SKKN: “Sử dụng phương pháp dạy học tình huống trong bộ môn GDCD 12”
==========================================================
===========================================================
1
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lý do chọn đề tài
Giáo dục và đào tạo có sứ mệnh nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực,
bồi dưỡng nhân tài, góp phần quan trọng trong việc xây dựng đất nước, xây dựng
nền văn hóa và con người Việt Nam, phát triển nhanh nguồn nhân lực, nhất là
nguồn nhân lực chất lượng cao, tập trung vào việc đổi mới căn bản và toàn diện
giáo dục quốc dân; gắn kết chặt chẽ phát triển nguồn nhân lực với phát triển và ứng
dụng khoa học, công nghệ. Nghị quyết hội nghị Trung ương 8 khóa XI đã chỉ đạo:
“Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bỗi dưỡng
nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát
triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học”. Phát triển phẩm chất và năng
lực người học trong giáo dục phổ thông là định hướng nổi trội mà nhiều nước tiên
tiến đã và đang thực hiện từ đầu thể kỉ XXI đến nay.
Giáo dục công dân là một bộ môn có vai trò vô cùng to lớn đối với việc giáo
dục đạo đức, lối sống cho học sinh. Nó giúp cho học sinh có những kiến thức, kỹ
năng, kỹ xảo để ứng xử phù hợp trong cuộc sống. Việc dạy học có hiệu quả môn
giáo dục công dân sẽ giúp giảm thiểu những tệ nạn xã hội đang hàng ngày, hàng
giờ diễn ra trong xã hội. Xây dựng một môi trường văn hóa học đường lành mạnh,
không còn lối ứng xử thiếu văn hóa, không còn tình trạng bạo lực trong giáo dục,
một xã hội chỉ có sự yêu thương, sự tôn trọng, hòa bình, hạnh phúc. Các tri thức
trong môn GDCD là tri thức về triết học, CNXH khoa học, kinh tế chính trị học,
đạo đức học, Pháp luật học, đường lối chính sách của Đảng cộng sản Việt Nam.
Các kiến thức đó được sắp xếp, bố trí hợp lí, cấu kết chặt chẽ, logic phù hợp với
học sinh THPT. Môn GDCD vừa có vị trí thông thường của một môn học, vừa có
vị trí đặc biệt của nó. Học sinh ở mỗi cấp học được làm quen với nhiều mảng kiến
thức khác nhau, mỗi nội dung đều góp phần hình thành nhân cách cho các em. Đặc
biệt là hình thành kỹ năng sống, thói quen sống khoa học đúng đắn. Trong chương
trình GDCD lớp 12 đề cập đến vấn đề: “Công dân với pháp luật” nhằm giáo dục
pháp luật cho học sinh lớp 12. Đây là những kiến thức cơ bản nhằm giúp học sinh
có những hiểu biết nhất định trong việc định hướng cho học sinh về mặt nhận thức,
cũng như hành động, biết sống tuân thủ pháp luật, biết phát huy quyền công dân,
biết phê phán và đấu tranh với lối sống xem thường pháp luật nhằm góp phần vào
sự nghiệp xây dựng đất nước.
Trước yêu cầu đổi mới về chất lượng của giáo dục đào tạo nói chung, chất
lượng giáo dục đối với học sinh THPT nói riêng trong giai đoạn hiện nay thì môn
GDCD càng có vị trí rất quan trọng trong đó bao gồm cả giáo dục ý thức pháp luật
cho các em học sinh nhằm đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp CNH, HĐH đất nước.
Những năm gần đây hiện tượng học sinh vi phạm pháp luật ngày càng có chiều
hướng gia tăng, với mức độ ngày càng nghiêm trọng. Nguyên nhân dẫn đến tình
trạng đó là do sự xuống cấp về đạo đức của một bộ phận không nhỏ học sinh. Một
SKKN: “Sử dụng phương pháp dạy học tình huống trong bộ môn GDCD 12”
==========================================================
===========================================================
2
trong vấn đề cấp bách hiện nay là việc giáo dục pháp luật hết sức quan trọng, tuy
đã có phương pháp dạy học hiện đại song phương pháp dạy học vẫn còn hạn chế,
chủ yếu vẫn được diễn ra theo lối truyền thống, dạy chay, học chay, truyền thụ thụ
động, một chiều, thầy giảng trò ghi chép.
