A. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Mĩ thuật là một trong những môn học góp phần vào việc bồi dưỡng thẩm
mĩ cho học sinh, đặc biệt là học sinh Tiểu học. Chương trình mĩ thuật dạy theo
định hướng phát triển năng lực. (Vận dung phương pháp mới của dự án hỗ trợ
giáo dục Mĩ thuật Tiểu học do vương quốc Đan Mạch tài trợ) có rất nhiều dạng
bài khác nhau với sự phân chia thời gian khác nhau. Với chương trình môn Mĩ
thuật lớp 5, phần lớn các bài học là các hoạt động tạo hình như vẽ tranh, tạo
dáng, ứng dụng mĩ thuật … nên học sinh rất hào hứng. Tuy nhiên có bài 13 là
bài xem tranh hay còn gọi là Thường thức mĩ thuật giúp các em tiếp xúc, làm
quen với tác phẩm mĩ thuật thông qua tìm hiểu, phân tích để cảm nhận cái hay,
cái đẹp và thưởng thức các tác phẩm bằng khả năng và ý thích của mình.
Bài 13: Xem tranh Bác Hồ đi công tác của họa sĩ Nguyễn Thụ là một
trong những bài dạy tương đối khó. Theo một số giáo viên thì đây là bài khô
khan, khó hấp dẫn tạo được hứng thú cho học sinh so với những bài khác. Tuy
nhiên nếu chúng ta thử nhìn, thử tiếp cận ở một góc độ khác với một số biện
pháp tích cực tương ứng thì chắc chắn sẽ thu được những kết quả khả quan.
Qua một số năm dạy môn Mĩ thuật ở khối lớp 5 tôi đã nghiên cứu, áp
dụng thử nghiệm tổ chức học tập bài này theo một hướng mới. Kết quả cho thấy
học sinh rất thích và hào hứng khi được học bài này. Các em rất mạnh dạn tích
cực trao đổi, phát biểu xây dựng bài trong giờ học. Tiết học nhẹ nhàng, vui tươi,
sôi động và đạt được một số kết quả tốt.
Vì vậy tôi chọn đề tài này “Một số biện pháp giúp học sinh học tốt bài
13 xem tranh Bác Hồ đi công tác môn mĩ thuật lớp 5”để nghiên cứu, tổng kết
và áp dụng vào trong giảng dạy.
2. Mục đích nghiên cứu đề tài
- Đưa ra những giải pháp để giúp học sinh học bài xem tranh một cách
nhẹ nhàng. Qua đó hểu được những giá trị nghệ thuật, giá trị nội dung của bức
tranh “Bác Hồ đi công tác” của họa sĩ Nguyễn Thụ. Từ đó các em có thêm
những kĩ năng đọc, hiểu cơ bản khi xem một tác phẩm nghệ thuật. Mặt khác khi
yêu thích tác phẩm thì sẽ ứng dụng một cách sáng tạo vào tiết 2 của bài học là
mô phỏng theo bức tranh.
3. Đối tượng nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Những biện pháp tích cực có tác dụng tốt đến
hứng thú và nhận thức của học sinh khi học bài xem tranh.
4. Đối tượng khảo sát, thực nghiệm
- Học sinh lớp 5 trường Tiểu học Vĩnh Quỳnh.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của những bài xem tranh môn mĩ
thuật khi được dạy ở trường Tiểu học.
- Đánh giá khả năng tiếp nhận kiến thức của học sinh đối với bài xem
tranh của họa sĩ.
- Đề xuất những giải pháp giúp học sinh có thể học tốt dạng bài xem tranh
lớp 5 ở trường Tiểu học.
6. Phương pháp nghiên cứu
- Đọc phân tích các tài liệu dạy học liên quan đến môn Mĩ thuật.
- Phương pháp điều tra thực tế.
- Trao đổi với đồng nghiệp trong trường, huyện.
- Dự giờ đánh giá giờ dạy.
7. Phạm vi và kế hoạch nghiên cứu
- Phạm vi nghiên cứu: Học sinh khối lớp5 Trường Tiểu học VĩnhQuỳnh.
- Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 9 năm 2019 và đến tháng 4 năm 2022.
B. NỘI DUNG
1. Cơ sở lí luận
Lịch sử đã chứng minh nghệ thuật không chỉ ra đời và phát triển rực rỡ ở
những khu vực có nền kinh tế phát triển. Nhưng khi con người có điều kiện đầy
đủ về vật chất thì nhu cầu hưởng thụ về mặt tinh thần, trong đó có nghệ thuật
càng cao. Điều này chứng tỏ thưởng thức nghệthuật gắn liền với đời sống của
con người khi nhận thức được nâng lên. Các nước phương tây rất coi trọng nghệ
thuật và đưa nó lên tiêu chí đánh giá về mặt nhận thức, khả năng hưởng thụ về
mặt tinh thần. Có lẽ vì vậy mà họ rất coi trọng các môn nghệ thuật như âm nhạc,
mĩ thuật. Ngoài ra nhiều nghiên cứu cho thấy nghệ thuật thật sự có tác dụng tốt
đến các phát minh của loài người và nâng cao đời sống tinh thần, giáo dục đạo
đức làm đẹp phẩm giá con người.
