2
S
Ở GIÁO DỤC & Đ
ÀO T
ẠO H
ƯNG YÊN
Phòng Giáo dục - Đào tạo Phù Cừ
KINH NGHIỆM
MỘT SỐ BIỆN PHÁP ÁP DỤNG
DẠY DẠNG BÀI THỰC HÀNH THÍ NGHIỆM MÔN
KHOA HỌC LỚP 5
Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC MINH HOÀNG.
3
********************
PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ
A. Lí do chọn đề tài:
1. Cơ sở lí luận:
Chúng ta đều biết mục tiêu của nhà trường tiểu học là giáo dục toàn diện
cho trẻ từ 6-11 tuổi. Tất cả các em học sinh khi bước vào ngôi trường tiểu học,
ngoài việc học Tiếng Việt, Toán, Đạo đức, các em còn được các thầy cô trang
bị kiến thức về kĩ năng sống, vốn hiểu biết về tự nhiên- xã hội thông qua các
môn học khác. Và ngay từ buổi đầu ấy, các em đã được tỡm hiểu về cơ thể con
người, về gia đỡnh, về cuộc sống xung quanh, về thế giới động- thực vật, về
thời tiết, khớ hậu thụng qua những hỡnh ảnh thõn thiện và đẹp mắt. Lên đến
lớp 4, môn Tự nhiên- Xã hội được tách thành 3 môn: Khoa học, Lịch sử và Địa
lí. Chương trình Khoa h
con người và sức khoẻ, vật chất - năng lượng và một số hiểu biết về sự sống
của động, thực vật. Lên đến lớp 5, môn Khoa học tiếp tục cung cấp cho học
sinh một số kiến thức cơ bản, ban đầu và thiết thực như sự trao đổi chất, nhu
cầu dinh dưỡng và sự sinh sản lớn lên của cơ thể người, cách phòng tránh một
số bệnh thông thường, bệnh truyền nhiễm ở cơ thể người; sự trao đổi chất, sự
sinh sản của thực vật, động vật; đặc điểm và ứng dụng của một số chất, một số
vật liệu và nguồn năng lượng thường gặp trong đời sống và sản xuất. Như v
ậy
môn Khoa học là mụn vừa chứa cỏc yếu tố xó hội vừa chứa cỏc yếu tố tự
nhiờn. Qua môn học này, người giáo viên không chỉ giáo dục cho các em lòng
say mê Khoa học mà còn giáo dục cho các em lòng yêu quê hương, đất nước,
yêu con người, biết tự bảo vệ bản thân mình và biết chia sẻ cùng cộng đồng;
biết sống tiết kiệm và biết làm những việc làm hữu ích cho quê hương, đất
nước… Trong toàn bộ lượng kiến thức cần cung cấp cho học sinh có nhiều bài
thuộc chủ đề Vật chất và năng lượng, Thực vật và động vật, học sinh cần được
làm thực hành thí nghiệm để tìm ra kiến thức mới. Trong trường hợp làm thí
nghiệm, việc tạo cơ hội cho học sinh tham gia luyện tập và phát triển kĩ năng
lập kế hoạch và thiết kế thí nghiệm rất quan trọng. Thí nghiệm thành công đồng
4
ngh
ĩa với việc học
sinh có th
ể chiếm lĩnh kiến thức mới một cách thuận lợi.
Chính vì vậy, từ khâu lựa chọn, chuẩn bị dụng cụ cho đến việc tiến hành thí
nghiệm cần được người giáo viên chuẩn bị chu đáo. Việc phối hợp tốt các
phương pháp dạy học trong một giờ dạy Khoa học cũng là yếu tố quyết định
mang đến sự thành công cho một giờ dạy.
2. Cơ sở thực tiễn:
Những năm gần đây, tôi được phân công giảng dạy lớp 5, ban đầu tôi
cho rằng môn Khoa học là môn dễ học, dễ nhớ so với các môn Lịch sử, Địa Lí.