Phương pháp dạy học tình huống là một phương pháp dạy học tích cực, với có
nhiều ưu điểm nổi trội, nó giúp việc dạy học mang lại hiệu quả cao, làm tăng tính
thực tiễn của môn học, giúp học sinh dần hình thành năng lực giải quyết vấn đề
thực tiễn, làm tăng hứng thú học tập của học sinh. Dạy học bằng tình huống là một
trong những phương pháp dạy học tích cực góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục
toàn diện. Đây là phương pháp dạy học hữu hiệu nhằm mang lại niềm vui, hứng
thú, thắp lên ngọn lửa say mê, tìm tòi chiếm lĩnh tri thức, phát triển tư duy, từ đó
hình thành các năng lực giải quyết vấn đề trong cuộc sống.
Xuất phát từ những lý do nêu trên, bản thân tôi chọn: “Sử dụng phương pháp
dạy học tình huống trong bộ môn Giáo dục công dân lớp 12” làm sáng kiến kinh
nghiệm nhằm chia sẻ với các đồng nghiệp về phương pháp giảng dạy trong bối
cảnh Bộ Giáo dục và Đào tạo đang đổi mới căn bản toàn diện ngành giáo dục
nhằm phát huy các năng lực phẩm chất của học sinh .
2. Mục đích, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu.
- Mục đích của đề tài:
Nhằm nâng cao hiệu quả dạy học môn GDCD lớp 12 ở trường THPT bằng
phương pháp tình huống.
- Nhiệm vụ nghiên cứu
+ Nghiên cứu cơ sở lý luận của phương pháp dạy học tình huống trong giảng
dạy bộ môn GDCD.
+ Đánh giá thực trạng giảng dạy pháp luật môn GDCD ở trường THPT
Nguyễn Cảnh Chân hiện nay.
+ Tiến hành thực nghiệm giảng dạy môn GDCD lớp 12 bằng phương pháp
tình huống.
+ Đề xuất quy trình và giải pháp nâng cao hiệu quả dạy học môn GDCD lớp
12 ở trường THPT Nguyễn Cảnh Chân – huyện Thanh Chương.
- Phạm vi nghiên cứu.
Sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD lớp 12 ở trường
THPT Nguyễn Cảnh Chân – huyện Thanh Chương.
3. Phương pháp nghiên cứu.
Để thực hiện mục đích và nhiệm vụ của việc nghiên cứu tôi đã sử dụng các
phương pháp sau:
SKKN: “Sử dụng phương pháp dạy học tình huống trong bộ môn GDCD 12”
==========================================================
===========================================================
3
- Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết: phân tích, tổ hợp lý thuyết,...
- Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
+ Phương pháp điều tra: Thiết kế phiếu hỏi thu thập ý kiến của học sinh sau
đó xử lí số liệu.
+ Phương pháp quan sát: Quan sát cử chỉ, nét mặt, thái độ của học sinh để
nhận biết mức độ quan tâm, hứng thú của các em về việc vận dụng “Phương pháp
dạy học tình huống để giáo dục pháp luật cho học sinh môn GDCD lớp 12 tại
trường THPT Nguyễn Cảnh Chân”.
+ Phương pháp thực nghiệm: Tiến hành dạy thử có sử dụng phương pháp dạy
học tình huống trong dạy học GDCD lớp 12 tại trường THPT Nguyễn Cảnh Chân,
Thanh Chương.
4. Tính mới của đề tài “Sử dụng phương pháp dạy học tình huống trong
bộ môn GDCD lớp 12”.
- Hệ thống hóa được những vấn đề lí luận về phương pháp tình huống.
