1
BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ THÁNG 11
NĂM HỌC 2024 - 2025
Giáo viên báo cáo: Nguyễn Thị Duyên
Tổ: Ngữ văn
ĐỀ TÀI: SỬ DỤNG KĨ THUẬT TRANH LUẬN ỦNG HỘ - PHẢN ĐỐI VÀO
DẠY HỌC PHẦN NÓI VÀ NGHE (NGỮ VĂN 10, SÁCH KẾT NỐI TRI THỨC
VỚI CUỘC SỐNG) NHẰM PHÁT TRIỂN TƯ DUY PHẢN BIỆN CHO HỌC
SINH
A. PHẦN MỞ ĐẦU
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
1. Tầm quan trọng của tư duy phản biện
Xu thế tất yếu của giáo dục là đào tạo những con người có khả năng nhạy bén,
linh hoạt ứng biến và thuyết phục người khác bằng khả năng tư duy và lập luận của
mình. Trong Chương trình GDPT môn Ngữ Văn 2018 được ban hành kèm theo kèm
theo thông tư số 32/2018/TT- BGDĐT ngày 26 tháng 12 năm 2018 của Bộ trưởng
Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chi tiết hóa về yêu cầu cần đạt của năng lực ngôn ngữ
đối với cấp THPT: “Biết tranh luận về những vấn đề tồn tại các quan điểm trái
ngược nhau; có thái độ cầu thị và văn hoá tranh luận phù hợp; có khả năng nghe
thuyết trình và đánh giá được nội dung và hình thức biểu đạt của bài thuyết trình;
có hứng thú thể hiện chủ kiến, cá tính trong tranh luận; trình bày vấn đề khoa học
một cách tự tin, có sức thuyết phục. Nói và nghe linh hoạt; nắm được phương pháp,
quy trình tiến hành một cuộc tranh luận”.
Tư duy phản biện (Critical Thinking) là “một quá trình tư duy biện chứng gồm
phân tích và đánh giá một thông tin đã có theo các cách nhìn khác cho vấn đề đã đặt
ra nhằm làm sáng tỏ và khẳng định lại tính chính xác của vấn đề”. Như vậy, tư duy
phản biện hiểu một cách đơn giản nhất là khả năng suy nghĩ và tư duy đa chiều, phản
biện lại vấn đề, xem xét mọi khía cạnh để tìm ra chân lí chứ không dễ dàng chấp
nhận mọi ý kiến ngay từ ban đầu. Tư duy phản biện giúp con người vượt ra khỏi các
lối mòn trong tư duy, những suy nghĩ theo khuôn mẫu, hướng đến cái mới, thoát
khỏi những rào cản của định kiến, đưa ra nhiều phương án khác nhau và lựa chọn
phương án tối ưu với những lập luận có cơ sở vững chắc đối với một vấn đề nào đó.
Như vậy, việc phát triển tư duy phản biện sẽ kích thích tính chủ động, sáng tạo của
học sinh, tạo hứng thú mới cho họ trong quá trình tìm kiếm, chiếm lĩnh tri thức.
Đứng trước một vấn đề, nhất là các vấn đề văn học và xã hội, sẽ nảy sinh nhiều
quan điểm, nhiều góc nhìn khác nhau. Những quan điểm đó phản ánh nhân sinh
quan, trí tuệ, nhân cách của người nói. Làm thế nào để có thể tranh luận, trao đổi
một cách văn minh, lịch sự mà vẫn thể hiện được góc nhìn riêng, quan điểm riêng
2
của mình không phải là điều dễ dàng đối với học sinh. Đối thoại, tranh luận ủng hộ
- phản đối là cách giải quyết các mâu thuẫn trên dựa trên sức mạnh của trí tuệ - ngôn
từ. Và một trong những hoạt động có nhiều cơ hội để rèn luyện, phát triển tư duy
phản biện cho học sinh một cách hiệu quả nhất chính là Nghe và Nói trong môn Ngữ
văn.
2. Thực trạng của dạy học Nói và nghe
Nói và Nghe là hai kĩ năng sử dụng ngôn ngữ quan trọng cần rèn cho học sinh.
