1
I. MỞ ĐẦU
1.1. Lí do chọn đề tài.
Trong quá trình đổi mới đất nƣớc, Đảng ta luôn xác định “ Giáo dục và
Đạo tạo là quốc sách hàng đầu”. Nhà nƣớc ta luôn coi giáo dục là động lực quan
trọng để thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc và xây dựng
thành công xã hội chủ nghĩa.
Nền giáo dục Việt Nam trong những năm đổi mới đã đạt đƣợc nhiều
thành tựu to lớn . Tuy nhiên bên cạnh đó vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế cần đƣợc
khắc phục. Đổi mới giáo dục nói chung và đổi mới phƣơng pháp dạy học nói
riêng là yêu cầu cấp thiết trong cải cách giáo dục hiện nay.
Bộ môn lịch sử là môn học có ƣu thế và ý nghĩa quan trọng trong việc
giáo dục những con ngƣời toàn diện về cả mặt nhận thức, tƣ tƣởng, tình cảm
cũng nhƣ khả năng tƣ duy tìm tòi sáng tạo. Nhƣng hiện nay trên thực tế môn học
này vẫn chƣa phát huy đƣợc hết vai trò của mình do việc dạy học vẫn còn áp
dụng nhiều phƣơng pháp dạy học truyền thống nhƣ phƣơng pháp đọc chép,
phƣơng pháp hỏi đáp đơn thuần… nên hiệu quả bài học không cao, làm cho học
sinh không say mê hứng thú học tập.
Lịch sử là một môn thuộc lĩnh vực khoa học - nhân văn, nghiên cứu
những gì đã xảy ra trong quá khứ. Do đó nhận thức lịch sử không phải bằng con
đƣờng nhận thức trực tiếp từ trực quan sinh động mà nó chủ yếu đƣợc nhận thức
bằng con đƣờng gián tiếp. Từ đặc thù trên, việc tiếp nhận tri thức lịch sử đòi hỏi
tính trừu tƣợng và óc tƣợng tƣợng phong phú của ngƣời học. Để bức tranh quá
khứ đƣợc dựng lại một cách chân thực thì việc sử dụng phƣơng pháp dạy học
trực quan có vai trò quan trọng. Đồ dùng trực quan không chỉ là phƣơng tiện
minh họa mà nó còn là nguồn tri thức giúp học sinh khai thác kiến thức, rèn
luyện kĩ năng, phát triển tƣ duy độc lập sáng tạo.
Trong các loại đồ dung trực quan, tranh ảnh là phƣơng tiện có vai trò quan
trọng trong dạy học lịch sử. Tranh ảnh không những giúp cho học sinh trình bày
đƣợc những biểu tƣợng, khái niệm lịch sử mà còn giúp các em nhớ kĩ, nhớ sâu
2
các kiến thức, đồng thời tranh ảnh còn góp phần quan trọng trong việc giáo dục
tƣ tƣởng, tình cảm cho học sinh. Tranh ảnh đƣợc chia làm nhiều loại hình khác
nhau trong đó tranh biếm họa đƣợc coi là thể loại tranh có khả năng diễn đat
kiến thức lịch sử một cách sâu sắc. Tranh biếm họa là một phƣơng tiện thông tin
chứa nhiều tri thức lịch sử quan trọng. Thông qua góc nhìn hài hƣớc học sinh có
thể nhận thức đƣợc hiện thực lịch sử. Sử dụng tranh biếm họa trong dạy học lịch
sử là một trong những biện pháp hiệu quả có thể khắc phục thực trạng học sinh
nhàm chán môn lịch sử hiện nay. Tranh biếm họa có tác dụng quan trọng trong
việc gây hứng thú học tập cho học sinh vì thông qua quan sát tranh biếm họa học
sinh có thể thấy những yếu tố châm biếm chứa đựng trong đó từ đó thúc đẩy học
sinh tìm tòi ra tri thức lịch sử.
Việc sử dụng tranh biếm họa có vai trò rất lớn trong việc giáo dục dạy học
lịch sử. Tuy nhiên sử dụng tranh biếm họa một cách đúng đắn và phù hợp vẫn
còn gặp nhiều khó khăn và hạn chế chính vì vậy tranh biếm họa vẫn chƣa đƣợc
sử dụng phổ biến trong dạy học lịch sử ở trƣờng phổ thông.
Xuất phát từ những lí do trên, tôi đã chọn đề tài “ Sử dụng một số tranh
biếm họa trong dạy học chương : Các cuộc cách mạng tư sản ( từ giữa thế kỷ
XVI đến cuối thế kỷ XVIII ) ( Lịch sử lớp 10 THPT) nhằm nâng cao hứng thú
học tập lịch sử cho học sinh”.