Học sinh của tôi thường thích học Khoa học nhưng qua nghiên cứu thực tế, tôi
thấy các em thường không hiểu sâu kiến thức. Bí quyết để các em có thể làm
được các bài kiểm tra là học thuộc phần ghi nhớ của sách giáo khoa. Bởi vậy,
điểm bài thi môn Khoa học của các em vào cuối năm học không cao, vốn hiểu
biết của các em về thế giới Khoa học còn rất hạn chế. Những em học sinh khá
giỏi đa số học bài với mục đích là để có được điểm khá, điểm giỏi để đạt học
sinh tiên tiến, học sinh giỏi. Một số em học sinh yếu thường nhút nhát và không
muốn tham gia các hoạt động nhóm như làm thực hành thí nghiệm hoặc thảo
luận cùng bạn để tìm ra kiến thức mới của bài. Dụng cụ thí nghiệm dành cho
các giờ dạy Khoa học thiếu nhiều; học sinh tiếp thu bài một cách thụ động; tất
cả các thí nghiệm mà các em được làm đều do giáo viên chuẩn bị, học sinh làm
theo. Và từ những thí nghiệm do giáo viên thiết kế, học sinh thực hành rút ra
kiến thức mới. Tôi đã nghiên cứu và tìm ra những nguyên nhân sau:
* Về phía thầy:
- Khi giảng dạy, người giáo viên đã khai thác hết những kiến thức cơ bản
ở SGK , có sự chuẩn bị cho các thí nghiệm cần thiết của bài song do điều kiện
cơ sở vật chất của nhà trường còn chưa đáp ứng được đầy đủ, đồ dùng dạy học
cho giáo viên còn thiếu nên việc thực hành thí nghiệm đôi lúc không thực hiện
được. Giáo viên phải mô tả thí nghiệm cho học sinh dự đoán kết quả và giải
thích, kết luận kiến thức. Chính vì vậy, các em sẽ hiểu bài không sâu, những
khái niệm đơn giản về khoa học cũng trở thành trừu tượng đối với các em.
Ví dụ: Khi dạy bài Lắp mạch điện đơn giản, trong phòng đồ dùng của
5
nhà trư
ờng thiếu dụng cụ thực h
ành thí nghi
ệm cho giáo vi
ên và h
ọc sinh. Vậy
người giáo viên phải làm thế nào để tất cả học sinh đều có đủ những dụng cụ
thí nghiệm cần thiết?
- Để có thể dễ dàng đạt được mục tiêu của bài dạy, giáo viên thường chuẩn
bị sẵn các thí nghiệm theo tiến trình của SGK, sau đó yêu cầu học sinh thực
hành theo sự chỉ dẫn của mình, học sinh chỉ việc thực hành tìm ra kiến thức
mới thông qua thí nghiệm. Chính vì vậy, học sinh không có cơ hội tham gia
lựa chọn thí nghiệm, đề xuất thí nghiệm.
Ví dụ: Khi học bài Sự sinh sản của thực vật có hoa, phần hoạt động 2,
học sinh tìm hiểu về đặc điểm của hoa thụ phấn nhờ côn trùng và hoa thụ phấn
nhờ gió; thông thường giáo viên cho học sinh đọc nội dung SGK, quan sát
tranh ảnh hoặc các loài hoa thật do giáo viên và một số học sinh sưu tầm được
để rút ra nội dung kiến thức. Như vậy từ việc lựa chọn thí nghiệm, chuẩn bị
dụng cụ thí nghiệm đến tiến trình thí nghiệm đều được thực hiện theo sự sắp
xếp của giáo viên, học sinh dù được trực tiếp thực hành nhưng các em chưa
được phát huy cao độ khả năng xây dựng bài của mình.