Thưởng thức nghệ thuật là một nhu cầu không thể thiếu được trong đời
sống thường nhật. Nó đã trở thành những món ăn tinh thần của mỗi chúng ta.
Trước đây nhu cầu thưởng thức các tác phẩm mĩ thuật ở Việt Nam còn chưa phổ
biến do những biến cố của lịch sử. Ngày nay thế hệ trẻ được học hành đầy đủ
trong đó có những môn nghệ thuật. Nó đã được đưa vào nhà trường từ bậc Tiểu
học. Hiện nay nó đang được hình thành lớn dần lên trong đời sống xã hội và
trong tương lai không xa nó sẽ trở thành một nhu cầu tất yếu của đời sống hiện
đại ở Việt Nam. Do vậy việc hình thành cho các em học sinh thói quen và khả
năng thưởng thức các tác phẩm hội họa là một việc làm cần thiết, phù hợp với sự
phát triển của xã hội con người phát triển về toàn diện: văn, thể, mĩ.
Các em nhỏ rất thích vẽ, biết cảm nhận cái đẹp ở thế giới xung quanh.
Đây là một bản năng sẵn có trong tâm hồn các em. Ở lứa tuổi Tiểu học các em
được học vẽ và rất xay mê môn học này. Không chỉ thích vẽ mà học sinh Tiểu
học còn rất thích xem tranh bởi lẽ ngôn ngữ của tranh là những hình ảnh, màu
sắc cụ thể, xúc tích. Hệ thống đường nét, màu sắc tạo nên những giá trị của tác
phẩm là cái đẹp. Đây là những nhu cầu và sở thích của lứa tuổi các em.
Như chúng ta đã biết khi đứng trước một bức họa không phải ai cũng có
thể đọc được những thong tin, hiểu được nội dung, hình thức nghệ thuật cũng
như cảm nhận được những giá trị của tác phẩm đó. Điều đó có nghĩa là người
thưởng thức cũng cần có những kiến thức nhất định về cuộc sống, về nghệ thuật,
biết cách đọc, hiểu tranh hoặc có những năng lực về cảm thụ nghệ thuật.
Học sinh Tiểu học với vốn sống, tri thức của các em còn ít thì việc xem và
hiểu các tác phẩm hội họa cũng không phải chuyện dễ dàng mặc dù các em được
học, tiếp xúc từ sớm. Vì vậy cho nên các em cần phải được hướng dẫn, tiếp cận
một cách nhẹ nhàng phù hợp với nhận thức cũng như tâm sinh lí ở lứa tuổi thì
mới có thể giúp các em hiểu, cảm nhận được vẻ đẹp của tranh. Hơn thế nữa các
em được mở mang kiến thức phổ thông hoặc có dịp kiểm nghiệm những phát
hiện của mình về cuộc sống. Nó đòi hỏi giáo viên phải chú ý đầu tư hơn cho
việc giáo dục thẩm mĩ của học sinh.
2.Cơ sở thực tiễn
Thuận lợi: Trường Tiểu học Vĩnh Quỳnh luôn tạo điều kiện thuận lợinhư
đầu tư mua sắm trang thiết bị cần thiết phục vụ cho dạy và học môn Mĩ thuật.
Tạo điều kiện tốt nhất để giáo viên có thể nâng cao chất lượng môn học. Mặt
khác ban giám hiệu luôn đồng hành và giúp đỡ giáo viên trong những hoạt động
chuyên môn của môn mĩ thuật như xây dựng các chuyên đề. Giáo viên mĩ thuật
luôn nhiệt tình trong giảng dạy và không ngừng tự học tập nâng cao trình độ của
bản thân. Mặt khác các em học sinh Tiểu học rất thích học môn Mĩ thuật nói
chung và phân môn thường thức mĩ thuật nói riêng nên đây là điều kiện thuận
lợi cho giáo viên.
Bên cạnh đó là những khó khăn cần tháo gỡ. Thực tế cho thấy giáo viên
không mặn mà lắm với những bài xem tranh nói riêng và phân môn thường thức
mĩ thuật nói chung. Có nhiều lý do để cho nhiều giáo viên sợ hoặc không thích
dạy bài này. Thứ nhất không phải giáo viên dạy mĩ thuật nào cũng biết xem
tranh, hiểu được nội dung và hình thức nghệ thuật của các tác phẩm. Đây là tồn
tại của vấn đề đào tạo trong các trường sư phạm nghệ thuật. Thứ hai bản thân
các giáo viên chưa thực sự quan tâm, chú ý tìm hiểu và dạy một cách nghiêm túc
những bài này. Việc dạy đại khái, qua loa liên tục đã tạo thành thói quen của một
số giáo viên dạy mĩ thuật. Thứ ba là các thầy cô sợ tranh cãi với các đồng nghiệp
khi dự giờ nên chỉ dám dạy những gì mà trong sách giáo khoa của học sinh và
giáo viên hướng dẫn bởi lẽ dạy không cẩn thận sẽ dạy sai hoặc sa đà vào những
vấn đề nhạy cảm dễ hiểu lầm.
Qua tìm hiểu ta có thể thấy học sinh Tiểu học rất thích tìm hiểu những tác
phẩm mĩ thuật. Các em không tò mò sao được khi mà vẻ đẹp và giá trị của
những bức tranh được tất cả mọi người công nhận, ngưỡng mộ. Tại sao chúng
được trả giá hàng nghìn đôla, hàng triệu hoặc trămtriệu đô la đến như vậy?
Chúng ta hãy giúp các em cảm nhận được vẻ đẹp của bức tranh qua nội dung và
hình thức được các họa sĩ biểu hiện bằng ngôn ngữ của hội họa, những giá trị
nghệ thuật trong các tác phẩm dựa vào thị hiếu thẩm mỹ và tâm sinh lý của lứa
tuổi Tiểu học.
3.Các biện pháp giúp học sinh học tốt bài xem tranh “Bác Hồ đi công tác”
3.1. Biện pháp 1: Chuẩn bị tốt nội dung bài dạy và đồ dùng dạy học.
Cần nghiên cứu kĩ mục đích, yêu cầu của bài để có được sự chuẩn bị tốt
cho tiết dạy như đồ dùng dạy học, kiến thức và hình thức tổ chức các hoạt động
cho phù hợp.
* Đồ dùng dạy học:
- Giáo viên phải chuẩn bị đồ dùng chu đáo.
+ Ảnh chân dung họa sĩ Nguyễn Thụ.
+ Phiên bản tranh (Kích cỡ phóng to, chiều ngắn tối thiểu là 35 cm)
+ Một vài bức tranh tiêu biểu khác của họa sĩ Nguyễn Thụ.
Chú ý: Giáo viên cần chọn tranh để phóng to có màu sắc tương đối chuẩn
xác. Khi dạy yêu cầu học sinh quan sát lên tranh trên màn hình hoặc trên bảng vì
những tranh in trong sách của mỗi học sinh có sự khác biệt về màu sắc giữa các
năm in nên rất khó khăn trong khi khai thác bài dạy. (Bài dạy có thể dạy trên
máy chiếu)
* Kiến thức:
- Mỗi bài xem tranh là một tập hợp những kiến thức hoàn toàn mới. Các
tác phẩm cũng phản ánh nội dung và hình thức thể hiện, chất liệu không giống
nhau. Vì vậy giáo viên nên chuẩn bị kĩ về phần giới thiệu tác giả, giới thiệu tác
phẩm.
- Phần giới thiệu về tác giả giáo viên phải chú ý:
Một là: Nắm chắc được thân thế sự nghiệp. Năm sinh, quê quán, quá
trình hoạt động nghệ thuật và những mốc thời gian tiêu biểu. Hiểu được phong
cách nghệ thuật và những đóng góp cho nền mĩ thuật, đời sống nghệ thuật của
tác giả. Những giải thưởng, danh hiệu mà họa sĩ đạt được. Bên cạnh đó sưu tầm
những mẩu chuyện ngắn, những thông tin khác nhau liên quan đến họa sĩ để lôi
cuốn sự tò mò của học sinh và làm cho tiết học thêm hấp dẫn.
Hai là: Giáo viên không chỉ đọc, nhớ, hiểu những nội dung trong sách
giáo khoa của học sinh và giáo viên mà cần chú ý nghiên cứu để khai thác
những thông tin có trong tác phẩm cũng như thông tin mở rộng để tạo điểm nhấn
gây sự chú ý, tò mò muốn hiểu biết cho học sinh. Để làm được điều này trước
hết giáo viên cần phải biết đọc, lý giải về những hình ảnh liên quan đến nội dung
tranh, phát hiện ra ý tưởng của tác giả trong việc tổ hợp các yếu tố tạo hình để
xây dựng hình tượng nghệ thuật cho tác phẩm. Bên cạnh đó giáo viên phải hiểu
được giá trị nghệ thuật trong tranh. Điều này không có nghĩa là tìm hiểu để dạy
học sinh những kiến thức đó mà mục đích trên hết là giáo viên có nắm chắc