- Tìm hiểu và đánh giá được thực trạng dạy học bằng phương pháp tình
huống trong môn GDCD ở trường THPT.
- Soạn giáo án và tiến hành bài dạy thực nghiệm, từ đó đề xuất quy trình, giải
pháp để nâng cao hiệu quả dạy học môn GDCD lớp 12 bằng phương pháp tình
huống.
PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
1. Cơ sở khoa học
1.1 Cơ sở lí luận
Phương pháp tình huống là một phương pháp dạy học, trong đó học sinh tự
lực ghiên cứu một tình huống thực tiễn và giải quyết các vấn đề của tình huống đặt
ra. Tình huống là một hoàn cảnh thực tế, trong đó chứa đựng những mâu thuẫn
xung đột.Người ta phải đưa ra một quyết định trên cơ sở cân nhắc các phương án
giải quyết khác nhau. Tình huống cũng có thể là một hoàn cảnh gắn với câu
chuyện có cốt chuyện, nhân vật, có chứa đựng xung đột, có tính phức hợp được
viết ra để chứng minh một vấn đề hay một số vấn đề của cuộc sống thực tế. Tình
huống trong dạy học là những tình huống thực hoặc mô phỏng theo tình huống
thực, được cấu trúc hóa nhằm mục đích dạy học.
- Cách tiến hành
Các bước nghiên cứu tình huống có thể là:
+ Học sinh đọc (hoặc xem hay nghe) tình huống thực tế và suy nghĩ về nó.
+ Giáo viên đưa ra một hay nhiều câu hỏi hướng dẫn liên quan đến tình
huống.
SKKN: “Sử dụng phương pháp dạy học tình huống trong bộ môn GDCD 12”
==========================================================
===========================================================
4
+ Thảo luận tình huống thực tế.
+ Thảo luận vấn đề chung hay các vấn đề được minh chứng bằng thực tế.
- Yêu cầu sư phạm
+ Tình huống có thể dài hay ngắn, tùy từng nội dung vấn đề.
+ Tình huống phải được kết thúc bằng một loạt các vấn đề hoặc câu hỏi như:
Bạn nghĩ điều gì sẽ xảy ra tiếp theo? Bạn sẽ làm gì nếu bạn là nhân vật A? Nhân
vật B?....Vấn đề này có thể đã được ngăn chặn như thế nào? Lúc này cần phải làm
gì để hạn chế tính trầm trọng của vấn đề?
+ Vấn đề trả lời các câu hỏi này phải được dùng để khái quát một tình huống
rộng hơn, khái quát hơn.
+ Tình huống cần liên hệ với kinh nghiệm hiện tại cũng như tình huống cuộc
sống, nghề nghiệp trong tương lai của người học.
+ Tình huống có thể diễn giải theo cách nhìn của người học và để mở nhiều
hướng giải quyết.
+ Tình huống cần chứa đựng mâu thuẫn, vấn đề và có thể có liên quan đến
nhiều phương diện.
+ Tình huống cần vừa sức với học sinh và có thể giải quyết trong điều kiện cụ
thể.
+ Tình huống cần có nhiều cách giải quyết khác nhau. Trong việc giải quyết
các tình huống thực tiễn, không phải bao giờ cũng có những giải pháp duy nhất
đúng.
+ Đôi khi, nghiên cứu tình huống có thể được thực hiện trên video hay một
băng, đĩa mà không phải dựa trên dạng chữ viết.