1.2. Mục đích nghiên cứu:
Việc sử dụng đồ dùng trực quan là chỗ dựa để hiểu biết sâu sắc bản chất
của sự kiện lịch sử, là phƣơng tiện rất hiệu quả để hình thành khái niệm lịch sử
quan trọng nhất, giúp học sinh nắm vững các quy luật của sự phát triển xã hội.
Trong quá trình dạy học đồ dùng trực quan có một ý nghĩa vô cùng lớn trong
việc nâng cao chất lƣợng giảng dạy, góp phần to lớn nâng cao chất lƣợng học
lịch sử, gây hứng thú học tập cho học sinh. Đồ dùng trực quan đƣợc xem là
chiếc cầu nối giữa quá khứ và hiện tại. Tranh biếm họa là một trong số các dạng
đồ dùng trực quan.
3
Tranh biếm họa là thể loại tranh có khả năng gây ấn tƣợng sâu sắc nhất
với học sinh. Tranh biếm họa là tranh có sử dụng thủ pháp cƣờng điệu nhằm
phản biện hoặc thể hiện quan điểm riêng và có chất trào lộng. Nhiều bức tranh
biếm họa còn chứa đựng trong đó sự hài hƣớc nhƣng ẩn chứa bên trong lại là
những nội dung lịch sử quan trọng. Thông qua việc tìm hiểu những bức tranh
biếm họa lịch sử học sinh không chỉ có những phút giây thƣ giãn trong học tập
mà học sinh có thể tìm thấy hiện thực lịch sử.
Hơn nữa chƣơng “ Các cuộc cách mạng tư sản" ( từ giữa thế kỷ XVI đến
cuối thế kỷ XVIII )” là một chƣơng có dung lƣợng kiến thức lớn và khó, kiến
thức không gần gũi đối với học sinh đầu cấp nên khi học học sinh dễ nhàm chán.
Vì vậy sử dụng tranh biếm họa sẽ giúp bài giảng của giáo viên sinh động, hấp
dẫn, qua đó giúp các em khắc sâu kiến thức bài học.
Thông qua tìm hiểu đề tài này giúp tôi có thể nắm đƣợc lý luận dạy học
bộ môn nói chung và lý luận về sử dụng tranh biếm họa nói riêng để từ đó vận
dụng vào việc dạy học lịch sử của mình ở trƣờng phổ thông .
1.3. Đối tượng nghiên cứu:
Trong đề tài này tôi chọn chƣơng Các cuộc cách mạng tư sản ( từ giữa
thế kỷ XVI đến cuối thế kỷ XVIII ) phần lịch sử thế giới lớp 10 để vận dụng. Tìm
hiểu nội dung lịch sử thế giới lớp thông qua tranh biếm họa giúp các em học
sinh có thể nhận thức nhiều nhân vật, hiện tƣợng lịch sử một cách chân thực
nhất, tạo nên sự hứng thú trong học tập lịch sử góp phần giáo dục các em phát
triển toàn diện về cả cả ba mặt kiến thức, giáo dục và phát triển kĩ năng.
1.4. Phương pháp nghiên cứu:
Để thực hiện đề tài này tôi đã sử dụng các phƣơng pháp sau:
- Phƣơng pháp trực quan ( Trực tiếp quan sát giờ dạy của các giáo viên trƣờng
phổ thông)
- Phƣơng pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lý thuyết, phƣơng pháp phân tích
tổng hợp, so sánh.
2. NỘI DUNG CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM:
4
1.1. Cơ sở lý luận của sáng kiến:
Bộ môn lịch sử ở trƣờng phổ thông giúp học sinh có biểu tƣợng chân thực
về quá khứ. Nhận thức đƣợc những kiến thức cơ bản nhƣ sự kiện lịch sử, không
gian, thời gian, nhân vật lịch sử tiêu biểu …qua đó hình thành khái niệm, rút ra
quy luật và bài học lịch sử . Môn lịch sử ở trƣờng THPT còn giáo dục cho học
sinh quan điểm, tƣ tƣởng, lập trƣờng phẩm chất đạo đức, nhân cách, tình cảm, tri
thức lịch sử. Do vậy, lịch sử góp phần đào tạo con ngƣời Việt Nam yêu tổ quốc,
lòng yêu quê hƣơng, căm ghét áp bức bất công ...
Dạy học lịch sử nhằm rèn luyện năng lực tƣ duy biện chứng trong nhận
thức và hành động, hình thành khả năng nhận thức tích cực độc lập, sáng tạo
biết phân tích đánh giá liên hệ, kỹ năng học tập và thực hành bộ môn biết vận
dụng những kiến thức đã học vào cuộc sống.