- Thời gian giảng dạy môn Khoa học theo quy định chỉ có 2 tiết/tuần;
trong khi đó môn Khoa học lại có lượng kiến thức rất lớn, thời gian dành cho
mỗi tiết dạy chỉ có 35 phút nhưng việc thực hành làm thí nghiệm lại đòi hỏi
phải có thời gian. Chính vì vậy, thực tế cho thấy, cho dù người giáo viên đã cố
gắng rất nhiều trong giảng dạy song để có thể đưa ra được một giải pháp hữu
hiệu nhất cho giờ dạy Khoa học của mình thì cần phải có thời gian nghiên cứu,
được trải nghiệm qua thực tế giảng dạy.
*Về phía học sinh:
- Thứ nhất: Học sinh tiểu học dù có khả năng phát huy tính tích cực của
mình trong việc tham gia lựa chọn, đề xuất thí nghiệm trong mỗi giờ dạy Khoa
học nhưng vì chưa có cơ hội thực tế nên các em vẫn tiếp thu bài theo những
phương pháp truyền thống mà giáo viên áp dụng từ trước đến nay.
- Thứ hai: Nhận thức của các em học sinh không đồng đều nên dẫn đến
tình trạng một số học sinh yếu cho dù cùng được tham gia hoạt động lĩnh hội
6
ki
ến thức giống nh
ư các b
ạn nh
ưng v
ẫn không đủ tự tin để có thể tham gia các
hoạt động thực hành thí nghiệm trong các giờ học; thậm chí có em còn nản lòng
làm việc riêng, không tham gia thảo luận cùng các bạn.
- Thứ ba: Do vốn hiểu biết về cuộc sống của các em còn hạn chế, sự giao
lưu không nhiều, gần như không một gia đình học sinh nào có máy tính nối
mạng Internet hay sách tham khảo về Khoa học; bởi vậy ngoài việc tiếp thu
bài trong SGK, vốn hiểu biết của các em rất hạn hẹp, bản thân cha mẹ học sinh
cũng không quan tâm nhiều đến điều này bởi theo quan điểm của các bậc phụ
huynh, học sinh tiểu học chỉ cần viết chữ đẹp và học tốt hai môn Toán, Tiếng
Việt là được.
3.Kết luận:
Như vậy, môn Khoa học lớp 5 có vai trò rất quan trọng; đây cũng là một
trong 5 môn học đánh giá bằng điểm số. Một học sinh muốn trở thành học sinh
giỏi toàn diện nhất thiết phải học giỏi môn học này. Dạng bài thực hành thí
nghiệm lại rất phổ biến trong môn Khoa học. Muốn học sinh học sâu, nắm
vững được bản chất của các thí nghiệm, tự mình tìm ra được kiến thức mới
thông qua các hoạt động thực hành, người giáo viên phải tạo cho các em cơ hội
phát huy tính tích cực của mình. Hãy cho phép các em được tham gia lựa chọn,
đề xuất thí nghiệm và trực tiếp thực hành những thí nghiệm do chính các em
thiết kế; hãy phối hợp tốt các phương pháp dạy học trong mỗi giờ dạy để có thể
đạt được hiệu quả cao nhất cho giờ dạy Khoa học của mình.
B.Mục đích của đề tài:
Là một giáo viên trực tiếp giảng dạy lớp 5, năm cuối cùng của bậc Tiểu
học, tôi đã cố gắng nghiên cứu kĩ sách giáo khoa Khoa học, các tài liệu tham
khảo, vào mạng tra cứu các tư liệu của đồng nghiệp đồng thời lắng nghe tâm sự
của học sinh lớp mình chủ nhiệm để có thể đề ra các biện pháp mới mang lại
hiệu quả cao cho giờ dạy Khoa học. Đề tài: "M
ột số biện pháp áp dụng dạy
dạng bài thực hành thí nghiệm môn Khoa học lớp 5" đã được tôi lựa chọn và
đăng kí thực nghiệm. Với đề tài này, tôi không chỉ hi vọng các em học sinh của
mình sẽ phát huy được khả năng trí tuệ khi cùng giáo viên tham gia thiết kế và