1
CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập - Tự do – Hạnh phúc
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
ĐỀ TÀI:
XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHẦN ĐỊNH
LUẬT BẢO TOÀN VẬT LÍ LỚP 10 THPT NHẰM GIÚP HỌC
SINH PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC NHẬN THỨC, RÈN
LUYỆN TƯ DUY SÁNG TẠO
Tác giả: Vũ Hoàng Tư
Chức danh: Giáo viên Vật lí
Học vị: Thạc sĩ giáo dục học
Địa chỉ: Trường THPT Trần Hưng Đạo – T.P.Ninh Bình
NINH BÌNH, THÁNG 4 NĂM 2014
2
CÁC CHỮ VIẾT TẮT
SGK – Sách giáo khoa
GV – Giáo viên
HS – Học sinh
BTVL – Bài tập vật lí
PPDH – Phương pháp dạy học
THPT – Trung học phổ thông
KHTN – Khoa học tự nhiên
ĐH – Định hướng
ĐLBT – Định luật bảo toàn
TNSP – Thực nghiệm sư phạm
MỤC LỤC Trang
Mở đầu.............................................................................................................1
1. Lí do chọn đề tài...............................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu..................................................................................3
3. Đối tượng nghiên cứu.......................................................................3
4. Giả thuyết khoa học:..................................................................................3
3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu:......................................................................3
6. Phương pháp nghiên cứu.................................................................4
Nội dung...................................................................................... ..................4
I. Phân tích nội dung phần “Định luật bảo toàn”vật lí lớp 10 THPT................... 4
I.1. Mức độ yêu cầu nắm vững từng kiến thức cơ bản phần “Các định luật bảo
toàn” theo chương trình, SGK vật lí10 hiện hành..................................................4
I.2. Những định hướng giải bài tập phần Định luật bảo toàn.................................7
I.2.1. Kiểu định hướng giải BTVL.........................................................................7
I.2.2. Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập vật lí nhằm phát huy tính........... ....8
I.3. Hệ thống phân loại bài tập phần “Định luật bảo toàn”..................................10
I.4. Hướng dẫn học sinh giải BTVL.....................................................................17
I.5. Sử dụng BTVL trong dạy học vật lí..............................................................58
II. Thực nghiệm sư phạm.....................................................................................28
II.1. Tiến trình TNSP...........................................................................................28
II.2 Kết quả TNSP................................................................................................29
KẾT LUẬN.........................................................................................................29
TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................31
PHỤ LỤC HỆ THỐNG BÀI TẬP...................................................................32
Mở đầu
1. Lí do chọn đề tài:
Thế kỉ XX, đầu thế kỉ XXI, nước ta cũng như các nước trên thế giới đã trải
qua biết bao biến động và biến đổi chưa từng có trong lịch sử. Những cuộc cách
mạng khoa học kĩ thuật làm thay đổi đời sống xã hội trên thế giới. Và giáo dục
nhà trường cũng chịu ảnh hưởng một cách sâu sắc, nhạy cảm trước những đổi
4
thay của xã hội. Thế kỉ XXI là thế kỉ của trí tuệ, của nền văn minh hậu công
nghiệp, con người muốn tồn tại, hòa nhập và tự khẳng định mình thì nhất định
phải phát huy tính tích cực nhận thức, rèn luyện tư duy sáng tạo. Chính vì thế, để
đưa đất nước lên ngang hàng với các nước trong khu vực và thế, giáo dục không
dừng lại ở chỗ giúp học sinh nhận thức, tiếp thu được kho tàng kiến thức, kĩ
năng của nhân loại mà còn phải góp phần bồi dưỡng năng lực sáng tạo những
kiến thức mới, phương tiện mới và tìm ra cách giải quyết cho những vấn đề mới.
Tình hình trên đòi hỏi phải đổi mới mạnh mẽ, toàn diện, đồng bộ nền giáo
dục, trong đó đổi mới về phương pháp dạy học có tầm quan trọng đặc biệt.