Tuy nhiên hai kĩ năng này chưa được chú trọng nhiều trong dạy học Ngữ văn ở các
chương trình GDPT trước đây. Chương trình Ngữ văn 2018 ra đời đã trả lại vị trí
xứng đáng cho hai kĩ năng Nói và Nghe khi lấy việc rèn luyện các kĩ năng giao tiếp
(đọc, viết, nói, nghe) làm trục chính xuyên suốt để tổ chức nội dung dạy học nhằm
đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực và phẩm chất của người học. Trong đó, Chương
trình GDPT 2018 đã quy định rõ thời lượng dành cho hoạt động nói và nghe là 10%
số tiết của năm học. Đó vừa là cơ hội rèn và phát triển tư duy phản biện, nhưng cũng
đặt ra những yêu cầu và thử thách mới cho cả GV và HS trong quá trình dạy và học.
Thực tế cho thấy, trong quá trình giảng dạy, một bộ phận không nhỏ giáo viên
còn lúng túng trong khâu tổ chức tranh biện cho HS, chủ yếu cung cấp kiến thức,
chưa tạo cơ hội để học sinh bày tỏ ý kiến, quan điểm của mình. Mặt khác, ở các tiết
học đó, một số giáo viên lựa chọn các chủ đề quá cũ, không phù hợp với nhịp sống
đang diễn ra sôi động hiện nay nên thực sự không thu hút được sự quan tâm từ phía
học sinh; đồng thời, khi học sinh phát biểu hoặc trình bày vấn đề thì còn mang tính
chất một chiều; thiếu sự tranh biện…Chính vì vậy, các giờ học này khá khô khan,
nhàm chán; chưa phát huy được sự tích cực, chủ động từ phía người học. Hơn nữa
kỹ năng về “nghe” và “nói” của HS còn nhiều khiếm khuyết. HS yếu về kỹ năng nói,
thuyết trình và tranh luận. Đặc biệt là học sinh vùng nông thôn các em có rất nhiều
hạn chế về năng lực ngôn ngữ và giao tiếp. Nhiều em trong lớp học ở trường thì thụ
động, rụt rè; ra ngoài xã hội thì khép nép thu mình vì sợ nói, sợ sai. Khả năng phản
biện ở học sinh THPT còn tồn tại dưới dạng tiềm năng, chưa được khai thác. Rõ
ràng là việc dạy học văn hiện nay còn “nợ” nhiều câu hỏi: Làm sao để phát huy toàn
diện 4 kỹ năng nghe, nói, đọc, viết cho HS? Làm sao để kéo việc học văn về với ứng
dụng thực tế? Làm thế nào để học sinh phát triển được năng lực tranh luận và tư duy
phản biện?
Trước thực trạng đó, tôi đã trăn trở, tìm tòi, thể nghiệm những phương pháp,
kĩ thuật dạy học hiện đại để thực hành kĩ năng Nói và Nghe về các vấn đề trong
văn học và cuộc sống. Tôi nhận thấy Kĩ thuật tranh luận ủng hộ - phản đối vừa phù
hợp đặc điểm bài học vừa đem lại hiệu quả cao. Vậy nên, tôi mạnh dạn chọn biện
pháp “Sử dụng kĩ thuật tranh luận ủng hộ - phản đối vào dạy học phần Nói và Nghe
(Ngữ văn 10, Sách Kết nói tri thức với cuộc sống) nhằm phát triển tư duy phản biện
cho học sinh”.
3. Yêu cầu giải quyết
- Trình bày được nội dung của biện pháp; quy trình, cách thức tổ chức kĩ thuật
tranh luận ủng hộ - phản đối vào dạy học một số chủ đề Nói và Nghe.
3
- Tổ chức được các hoạt động thảo luận sử dụng kĩ thuật tranh luận ủng hộ -
phản đối nhằm phát triển KN nói - nghe một cách hiệu quả, góp phần đổi mới
PPDH theo hướng PTNL, PC của HS, phát triển tư duy phản biện cho HS.
II. MỤC TIÊU
- Đổi mới phương pháp và hình thức dạy học để kích thích tính tích cực, chủ
động, sáng tạo của học sinh nhằm phát triển các phẩm chất, năng lực cơ bản được
định hướng theo chương trình giáo dục phổ thông mới hướng đến phát triển tư duy
phản biện cho học sinh.
