách linh hoạt, sáng tạo,
phù hợp với mục tiêu, nội dung giáo dục, đối tượng học sinh và điều kiện cụ thể.
- Thực hiện đa dạng và linh hoạt các hình thức tổ chức dạy học.
- Tổ chức, hướng dẫn, tạo điều kiện để HS tìm tòi, khám phá, khai thác thông tin từ Internet để
phục vụ học tập; rèn luyện cho học sinh kĩ năng xử lí, trình bày thông tin bằng công nghệ thông
tin và truyền thông; tăng cường khả năng tự làm thiết bị dạy học.
* Mô tả bản chất rõ của giải pháp
2.2.1. GIẢI PHÁP 1: XÁC ĐỊNH MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ YÊU CẦU ĐỔI MỚI PHƯƠNG
PHÁP, KỸ THUẬT DẠY THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
4
Sử dụng hiệu quả kỹ thuật dạy học theo góc (trạm) và mảnh ghép trong
môn Địa Lí, môn Toán lớp 12 - THPT
Bước sang thế kỷ XXI chương trình giáo dục phổ thông (CT GDPT) ở nhiều nước trên
thế giới đã có sự thay đổi mạnh mẽ theo hướng chuyển từ dạy học truyền thụ kiến thức sang
dạy học phát triển năng lực học sinh. Với nước ta, đây là yêu cầu mang tính đột phá của công
cuộc đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục.
Trong quá trình dạy học (QTDH), chúng ta không chỉ quan tâm đến vấn đề dạy học cái
gì, mà cần đặc biệt quan tâm đến vấn đề dạy học như thế nào, nhất là học bằng cách nào cho
hiệu quả. Nghị quyết Đại hội lần thứ IX của Đảng đã chỉ rõ: "Tiếp tục nâng cao chất lượng giáo
dục toàn diện, đổi mới nội dung, phương pháp dạy và học... Phát huy tinh thần độc lập suy nghĩ
và sáng tạo của học sinh, đề cao năng lực tự học, tự hoàn thiện học vấn và tay nghề...". Như
vậy, việc nghiên cứu các phương pháp dạy học (PPDH), kỹ thuật dạy học (KTDH) và đổi mới
PPDH có tầm quan trọng đặc biệt.
2.2.1.1. Những xu hướng đổi mới PPDH
Với tư tưởng công nghệ dạy học hiện đại, chịu ảnh hưởng của cách mạng khoa học công
nghệ, hệ thống PPDH, KTDH đã phát triển nhanh chóng cả về số lượng, loại hình lẫn bản chất.
Một số xu hướng cơ bản của sự đổi mới có tính chất sáng tạo của PPDH, KTDH trên thế giới
và trong nước trong thời gian qua, đó là:
a) Xây dựng cơ sở lý thuyết có tính phương pháp luận để tìm hiểu bản chất của các PPDH,
KTDH.
b) Tăng cường biên soạn các vấn đề kĩ năng và kĩ xảo sử dụng các PPDH, KTDH đặc biệt là
vấn đề lựa chọn và phối hợp các phương pháp, kỹ thuật khi dạy học.
c) Một phương hướng quan trọng khác trong việc hiện đại hóa các PPDH, KTDH là cải tạo các
PPDH truyền thống cho phù hợp với nội dung hiện đại và tìm kiếm những PPDH mới, bằng
cách:
- Liên kết nhiều PPDH riêng lẻ thành tổ hợp PPDH phức hợp.
- Liên kết PPDH với phương tiện kỹ thuật dạy học để tạo ra các tổ hợp PPDH phức hợp có
dùng phương tiện kỹ thuật.
- Chuyển hóa phương pháp khoa học (chung và riêng) thành PPDH, KTDH đặc thù của môn
học.
d) Nâng cao tính độc lập, sáng tạo, rèn luyện khả năng tư duy độc lập, hình thành các năng lực
của học sinh là một phương hướng quan trọng của việc hiện đại hóa các PPDH và KTDH.
e) Nghiên cứu mối quan hệ giữa lí luận dạy học và các PPDH, KTDH bộ môn có vai trò rất
quan trọng trong việc hoàn thiện PPDH.
Trên cơ sở đó, đến nay đã hình thành khoảng nhiều PPDH, KTDH trong đó có rất nhiều
PPDH hiện đại, như: Dạy học nêu và giải quyết vấn đề, dạy học hướng vào người học, dạy học
tích cực, dạy học nhóm, dạy học theo dự án, dạy học theo tình huống, dạy học hợp tác, ….Kèm
theo các PPDH là các KTDH tích cực như: Kỹ thuật đặt câu hỏi, kỹ thuật phòng tranh, kỹ thuật
5