SÂU BỆNH CÂY RỪNG ĐÔ THỊ PHẦN BỆNH CÂY BÀI MỞ ĐẦU

Chia sẻ: Chu Mạnh Hùng | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:111

Thêm vào BST

Báo xấu

174
lượt xem 50
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Thông qua sản xuất và cuộc sống hàng ngày, lâm nghiệp đô thị ngày càng được xã hội quan tâm và là một nội dung quan trọng của lâm nghiệp , là vấn đề sinh thái đô thị và là mục tiêu và phương thức kinh doanh của người dân đô thị. Mục tiêu chủ yếu của lâm nghiệp đô thị là thoả mãn các nhu cầu về hiệu ích sinh thái, xã hội bao gồm các yêu cầu về xã hội, văn hóa, sức khỏe con người, môi trường sinh thái. Vì vậy trong quy hoạch đô thị cần chú...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: SÂU BỆNH CÂY RỪNG ĐÔ THỊ PHẦN BỆNH CÂY BÀI MỞ ĐẦU

1 S©u bÖnh c©y rõng ®« thÞ PhÇn BÖnh c©y Bµi më ®Çu Th«ng qua s¶n xuÊt vµ cuéc sèng hµng ngµy, l©m nghiÖp ®« thÞ ngµy cµng ®îc x· héi quan t©m vµ lµ mét néi dung quan träng cña l©m nghiÖp , lµ vÊn ®Ò sinh th¸i ®« thÞ vµ lµ môc tiªu vµ ph¬ng thøc kinh doanh cña ngêi d©n ®« thÞ. Môc tiªu chñ yÕu cña l©m nghiÖp ®« thÞ lµ tho¶ m·n c¸c nhu cÇu vÒ hiÖu Ých sinh th¸i, x· héi bao gåm c¸c yªu cÇu vÒ x· héi, v¨n hãa, søc kháe con ngêi, m«i trêng sinh th¸i. V× vËy trong quy ho¹ch ®« thÞ cÇn chó ý ®Õn: (1) Gi¸ trÞ c¶nh quan cña rõng (2) Gi¸ trÞ b¶o ®¶m vÖ sinh c«ng céng cña rõng (3) Gi¸ trÞ c©n b»ng sinh th¸i (4) Gi¸ trÞ ®Æc s¾c v¨n hãa lÞch sö ®« thÞ. L©m nghiÖp ®« thÞ quy ®Õn cïng lµ nÒn l©m nghiÖp phôc vô cho d©n thµnh phè. L©m nghiÖp ®« thÞ thÕ kû 21 sÏ ph¸t huy t¸c dông quan träng trong viÖc c¶i thiÖn m«i trêng sinh th¸i n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng c d©n thµnh phè. Rõng thµnh phè bao gåm c©y gç, c©y bôi mäc trong thµnh phè vµ ngo¹i « kÓ c¶ rõng ®åi nói vµ rõng ®ång b»ng. Rõng ®« thÞ lµm nhiÖm vô phßng chèng c¸t bôi, ®iÒu tiÕt khÝ hËu, b¶o vÖ nguån n- íc, chèng xãi mßn, gi¶m thiªn tai. Bôi khÝ ®éc thµnh phè ®· g©y biÕt bao lo toan cho ngêi d©n mµ c©y xanh thµnh phè cã thÓ lµm c©y chØ thÞ ®Ó x¸c ®Þnh ®é ®éc h¹i ®ã. Trong bôi cã rÊt nhiÒu vi khuÈn g©y bÖnh, c¸c nhµ m¸y th¶i ra c¸c khÝ ®éc nh CO,SO2,FH,Cl g©y cho con ngêi nh÷ng c¶m gi¸c khã chÞu g©y gi¶m thÞ lùc, ®au ®Çu, ®au ngùc g©y ra c¸c bÖnh tª phï phæi. C©y xanh thµnh phè cã thÓ lµm gi¶m tiÕng ån, xö lý níc bÈn, c©y xanh cßn cã thÓ lµm ®Ñp thµnh phè víi nh÷ng c©y ®a thÕ, ®a mµu ®¸nh vì bé mÆt cøng r¾n c¸c vËt kiÕn tróc xi m¨ng, c©y xanh cã thÎ diÖt khuÈn g©y bÖnh. C©y xanh còng mang l¹i nh÷ng hiÖu Ých kinh tÕ rÊt cao vÒ ®Æc s¶n rõng, thu nhËp c«ng viªn, c¸c lo¹i ph¹t vÒ m«i trêng... Do mËt ®é d©n c thµnh phè ngµy cµng cao sù khai th¸c qóa møc c©y rõng g©y ra nh÷ng trë ng¹i lín cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng.Bªn c¹nh ®ã do quy m« thµnh phè cµng më réng thiÕu quy ho¹ch mÊt trËt tù ®· g©y ra sù lÊn chiÕm ®Êt rõng, ph¸ ho¹i m«i tr- êng,g©y ra ¶nh hëng lín ®Õn giao th«ng vµ x©y dùng ®« thÞ.
2 Víi nh÷ng t¸c ®éng nh vËy rõng ®« thÞ ®· bÞ mét sè bÖnh h¹i ¶nh hëng ®Õn m«i trêng sinh th¸i, ®Õn c¶nh quan vµ ®Õn thu nhËp vÒ kinh tÕ cña ngêi d©n ®« thÞ. BÖnh c©y dïng cho chuyªn ngµnh l©m nghiÖp ®« thÞ hay bÖnh c©y rõng ®« thÞ lµ mét ph©n nh¸nh quan träng cña khoa häc bÖnh lý thùc vËt lµ m«n c¬ së chuyªn m«n nghiªn cøu triÖu chøng bÖnh, nguyªn nh©n ph¸t sinh bÖnh, quy luËt dÞch bÖnh, dù tÝnh dù b¸o, nguyªn lý vµ biÖn ph¸p phßng trõ c¸c bÖnh c©y trång trong thµnh phè vµ ngo¹i « bao gåm: c©y chèng « nhiÔm m«i trêng nh th«ng, b¹ch ®µn, keo, phi lao, long n·o...; c©y ¨n qu¶ nh cam, quýt, mÝt, xoµi, chuèi..;c©y c¶nh nh s¬n trµ, nguyÖt quÕ, h¶i ®êng, phîng vÜ, liÔu, quÊt... Còng nh con ngêi c©y xanh ®« thÞ trong qu¸ tr×nh ph¸t sinh ph¸t triÓn gÆp rÊt nhiÒu bÖnh h¹i. Nh÷ng bÖnh ®ã kh«ng chØ ¶nh hëng ®Õn s¶n lîng c©y trång , ®iÒu quan träng lµ ¶nh hëng ®Õn chÊt lîng c©y trång tõ ®ã ¶nh hëng ®Õn mËu dÞch quèc tÕ vµ xuÊt khÈu; nÕu ph¬ng ph¸p phßng trõ kh«ng tháa ®¸ng sÏ g©y ra ®éc h¹i cho con ngêi, lµm « nhiÔm m«i trêng. Cho nªn cÇn coi träng nh÷ng t¸c h¹i ®ã. C¨n cø nh÷ng thèng kª cña c¸c chuyªn gia bÖnh c©y, trªn thÕ giíi s¶n lîng rau trong ®« thÞ do s©u bÖnh ®· lµm mÊt 27,7%, trong ®ã tæn thÊt do bÖnh c©y lµ 10,1%, s©u h¹i lµ 8,7%, cã d¹i 8,9%.§ã lµ cha kÓ ®Õn tæn thÊt khoai t©y 32,3%, bÖnh h¹i mÊt 21,8%, s©u h¹i 6,5%, cã d¹i 4%; s¶n lîng c©y ¨n qu¶ tæn thÊt 28%, trong ®ã bÖnh h¹i lµm mÊt 16,4%. Râ rµng nhiÖm vô phßng trõ bÖnh h¹i c©y trång ®« thÞ nÆng nÒ h¬n phßng trõ c¸c t¸c h¹i kh¸c. LÞch sö cßn ghi chÐp l¹i, bÖnh h¹i khoai t©y ë Ireland ®· lµm chÕt mÊy tr¨m ngµn ngêi, mét triÖu rëi ngêi kh«ng cã nhµ ë. DÞch bÖnh mèc s¬ng nho thËp kû 70-80 cña thÕ kû 19 ®· g©y ra tæn thÊt lín cho nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Do gièng c©y trång cµng nhiÒu ®Æc tÝnh sinh vËt häc còng rÊt kh¸c nhau, yªu cÇu biÖn ph¸p kü thuËt rÊt cao, m«i trêng sinh th¸i cµng phøc t¹p khã n¾m v÷ng ®îc quy luËt ph¸t sinh ph¸t triÓn bÖnh, c«ng t¸c phßng trõ cµng gÆp nhiÒu khã kh¨n. C©y c¶nh thµnh phè ®ßi hái ph¶i canh t¸c tû mû, cµng lµm cho c©y tiÕp xóc nhiÒu víi con ngêi t¨ng thªm kh¶ n¨ng lan truyÒn bÖnh, cho nªn yªu cÇu ngêi s¶n xuÊt ph¶i cã nh÷ng kiÕn thøc vÒ bÖnh c©y ®Ó tr¸nh bÖnh l©y lan do con ngêi g©y ra. ViÖc cung cÊp c©y con vµ h¹t gièng cµng nhiÒu ®· mang l¹i nh÷ng lîi Ých kinh tÕ nhÊt ®Þnh , nhng còng mang theo nh÷ng c©y chñ vµ m«i trêng sinh th¸i