Nghị quyết Hội nghị lần thứ 4, Ban chấp hành TW Đảng cộng sản Việt Nam
khóa VII đã khẳng định: “Đổi mới phương pháp dạy và học ở tất cả các cấp, các
bậc học…áp dụng những phương pháp giáo dục hiện đại để bồi dưỡng cho học
sinh năng lực tư duy, sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề”.
Hội nghị lần thứ 2 Ban chấp hành TW Đảng cộng sản Việt Nam lại khẳng
định vai trò tác dụng của BTVL trong dạy học, các cách phân loại BTVL, soạn
thảo các hệ thống BTVL nhằm củng cố, vận dụng kiến thức đã học và đề xuất
những phương pháp giải bài tập tại Hội nghị khóa VIII lại nhấn mạnh: “Từng
bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình
dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh”.
Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu về thực trạng giáo dục ở nước ta đã chỉ rõ
rằng chất lượng nắm vững kiến thức nói chung, nắm vững kiến thức vật lí nói riêng
của học sinh vẫn còn ở mức độ thấp. Thực tế dạy học ở các trường phổ thông vẫn
ưthường áp dụng phương pháp cổ truyền: Thông báo, thuyết trình nhồi nhét kiến
thức, chưa phát huy được vai trò của người giáo viên trong việc tổ chức kiểm tra,
định hướng hoạt động học tập của học sinh theo một chiến lược hợp lí và có hiệu
quả sao cho học sinh tự chủ chiếm lĩnh tri thức, phát triển tư duy khoa học kĩ thuật.
5
Trong những năm gần đây, ở nước ta đã có nhiều công trình, đề tài lí luận và
thực tiễn nghiên cứu việc đổi mới dạy học theo hướng tăng cường vai trò chủ thể
của học sinh, kích thích tính tích cực, tự lực, sáng tạo chiếm lĩnh kiến thức của học
sinh với những cách tiếp cận khác nhau, cách giải quyết khác nhau. Trong số đó,
giải bài tập vật lí với tư cách là một phương pháp dạy học đã xác định từ lâu, có tác
dụng rất tích cực tới việc giáo dục và phát triển học sinh, đồng thời là thước đo thực
chất đúng đắn sự nắm vững kiến thức, kĩ năng kĩ xảo vật lí của học sinh.
Với lĩnh vực nghiên cứu các vấn đề BTVL, từ trước đến nay đã có nhiều công
trình của các tác giả trong và ngoài nước. Các công trình này giúp ích nhiều cho
giáo viên trong việc hướng dẫn học sinh giải BTVL. Song, xu hướng hiện đại
của lí luận dạy học là chú trọng nhiều đến hoạt động và vai trò của học sinh
trong quá trình dạy học, đặc biệt phần luyện tập là khâu đòi hỏi sự làm việc tự
lực, tích cực. Bởi vậy, cần thiết phải nghiên cứu BTVL dựa trên sự phân tích
hoạt động tư duy của học sinh từ đó đề ra được cách hướng dẫn học sinh tự lực
giải bài tập một cách có hiệu quả.
Mặt khác, số lượng bài tập trong SGK và trong sách bài tập là rất nhiều. Điều
này gây nhiều khó khăn cho giáo viên trong việc lựa chọn bài tập cho học sinh.
Vì vậy, cần phải có một sự lựa chọn, phân loại, sắp xếp các bài tập theo một hệ
thống tối ưu phù hợp với mục đích giáo dục trong thời đại mới và thời gian giành
cho học ở lớp cũng như ở nhà. Chính vì thế, chúng tôi chọn đề tài “Xây dựng và
sử dụng hệ thống bài tập phần Định luật bảo toàn vật lí lớp 10 THPT nhằm
giúp học sinh phát huy tính tích cực nhận thức, rèn luyện tư duy sáng tạo”
2. Mục đích nghiên cứu:
Xây dựng hệ thống bài tập phần “Định luật bảo toàn” vật lí lớp 10 THPT
nhằm giúp học sinh phát huy tính tích cực nhận thức, rèn luyện tư duy sáng tạo.
3. Đối tượng nghiên cứu: