PH N I- ĐT V N ĐẦ Ặ Ấ Ề
1. Lý do ch n đ tàiọ ề .
D yạ h c theo đnh h ng phát tri n năng l c là xu th phát tri n n n giáoọ ị ướ ể ự ế ể ề
d c toàn c u. Cùng v i s thay đi m nh m trong d y h c phát tri n năng l cụ ầ ớ ự ổ ạ ẽ ạ ọ ể ự
cho h c sinh ọđáp ng nhu c u xã h i trong giai đo n hi n nay thì giáo viên nóiứ ầ ộ ạ ệ
chung và giáo viên gi ng d y b môn Sinh h c nói riêng c n ph i thay đi tả ạ ộ ọ ầ ả ổ ư
duy v ph ng pháp, hình th c t ch c d y h c theo đnh h ng phát tri nề ươ ứ ổ ứ ạ ọ ị ướ ể
năng l c cho ng i h c.ự ườ ọ
Trong Ngh quy t s 29-NQ/TW, H i ngh Trung ng 8 khoá XI v điị ế ố ộ ị ươ ề ổ
m i căn b n, toàn di n giáo d c và đào t o ớ ả ệ ụ ạ đã nêu lên m c tiêu c th “ụ ụ ể Ti p t cế ụ
đi m i m nh m ph ng pháp d y h c theo h ng hi n đi; phát huy tính tíchổ ớ ạ ẽ ươ ạ ọ ướ ệ ạ
c c ch đng sáng t o và v n d ng ki n th c kự ủ ộ ạ ậ ụ ế ứ ỹ năng c a ng i h c; kh củ ườ ọ ắ
ph c l i truy n th áp đt m t chi u, ghi nh máy móc. T p trung d y cáchụ ố ề ụ ặ ộ ề ớ ậ ạ
h c, cách nghĩ, khuy n khích t h c, t o c s đ ng i h c t c p nhọ ế ự ọ ạ ơ ở ể ườ ọ ự ậ ật và điổ
m i tri th c, kớ ứ ỹnăng, phát tri n năng l c”.ể ự Đ th c hi n t t m c tiêu trên c nể ự ệ ố ụ ầ
có nh n th c đúng đn đi m i ph ng pháp d y h c theo h ng này.ậ ứ ắ ổ ớ ươ ạ ọ ướ
Ph ng pháp đóng vai (PPĐV)ươ là m t ph ng pháp d y h c tích c cộ ươ ạ ọ ự
nh m phát huy năng l c t ch , đc l p và sáng t o cho ng i h c, đc ngằ ự ự ủ ộ ậ ạ ườ ọ ượ ứ
d ng r ng rãi nhi u qu c gia trên th gi i đã nh n đc ph n h i tích c c tụ ộ ề ố ế ớ ậ ượ ả ồ ự ừ
h c sinh. ọ Ở Vi t Nam trong nh ng năm g n đây PPĐV s d ng trong d y h cệ ữ ầ ử ụ ạ ọ
nói chung và d y h c Sinh h c nói riêng đang đc quan tâm. Tuy nhiên v nạ ọ ọ ượ ẫ
ch a đc v n d ng r ng rãi trong d y h c môn Sinh h c. V i nh ng u đi mư ượ ậ ụ ộ ạ ọ ọ ớ ữ ư ể
n i b t c a ph ng pháp d y h c ổ ậ ủ ươ ạ ọ qua th c ti n đi m i các ho t đng h c t pự ễ ổ ớ ạ ộ ọ ậ
theo h ng phát tri n năng l c sángướ ể ự t o ạmôn Sinh h c đnọ ở ơ v công tác ịđã đtạ
đc k t qu nh t đnh,ượ ế ả ấ ị v i nh ng lí do trên tôi ch n đ tàiớ ữ ọ ề : V nậ d ngụ
ph ng pháp đóng vai trong d y h c ch đ “Virut” Sinh h c 10, nh m phátươ ạ ọ ủ ề ọ ằ