3 cho vËt g©y bÖnh qua ®«ng, ngñ nghØ lµm cho ta khã c¾t ®øt con ®êng l©y lan bÖnh. MÆt kh¸c con ngêi yªu cÇu rau t¬i s¹ch nªn h¹n chÕ hoÆc cÊm dïng thuèc trõ s©u bÖnh cã ®é ®éc cao. C©y hoa vµ c¶nh lµ tîng trng cña t×nh h÷u nghÞ vµ c¸i ®Ñp ®· trë thµnh mét bé phËn kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong cuéc sèng cña mäi ngêi. Nhng c©y hoa vµ c©y c¶nh ®i ®Õn mäi nhµ vµ còng trë thµnh “ sø gi¶” cña bÖnh h¹i, díi sù che chë cña c¸i ®Ñp bÒ ngoµi, hiªn t¹i, còng mang ®Õn c¸i “ qu¸i ¸c” bªn trong vµ t¬ng lai. Con ®êng l©y lan bÖnh sÏ cµng t¨ng lªn. Cho nªn khi häc m«n bÖnh c©y ®« thÞ cÇn ph¶i n¾m v÷ng ®Æc ®iÓm cña c©y ®« thÞ, b¶o vÖ hoÆc lµm gi¶m sù x©m nhiÔm cña bÖnh cung cÊp nh÷ng c©y xanh vµ m«i trêng ®Ñp lµ tr¸ch nhiÖm cña ngêi lµm c«ng t¸c bÖnh c©y vµ còng lµ môc ®Ých häc tËp cña chóng ta BÖnh c©y lµ m«n khoa häc øng dông lÊy c©y lµm ®èi tîng b¶o vÖ lÊy mèi quan hÖ vËt g©y bÖnh- c©y chñ- m«i trêng lµm c¬ së lÊy viÖc nghiªn cøu quy luËt ph¸t sinh ph¸t triÓn bÖnh tõ ®ã thiÕt lËp biÖn ph¸p phßng trõ cã hiÖu qu¶ kinh tÕ lµm môc ®Ých. Néi dung nghiªn cøu bÖnh c©y bao gåm: (1) B¶n chÊt vµ ho¹t ®éng vËt g©y bÖnh (2) B¶n chÊt vµ ho¹t ®éng cña c©y bÞ bÖnh (3) Mèi quan hÖ gi÷a c©y chñ vµ vËt g©y bÖnh (4) Mèi quan hÖ gi÷a bÖnh víi c¸c nh©n tè m«i trêng (5) C¨n cø vµo nh÷ng kÕt qña nghiªn cøu ®ã nªu ra quy luËt ph¸t sinh ph¸t triÓn cña bÖnh vµ thiÕt kÕ biÖn ph¸p phßng trõ cã hiÖu qña kinh tÕ. BÖnh c©y ®« thÞ cã quan hÖ chÆt chÏ víi c¸c m«n häc thùc vËt häc, ®éng vËt häc, vi sinh vËt häc. Néi dung cô thÓ bÖnh c©y liªn quan víi c¸c m«n: NÊm häc, Vi khuÈn häc, Virus häc, TuyÕn trïng häc, Kü thuËt hiÓn vi, Ph©n lo¹i thùc vËt, Sinh lý sinh ho¸ thùc vËt, Sinh häc tÕ bµo, Gi¶i phÉu, Sinh häc ph©n tö; KhÝ tîng häc, §Êt rõng, Sinh th¸i häc, Trång rõng, Thèng kª sinh häc, B¶o vÖ ho¸ häc, Dîc lý häc. BÖnh c©y cßn lµ ph©n nh¸nh cña y häc; cho nªn bÖnh c©y kh«ng chØ lµ b¶o vÖ c©y mµ cßn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn khoa häc sinh vËt, khai ph¸ nh÷ng bÝ mËt cña hiÖn tîng sèng.
4 Ch¬ng I Kh¸i qu¸t vÒ bÖnh c©y 1.1. ThÕ nµo lµ bÖnh c©y Tuy con ngêi ®· tr¶i qua hiÖn tîng qu¸ tr×nh bÖnh, nhng ®Þnh nghÜa thÕ nµo lµ bÖnh l¹i do h¹n chÕ cña nhËn thøc con ngêi vµ møc ®é ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ. §Þnh nghÜa bÖnh c©y (Plant disease) còng ph¶i tr¶i qua rÊt nhiÒu lÇn thay ®æi. §Þnh nghÜa ®Çu tiªn lµ thùc vËt do ¶nh hëng l©u dµi cña sinh vËt g©y bÖnh hoÆc m«i trêng kh«ng thuËn lîi, cêng ®é ¶nh hëng ®ã vît qu¸ møc ®é chÞu ®ùng lµm cho chøc n¨ng sinh lý b×nh thêng cña thùc vËt bÞ ¶nh hìng nghiªm träng. BiÓu hiÖn sinh lý vµ bªn ngoµi kh¸c th- êng. Nh÷ng c©y cã tr¹ng th¸i kh¸c thêng ®ã lµ nh÷ng c©y bÖnh. §Þnh nghÜa nµy nãi râ nguyªn nh©n g©y bÖnh lµ sinh vËt vµ m«i trêng kh«ng thuËn lîi; thø hai nãi râ mét qu¸ tr×nh ¶nh hëng chøc n¨ng sinh lý; ba lµ kÕt qu¶ bÖnh c©y lµ biÓu hiÖn bªn ngoµi kh«ng b×nh th- êng. Víi ®Þnh nghÜa bao hµm 3 phÇn, vÒ c¬ b¶n ®îc nhiÒu nhµ bÖnh c©y c«ng nhËn. Nhng ®Þnh nghÜa nµy vÉn cã thiÕu sãt lµ chØ nãi nguyªn nh©n sinh vËt vµ m«i trêng kh«ng thuËn lîi. Nh÷ng bÖnh do c¸c nh©n tè di truyÒn l¹i kh«ng ®Ò cËp ®Õn. N¨m 1992 nhiÒu nhµ bÖnh c©y ®· tæng kÕt vµ bæ sung söa ®æi ®Þnh nghÜa vµ cho r»ng: BÖnh c©y lµ hËu qu¶ g©y ra do sù can thiÖp ®Õn chøc n¨ng sinh lý thùc vËt. §Þnh nghÜa nµy bao hµm c¶ nguyªn nh©n, qu¸ tr×nh bÖnh vµ t¸c h¹i cña bÖnh, ®Ó tr¸nh ®Þnh nghÜa cô thÓ qu¸, thiÕu tÝnh kh¸i qu¸t.
5 ViÖc lý gi¶i bÖnh c©y cßn cã 2 quan ®iÓm kh¸c nhau, mét lo¹i theo quan ®iÓm sinh vËt, mét lo¹i theo quan ®iÓm kinh tÕ. Quan ®iÓm sinh häc cho r»ng, c©y cã bÞ bÖnh hay kh«ng ph¶i xem b¶n th©n c©y ®ã cã lµm thay ®æi chøc n¨ng sinh lý hay kh«ng. Quan ®iÓm kinh tÕ l¹i cho r»ng thùc vËt cã bÞ bÖnh hay kh«ng ph¶i xem gi¸ trÞ kinh tÕ cã bÞ tæn thÊt hay kh«ng. VÝ dô nh vi khuÈn nèt sÇn c©y hä ®Ëu, NÊm céng sinh víi c©y gç b¾p c¶i do cã nÊm phÊn ®en x©m nhiÔm mµ lµm cho gèc ph×nh to lªn vµ trë thµnh mãn ¨n ngon; gi¸ ®Ëu do thiÕu ¸nh s¸ng mµ cho gi¸ non h¬n, ¨n ngon h¬n. Nh vËy gi¸ trÞ kinh tÕ l¹i t¨ng lªn. C©y bÞ bÖnh cã ph¶i phßng trõ hay kh«ng hoµn toµn cã thÓ xÐt gi¸ trÞ kinh tÕ. Nh vËy ®Þnh nghÜa bÖnh c©y ph¶i phèi hîp hai quan ®iÓm trªn víi nhau. BÖnh c©y lµ qu¸ tr×nh t¸c ®éng cña nguyªn nh©n g©y bÖnh lµm thay ®æi chøc n¨ng sinh lý vµ h×nh th¸i c©y bÖnh g©y ¶nh hëng ®Õn gi¸ trÞ kinh tÕ. 1.2. Nguyªn nh©n g©y bÖnh. Nguyªn nh©n g©y bÖnh ( cause of disease) lµ nh÷ng nh©n tè chñ yÕu t¸c ®éng trùc tiÕp trong qu¸ tr×nh ph¸t sinh bÖnh. Cßn nh÷ng nh©n tè xóc tiÕn hoÆc lµm kÐo sù ph¸t sinh ph¸t triÓn cña bÖnh chØ lµ nh÷ng nh©n tè kÐo theo hoÆc ®iÒu kiÖn ph¸t bÖnh. Nguyªn nh©n g©y bÖnh c©y cã rÊt nhiÒu, c¨n cø vµo tÝnh chÊt cã thÓ chia ra nh©n tè sinh vËt vµ nh©n tè phi sinh vËt. 1.2.1. Nguyªn nh©n g©y bÖnh do sinh vËt. Nguyªn nh©n g©y bÖnh do sinh vËt ®îc gäi lµ vËt g©y bÖnh ( pathogen). Do tËp tÝnh ký sinh cña vËt trong c©y hoÆc trªn c©y, ngêi ta cßn gäi lµ vËt ký sinh (parasite). Nh÷ng c©y bÞ bÖnh ®îc gäi lµ c©y chñ ( host). VËt g©y bÖnh