- Giúp HS tự mình kiến tạo tri thức; xây dựng được chính kiến của bản thân;
trình bày quan điểm bằng ngôn ngữ nói một cách mạch lạc, thuyết phục, có thái độ
tôn trọng người nói, người nghe; có thái độ văn minh trong trao đổi, thảo luận….
- Góp phần nâng cao hiệu quả giờ học Nói và Nghe nói riêng và nâng cao chất
lượng dạy học bộ môn nói chung.
III. TRIỂN KHAI THỰC HIỆN
- Đối tượng: Đối tượng học sinh mà chúng tôi triển khai biện pháp là học
sinh lớp 10A4, 10A5, 10A6, 10A13 trường THPT Hồng Lĩnh
- Phạm vi: Sử dụng kĩ thuật dạy học tranh luận ủng hộ - phản đối phù hợp nhất
ở các bài học có chứa các chủ đề xung đột. Vì thế, tôi áp dụng biện pháp trên vào
dạy các nội dung Nói và Nghe sau:
+ Thảo luận về một vấn đề xã hội có ý kiến khác nhau (Bài 3, Nghệ thuật thuyết
phục trong văn nghị luận)
+ Thảo luận về một vấn đề xã hội có ý kiến khác nhau (Bài 6, Nguyễn Trãi –
dành cho để trợ dân cày)
+ Thảo luận một vấn đề văn học có ý kiến khác nhau (Bài 7, Quyền năng người
kể chuyện)
- Thời gian thực hiện: Năm học 2023 – 2024
B. PHẦN NỘI DUNG
I. KĨ THUẬT TRANH LUẬN ỦNG HỘ - PHẢN ĐỐI VÀ CÁCH THỰC
HIỆN
1. Kĩ thuật tranh luận ủng hộ - phản đối
Kĩ thuật tranh luận ủng hộ - phản đối là tiến hành tranh luận bằng cách GV đưa
ra một vấn đề tranh luận, gợi mở cho học sinh suy nghĩ, đánh giá về một vấn đề
nhất định theo những hướng khác nhau, thậm chí trái ngược nhau. Sau đó dựa trên
những tìm hiểu của các em, GV tổ chức cho các em trao đổi, bàn bạc, phản biện
về vấn đề đó. HS sẽ đưa ra và bảo vệ quan điểm của mình, phản biện lẫn nhau,
đồng thời thuyết phục đối phương theo ý kiến đó bằng những lập luận, lí lẽ, bằng
chứng xác thực nhằm làm rõ những khía cạnh khác nhau của vấn đề và làm giàu
sự hiểu biết của cá nhân.
2. Cách thực hiện
4
- Bước 1: Các thành viên được chia làm 2 nhóm theo 2 hướng ý kiến đối lập
về một luận điểm cần tranh luận.
- Bước 2: Thành viên 2 nhóm thu thập thông tin, tài liệu, hình thành các lập
luận phản đối hoặc ủng hộ.
- Bước 3: Thảo luận thông qua đại diện, mỗi nhóm trình bày lập luận của mình.
Nhóm ủng hộ đưa ra luận điểm ủng hộ, tiếp đến nhóm phản đối đưa ra ý kiến phản
đối và tiếp tục cho đến hết thời gian
- Bước 4: Đánh giá, kết luận
II. BIỆN PHÁP SỬ DỤNG KĨ THUẬT TRANH BIỆN ỦNG HỘ - PHẢN ĐỐI
VÀO DẠY HỌC PHẦN NÓI NGHE
1. Hướng dẫn HS một số yêu cầu sử dụng kĩ thuật tranh luận ủng hộ -
phản đối
Kĩ thuật tranh luận ủng hộ - phản đối là một kĩ thuật dạy học mới nên còn xa lạ
với học sinh. Chính vì thế Gv đã có những hướng dẫn để học sinh nắm bắt được các
yêu cầu khi sử dụng kĩ thuật trong hoạt động Nói và Nghe. Các yêu cầu này được
GV soạn thảo thành các học liệu (video, file tài liệu, phiếu học tập, phiếu đánh giá...)
sẽ được chuyển đến các em qua các nhóm lớp để các em nghiên cứu ở nhà trước khi
tiến hành bài học nhằm trang bị cho hS kiến thức nền, hình thành và phát triển cho
HS kĩ năng tự học. (Phụ lục 1)
1.1. Lựa chọn vấn đề tranh luận.
Vấn đề tranh luận phải có tính xung đột, gắn với nội dung học tập trong chương
trình. Vấn đề phải vừa sức, phù hợp với điểm mạnh và hứng thú của cá nhân và
nhóm. Không lựa chọn những vấn đề quá sức, vượt quá khả năng của các em tránh
khó khăn, gây ức chế, ảnh hưởng đến tâm lý của các em.