Môn Lịch sử có vai trò quan trọng nhƣ vậy, tuy nhiên thực tế hiện nay,
việc dạy và học lịch sử đang trở thành mối quan tâm của toàn xã hội. Nhiều nơi,
nhiều giáo viên vẫn áp dụng các phƣơng pháp thầy đọc, trò chép. Hơn nữa, do
lịch sử là một trong những môn thuộc khối C ( là khối có nhiều ngành học
không đƣợc học sinh lựa chọn vì sau khi học các trƣờng chuyên nghiệp ra
trƣờng nhiều sinh viên không xin đƣợc việc làm ). Do vậy, nhiều học sinh không
thích học môn Lịch sử và xem bộ môn là một môn phụ, chỉ cần học cho qua,
không cần chú ý. Chính tƣ tƣởng đó là một trong những nguyên nhân làm cho
chất lƣợng dạy và học môn lịch sử ở trƣờng phổ thông trong những năm gần đây
rơi tình trạng đáng báo động, nhiều em học sinh quay lƣng lại với môn lịch sử.
Vậy làm thế nào để các em thích học lịch sử, nhận thức đƣợc tầm quan
trọng của bộ môn. Trong quá trình giảng dạy nhiều giáo viên đã tìm tòi nhiều
phƣơng pháp, nhiều tƣ liệu, tranh ảnh liên quan đến bài học và đƣa vào bài
giảng để đem lại giờ dạy đạt hiệu quả cao. Và việc sử dụng tranh biếm họa trong
dạy học lịch sử là một trong những biện pháp gây hứng thú cho học sinh học tập
bộ môn.
5
1.2. Thực trạng của vấn đề trước khi áp dụng viết sáng kiến:
Cùng với sự nghiệp đổi mới đất nƣớc, sự nghiệp đổi mới giáo dục, đào tạo
cũng đƣợc đặt ra một cách cần thiết. Một nội dung quan trọng trong đổi mới
giáo dục, đào tạo là phải đổi mới phƣơng pháp dạy học lịch sử theo quan điểm
lấy học sinh làm trung tâm.
Trong những năm qua việc tiến hành đổi mới phƣơng pháp dạy học lịch
sử ở trƣờng phổ thông đã đƣợc tiến hành. Thực tiễn của vấn đề khai thác và sử
dụng hệ thống kênh hình có nhiều ƣu điểm tiến bộ. Một số giáo viên giỏi, có
kinh nghiệm, tâm huyết với nghề đã sử dụng tìm tòi nhiều tƣ liệu, phƣơng pháp
dạy học phù hợp với từng dạng bài, chú ý khai thác và sử dụng tốt hệ thống kênh
hình trong đó có tranh biếm họa. Việc sử dụng đồ dùng trực quan có trong sách
giáo khoa kết hợp với đầu tƣ suy nghĩ sẽ tạo nên hiệu quả bài học rất cao. Học
sinh có thể nắm đƣợc kiến thức của bài học nhanh chóng, vững chắc đồng thời
có ấn tƣợng sâu sắc với hiện tƣợng, sự kiện lịch sử.
Tuy vậy việc tổ chức những giờ học hiệu quả cùng với việc khai thác và
sử dụng hệ thống kênh hình nói chung và tranh biếm họa rất ít. Lối dạy truyền
thống thầy giảng, trò chép, thầy đọc, trò ghi, giáo viên không tạo nên sự tìm tòi,
hứng thú học tập bộ môn còn phổ biến. Điều đó làm vị trí của bộ môn lịch sử ở
trƣờng phổ thông bị giảm sút, học sinh không hứng thú với các giờ học lịch sử.
Mục tiêu và nhiệm vụ của bộ môn vì thế không đạt hiệu quả cao nhƣ mong
muốn.
Ở trƣờng phổ thông hiện nay hầu hết các giáo viên giảng dạy đều cho
rằng tranh biếm họa là một nguồn kiến thức quan trọng cần đƣợc sử dụng. Song,
đa số giáo viên ở các trƣờng THPT sử dụng tranh biếm họa vào dạy học lịch sử
chƣa thƣờng xuyên, thƣờng trong sách giáo khoa có bức nào thì sử dụng bức ấy.
Nhƣ vậy có thể thấy việc sử dụng tranh biếm họa trong dạy học lịch sử ở trƣờng
phổ thông vẫn chƣa đƣợc chú ý một cách thích đáng. Giáo viên đã nhìn nhận
đƣợc đây là nguồn tƣ liệu quan trọng nhằm tạo nên sự hứng thú trong học tập bộ
môn cho học sinh nhƣng lại không dành cho tranh biếm họa một sự đầu tƣ về