cã rÊt nhiÒu loµi, chóng bao gåm: nÊm (fungi) vi khuÈn ( bacteria) virus ( vËt ®éc) lo¹i gièng nh virus (viroid) phytoplasma( tríc ®©y gäi lµ Mycoplasma –like organisms, MLO) tuyÕn trïng hay giun trßn ( nematode), c©y ký sinh ( parasitic plant). HÇu hÕt chóng cã c¸ thÓ rÊt nhá, ®Æc trng h×nh th¸i rÊt kh¸c nhau. VËt g©y bÖnh vµ vËt ký sinh còng cã chç kh¸c nhau, còng cã vËt ký sinh nhng kh«ng g©y bÖnh nh vi khuÈn céng sinh, nÊm céng sinh, trong qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ chóng lËp quan hÖ céng sinh víi nhau thÝch øng víi nhau, hç trî lÉn nhau. Lîi dông ®Æc tÝnh nµy viÖc øng dông nÊm rÔ céng sinh ®· trë thµnh biÖn ph¸p phßng trõ bÖnh c©y b»ng sinh häc vµ khèng chÕ sinh th¸i. VËt g©y bÖnh cßn bao gåm c¶ nh©n tè di truyÒn kh«ng b×nh thêng mang l¹i sù ph¸t dôc kh«ng ®ñ cña h¹t gièng thÓ hiÖn sù biÕn
6 ®æi di truyÒn gäi lµ sù biÕn ®æi bÖnh sinh lý, nh bÖnh tr¾ng l¸ c©y con. Chóng kh«ng liªn quan g× ®Õn ®iÒu kiÖn m«i trêng, còng kh«ng cã sù tham gia cña sinh vËt ngo¹i lai. Nh÷ng bÖnh di truyÒn nµy lµ do b¶n th©n c©y kh¸c thêng vµ ®îc thuéc vÒ bÖnh kh«ng l©y cña nguyªn nh©n sinh vËt. 1.2.2. §iÒu kiÖn m«i trêng kh«ng thuËn lîi §iÒu kiÖn m«i trêng kh«ng thuËn lîi g©y ra bÖnh c©y bao gåm c¸c nh©n tè vËt lý vµ ho¸ häc. Nh©n tè vËt lý l¹i bao gåm sù biÕn ®æi nhiÖt ®é, ®é Èm, ¸nh s¸ng; nh©n tè ho¸ häc bao gåm thiÕu hoÆc thõa dinh dìng, « nhiÔm kh«ng khÝ, chÊt ®éc ho¸ häc... C¸c loµi c©y kh¸c nhau ®Òu cã nh÷ng ®iÒu kiÖn m«i trêng sinh trëng ph¸t triÓn thÝch hîp nhÊt, yªu cÇu nh©n tè khÝ hËu còng cã sù sai kh¸c nhau rÊt lín. Nãi chung nÕu vît qu¸ ph¹m vi thÝch øng c©y sÏ bÞ bÖnh. VÝ dô khi nhiÖt ®é cao qu¸, ¸nh s¸ng m¹nh qu¸ sÏ dÉn ®Õn bÖnh kh« loÐt qu¶, ®é Èm thÊp qóa sÏ dÉn ®Õn bÖnh kh« l¸, ¸nh s¸ng yÕu qu¸ sÏ dÉn ®Õn bÖnh vµng l¸, mäc cao vèng. Do c¸c loµi c©y híng ®Õn n¨ng xuÊt cao cÇn ph¶i qu¶n lý chÆt chÏ cña kü thuËt, m«i trêng sinh trëng lu«n lu«n kh¸c víi m«i trêng sinh th¸i tù nhiªn, sù biÕn ®æi c¸c nh©n tè vËt lý vµ vÊn ®Ò dinh d- ìng ngµy cµng gay g¾t. NÕu dinh dìng qu¸ nhiÒu sÏ ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng hÊp thu vµ lîi dông dinh dìng. 1.3. Tam gi¸c bÖnh c©y ChØ cã vËt g©y bÖnh vµ c©y chñ kh«ng nhÊt thiÕt ph¸t sinh bÖnh, sù ph¸t sinh bÖnh ph¶i cã sù g¨n bã 3 ®iÒu kiÖn vËt g©y bÖnh, c©y chñ vµ ®iÒu kiÖn m«i trêng. Nã còng gièng nh träng tµi cña cuéc thi ®Êu gi÷· vËt g©y bÖnh vµ c©y chñ. VËt g©y bÖnh cµng m¹nh bÖnh cµng nÆng, c©y chñ m¹nh bÖnh sÏ cµng nhÑ; m«i trêng cµng cã lîi cho vËt g©y bÖnh bÖnh cµng nÆng, m«i trêng cã lîi cho c©y chñ bÖnh sÏ cµng nhÑ. Ba ®iÒu kiÖn trªn trong hÖ thèng bÖnh c©y, dùa vµo nhau, kh«ng thÓ thiÕu mét . BÊt kú mét sù biÕn ®æi nµo ®Òu ¶nh hìng ®Õn 2 nh©n tè kh¸c. Chóng ®îc thÓ hiÖn trªn s¬ ®å h×nh tam gi¸c, gäi lµ tam gi¸c bÖnh c©y. M«i trêng C©y chñ VËt g©y bÖnh
7 Tõ ®ã ta cã thÓ nhËn thÊy r»ng, ®iÒu kiÖn m«i trêng kh«ng chØ lµ nguyªn nh©n ph¸t sinh bÖnh kh«ng truyÒn nhiÔm ®ång thêi lµ nh©n tè quan träng trong viÖc g©y ra bÖnh truyÒn nhiÔm gi¶m bít bÖnh kh«ng truyÒn sÏ lµm gi¶m tÝnh ®Ò kh¸ng cña c©y chñ, xóc tiÕn sù ph¸t sinh bÖnh truyÒn nhiÔm. C¶ hai cïng xóc tiÕn lÉn nhau lµm cho bÖnh gia t¨ng. 1.4.Ph©n lo¹i bÖnh c©y Ph©n lo¹i bÖnh c©y thêng cã mÊy hÖ thèng, mçi hÖ thèng ®Òu cã u khuyÕt ®iÓm Dùa vµo lo¹i vËt g©y bÖnh ®Ó ph©n chia chóng ®îc chai ra bÖnh truyÒn nhiÔm (infectious disease) vµ bÖnh kh«ng truyÒn nhiÔm ( noninfectious disease). Trong bÖnh truyÒn nhiÔm cã cã bÖnh do nÊm, bÖnh do vi khuÈn, bÖnh do tuyÕn trïng, ..nÕu ph©n chia n÷a th× trong bÖnh nÊm l¹i chia ra bÖnh mèc s¬ng, bÖnh phÊn tr¾ng. ¦u ®iÓm cña c¸ch ph©n chia nµy lµ mçi mét lo¹i bÖnh do chóng g©y ra cã chung mét ®Æc trng nªn cã chung nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ quy luËt ph¸t sinh ph¸t triÓn vµ phßng trõ. Da vµo c©y chñ ®Ó ph©n läai.ngêi ta cã thÓ chia ra bÖnh c©y ®ång ruéng, bÖnh c©y ¨n qu¶, bÖnh h¹i rau, bÖnh c©y c¶nh, bÖnh c©y rõng...Trong bÖnh c©y ®ång ruéng l¹i chia ra bÖnh h¹i rau hä cµ, bÖnh hä hoa ch÷ thËp.BÖnh c©y rõng l¹i chia ra bÖnh h¹i th«ng, bÖnh h¹i b¹ch ®µn... Ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i nµy gióp ta t×m hiÓu trªn mçi mét loµi c©y chñ cã c¸c lo¹i bÖnh h¹i ®Ó cã thÓ xem xÐt c¸c ph- ¬ng ph¸p phßng trõ tæng hîp. Dùa vµo ph¬ng thøc l©y lan ®Ó ph©n lo¹i bÖnh c©y cã thÓ chia ra bÖnh l©y kh«ng khÝ, bÖnh l©y qua ®Êt, bÖnh l©y nhê c«n trïng, bÖnh l©y qua c©y con...¦u ®iÓm cña nã lµ dùa vµo c¸c ph¬ng thøc l©y lan mµ xem xÐt c¸c ph¬ng ph¸p phßng trõ kh¸c nhau. Dùa vµo c¸c c¬ quan bÞ bÖnh mµ chia ra bÖnh h¹i l¸, bÖnh h¹i th©n cµnh, bÖnh h¹i rÔ. C¸c c¬ quan cñ c©y cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kÕt cÊu vµ chøc n¨ng kh¸c nhau, c¸c lo¹i bÖnh h¹i còng kh¸c nhau, ®Æc ®iÓm vÒ quy luËt ph¸t triÓn vµ phßng trõ còng kh¸c nhau. Ngoµi ra ngêi ta cßn chia theo c¸c thêi kú ph¸t dôc kh¸c nhau, dùa vµo tèc ®é ph¸t dÞch vµ tÝnh quan träng cña bÖnh mµ ph©n chia. Trong thùc tÕ mät lo¹i bÖnh lu«n lu«n cã nh÷ng ®Æc ®iÓm trong c¸c hÖ thèng ph©n lo¹i cã thÓ tæng hîp c¸c lo¹i trªn ®Ó ®Æt tªn vÝ dô bÖnh ®èm l¸ b¹ch ®µn thuéc vÒ bÖnh h¹i l¸ l©y lan nhê giã, bÖnh thèi cæ rÔ c©y th«ng thuéc vÒ bÖnh h¹i rÔ l©y lan trong ®Êt...