1.2. Mục đích của kĩ thuật tranh luận ủng hộ - phản đối
Mục đích tranh luận là để xem xét chủ đề dưới nhiều góc độ khác nhau. Xác
định mục đích tranh luận có ý nghĩa quan trọng, bởi có xác định được mục đích thì
mới xây dựng được nội dung tranh luận chất lượng, đúng trọng tâm, tránh sa đà, lạc
hướng gây mất thời gian mà không đạt yêu cầu; biết đưa ra các lí lẽ sắc sảo, cách lập
luận chặt chẽ, minh chứng thuyết phục để phản bác lại quan điểm của người khác
đồng thời bảo vệ quan điểm của mình.
1.3. Hình thức tranh luận ủng hộ - phản đối
Có nhiều hình thức để tiến hành tranh luận. Tùy đề tài tranh luận và điểm mạnh
của các em mà có thể lựa chọn một trong các hình thức sau: Tổ chức tranh biện theo
nhóm (thảo luận giữa các thành viên trong nhóm để thống nhất ý kiến chung và tranh
luận giữa các nhóm với nhau) hay Tổ chức tranh biện giữa HS với HS: Mỗi HS sẽ
có sự chuẩn bị, trình bày cá nhân, các HS khác sẽ phản biện, góp ý câu trả lời hay
bài thuyết trình của các bạn trong lớp.
1.4. Cách tìm kiếm, khai thác các tài liệu tham khảo
5
Các em tìm kiếm trên mạng các bài viết, nghiên cứu liên quan đến chủ đề. Có
thể tìm xem trên các diễn đàn, chương trình truyền hình thực tế như Trường Teen
hay Thiếu niên nói, ai thông minh hơn, Startup... để học cách trình bày và phản biện.
1.5. Kĩ năng nói, nghe và phản biện (phụ lục 1)
1.6. Quy trình tổ chức hoạt động tranh biện ủng hộ - phản đối
Bước 1: Tiếp nhận vấn đề tranh biện: Mỗi bài học có nhiều vấn đề để tranh
biện, các nhóm hoặc cá nhân lựa chọn một trong các vấn đề GV gợi ý để đăng kí
đồng thời lựa chọn vào nhóm ủng hộ hay phản đối
Bước 2: Chuẩn bị nghiên cứu về vấn đề tranh biện. Nhóm trưởng lên kế hoạch,
phân công nhiệm vụ, các thành viên chuẩn bị nghiên cứu về vấn đề tranh biện:
Bước 3: Tiến hành tranh biện. Quá trình tranh biện sẽ có hai phần:
Phần 1: Trình bày
+ Mỗi nhóm sẽ trình bày về vấn đề mình bảo vệ
+ Nhóm ủng hộ sẽ trình bày trước
+ Thời gian cho phần trình bày tối đa là 5 phút
Phần 2: Tranh luận
+ Mỗi nhóm sẽ căn cứ vào phần trình bày của đối phương để phản biện
+ Thời gian cho mỗi lượt phản biện tối đa là 2 phút
+ Các thành viên trong mỗi nhóm cần thay phiên nhau, tránh trường hợp chỉ
một người tranh biện từ đầu đến cuối
Bước 4: Nhận xét đánh giá
Các nhóm sẽ đánh giá lẫn nhau dựa trên bảng tiêu chí GV đưa ra. GV đưa ra
nhận xét, đánh giá cho mỗi nhóm và chốt lại kiến thức cốt lõi của bài học. Tiêu chí
đánh giá sẽ là:
+ Chất lượng các luận điểm tranh luận.
+ Kỹ năng trình bày của mỗi nhóm.
+ Thái độ làm việc và tranh biện của mỗi nhóm.
2. Sử dụng kĩ thuật tranh luận ủng hộ - phản đối trong phương pháp dạy
học nhóm phần Nói và Nghe “Thảo luận về một vấn đề xã hội có ý kiến khác
nhau (Bài 3, Nghệ thuật thuyết phục trong văn nghị luận)