huy năng l c sáng t o cho h c sinh. ự ạ ọ V i mong mu nớ ố góp ph n làm phong phúầ
ph ng pháp d y h c Sinh h c trong xu th d y h c ươ ạ ọ ọ ế ạ ọ phát tri n năng l c choể ự
ng i h c ườ ọ đáp ng m c tiêu giáo d c và đi m i PPDH hi n nay. ứ ụ ụ ổ ớ ệ
2. Mục đích nghiên cứu
Đ tàiề nghiên c uứ đi sâu vào vi c v n dệ ậ ngụ PPĐV trong d y h c ch đạ ọ ủ ề
“Virut” Sinh h c 10ọ, nh m b i d ng và phát huy năng l c sáng t o cho h cằ ồ ưỡ ự ạ ọ
sinh, góp ph n nâng cao ch t l ng d y và h c môn Sinh h c tr ng THPT.ầ ấ ượ ạ ọ ọ ở ườ
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên c u c s lý lu n v PPĐV, các hình th c t ch c và quy trình v nứ ơ ở ậ ề ứ ổ ứ ậ
d ng PPĐV trong d y h c Sinh h c tr ng THPT.ụ ạ ọ ọ ườ
- Khảo sát, nghiên cứu, đánh giá về thực trạng v nậ d ng PPĐVụ nh m phát tri nằ ể
năng l c sáng t o ự ạ cho học sinh trong môn Sinh h c ọ ở các trường THPT trên đaị
bàn huy n Đô L ng. T đó đ xu t m t s gi i pháp th c hi n.ệ ươ ừ ề ấ ộ ố ả ự ệ
1
- Phân tích cấu trúc nội dung ch ng ươ “Vi rut và b nh truy n nhi m” ệ ề ễ Sinh h cọ
10, đ xu t nh ng n i dung có th v n d ng PPĐVề ấ ữ ộ ể ậ ụ .
- Thi t k các ho t đng h c t p theo ế ế ạ ộ ọ ậ PPĐV trong ch đ “Virut”ủ ề .
- Thực nghiệm sư phạm v nậ d ng PPĐV trong d y h c ch đ “ụ ạ ọ ủ ề Virut” Sinh
h c 10ọ, đ ki m ch ng gi thuy t hi u qu c a đ tài và có th áp d ng d yể ể ứ ả ế ệ ả ủ ề ể ụ ạ
h c môn sinh h c tr ng THPT.ọ ọ ở ườ
4. Đi t ng và phố ượ ạm vi nghiên cứu
4.1. Đi t ng nghiên c uố ượ ứ
- Ph ng pháp đóng vaiươ trong các ho t đng h c t pạ ộ ọ ậ ch đ “Virut” Sinh h củ ề ọ
10.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Nội dung: Nghiên c uứ các d ng ho t đng h c t p v nạ ạ ộ ọ ậ ậ d ng PPĐV đ ụ ể b iồ
d ng và phát huy ưỡ năng l cự sáng t o cho h c sinh qua ch đ “Virut” ạ ọ ủ ề Sinh h cọ
10 (Bài 29, bài 30, bài 31, bài 32).
- Không gian nghiên cứu: Đ tài đc tri n khai nghiên c u cho h c sinh kh iề ượ ể ứ ọ ố
10 t i các tr ng THPT trong huy n Đô L ng, t nh Ngh An.ạ ườ ệ ươ ỉ ệ
- Thời gian nghiên cứu: Nghiên c u áp d ng cho h c sinh kh i 10 t i đn vứ ụ ọ ố ạ ơ ị
công tác trong 2 năm h c 2019 -2020 và 2020 - 2021ọ.
5. Phương pháp nghiên cứu
Đ th c hi n đ tài tôi s d ng các ph ng pháp sau:ể ự ệ ề ử ụ ươ
- Nhóm ph ng pháp nghiên c u lý lu nươ ứ ậ :
+ S d ng các ph ng pháp phân tích, t ng h p, h th ng, khái quát hóa,...cácử ụ ươ ổ ợ ệ ố
thông tin, các văn ki n, tài li u, Ngh quy t c a Đng, Nhà n c và các tài li uệ ệ ị ế ủ ả ướ ệ
có liên quan đn đ tài nh m thi t l p c s lý lu n cho v n đ nghiên c u.ế ề ằ ế ậ ơ ở ậ ấ ề ứ
+ Nghiên c u lý lu n v ứ ậ ề ch đ d y h củ ề ạ ọ , ph ng pháp đóng vai,ươ b i d ngồ ưỡ
năng l c sáng t o.ự ạ
- Nhóm ph ng pháp nghiên c u th c ti nươ ứ ự ễ :
+ Ph ng pháp đi u tra theo b ng h i nh m tìm hi u th c tr ngươ ề ả ỏ ằ ể ự ạ v n d ngậ ụ
PPĐV trong d y h c môn Sinh h cạ ọ ọ tr ng THPTở ườ .
+ Ph ng pháp quan sát các ho t đng c a giáo viên, h c sinh trong các gi h c,ươ ạ ộ ủ ọ ờ ọ
đi u ki n d y và h c c a giáo viên và h c sinh.ề ệ ạ ọ ủ ọ
+ Ph ng pháp ph ng v n giáo viên và h c sinh, các nhà qu n lý giáo d cươ ỏ ấ ọ ả ụ
nh m có đc nh ng thông tin ằ ượ ữ về d y h c theoạ ọ PPĐV, làm sáng t nh ng nh nỏ ữ ậ
đnh khách quan c a k t qu nghiên c u.ị ủ ế ả ứ
+ Nghiên c u các s n ph m c a giáo viên và h c sinh (giáo án, phi u h cứ ả ẩ ủ ọ ế ọ
t p,...).ậ
2
+ Ph ng pháp th ng kê toán h c s d ng đ tính toán các tham s đc tr ng,ươ ố ọ ử ụ ể ố ặ ư
so sánh k t qu th c nghi m.ế ả ự ệ
6. Đi m m i trong k t qu nghiên c u c a đ tàiể ớ ế ả ứ ủ ề
- V lý lu n:ề ậ
Làm sáng t c s lí lu n và th c ti n c a vi c v n d ng PPĐV, đi m iỏ ơ ở ậ ự ễ ủ ệ ậ ụ ổ ớ
và đa d ng phong phú thêm ạph ngươ pháp d y h c Sinh h c c a giáo viên ạ ọ ọ ủ ở
tr ng THPT, góp ph n phát huy năng l c sáng t o cho h c sinh.ườ ầ ự ạ ọ
- V th c ti n:ề ự ễ
+ Đ tài góp ph n đánh giá đc th c tr ngề ầ ượ ự ạ c a vi c v n d ng PPĐV trong d yủ ệ ậ ụ ạ
h c Sinh h c tr ng THPT.ọ ọ ở ườ
+ Xây d ng đc nh ng n i dung trong ự ượ ữ ộ ch ng “ươ Virut và b nh truy n nhi mệ ề ễ ”
Sinh h c 10ọ, có th v n d ng PPĐV.ể ậ ụ
+ Đ ra m t s giề ộ ố ải pháp trong vi c ệnâng cao hi u quệ ả v n d ngậ ụ PPĐV.
+ Thông qua n i dung ộđ tài ềđóng góp thêm tài li u tham kh o ệ ả v i các b n đngớ ạ ồ
nghi p ệgi ng ảd y b môn ạ ộ Sinh h c ọnói chung v đi m i PPDH nh m phát huyề ổ ớ ằ
năng sáng t o cho h c ạ ọ sinh hi n nayệ
PH N IIẦ - N I DUNGỘ
CH NG I. C S LÝ LU N VÀ TH C TI N C A Đ TÀIƯƠ Ơ Ở Ậ Ự Ễ Ủ Ề
1.1. T ng quan v n đ nghiên c uổ ấ ề ứ
Trên th gi i và Vi t Nam đã có r t nhi u công trình nghiên c u vế ớ ở ệ ấ ề ứ ề
PPĐV. H u h t đu th a nh n nh ng tác đng tích c c c a PPĐV trong d yầ ế ề ừ ậ ữ ộ ự ủ ạ
3
h c, đc bi t là xu h ng d y h c theo đnh h ng phát tri n năng l c.ọ ặ ệ ướ ạ ọ ị ướ ể ự Trong
các công trình nghiên c u v PPĐV đa s đc v n d ng trong giáo d c kứ ề ố ượ ậ ụ ụ ỹ
năng s ng, và các môn h c nh Văn h c, L ch s , Giáo d c côngố ọ ư ọ ị ử ụ dân; Hóa học;
Công ngh .... Trong lĩnh v cệ ự Sinh h cọ đã có nhi u công trình nghiên c u, ví nhề ứ ư
đ tài “ềV n d ng ph ng pháp đóng vai trong d y h c tích h p b o t n thiênậ ụ ươ ạ ọ ợ ả ồ
nhiên và đa d ng sinh h c”ạ ọ c a ủ tác gi Phan Th Thanh H i, (2017). Đây là côngả ị ộ
trình nghiên c u các b c thi t k k ch b n v n d ng ph ng pháp đóng vaiứ ướ ế ế ị ả ậ ụ ươ
nh m t ph ng pháp d y h c, đt h c sinh vào b i c nh và nhân v t, hànhư ộ ươ ạ ọ ặ ọ ố ả ậ
đng và ng x nh nhân v t nh m giúp h c sinh lĩnh h i ki n th c môn sinhộ ứ ử ư ậ ằ ọ ộ ế ứ
h c c p trung h c s s , v a phát tri n kọ ấ ọ ơ ở ừ ể ỹnăng h c t p đng th i giáo d c b oọ ậ ồ ờ ụ ả
t n thiên nhiên và đa d ng sinh h c. Hay tác gi Vũ Thi Tr ng (2017)ồ ạ ọ ả ọ , v i sángớ
ki n “ếS d ng ph ng pháp đóng vai trong d y h c bài 8,9,10 “ử ụ ươ ạ ọ T bào nhânế
th cự” phát tri n năng l c chung cho h c sinh THPT”.ể ự ọ Thi t k các ho t đngế ế ạ ộ
h cọ t p ậ phát tri n các năng l c chung nh nêu và gi i quy t v n đ, năng l cể ự ư ả ế ấ ề ự
sáng t o và t ch trong quá trình h c t pạ ự ủ ọ ậ b ng cách v n dung ph ng phápằ ậ ươ
đóng vai đã phát huy r t hi u quấ ệ ả … K t qu các công trình nghiên c u cho th yế ả ứ ấ
nh ng đi m u vi t c a ph ng pháp đóng vai trong d y h c nói chung và trongữ ể ư ệ ủ ươ ạ ọ
d y h c sinh h c nói riêng.ạ ọ ọ
Trong th c t hi n nay, ự ế ệ trên đa bàn huy n n iị ệ ơ tôi công tác nói riêng và
t nh Ngh An nói chung, PPĐV đã đc m t s giáo viên v n d ng vào d y h cỉ ệ ượ ộ ố ậ ụ ạ ọ
môn Sinh h c. Tuy nhiên, ch a có đ tài nghiên c u nào v PPĐV trong d y h cọ ư ề ứ ề ạ ọ
ch đ “ủ ề Virut” Sinh h c 10.ọ
1.2. C s lí lu nơ ở ậ
1.2.1. Ph ng phápươ đóng vai
Theo Bernd Meier – Nguy n Văn C ng (2016), đóng vai là ph ng phápễ ườ ươ
d y h c thông qua mô ph ng và th ng có tính ch t trò ch i (còn g i là ch iạ ọ ỏ ườ ấ ơ ọ ơ
đóng vai). mô ph ng, ng i h c đm nh n các vai - th ng có tính trò ch iỞ ỏ ườ ọ ả ậ ườ ơ
ho c làm vi c trong nh ng môi tr ng đc mô ph ng, nh m tr c tiên phátặ ệ ữ ườ ượ ỏ ằ ướ
tri n năng l c hành đng, năng l c quy t đnh trong nh ng tình hu ng g n v iể ự ộ ự ế ị ữ ố ầ ớ
cu c s ng nh ng đã đc đn gi n hóa.ộ ố ư ượ ơ ả
PPĐV là m t ph ng pháp d y h c m i, tích c c nh m phát huy cao độ ươ ạ ọ ớ ự ằ ộ
tính t giác, đc l p và sáng t o c a ng i h c. B ng vi c nh p vai hay hóaự ộ ậ ạ ủ ườ ọ ằ ệ ậ
thân vào nhân v t, h c sinh s ch đng tìm hi u và chi m lĩnh ki n th c trongậ ọ ẽ ủ ộ ể ế ế ứ
su t quá trình tham gia đóng vai; đng th i h c sinh còn có th rút ra kinhố ồ ờ ọ ể
nghi m cho b n thân và có c h i trình bày quan đi m cá nhân c a mình.ệ ả ơ ộ ể ủ
PPĐV trong d y h c ng i h c th c hi n vai di n trong m t tình hu ngạ ọ ườ ọ ự ệ ễ ộ ố
hay m t v k ch nào đó g n li n v i n i dung d y h c trong m t b i c nh th cộ ở ị ắ ề ớ ộ ạ ọ ộ ố ả ự
ti n. Thông qua vi c đóng vai ng i h c t đt mình vào nhân v t, ng x vàễ ệ ườ ọ ự ặ ậ ứ ử
hành đng nh nhân v t, qua đó hình thành ki n th c, phát tri n năng l c ph mộ ư ậ ế ứ ể ự ẩ
ch t cho h c sinh.ấ ọ
4
1.2.1.1. T m quan tr ng c a PPĐV trong d y h c Sinh h cầ ọ ủ ạ ọ ọ
- Góp ph n làm phong phú thêm ph ng pháp d y h c cho giáo viên: ầ ươ ạ ọ PPDH Sinh
h c r t ọ ấ đa d ng nh s d ng đ dùng tr c quan, d y h c d án, th c hành thíạ ư ử ụ ồ ự ạ ọ ự ự
nghi m, tr i nghi mệ ả ệ … M i ph ng pháp có m t u đi m riêng, phù h p v iỗ ươ ộ ư ể ợ ớ
t ng tr ng h p c th . V n d ng PPĐV trong d y h c s phát huy cao tínhừ ườ ợ ụ ể ậ ụ ạ ọ ẽ
đc l p sáng t o c a h c sinh phù h p xu th đi m i ph ng pháp d y h cộ ậ ạ ủ ọ ợ ế ổ ớ ươ ạ ọ
Sinh h c tr ng THPT theo đnh h ng phát tri n năng l c hi n nay.ọ ở ườ ị ướ ể ự ệ
- Giúp h c sinh nh n th c sâu s c h n n i dung Sinh h c đang h c, phát tri nọ ậ ứ ắ ơ ộ ọ ọ ể
năng l c và ph m ch t cho ng i h c: ự ẩ ấ ườ ọ V n d ng PPĐV trong d y h c Sinh h cậ ụ ạ ọ ọ
giúp h c sinh l u gi ki n th c sinh h c lâu h n, phát tri n kh năng sáng t o,ọ ư ữ ế ứ ọ ơ ể ả ạ
tính năng đng, tính thích ng c a h c sinh, rèn luy n các k năng th c hành,ộ ứ ủ ọ ệ ỹ ự
qua đó thúc đy s thay đi nh n th c, hành vi thái đ c a h c sinh theo h ngẩ ự ổ ậ ứ ộ ủ ọ ướ
tích c c.ự
- T o đng c h c t p cho h c sinh: ạ ộ ơ ọ ậ ọ Khi tham gia ho t đng đóng vai h c sinhạ ộ ọ
đc trao đi, giao l u v i giáo viên, b n bè, th hi n năng khi u, th hi n b nượ ổ ư ớ ạ ể ệ ế ể ệ ả
thân tr c đám đông, hòa mình vào không khí l p h c sôi n i … T đó s giúpướ ớ ọ ổ ừ ẽ
h c sinh phát tri n các k năng và hình thành tri th c cho mình, thay đi ph ngọ ể ỹ ứ ổ ươ
pháp h c t p đ lình h i ki n th c sâu h n.ọ ậ ể ộ ế ứ ơ
- Giáo d c k năng s ng cho h c sinh:ụ ỹ ố ọ PPĐV trong d y h c giúp cho h c sinhạ ọ ọ
phát tri n các k năng s ng nh : k năng giao ti p; gi i quy t tình hu ng,ể ỹ ố ư ỹ ế ả ế ố
thuy t trình …. B i thông qua PPĐV h c sinh đc giao ti p gi a cá nhân v iế ở ọ ượ ế ữ ớ
cá nhân, cá nhân v i t p th , t đó giúp h c sinh bi t cách giao ti p, ng x v iớ ậ ể ừ ọ ế ế ứ ử ớ
b n bè cùng trang l a và nh ng ng i xung quanh. Đng th i h c sinh đc thạ ứ ữ ườ ồ ờ ọ ượ ể
hi n nh n th c, thái đ trong tình hu ng c th t đó có cách ng x phù h pệ ậ ứ ộ ố ụ ể ừ ứ ử ợ
v i tình hu ng. Và cũng thông qua vi c hóa thân vào đi t ng sinh v t hay tìnhớ ố ệ ố ượ ậ
hu ng th c ti n, h c sinh s tr nên t tin h n tr c đám đông, ngôn ng trố ự ễ ọ ẽ ở ự ơ ướ ữ ở
nên l u loát h n. ư ơ
- Giúp h c sinh đnh h ng ngh nghi p trong t ng lai.ọ ị ướ ề ệ ươ
Trong quá trình th c hi n PPĐV, h c sinh đc sáng t o trong vi c xâyự ệ ọ ượ ạ ệ
d ng k ch b n, đc hóa thân vào vai di n s giúp các em phát hi n ra năngự ị ả ượ ễ ẽ ệ
khi u hay s tr ng c a b n thân có th phù h p v i m t s ngh th đnhế ở ườ ủ ả ể ợ ớ ộ ố ề ể ị
h ng ngh nghi p cho mình sau khi t t nghi p ph thông.ướ ề ệ ố ệ ổ
1.2.1.2. Các ph ng án tri n khai PPĐV trong d y h c Sinh h cươ ể ạ ọ ọ
a) Vào vai vào đi t ng sinh h c đ lĩnh h i ki n th c th c Sinh h cố ượ ọ ể ộ ế ứ ứ ọ
Đ lĩnh h i ki n th c, h c sinh s đc hóa thân vào các đi t ng sinhể ộ ế ứ ọ ẽ ượ ố ượ
h c đ có th c th hóa ki n th c bài h c. Ph ng án này có đc đi m sau:ọ ể ể ụ ể ế ứ ọ ươ ặ ể
- H c sinh có th tìm hi u tr c v đi t ng sinh h c mình đc hóaọ ể ể ướ ề ố ượ ọ ượ
thân thông qua các tài li u nh sách báo, t p chí khoa h c, t li u sinh h c hayệ ư ạ ọ ư ệ ọ
vi deo …Thông qua vai di n c a mìnhễ ủ để kh c h a đc đc đi m, b n ch tắ ọ ượ ặ ể ả ấ
5