8 1.4. TriÖu chøng bÖnh c©y TriÖu chøng (symptom) lµ biÓu hiÖn kh«ng b×nh thêng cña c©y sau khi bÞ bÖnh; trong ®ã nh÷ng biÓu hiÖn kh«ng b×nh thêng cña b¶n th©n c©y chñ ®îc gäi lµ tr¹ng th¸i bÖnh, ®Æc trng cña vËt g©y bÖnh trªn bé phËn bÞ bÖnh ®îc gäi lµ ®Æc trng bÖnh. BÖnh ph¸t sinh c©y ph¶i cã qu¸ tr×nh biÕn ®æi . Dï lµ bÖnh truyÒn nhiÔm hay bÖnh kh«ng truyÒn nhiÔm tríc hÕt bé phËn bÞ bÖnh ph¸t sinh biÕn ®æi vÒ ho¹t ®éng sinh lý mµ m¾t thêng kh«ng nh×n th¸y ®îc, sau ®ã tÕ bµo vµ m« cña c¸c bé phËn bÞ bÖnh cã sù biÕn ®æi cuèi cïng dÉn ®Õn sù thay ®æi vÒ h×nh th¸i bªn ngoµi m¾t thêng nh×n thÊy ®îc. Cho nªn, triÖu chøng cña bÖnh c©y lµ kÕt qu¶ cña mét lo¹t biÕn ®æi bÖnh lý kh¸ phøc t¹p. 1.4.1. Tr¹ng th¸i bÖnh Tr¹ng th¸i bÖnh c©y bao gåm 5 lo¹i: biÕn mµu, chÕt thèi, thèi r÷a, kh« hÐo, biÕn d¹ng ( H×nh 1.1) 1.4.1.1. BiÕn mµu ( discolor) Sau khi bÞ bÖnh mét bé phËn hoÆc c¶ c©y mÊt ®i mµu s¾c b×nh thêng cña nã ®îc gäi lµ biÕn mµu. Nguyªn nh©n cña biÕn mµu lµ do chÊt diÖp lôc hoÆc thÓ diÖp lôc bÞ øc chÕ vµ ph¸ ho¹i, tû lÖ chÊt mµu bÞ mÊt ®i. Tr¹ng th¸i biÕn mµu cã 2 h×nh thøc biÓu hiÖn. Mét biÓu hiÖn toµn c©y, tÊt c¶ l¸ hoÆc mét phÇn ®Òu biÕn mµu chñ yÕu cã mÊt mµu ( chlorosis) vµ vµng l¸ ( yellowing). MÊt mµu lµ do chÊt diÖp lôc bÞ gi¶m bít mµ biÕn thµnh mµu xanh nh¹t, khi lîng chÊt diÖp lôc gi¶m ®Õn møc ®é nµo ®ã sÏ biÕn thµnh vµng l¸. Ngoµi ra cßn cã
9 hiÖn tîng l¸ biÕn mµu tÝm hÆc mµu ®á. Mét h×nh thøc kh¸c lµ kh«ng ph¶i c¶ l¸ biÕn mµu mµ chØ biÕn mµu kh«ng ®Òu trªn l¸ nh kh¶m l¸ (mosaic) lµ hiÖn tîng h×nh thµnh c¸c ®èm ®Ëm nh¹t kh«ng ®Òu trªn l¸ xen kÏ nhau. Cã trêng hîp biÕn mµu theo g©n l¸ , hoÆc biÕn thµnh säc h×nh thoi ( streak) h×nh sîi ( stripe) hoÆc c¸c chÊm säc xen kÏ nhau ( striate). Nh÷ng bÖnh do virus g©y ra hoÆc bÖnh thiÕu dinh dìng thêng cã c¸c hiÖn tîng nµy. 1.4.1.2. Chªt thèi ( necrosis) TÕ bµo vµ m« c©y bÞ chÕt . Th«ng thêng do vËt g©y bÖnh giÕt chÕt hoÆc g©y ®éc cho c©y hoÆc do c©y b¶o vÖ t¹o thµnh. Trªn l¸ bÖnh thêng biÓu hiÖn ®èm l¸ hoÆc kh« l¸ (lesion). H×nh d¹ng kÝch thíc, mµu s¾c cña ®èm thêng kh«ng nh nhau, nhng th«ng th- êng cã c¸c v©n vßng hoÆc viÒn . C¸c ®èm bÖnh Èn trªn l¸ thêng mÊt mµu xanh hoÆc biÕn mµu vÒ sau ®èm bÞ chÕt. Cã khi ®èm bÞ rông ®i t¹o nªn vÕt thñng gäi lµ thñng l¸ ( holospot) cã lóc trªn ®èm cã v©n vßng gäi lµ ®èm vßng ( ringspot). Còng cã khi l¸ bÖnh thÓ hiÖn mét ®èm säc d¹ng vßng ( ring line) hoÆc v©n sîi ( line pattern). HiÖn tîng kh« l¸ ( leaf blight) lµ chÕt kh« trªn diÖn tÝch l¸ lín vµ thêng ë mÐp l¸ hoÆc ®Ønh l¸ còng cã khi gäi lµ ch¸y l¸ ( leaf firing). Trªn l¸, qu¶, th©n, cµnh cßn cã hiÖn tîng loÐt ( scab), c¸c ®èm thÓ hiÑn rÊt th« h×nh thµnh c¸c m« sÑo låi lªn vµ h×nh thµnh c¸c ®èm cã h×nh d¹ng kh¸c nhau. Cæ rÔ c©y con h×nh thµnh c¸c ®èm chÕt thèi g©y ra bÖnh ®æ non ( c©y con ®æ ë n¬i chÕt thèi, damping off) vµ chÕt ®øng ( c©y con chÕt kh« nhng kh«ng ®æ, seedling blight) . Trªn c©y gç cßn cã hiÖn tîng kh« ngän bÖnh kh« dÇn xuèng díi råi lan réng xuèng ®Õn th©n c©y (die back). Th©n c©y ¨n qu¶ vµ c©y gç cßn cã tr¹ng th¸i loÐt ( canker) chñ yÕu lµ chÕt phÇn gç, vÕt bÖnh lâm xuèng xung quanh c¸c tÕ bµo mäc thªm vµ ho¸ bÇn ®Ó øc chÕ vÕt loÐt ®ã. 1.4.1.3. Thèi r÷a ( rot) M« c©y bÞ ph©n gi¶i vµ ph¸ ho¹i trªn diÖn tÝch lín. Do vËt g©y bÖnh tiÕt ra enzym ph©n gi¶i ph¸ h¹i c¸c m« bÖnh. RÔ , th©n, hoa , qu¶ thêng bÞ thèi. M« chøa nhiÒu níc. Thèi r÷a vµ chÕt thèi cã lóc khã ph©n biÖt. Thèi r÷a lµ sù ph¸ ho¹i toµn bé m« tÕ bµo, nhng chÕt thèi Ýt nhiÒu vÉn gi÷u viÒn cña m«. Thèi r÷a ®îc chia ra thèi kh« ( dry rot), thèi ít ( wet rot) vµ thèi mÒm ( soft rot). C¨n cø vµo bé phËn bÞ bÖnh mµ chai ra thèi rÔ, thèi gèc, thèi th©n, thãi cñ, thèi hoa. Ch¶y nhùa ( gummosis) còng t¬ng tù nh thèi lµ tõ vÕt bÖnh ch¶y ra do tÕ bµo vµ m« bÞ ph©n gi¶i mµ ch¶y ra.
10 1.4.1.4. HÐo (wilt) C©y bÞ mÊt níc mµ lµm cho c©y hoÆc cµnh rñ xuèng. Chñ yÕu lµ do bé rÔ bÞ h¹i, sù hÊp thu vµ vËn chuyÓn níc khã kh¨n hoÆc do chÊt ®éc cña vËt g©y bÖnh tiÕt ra lµm cho c¸c èng dÉn bÞ t¾c l¹i. HiÖn tîng hÐo rñ nµy kh«ng thÓ kh«i phôc. C¨n cø vµo bé phËn bÞ h¹i kh¸c nhau mµ cã thÓ hÐo cµnh hay hÐo c©y. Th«ng th- êng lµ hÐo c©y. hËu qu¶ cña hÐo c©y lµ lµm cho c©y chÕt kh«; vµ trong kú hÐo níc cø mÊt dÇn, c©y v·n gi÷ mµu xanh nªn ®îc gäi lµ kh« xanh, nÕu kh«ng gi÷ mµu xanh th× gäi lµ hÐo kh« hoÆc hÐo vµng. 1.4.1.5. BiÕn d¹ng ( malformation) Do tÕ bµo ph©n chia vµ sinh trëng kh«ng ®Òu hoÆc xóc tiÕn hoÆc øc chÕ lµ cho c©y cã nh÷ng biÕn ®æi h×nh th¸i kh¸c thêng. BiÕn d¹ng do vËt g©y bÖnh tiÕt ra chÊt kÝch thÝch hoÆc do trao ®æi ch¸t kÝch thÝch trong c©y chñ mµ t¹o nªn. Th«ng thêng c¶ c©y biÕn d¹ng cã mäc lïn ( stunt) vµ th¾t lïn ( dwarf). Mäc lïn lµ tÊt c¶ c¸c c¬ quan cña c©y ®Òu nhá theo tû lÖ so víi c©y b×nh thêng nhá ®Ý rÊt nhiÒu lÇn. Cßn th¾t lïn lµ c©y kh«ng thÊp nh÷ng c¸c ®èt ng¾n l¹i. C¸c cµnh nh¸nh nhiÒu thªm ra ta gäi lµ mäc chïm hay chæi sÓ (witche’s broom). BiÕn d¹ng ë l¸ còng rÊt nhiÒu, thêng thÊy nhÊt lµ mÆt l¸ kh«ng ph¼ng ®Òu gäi lµ nh¨n l¸ ( crinkle), l¸ cuèn l¹i gäi lµ xo¨n l¸ ( leaf roll) hoÆc cuèn l¸ ( leaf curl). Ngoµi ra rÔ, th©n, cµnh l¸, xuÊt hiÖn bíu ( tumor) do vi khuÈn vµ tuyÕn trïng g©y ra. Th©n, cµnh vµ g©n l¸ h×nh thµnh c¸c m« låi lªn nh tua mùc. Mét sè hiÖn tîng hoa biÕn thµnh l¸ ( phyllody) nghÜa lµ c¸c bé phËn cña hoa nh trµng hoa biÕn thµnh l¸ xanh . HÇu hÕt c¸c bÖnh biÕn d¹ng do virus, phytoplasma g©y ra. 1.4.2. §Æc trng bÖnh §Æc trng bÖnh ®îc chia ra 5 lo¹i : 1.4.2.1. VËt d¹ng bét. VËt g©y bÖnh h×nh thµnh trùc tiÕp trªn bÒ mÆt c©y, díi biÓu b× hoÆc m« c©y vÒ sau nøt ra vµ ph¸t t¸n ra ngoµi. Chóng bao gåm bét gØ s¾t, bét tr¾ng, bét ®en vµ bét gØ tr¾ng. Bét gØ s¾t; míi ®Çu díi biÓu b× h×nh thµnh c¸c ®èm mµu vµng, n©u hoÆc n©u ®á, sau khi nøt ra h×nh thµnh bét mµu gØ s¾t. Nh bÖnh gØ s¾t tÕch, gØ s¾t keo, gØ s¾t tre, gØ s¾t s¾n d©y, gØ s¾t rau ®Ëu. Bét tr¾ng; mÆt trªn l¸ bÖnh h×nh thµnh bét tr¾ng, vÒ sau biÕn mµu sÉm h¬n nh bÖnh phÊn tr¾ng da, phÊn tr¾ng keo...
11 Bét ®en; trªn vÕt bÖnh h×nh thµnh c¸c u, trong u cã nhiÒu bét ®en nh bÖnh phÊn ®en ng«, GØ tr¾ng; díi biÓu b× h×nh thµnh ®èm d¹ng bät, sau khi bät nøt ra h×nh thµnh bét tr¾ng nh bÖnh gØ tr¾ng c©y hoa thËp tù. 1.4.2.2. VËt d¹ng mèc Trªn bÒ mÆt c©y mäc lªn sîi nÊm, cuèng bµo tö vµ bµo tö mµu s¾c, chÊt, kÕt cÊu cña chóng rÊt kh¸c nhau cã thÓ chia ra: Mèc s¬ng: tõ m¾t sau cña l¸ h×nh thµnh mèc x¸m tr¾ng ®Õn tÝm. Nh bÖnh mèc s¬ng da, mèc s¬ng khoai t©y, mèc song cµ chua... Mèc b«ng; trªn bé phËn bÞ bÖnh cã vËt d¹ng s¬i b«ng xèp, mµu tr¾ng nhu mèc thèi qu¶ da, mèc thèi cµ chua... Mèc mµu; trªn bé phËn bÞ bÖnh h×nh thµnh d¹ng mèc cã mµu s¾c kh¸c nhau nh mèc, x¸m, mèc xanh, mèc ®á, mèc ®en. hµu hÕt chóng do nÊm bÊt tßan g©y ra, nh mèc xanh cam quýt, mèc x¸m cµ chua... 1.4.2.3. VËt d¹ng ®iÓm ( chÊm nhá) Trªn bé phËn bÞ bÖnh h×nh thµnh vËt d¹ng h¹t nhá cã h×nh d¹ng, mµu s¾c, kÝch thíc kh«ng nh nhau. PhÇn lín chóng lµ nh÷ng vá tói, vá bµo tö, ®Üa bµo tö. Nh bÖnh loÐt th©n cµnh keo. BÖnh kh« x¸m l¸ th«ng, bÖnh r¬m l¸ th«ng... 1.4.2.4. VËt d¹ng h¹t (h¹ch) Trªn c©y bÖnh xuÊt hiÖn c¸c h¹t kÝch thíc kh¸c nhau nhiÒu, cã h¹t b»ng h¹t c¶i, cã h¹t b»ng n¾m tay, thêng lµ mµu n©u, hoÆc n©u ®en, nh bÖnh h¹ch nÊm c©y th«ng, h¹ch nÊm c©y rau, h¹ch nÊm c©y muång... 1.4.2.5. VËt d¹ng dÞch nhÇy BÖnh do vi khuÈn g©y ra thêng cã hiÖn tîng tiÕt ra c¸c dÞch nhÇy trªn vÕt bÖnh, khi trêi kh« thêng cã mµng nøt ra. Nh bÖnh ®èm l¸ tre, ®èm l¸ da... Tr¹ng th¸i bÖnh vµ ®Æc trng bÖnh lµ hai mÆt cña mét thÓ thèng nhÊt nhau, liªn hÖ nhau vµ kh¸c nhau. Mét sè bÖnh chØ cã tr¹ng th¸i mµ kh«ng cã ®Æc trng nh bÖnh kh«ng truyÒn nhiÔm, bÖnh do virus. Nhng còng cã bÖnh thÓ hiÖn ®Æc trng bÖnh nhng kh«ng thÓ hiÖn tr¹ng th¸i râ rÖt nh bÖnh phÊn tr¾ng, bÖnh bå hãng, rÊt l©u míi nhËn thÊy tr¹ng th¸i bÖnh thÓ hiÖn trªn c©y chñ. Còng cã bÖnh thÓ hiÖn tr¹ng th¸i bÖnh rÊt râ rÖt nhng ®Æc trng bÖnh l¹i kh«ng râ nh c¸c bÖnh biÕn mµu, bÖnh biÕn d¹ng vµ phÇn lín nh÷ng bÖnh ph¸t sinh sím.
12 1.5. Nh÷ng biÕn ®æi triÖu chøng vµ øng dông trong chÈn ®o¸n bÖnh c©y NhËn bÝªt ®îc tr¹ng th¸i bÖnh vµ ®Æc trng bÖnh lµ nh÷ng c¨n cø ®Ó nhËn biÕt vµ chuÈn ®o¸n bÖnh c©y. §èi víi nhiÒu bÖnh th- êng xuyªn gÆp ta cã thÓ nhËn biÕt th«ng qua triÖu chøng vµ cã thÓ tiÕn hµnh chØ ®¹o phßng trõ. Nhng ®èi víi nh÷ng bÖnh Ýt gÆp vµ biÕn ®æi nhiÒu cÇn ph¶i ph©n tÝch, ®èi chiÕu víi nh÷ng tµi liÖu vµ th«ng qua kÕt hîp víi viÖc kiÓm tra vËt g©y bÖnh ®Ó tiÕn hµnh chÈn ®o¸n. Vµ ®èi víi nh÷ng bÖnh míi cÇn ph¶i kÕt hîp viÖc gi¸m ®Þnh vËt g©y bÖnh, x¸c ®Þnh sù x©m nhiÔm ®Ó chÈn ®o¸n. Nh÷ng biÕn ®æi vÒ triÖu chøng thêng biÓu hiÖn ë chç, kh¸c bÖnh nhng cïng triÖu chøng, cïng bÖnh nhng kh¸c triÖu chøng, Èn triÖu chøng.. C¸c vËt g©y bÖnh kh¸c nhau cã thÓ g©y ra nh÷ng tr¹ng th¸i bÖnh t¬ng tù, nh bÖnh ®èm l¸ cã thÓ do virus, vi khuÈn, nÊm g©y ra. Nh÷ng bÖnh nh vËy ta cã thÓ dÔ dµng nhËn biÕt, nhng nh÷ng lßai nÊm nµo g©y ra bÖnh ®ã l¹i ph¶i biÕt ®îc h×nh th¸i vËt g©y bÖnh th«ng qua quan s¸t díi kÝnh hiÓn vi. TÝnh phøc t¹p cña triÖu chøng bÖnh c©y cßn biÓu hiÖn ë sù biÕn ®æi nhiÒu lo¹i, trong nhiÒu trêng hîp mét loµi c©y trong ®×Òu kiÖn nhÊt ®Þnh sau khi bÞ bÖnh xuÊt hiÖn 1 lo¹i triÖu chøng, nhng nhiÒu bÖnh h¹i trong ®×Òu kiÖn biÕn ®æi cã thÓ trong c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau hoÆc trªn loµi c©y cã tÝnh chèng chÞu bÖnh kh¸c nhau sÏ xuÊt hiÖn nhiÒu lo¹i triÖu chøng. VÝ dô bÖnh kh¶m l¸ biÓu hiÖn kh¶m nhng ë gi÷a l¸ l¹i xuÊt hiÖn ®èm kh«. Mét loµi nÊm x©m nhiÔm trªn loµi c©y kh¸c nhau cã thÓ xuÊt hiÖn ®èm bÖnh cã mµu s¾c kh¸c nhau. Mét sè vËt g©y bÖnh trªn c©y chñ chØ g©y bÖnh nhÑ th©m chÝ kh«ng biÓu hiÖn triÖu chøng râ rÖt gäi lµ bÖnh tiÒm Èn ( latent infection) . Trong c©y bÖnh vÉn tån t¹i vËt g©y bÖnh sinh s¶n, x©m nhiÔm, sinh lý c©y cã sù thay ®æi nhng bÒ ngoµi kh«ng biÓu hiÖn triÖu chøng. Mét sè bÖnh triÖu chøng cã thÓ mÊt ®i, nhÊt lµ bÖnh virus khi gÆp nhiÖt ®é cao. HiÖn tîng nµy gäi lµ tiÒm Èn triÖu chøng ( symptom latent). B¶n th©n triÖu chøng còng cã sù ph¸t triÓn, vÝ dô bÖnh phÊn tr¾ng chñ yÕu lµ xuÊt hiÖn bét mµu tr¾ng, sau ®ã biÕn thµnh mµu vµng, mµu n©u, cuèi cïng cã h¹t mµu ®en. BÖnh kh¶m l¸, hay bÖnh th¶m nhung v¶i, trªn l¸ giµ Ýt thÓ hiÖn triÖu chøng râ rÖt nhng trªn l¸ non l¹i lµm cho l¸ xo¨n l¹i. Cho nªn khi quan s¸t bÖnh h¹i ngoµi trêi cÇn chó ý ®Õn hÖ thèng vµ toµn diÖn.
13 Trªn cïng mét c©y chñ nÕu cã hai hoÆc nhiÒu bÖnh cã thÓ xuÊt hiÖn nhiÒu triÖu chøng kh¸c nhau, gi÷a chóng kh«ng ¶nh hëng lÉn nhau; nhng trªn cïng mét c¬ quan xuÊt hiÖn nhiÒu triÖu chøng thêng cã sù tranh chÊp nhau vµ sÏ cã 1 hoÆc vµi bÖnh ph¸t sinh nhÑ; còng cã thÓ xÈy ra hiÖn tîng thóc ®¶y lÉn nhau, hîp t¸c víi nhau thËm chÝ xuÊt hiÖn triÖu chøng thø 3 hoµn toµn kh«ng gièng víi b¶n th©n chóng. §èi víi nh÷ng hiÖn tîng phøc t¹p trªn tríc hÕt cÇn ph¶i t×m hiÓu toµn diÖn, ph©n tÝch qó tr×nh ph¸t sinh ( bao gåm qu¸ tr×nh ph¸t triÓn triÖu chøng, triÖu chøng ®iÓn h×nh, ph¶n øng c©y chñ, ®iÒu kiÖn m«i trêng...) kÕt hîp tra kh¶o tµi liÖu, thËm chÝ ph¶i gi¸m ®Þnh vËt g©y bÖnh míi cã thÓ chÈn ®o¸n chÝnh x¸c.
14 Ch¬ng II BÖnh kh«ng truyÒn nhiÔm Nguyªn nh©n g©y bÖnh kh«ng truyÒn nhiÔm cã rÊt nhiÒu, chñ yÕu cã thÓ quy vµo thiÕu chÊt dinh dìng, mÊt níc, nhiÖt ®é kh«ng thÝch hîp, c¸c chÊt g©y h¹i vµ mÆn ho¸ ®Êt. 2.1. ThiÕu chÊt dinh dìng C©y muèn sinh trëng b×nh thêng cÇn kho¶ng 16 chÊt dinh d- ìng nhÊt lµ N,P,K, khi thiÕu dinh dìng c©y kh«ng thÓ sinh trëng ph¸t triÓn b×nh thêng, biÓu hiÖn triÖu chøng thiÕu chÊt gäi alf bÖnh thiÕu chÊt. Nguyªn nh©n cña sù thiÕu chÊt cã rÊt nhiÒu lo¹i mét lµ thiÕu dinh dìng, hai lµ tû lÖ dinh dìng trong ®Êt kh«ng hîp lý, ba lµ tÝnh chÊt vËt lý ®Êt kh«ng phï hîp nh nhiÖt ®é qu¸ cao, níc qu¸ Ýt, pH qu¸ cao hoÆc qu¸ thÊp... Trong ®Êt hµm lîng nguyªn tè dinh dìng qu¸ cao ®Òu ¶nh hëng kh«ng lîi cho c©y. VÝ dô N d¹ng NO 3 qu¸ nhiÒu sÏ lµm cho c©y mäc vèng, chÝn chËm, tÝnh kh¸ng bÖnh yÕu.Trong ®Êt NH 4 qu¸ nhiÒu lµm cho bé rÔ bÞ h¹i, l¸ biÕn mµu sÉm, sinh trëng kÐm; trong ®Êt N d¹ng NO2 nhiÒu lµm cho l¸ biÕn mµu, sinh trëng kÐm; ®Êt thõa B cã thÓ øc chÕ h¹t nÈy mÇm, g©y ra chÕt c©y con, l¸ kh«, c©y thÊp. Mét sè nguyªn tè dinh dìng lu«n lu«n s¶n sinh ra nh÷ng nguyªn tè dinh dìng kh¸c, gaya ra t¸c dông xÊu, vÝ dô Mg,Cu,Zn qu¸ nhiÒu lµm cho rÔ gi¶m kh¶ n¨ng hÊp thô s¾t, Fe, Mn qu¸ nhiÒu sÏ øc chÕ kh¶ n¨ng hÊp thô Mg; Mg qu¸ nhiÒu øc chÕ sù hÊp thô Mo; NH 4 qu¸ nhiÒu øc chÕ hÊp thô Mg vµ K; Na qu¸ nhiÒu sÏ g©y ra hiÖn tîng thiÕu Ca, kÕt qu¶ lµm cho c©y bÞ thiÕu dinh dìng. V× trong ®Êt thiÕu K hoÆc nång ®é muèi hoµ tan trong ®Êt qu¸ cao hoÆc dïng ®¹m uree hoÆc K qu¸ nhiÒu hoÆc ®¸t kh« h¹n, ®é Èm kh«ng khÝ thÊp ®é Èm cao liªn tôc ®Òu rÊt dÔ xuÊt hiÖn triÖu chøng thiÕu K. Cµ chua thiÕu K g©y ra bÖnh thèi rèn qu¶, sinh lý tÕ bµo rèn qu¶ bÞ ®¶o lén mÊt ®i kh¶ n¨ng khèng chÕ níc, míi ®Çu ë bé phËn rèn qu¶ chøa ®Çy níc vÒ sau ph¸t triÓn réng ra biÕn thµnh mµu n©u vµng ®Õn n©u ®en, qu¶ cøng l¹i lâm xuèng ®êng kÝnh qu¶ chØ ®¹t mét nöa.Qu¶ chÝn sím chØ h×nh thµnh trªn ngän. Khi trêi Èm trªn ®èm qu¶ h×nh thµnh mét líp mèc ®en. MËn ®µo
15 thiÕu K còng cã thÓ dÉn ®Õn bÖnh ®¾ng qu¶. Tû lÖ N/K vît qu¸ 10 còng sÏ g©y ra hiÖn tîng thèi qu¶, xèp qu¶ vµ cã vÞ ®¾ng. Trong ®Êt thiÕu Mg ho¹t tÝnh ( bao gåm Mg hoµ tan, Mg trao ®æi, Mg khö) ®Òu g©y ra hiÖn tîng kh« hÐo ngän b¾p c¶i. C©y ¨n qu¶ nÕu thiÕu Fe sÏ g©y ra bÖnh vµng l¸, l¸ míi biÕn vµng g©n l¸ vÉn mµu xanh, nghiªm träng cã thÓ lµm c¶ l¸ biÕn thµnh mµu tr¾ng vµng hoÆc tr¾ng, mÐp l¸ bÞ kh«. BÖnh nµy thêng ph¸t sinh nh÷ng vïng ®Êt kiÒm hoÆc ®Êt cã chÊt v«i qu¸ nhiÒu, c©y con bÞ h¹i nÆng nhÊt. C©y thiÕu Zn cã thÓ lµm cho l¸ nhá l¹i, nÈy chåi muén, c¸c ®èt míi ra ng¾n, l¸ hÑp, gißn, biÕn thµnh mµu vµng xanh, cµnh kh« chÕt. T¸n c©y tha, kÕt qu¶ nhá vµ biÕn d¹ng, s¶n lîng thÊp. ®Êt kiÒm vµ ®Êt c¸t thiÕu Zn thêng xuÊt hiÖn bÖnh nµy. C©y thiÕu B thêng g©y ra bÖnh ®èm l¸ chøa nhiÒu níc, sau khi kh« lâm xuèng, qu¶ nhá, biÕn d¹ng vµ nøt ra, ruét qu¶ biÕn mµu n©u, mÆt qu¶ låi lâm kh«ng ®Òu. C©y 1-3 n¨m cµnh cã thÓ bÞ kh« chåi. §¸t c¸t sái vµ ®Êt c¸t ven s«ng thêng cã bÖnh nµy. 2.2. ThiÕu níc Trong qu¸ tr×nh quang hîp muèn hÊp thu vµ vËn chuyÓn c¸c nguyªn tè dinh dìng ph¶i cã níc míi tiÐen hµnh ®îc, níc ®Ó ®iÒu chÕ nhiÖt ®é th©n c©y còng cã t¸c dông quan träng. Khi c©y thiÕu níc sinh trëng dinh dìng bÞ øc chÕ l¸ nhá l¹i, ph¸t triÓn cña hoa bÞ ¶nh h- ëng, mét sè tÕ bµo v¸ch máng c¬ quan non sÏ biÕn thµnh tÕ bµo sîi v¸ch dµy, chuyÓn ho¸ ®êng thµnh tinh bét mµ gi¶m chÊt lîng. Khi thiÕu níc nghiªm träng, c©y sÏ hÐo, t¸c dông bèc h¬i gi¶m xuèng vµ ngnõg l¹i, khÝ khæng ®ãng l¹i, t¸c dông quang hîp kh«ng thÓ tiÕn hµnh ®îc, lîng sinh trëng gi¶m xuèng râ rÖt, l¸ díi t¸n biÕn vµng, biÕn ®á, mÐp l¸ kh«, g©y ra rông l¸ , rông hoa vµ rông qu¶ thËm chÝ lµm cho c©y kh« hÐo. Níc trong ®Êt qu¸ nhiÒu sÏ g©y ra hiÖn tîng nhiÖt ®é ®Êt t¨ng cao, kh«ng tho¸ng khÝ, ho¹t tÝnh bé rÔ gi¶m thËm chÝ cßn bÞ ®éc h¹i g©y ra thèi rÔ, sinh trëng c©y ch¹m, l¸ díi t¸n vµng, rñ, rông hoa, rông qu¶, khi nghiªm träng cã thÓ lµm cho c©y chÕt. Níc cung cÊp kh«ng ®Òu hoÆc biÕn ®æi qu¸ lín ®Òu g©y ra hiÖn tîng tæn th¬ng c©y, nhÊt lµ trong thêi kú ra hoa, ra qu¶. 2.3. NhiÖt ®é kh«ng thÝch hîp Sù sinh trëng ph¸t triÓn cña c©y ®Òu ph¶i trong ph¹m vi nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh, nÕu nhiÖt ®é qu¸ cao hÆc qu¸ thÊp vît qu¸ ph¹m vi ®ã, qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt bÞ ngõng trÖ, sinh trëng ph¸t triÓn kh«ng b×nh thêng g©y ra biÕn ®æi sinh lý mµ bÞ bÖnh. NhiÖt ®é
16 thÝch hîp cho tõng loµi c©y kh¸c nhau, sù ph¸t bÖnh cïng kh«ng nh nhau. NhiÖt ®é cao lµm cho tèc ®é quang hîp gi¶m, t¸c dông h« hÊp t¨ng lªn, sù tÝch luü hîp chÊt cacbon gi¶m xuèng, sinh trëng chËm, cã lóc lµm cho c©y mäc thÊp, thµnh thôc sím. NhiÖt ®é qu¸ cao th- êng lµm cho th©n l¸, qu¶ bÞ th¬ng, vá c©y kh« ch¸y nøt ra, t¹o nªn bÖnh loÐt th©n, l¸ cã thÓ biÕn tr¾ng hoÆc ®èm n©u. Trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn, nhiÖt ®é cao thêng lµm cho ®Êt kh« h¹n, c¸c vÕt th¬ng thêng ë vÒ phÝa chiÕu n¾ng. B¶o vÖ vµ trång c©y kh«ng kÞp thêi th«ng tho¸ng che bãng thêng lµm cho c©y bÞ kh« l¸ rông, hoa rông vµ qu¶ rông. NhiÖt dé thÊp thêng g©y h¹i cho c©y rÊt lín. C©y bÞ rÐt h¹i th- êng lµm cho c©y sinh trëng chËm, mÐp l¸ vµ thÞt lµ biÕn vµng, thô phÊn kÐm g©y ra hiÖn tîng rông hoa, rông qu¶ vµ qu¶ biÕn d¹ng. C©y cµ chua ë nhiÖt ®é 15 oC kÐo dµi sÏ kh«ng sinh trëng ph¸t triÓn b×nh thêng, qu¶ nhá, cøng, ruét qu¶ rçng qu¶ chÝn kh«ng ®æi mµu. NhiÒu c©y gç bÞ rÐt h¹i thêng kh« chåi, kh« ngän. NhiÖt ®é thÊp cßn lµm cho c©y con bÞ h¹i. C©y da , cµ khi nhiÖt ®é 12 oC lµm cho biÓu b× rÔ biÕn mµu n©u gØ, dÇn dÇn rÔ thèi, kh«ng thÓ mäc rÔ míi, c©y kh« hÐo, sinh trëng chËm, thËm chÝ cßn lµm cho c©y chÕt kh«. 2.4. C¸c chÊt ®éc h¹i Trong kh«ng khÝ, träng ®¸t trªn c©y cã chÊt ®éc h¹i ®Òu lµm cho c©y bÞ bÖnh. C¸c chÊt ®é th¶i ra do c¸c èng khãi c¸c nhµ m¸y kim lo¹i, ph¸t ®iÖn, ho¸ häc, c¸c xëng thuû tinh, xëng g¹ch ngãi...lµm « nhiÔm m«i trêng, c¸c chÊt « nhiÔm bao gåm chÊt cã S, Cl, F,N, dioxit...C©y bÞ SO2 g©y h¹i thêng lµm cho mÐp l¸, gi÷a g©n l¸ mÊt mµu vµ h×nh thµnh ®èm tr¾ng hoÆc ®èm n©u , n©u sÉm. C¸c c©y rau, c©y ¨n qu¶ rÊt nh¹y c¶m víi chÊt nµy. ChÊt cã F thêng lµm cho l¸ non, ngän lµ, mÐp l¸ bÞ kh«, mµu ®èm bÖnh kh¸c nhau theo loµi. ChÊt Cl lµm cho l¸ võa míi nÈy ra mÊt chÊt diÖp lôc, gi÷a c¸c g©n l¸ mÊt mµu xanh, nghiªm träng cã thÓ lµm cho l¸ tr¾ng, cuèn kh«, rông l¸.ChÊt cã N g©y h¹i thêng lµm cho l¸ h×nh thµnh c¸c ®èm, nÕu nång ®é NO2 trong kh«ng khÝ lªn tíi 10-250ml/m 3, chØ trong 1 giê l¸ c©y ®ç quyªn cã thÓ h×nh thµnh ®èm chÕt, l¸ xo¨n l¹i. C¸c khÝ amoniac, hoÆc c¸c chÊt acetilen,phosphobenzodiaxit butyrate h×nh thµnh khi ®èt tói nhùa cã thÓ g©y h¹i cho c©y.Khi bãn thóc ph©n ®¹m urª , ph©n cha hoai, ph©n ngêi, ph©n gµ...nÕu lîng bãn qu¸ nhiÒu hoÆc chØ bãn trªn mÆt ®Êt lµm cho ®Êt bÞ kiÒm ho¸, khÝ amoniac bay vµo kh«ng khÝ, khi nång ®é lªn tíi 0,1-0,8% c©y sÏ bÞ h¹i, l¸ cã nhiÒu
17 ®èm kh«. NÕu khi nhiÖt ®é cao nång ®é khÝ amoniac chØ 0,1% c©y da sau 1-2 giê cã thÓ bÞ chÕt kh«.Khi ®èt tói nhùa kh«ng kÞp th«ng giã, nhiÖt ®é cao cã thÓ lµm cho l¸ c©y biÕn vµng, tr¾ng, nÕu nÆng cã thÓ lµm cho c©y chÕt. Khi cÊt tr÷ qu¶ do nhiÖt ®é lªn cao nhanh, kh«ng th«ng tho¸ng giã cã thÓ tÝch luü c¸c h¬i ®éc g©y ra bÖnh thèi qu¶. Sö dông thuèc diÖt nÊm, thuèc trõ s©u, thuèc diÖt cá, chÊt kÝch thÝch sinh trëng nÕu sö dông kh«ng hîp lý vÒ chñng lo¹i, ph- ¬ng ph¸p, thêi gian sÏ g©y ra c¸c hiÖn tîng ®èm l¸, hÐo c©y, tr¾ng l¸,xo¨n l¸ vµ c©y chÕt. §Êt vµ níc bÞ « nhiÔm còng g©y ra c¸c t¸c h¹i nghiªm träng. Tõ nhµ m¸y th¶i ra níc th¶i, c¸c chÊt tµn d thuèc trõ s©u trong ®Êt vµ dÇu ho¶,chÊt h÷u c¬, kim lo¹i nÆng cã thÓ øc chÕ sinh trëng cña c©y ¶nh hëng ®Õn sù hÊp thu níc, d·n ®Õn l¸ mÊt mµu, khi nghiªm träng cã thÓ lµm cho c©y chÕt. Ma axit còng sÏ lµm cho c©y bÞ h¹i nghiªm träng. 2.5. Sù tÝch luü muèi thø sinh trong ®Êt Trong viÖc trång c©y b¶o vÖ ®Êt thêng dïng nhiÒu ph©n ho¸ häc g©y ra hiÖn tîng tÝch luü ph©n bons vµ c¸c chÊt d thõa, chóng kÕt hîp víi c¸c ion kh¸c h×nh thµnh c¸c lo¹i muèi hoµ tan, l¹i trong ®iÒu kiÖn m«i trêng nöa kÝn ®· c¶n trë t¸c dông röa thÊm cña níc, lµm cho muèi trong ®Êt tÝch luü nhiÒu, nång ®é muèi vît qu¸ ngìng nång ®é cho c©y trång lµm cho muèi thø sinh tÝch tô, lµm cho c©y khã hÊp thu níc, biÓu hiÖn triÖu chøng c©y hÐo. C¸c muèi sunphat Na, Mg víi nång ®é cao ¶nh hëng ®Õn tÝnh chÊt vËt lý ®Êt vµ kh¶ n¨ng lîi dông níc cña ®Êt. Muèi Na qu¸ nhiÒu sÏ dÉn ®Õn pH t¨ng lªn lµm cho c©y mÊt mµu xanh, thÊp lïn,l¸ hÐo kh«. Khi nång ®é muèi d- íi 0,3% chØ mét Ýt c©y bÞ h¹i,nång ®é cao trªn 0,5% hÇu hÕt c©y trång ®Òu bÞ h¹i vµ biÓu hiÖn triÖu chøng. Nång ®é trªn 1%, nhiÒu c©y trång kh«ng thÓ sinh trëng. C¨n cø vµo ®iÒu tra ®Êt sö dông trªn 3 n¨m hµm lîng muèi tÇng ®Êt mÆt vµo kho¶ng 0,1%-0,5%, c©y cã thÓ bÞ h¹i ë møc ®é kh¸c nhau do muèi thø sinh trong ®Êt. 2.6. ChÈn ®o¸n vµ phßng trõ bÖnh kh«ng truyÒn nhiÔm ChÈn ®o¸n bÖnh kh«ng truyÒn nhiÔm lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p, nguyªn nh©n g©y ra bÖnh kh«ng truyÒn nhiÔm rÊt nhiÒu, triÖu chøng rÊt gièng víi bÖnh truyÒn nhiÔm, cho nªn dÉn ®Õn nh÷ng khã kh¨n. V× vËy kh«ng chØ quan s¸t triÖu chøng cßn ph¶i tiÕn hµnh ph©n tÝch tæng hîp t×m hiÓu thêi gian, ph¹m vi ph¸t sinh bÖnh, cã lÞch sö bÖnh hay kh«ng, ®iÒu kiÖn khÝ hËu, ®Êt ®ai, ®Þa h×nh, bãn ph©n, phun thuèc, tíi níc...t×m ra nguyªn nh©n ph¸t sinh bÖnh.
18 BÖnh kh«ng truyÒn nhiÔm thêng cã 3 ®Æc ®iÓm (1) Ph¸t sinh ®ång thêi trªn diÖn tÝch lín, cïng biÓu hiÖn mét triÖu chøng (2) BÖnh kh«ng l©y lan réng dÇn (3) Trªn c©y bÖnh kh«ng cã ®Æc tru- ng bÖnh, trong m« bÖnh kh«ng ph©n lËp ®îc vËt g©y bÖnh. Nãi chung bÖnh ®ét ngét ph¸t sinh trªn diÖn tÝch lín thêng lµ do chÊt « nhiÔm vµ ®iÒu kiÖn khÝ hËu; bÖnh cã ®èm kh«, heo, biÕn d¹ng th- êng do sö dông thuèc, ph©n ho¸ häc; l¸ giµ díi c©y vµ l¸ míi mÊt mµu biÕn ®æi mµu thêng do thiÕu dinh dìng, cã thÓ dïng c¸c chÊt ho¸ häc ®Ó thö; bÖnh chØ xÈy ra trªn mét loµi, biÓu hiÖn sinh trëng kÐm, phÇn lín do trë ng¹i cña tÝnh di truyÒn. ChØ cã khi chÈn ®o¸n bÖnh kh«ng truyÒn nhiÔm chÝnh x¸c th× viÖc phßng trõ chóng kh¸ ®¬n gi¶n, chØ cÇn ®a ra nh÷ng biÖn ph¸p kh¾c phôc lµ ®îc, vÝ dô thiÕu dinh dìng cã thÓ t¨ng dinh dìng, c¶i thiÖn ®Êt, ®iÒu chØnh tû lÖ c¸c nguyªn tè trong ®Êt ®¸p øng nhu cÇu dinh dìng cho c©y; ®èi víi chÊt ®éc h¹i cÇn ¸p dông tiªu trõ « nhiÔm, kÞp thêi th«ng giã thay ®æi kh«ng khÝ, trång vµ ch¨m sãc c¸c loµi c©y chèng chÞu « nhiÔm, tr¸nh dïng thuèc kh«ng cã chØ dÉn, kh«ng dïng níc bÈn tíi c©y... Ch¬ng III BÖnh truyÒn nhiÔm BÖnh truyÒn nhiÔm do c¸c vËt g©y bÖnh (pathogens) bao gåm nÊm, sinh vËt nh©n nguyªn thuû, virus, tuyÕn trïng vµ c©y ký sinh g©y nªn. 3.1. NÊm g©y bÖnh c©y NÊm ( fungi) lµ mét lo¹i vi sinh vËt nh©n thËt thÓ dinh dìng lµ sîi nÊm, cã v¸ch tÕ bµo, lÊy hÊp thu lµm ph¬ng thøc dinh dìng, th«ng qua h×nh thµnh bµo tö ®Ó sinh s¶n. Chóng cã rÊt nhiÒu loµi, ph©n bè rÊt réng, cã thÓ tèn t¹i trong níc, trªn ®Êt, trªn c¸c vËt thÓ kh¸c. HÇu hÕt chóng sèng ho¹i sinh, mét sè céng sinh vµ ký sinh. Trong nÊm ký sinh, mét sè ký sinh trªn thùuc vËt, ®éng vËt vµ ngêi g©y ra bÖnh. Trong c©y trång trªn 80% bÖnh do nÊm g©y ra. NÊm g©y bÖnh trªn c©y cã t¸c h¹i rÊt lín ®Õn s¶n lîng vµ chÊt lîng c©y trång. 3.1.1. §Æc ®iÓm chung cña nÊm
19 -ThÓ dinh dìng cña nÊm KÕt cÊu giai ®o¹n sinh trëng dinh dìng cña nÊm gäi lµ thÓ dinh dìng. TuyÖt ®¹i bé phËn thÓ dinh dìng nÊm lµ thÓ d¹ng sîi ph©n nh¸nh, thÓ d¹ng sîi ®¬n gäi lµ sîi nÊm (hypha), tËp hîp c¸c sîi nÊm l¹i gäi lµ thÓ sîi nÊm ( mycelium). Th«ng thêng sîi nÊm d¹ng èng, ®êng kÝnh 2-30µm, lín nhÊt cã thÓ ®Õn 100µm. Sîi nÊm kh«ng mµu hoÆc cã mµu, thµnh phÇn chñ yÕu cña v¸ch tÕ bµo ngoµi nÊm no·n chøa xenluloza ra hÇu hÕt lµ chÊt kitin. Trong tÕ bµo ngoµi nh©n ra cßn cã líi néi chÊt, ribosome,mitochondria,lipoid vµ dÞch bµo. Sîi nÊm bËc cao cã v¸ch ng¨n (septum), chia sîi nÊm ra nhiÒu tÕ bµo,mèi tÕ bµo cã 1-2 nh©n cßn sîi nÊm bËc thÊp kh«ng cã v¸ch ng¨n cã nhiÒu nh©n. (h×nh 3.1) Sîi nÊm thêng do bµo tö nÈy mÇm mµ thµnh, chóng sinh trëng vÒ phÝa ngän vµ kÐo dµi ra. Sîi nÊm cã kh¶ n¨ng sinh trëng m¹nh, mét ®o¹n sîi nÊm trong ®iÒu kiÖn thÝch hîp ®Òu cã thÓ sinh trëng. Ngoµi ra mét sè loµi nÊm thÓ dinh dìng kh«ng ph¶i d¹ng sîi mµ lµ mét khèi nguyªn sinh chÊt ( plasmodium) thµnh khèi nhiÒu nh©n, kh«ng cã v¸ch tÕ bµo h×nh d¹ng lu«n biÕn ®æi nh nÊm nhÇy; hoÆc cã v¸ch tÕ bµo, h×nh trøng ®¬n bµo nh nÊm men. ThÓ sîi nÊm lµ mét kÕt cÊu hót dinh dìng, nÊm ký sinh sîi nÊm x©m nhËp vµo gi÷a tÕ bµo hoÆc trong tÕ bµo c©y chñ hót c¸c chÊt dinh dìng. Sau khi thÓ sîi NÊm tiÕp xóc víi v¸ch tÕ bµo hoÆc nguyªn sinh chÊt trong tÕ bµo c©y chñ chÊt dinh dìng vµ níc th«ng qua t¸c dông thÈm thÊu vµ trao ®æi ion ®i vµo trong sîi nÊm. Mét sè nÊm sau khi x©m nhËp vµ c©y chñ lu«n lu«n h×nh thµnh kÕt cÊu hót dinh dìng ®Æc biÖt gäi lµ vãi hót (haustorium) chui vµo bªn trong tÕ bµo c©y chñ ®Ó hót dinh dìng vµ níc. H×nh d¹ng vßi hót cã rÊt nhiÒu d¹ng tuú theo loµi nÊm, nh bÖnh phÊn tr¾ng vßi hót d¹ng xoÌ bµn tay, NÊm mèc s¬ng d¹ng sîi hoÆc d¹ng n¾m ®Êm, nÊm gØ s¾t cã d¹ng ngãn tay ( h×nh 3.2).
20 ThÓ sîi nÊm thêng mäc ph©n t¸n nhng còng cã thÓ tô tËp l¹i thµnh m« nÊm. M« nÊm cã 2 lo¹i mét lo¹i tha gäi lµ m« tha ( psosenchyma); mét lo¹i kh¸c dµy thµnh m« v¸ch máng gi¶ ( pseudoprosenchyma). Mét sè m« nÊm cã thÓ biÕn th¸i thµnh h¹ch nÊm ( sclerotium), chÊt ®Öm ( stroma) vµ bã nÊm ( rhizomorph). H¹ch nÊm lµ mét thª ngñ nghØ do sîi nÊm kÕt l¹i mµ thµnh, bªn trong lµ sîi nÊm bªn ngoµi lµ v¸ch máng. H×nh d¹ng kÝch híc kh¸c nhau. Mµu s¾c ban ®Çu mµu tr¾ng hoÆc vµng nh¹t vÒ sau thµnh mµu n©u hoÆc ®en. Chøc n¨ng chñ yÕu cña h¹ch nÊm lµ chèng l¹i nh÷ng ®iÒu kiÖn bÊt lîi, khi ®iÒu kiÖn thÝch hîp l¹i h×nh thµnh sîi nÊm vµ s¶n sinh bµo tö (h×nh 3.3) ChÊt ®Öm lµ kÕt cÊu d¹ng ®Öm ®îc h×nh thµnh do sîi nÊm hoÆc sîi nÊm kÕt víi m« tÕ bµo c©y chñ h×nh thµnh.Chøc n¨ng chñ yÕu cña chÊt ®Öm lµ h×nh thµnh vµ b¶o vÖ bµo tö bªn trong. Bã nÊm lµ kÕt cÊu do sîi nÊm kÕt l¹i bªn ngßi nh mét rÔ c©y nªn gäi lµ bã nÊm h×nh rÔ. Bã nÊm cã kÝch thíc dµi ng¾n to nhá kh¸c nhau cã