Một số biện pháp sử dụng mẩu chuyện trong DHLS lớp 10 nhằm nâng cao hứng thú và tính tích cực của HS
Hoàng Thị Hậu 1 Trường THPT Trần Quốc Tuấn
PHẦN MỞ ĐẦU
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
Lịch sử là môn học rất quan trọng không chỉ cung cấp tri thức khoa học cho con
người mà còn bồi đắp lòng yêu nước, lòng tự hào dân tộc, hình thành nhân cách cho
thế hệ trẻ.
Tuy nhiên thực tế những năm gần đây, hình như HS đang quay lưng lại với môn
Lịch sử và không còn yêu thích môn học này, chất lượng dạy và học bộ môn giảm sút
một cách kinh ngạc. Một thực trạng đáng buồn là tỉ lệ HS lựa chọn môn Sử trong kì thi
tốt nghiệp (năm học 2013-2014) và kì thi THPT Quốc gia bắt đầu từ năm học này rất
ít. Các em học lịch sử rất thờ ơ, học máy móc để đối phó với thầy cô. Riêng đối với
môn Lịch sử lớp 10, tình trạng đó trở nên phổ biến hơn vì là lớp đầu cấp, chương trình
không liên quan đến thi tốt nghiệp và cao đẳng, đại học nên HS học rất hờ hững, chưa
đầu tư đúng mức. Đa số các em vẫn còn thói quen học đối phó, học vẹt, không nắm
sâu được kiến thức vì vậy sẽ mau quên kiến thức cũ, hoặc có nhớ thì cũng không thực
sự chính xác các sự kiện lịch sử. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên:
Một là do một số thầy cô chưa đầu tư xứng đáng cho môn học, việc chuẩn bị tài
liệu dạy học còn nghèo nàn. Trong quá trình dạy vẫn sử dụng lối thầy đọc- trò chép,
lời giảng khô khan, phương pháp đơn điệu làm HS nhàm chán, không thích học.
Hai là do bản thân môn Lịch sử lớp 10 có nội dung kiến thức nhiều, thời gian
diễn ra dài và trải trên một không gian rộng lớn, gồm cả LSTG và LSDT mà chỉ từ 1-
2 tiết/ tuần. Khi học lịch sử thì yêu cầu các em phải nhớ sự kiện và hiểu nội dung bài
học một cách chính xác, đầy đủ. Vì thế bộ môn Lịch sử khó gây được hứng thú học tập
ở các em.
Ba là do lối học thực dụng của HS và thái độ xem nhẹ môn Lịch sử của đa số
phụ huynh, HS và kể cả một bộ phận GV nên chất lượng học tập không cao.
Với kinh nghiệm giảng dạy chưa nhiều, song tôi luôn trăn trở làm sao để tiết
học của mình trở nên hấp dẫn HS, khơi gợi sự thích thú và tích cực học ở các em.
Ngoài các biện pháp khác như sử dụng đồ dùng trực quan, tài liệu tham khảo... một
biện pháp tôi thường sử dụng là đưa truyện kể lịch sử vào bài học. Thông qua những
câu chuyện lịch sử sinh động sẽ có tác dụng giúp HS ghi nhớ tốt những sự kiện lịch sử,
những nhân vật, mốc thời gian… Từ đó HS thấy thích thú học tập tích cực hơn đối với
Một số biện pháp sử dụng mẩu chuyện trong DHLS lớp 10 nhằm nâng cao hứng thú và tính tích cực của HS
Hoàng Thị Hậu 2 Trường THPT Trần Quốc Tuấn
bộ môn lịch sử. Vì vậy việc kể chuyện trong giờ học lịch sử có ý nghĩa rất lớn đối với
việc nâng cao hiệu quả bài học.
Xuất phát từ đặc điểm bộ môn và thực tế dạy học trên, tôi mạnh dạn lựa chọn
đề tài “Một số biện pháp sử dụng mẩu chuyện lịch sử trong DHLS lớp 10 nhằm
nâng cao hứng thú và tính tích cực của HS”
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU:
1. Đối tượng nghiên cứu: Một số biện pháp sử dụng mẩu chuyện lịch sử trong DHLS
lớp 10 (ban Cơ bản) ở trường THPT
2. Phạm vi nghiên cứu: HS lớp 10 trường THPT Trần Quốc Tuấn.
III. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU:
1. Phương pháp tổng hợp lí luận
Sử dụng phương pháp này tổng hợp những công trình nghiên cứu, bài viết của
các nhà lí luận và nghiên cứu về sử dụng tài liệu tham khảo trong DHLS làm tiền đề lí
luận.
+ Nghiên cứu nội dung chương trình Lịch sử lớp 10, tài liệu tham khảo có liên
quan để xây dựng nội dung câu chuyện Lịch sử ứng vào việc dạy học.
2. Phương pháp điều tra:
Tìm hiểu thực trạng dạy, học Lịch sử nói chung và việc sử dụng những mẩu
chuyện trong DHLS lớp 10 nói riêng ở trường THPT Trần Quốc Tuấn thông qua việc
sử dụng 1 phiếu điều tra để điều tra GV trước khi thực hiện đề tài và 2 phiếu điều tra
để điều tra HS trước và sau khi thực hiện đề tài.
3. Phương pháp thống kê:
Sử dụng phương pháp thống kê để thống kê kết quả khảo sát và kết quả thực
nghiệm, đánh giá hiệu quả đạt được của đề tài.
4. Phương pháp thực nghiệm:
Sử dụng phương phá này kiểm nghiệm khả năng ứng dụng, hiệu quả của để tài
làm cơ sở đánh giá sự đúng đắn của những giải pháp đề ra.
Tôi đã đúc kết kinh nghiệm từ thực tế giảng dạy Lịch sử lớp 10 trên 2 đối tượng
HS tại trường THPT Trần Quốc Tuấn trong học kì II của năm học 2013 – 2014 và học
kì I năm học 2014 – 2015.
Trong năm học 2013 – 2014, tôi chọn lớp 10B2 làm lớp thực nghiệm, lớp 10B3
làm lớp đối chứng.
Trong năm học 2014 – 2015, tôi chọn lớp 10B1 làm lớp thực nghiệm, lớp 10B2
làm lớp đối chứng.
Hai lớp này cơ bản có sự tương đương về năng lực.
Một số biện pháp sử dụng mẩu chuyện trong DHLS lớp 10 nhằm nâng cao hứng thú và tính tích cực của HS
Hoàng Thị Hậu 3 Trường THPT Trần Quốc Tuấn
IV. NHIỆM VỤ CỦA ĐỀ TÀI:
- Khai thác nội dung chương trình Lịch sử lớp 10 THPT, xác định những câu
chuyện, các giai thoại lịch sử cần thiết, có thể sử dụng để nâng cao hiệu quả bài học.
- Cung cấp một số nguyên tắc và quy trình sử dụng truyện kể lịch sử
- Đưa ra một số biện pháp sử dụng truyện kể lịch sử lớp 10 tiêu biểu, hữu ích
để tạo sự hứng thú, niềm yêu thích học lịch sử cho HS, góp phần đổi mới phương pháp
dạy học và nâng cao chất lượng giáo dục trong nhà trường.
- Thực nghiệm sư phạm để kiểm tra tính khả thi, hiệu quả của việc vận dụng
lồng ghép kể chuyện vào dạy học lịch sử.
V. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VÀ TÍNH MỚI CỦA ĐỀ TÀI
1. Lịch sử nghiên cứu:
Về vấn đề sử dụng tài liệu tham khảo nói chung đã có nhiều nhà giáo dục trong
và ngoài nước quan tâm, nghiên cứu nhằm tạo sự hứng thú cho học sinh và nâng cao
chất lượng dạy học bộ môn Lịch sử. Có thể kể đến như:
+ Cuốn “Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào” của tiến sỹ Đairi
+ Ở Việt Nam trong cuốn “Giáo dục học” của Hà Thế Ngữ - Đặng Vũ Hoạt,
tập 1, NXBGD Hà Nội, 1987
+ Đặc biệt trong các giáo trình “Phương pháp dạy học lịch sử” của GS Phan
Ngọc Liên cũng đánh giá cao vai trò của việc sử dụng tài liệu tham khảo trong đó có
tài liệu về những mẩu chuyện lịch sử
+ Đặng Đức An, “Những mẩu chuyển lịch sử thế giới”, tập 1,2 NXB Giáo
dục, 2004.
+ Nguyễn Thế Hoàn, Lê Thúy Mùi, “Những mẩu chuyện lịch sử- Quyển 1, 2”
NXB Đại học sư phạm, Hà Nội, 2011
+ Ngoài ra, vấn đề này cũng được đăng tải trên các tạp chí nghiên cứu giáo dục,
nghiên cứu lịch sử như: Phương pháp kể chuyện lịch sử trong dạy học lịch sử ở
THCS của Th.s Nguyễn Văn Đằng (Trường CĐSPHN), NCGD, tháng 5 năm 2000.
+ Hay khóa luận tốt nghiệp Một số biện pháp sử dụng những mẩu chuyện
trong DHLS VN từ 1954- 1975 ở lớp 12 nhằm nâng cao hiệu quả bài học của Trần
Thị Thu Hà, K54, ĐHSP Hà Nội...
Như vậy, vấn đề sử dụng mẩu chuyện lịch sử trong dạy học đã được nhiều nhà
giáo dục đề cập đến trong các công trình nghiên cứu của mình. Đó là những gợi mở
Một số biện pháp sử dụng mẩu chuyện trong DHLS lớp 10 nhằm nâng cao hứng thú và tính tích cực của HS
Hoàng Thị Hậu 4 Trường THPT Trần Quốc Tuấn
quí giá về mặt lý luận cho tôi khi nghiên cứu đề tài. Song vẫn chưa có đề tài nào đi sâu
vào nghiên cứu việc sử dụng những mẩu chuyện trong dạy học lịch sử lớp 10. Hơn
nữa, các tài liệu trên hầu hết đều khai thác mẩu chuyện lịch sử theo “một chiều”, nghĩa
là GV cung cấp mẩu chuyện, rồi sau đó yêu cầu HS trả lời câu hỏi nhận thức.
Điều đó cho thấy việc kể chuyện trong tiết dạy Lịch sử là điều không mới đối
với một GV giảng dạy Lịch sử, nhưng việc nâng nó lên thành một kỹ năng và gây
hứng thú cho HS trong quá trình học lại là một vấn đề không đơn giản. Thực tế cho
thấy rằng một câu chuyện nội dung như nhau nhưng có người thì kể khô khan, không
để lại ấn tượng gì trong đầu HS nhưng GV khác kể thì trở nên sống động, cuốn hút
HS.
2. Tính mới của đề tài
Điểm mới trong đề tài này là cách GV cho HS tiếp xúc với nguồn sử liệu không
đơn thuần chỉ là GV cung cấp mẩu chuyện rồi yêu cầu HS nhận xét, mà quan trọng là
để các em tự tìm ra nguồn sử liệu đó rồi phát hiện, phân tích được vấn đề nằm trong
nguồn sử liệu. Việc tổ chức cho HS tiếp cận các nguồn sử liệu giúp các em có những
hình ảnh cụ thể về sự kiện, hiện tượng lịch sử. Đây là khâu cực kỳ quan trọng của quá
trình nhận thức lịch sử. Điều này phù hợp với mục tiêu phát huy tính tích cực và phát
triển năng lực (năng lực tự học, năng lực sử dụng ngôn ngữ, năng lực phát hiện vấn đề,
nhận xét, đánh giá) cho các em, phù hợp với xu thế ra đề thi trong vài năm gần đây. Từ
đó giúp các em yêu thích môn Sử hơn dẫn đến chất lượng học tập đạt kết quả cao hơn.
Một số biện pháp sử dụng mẩu chuyện trong DHLS lớp 10 nhằm nâng cao hứng thú và tính tích cực của HS
Hoàng Thị Hậu 5 Trường THPT Trần Quốc Tuấn
PHẦN NỘI DUNG
I. CƠ SỞ LÍ LUẬN
1. Quan niệm về mẩu chuyện lịch sử
Kể chuyện lịch sử là một phương pháp dùng lời nói để diễn tả một cách sinh
động hấp dẫn, có hình ảnh về một câu chuyện đã xảy ra trong quá khứ. Theo từ điển
thuật ngữ lịch sử phổ thông (do GS. Phan Ngọc Liên chủ biên): “Truyện lịch sử là loại
hình văn học về đề tài lịch sử, có phần hư cấu của tác giả, có phần có thể dùng làm tài
liệu tham khảo về một nội dung lịch sử. Truyện lịch sử có tác dụng bồi dưỡng tình
cảm, giáo dục tư tưởng và gây hứng thú học tập lịch sử cho học sinh ”.
Theo định nghĩa trong từ điển Tiếng Việt của Hoàng Phê thì câu chuyện là “sự
việc hoặc chuyện được nói ra”. Câu chuyện lịch sử có thể hiểu là những mảnh sự kiện,
biến cố lịch sử liên quan đến nội dung bài học, có khi là những tình tiết liên quan đến
các nhân vật lịch sử, có khi chỉ là giải thích cho một cái tên, địa danh, cho một khái
niệm, thuật ngữ trong bài học. Câu chuyện lịch sử có thể dài, có thể ngắn. Những câu
chuyện lịch sử được lựa chọn và viết lại ngắn gọn là những mẩu chuyện. Thông
thường, nội dung một câu chuyện lịch sử hay một mẩu chuyện lịch sử bao gồm những
yếu tố sau đây:
- Mở đầu
- Tình tiết phát triển
- Tình tiết phát triển đến đỉnh cao
- Tình tiết giảm đi và kết thúc.
Một mẩu chuyện được bố cục như vậy mang kịch tính cao, dẫn dắt người nghe qua
các sự kiện, làm cho họ ngày càng hứng thú. Câu chuyện hay mẩu chuyện đều không có
sẵn, mà đòi hỏi GV phải chắt lọc từ tài liệu, sắp xếp thành mẩu chuyện phù hợp với bài
học. Mẩu chuyện là một nguồn tài liệu tham khảo quan trọng trong dạy học lịch sử và có
vai trò, ý nghĩa to lớn góp phần nâng cao hiệu quả bài học.
2. Vị trí, vai trò của việc sử dụng các mẩu chuyện trong DHLS
Có thể nói kể chuyện lịch sử là phương pháp thông dụng nhất trong DHLS.
Với vai trò là một nguồn tài liệu tham khảo - một nguồn kiến thức, việc sử dụng những
mẩu chuyện lịch sử trong dạy học bộ môn có ý nghĩa rất lớn:
Thứ nhất: Sử dụng những mẩu chuyện lịch sử góp phần khôi phục lại bức tranh
quá khứ một cách sinh động, chân thực. Nhờ việc làm sáng tỏ bản chất của sự kiện,