1.2. Cơ sở thực tiễn:
Trong quá trình giảng dạy, giáo viên có thể sử dụng rất nhiều phương pháp
khác nhau. Tuy nhiên vấn đề là dùng phương pháp nào đem lại hiệu quả giảng dạy
tối ưu, học sinh chiếm lĩnh tri thức nhanh nhất và khắc sâu kiến thức nhất. Thông
thường khi giảng bài giáo viên thường đưa ra các tình huống liên quan đến bài học,
giáo viên phân tích tình huống và giảng giải sau đó yêu cầu học sinh rút ra kiến
thức cơ bản của bài học. Nhưng nếu các đơn vị kiến thức trong bài đều sử dụng
một phương pháp thì tiết học sẽ trở nên nhàm chán, không kích thích được sự hứng
thú của học sinh.Tuy nhiên cũng bằng phương pháp tình huống được sử dụng một
cách sáng tạo hơn, kết hợp với phương pháp làm việc theo nhóm để phát huy tính
chủ động, tự giác, sáng tạo từ phía học trò bằng cách yêu cầu học sinh chuẩn bị bài
trước khi đến lớp. Mặt khác, khi sử dụng phương pháp tình huống trong giảng dạy
nếu giáo viên chỉ cho học sinh thảo luận các tình huống trong sách giáo khoa thôi
thì bài học sẽ mang tính kinh viện và chỉ đạt được một mục đích của bài là về kiến
SKKN: “Sử dụng phương pháp dạy học tình huống trong bộ môn GDCD 12”
==========================================================
===========================================================
5
thức, còn về thái độ, kỹ năng là chưa có. Xuất phát từ thực tiễn trên khi sử dụng
phương pháp này giáo viên cần xây dựng các tình huống phải sát với thực tiễn
cuộc sống và gần gũi với nhận thức, tâm lý lứa tuổi học sinh.
2. Thực trạng khi “Sử dụng phương pháp dạy học tình huống trong bộ
môn GDCD lớp 12”.
- Thuận lợi:
+ Phương pháp dạy học bằng tình huống giúp người học dễ hiểu và dễ nhớ
các vấn đề phức tạp. Thông qua các tình huống được phân tích, thảo luận, người
học có thể tự rút ra những kiến thức lý luận bổ ích và ghi nhớ những kiến thức này
một cách dễ dàng trong thời gian dài.
+ Phương pháp dạy học bằng tình huống giúp người học nâng cao khả năng tư
duy độc lập, sáng tạo. Nếu trong phương pháp dạy học truyền thống, quá trình tiếp
nhận thông tin diễn ra gần như một chiều giữa giáo viên và học sinh, trong đó giáo
viên là người truyền đạt tri thức và học sinh là người tiếp nhận tri thức đó thì
phương pháp dạy học bằng tình huống tạo ra một môi trường học tích cực có sự
tương tác giữa học sinh và giáo viên, giữa các học sinh với nhau.
+ Dạy và học bằng tình huống giúp người học có cơ hội để liên kết, vận dụng
các kiến thức đã học được.
+ Dạy học bằng tình huống thông qua việc giải quyết tình huống giúp người
học có thể phát hiện ra những vấn đề cuộc sống đặt ra nhưng bản thân chưa đủ kiến
thức giải quyết.
+ Phương pháp dạy học bằng tình huống giúp cho người học có thể rèn luyện
một số kỹ năng cơ bản như kỹ năng làm việc nhóm, tranh luận và thuyết trình.
+ Phương pháp dạy học bằng tình huống giúp cho học sinh có khả năng
nghiên cứu và học tập suốt đời, tăng cường khả năng tự định hướng trong học tập
của học sinh, phù hợp với nhu cầu và sở thích của cá nhân người học.
+ Phương pháp dạy học bằng tình huống làm tăng sự hứng thú của phần lớn
học sinh đối với môn học.
- Khó khăn:
+ Phương pháp dạy học bằng tình huống đòi hỏi tinh thần tự học, thái độ làm
việc nghiêm túc và khả năng tư duy độc lập, sáng tạo, năng động. Tuy nhiên, hiện
nay có khá nhiều học sinh không quen với phương pháp học bằng tình huống, họ
không có kỹ năng làm việc nhóm, thụ động, ỷ lại, không hợp tác từ đó làm giảm
hiệu quả của phương pháp dạy học bằng tình huống. Đôi khi cuộc thảo luận về tình
huống sẽ không hướng theo con đường và dẫn đến một kết cục như người soạn
thảo tình huống mong muốn, nhất là giáo viên không có kinh nghiệm trong việc
điều phối, dẫn dắt cuộc thảo luận.