SKKN: Một số phương pháp về dạy tác phẩm ký hiện đại Việt Nam (trong chương trình Ngữ văn 12 ban cơ bản)

Người viết: Trương Thị Chanh                                             Giáo viên: Trường THPT Trực <br /> Ninh<br /> THÔNG TIN CHUNG VỀ SÁNG KIẾN<br /> 1; Tên sáng kiến<br /> ­ Một số  phương pháp về  dạy tác phẩm ký hiện đại Việt Nam (trong  <br /> chương trình Ngữ văn 12 ban cơ bản)<br /> 2; Lĩnh vực áp dụng sáng kiến môn Ngữ văn<br /> 3; Thời gian áp dụng sáng kiến trong học kỳ I năm học 2015 – 2016<br /> 4; Tác giả<br /> ­ Họ và tên: Trương Thị Chanh<br /> ­ Ngày tháng năm sinh: 05/11/1979<br /> ­ Hộ khẩu thường trú: Trực Đạo – Trực Ninh – Nam Định<br /> ­ Trình độ chuyên môn: Cử nhân Ngữ văn<br /> ­ Đơn vị công tác: Trường THPT Trực Ninh<br /> ­ Chức vụ hiện nay: Giáo viên<br /> ­ Điện thoại: 01694865589<br /> 5; Đồng tác giả: Không<br /> 6; Đơn vị áp dụng sáng kiến<br /> ­ Tên đơn vị: Trường THPT Trực Ninh<br /> ­ Địa chỉ: Thị trấn Cát Thành – Huyện Trực Ninh – Tỉnh Nam Định<br /> ­ Điện thoại: 03503883099<br /> <br /> <br /> <br /> <br />                                                  1<br />  Người viết: Trương Thị Chanh                                             Giáo viên: Trường THPT Trực <br /> Ninh<br /> <br /> <br />    Đề  tài:  Một số  phương pháp về  việc giảng dạy tác phẩm kí hiện đại <br /> Việt Nam (chương trình Ngữ văn 12, ban cơ bản)<br /> A; Lý do chọn đề tài<br /> B; Thực trạng trước khi chọn đề tài<br /> I; Thuận lợi<br /> II; Khó khăn<br /> C; Nội dung đề tài<br /> I; Cơ sở lý luận<br /> II; Nội dung và phương pháp thực hiện<br /> 1; Nội dung<br /> 1.1; Khái quát về thể kí<br /> 1.2; Những đặc điểm cơ bản của kí Hoàng Phủ Ngọc Tường<br /> 1.3; Những đặc điểm cơ bản của tùy bút (kí) Nguyễn Tuân<br /> 2; Một số  phương pháp về  việc giảng dạy tác phẩm kí hiện đại Việt <br /> Nam (Chương trình Ngữ văn 12, ban cơ bản)<br /> 2.1; Về phương pháp<br /> 2.1.1; Dạy học tác phẩm theo đặc trưng thể loại<br /> 2.1.2; Rèn luyện phương pháp đọc – hiểu cho học sinh<br /> 2.1.3; Sử dụng phương pháp bản đồ tư duy<br /> 2.2; Giáo án tiết dạy thực nghiệm<br /> D; Hiệu quả do sáng kiến đem lại<br /> E; Kết luận<br /> G; Cam kết không sao chép và vi phạm bản quyền<br /> <br /> <br />                                                  2<br />  Người viết: Trương Thị Chanh                                             Giáo viên: Trường THPT Trực <br /> Ninh<br /> Tư liệu tham khảo  <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> A; LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI<br /> ­ Để đáp ứng nhu cầu phát triển của đất nước trong giai đoạn mới, ngành giáo <br /> dục đã có những bước tiến khả  quan trong cải cách giáo dục, đổi mới nội  <br /> dung, phương pháp giảng dạy  ở  các cấp phù hợp với mục tiêu giáo dục, đào <br /> tạo. Thông qua các hội nghị  chuyên đề  môn Ngữ  văn được Sở  giáo dục , nhà  <br /> trường tổ  chức hàng năm, chúng tôi đã trao đổi, rút kinh nghiệm về  đổi mới <br /> phương pháp dạy học. Nghị quyết hội nghị trung  ương 8 khóa XI nêu rõ: “Tiếp <br /> tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại, phát huy  <br /> tích cực, chủ  động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ  năng của người học,  <br /> khắc phục lối truyền thụ  áp đặt một chiều, ghi nhớ  máy móc. Tập trung dạy <br /> cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật  <br /> và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực, chuyển từ  học chủ  yếu trên <br /> lớp sang tổ  chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động ngoại khóa, <br /> nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông <br /> trong dạy học”.<br />   Một trong những bài học khó của chương trình Ngữ  văn ở  trường phổ  thông <br /> là: Các văn bản học như  thơ ca, truyện ngắn, kịch và kí, trong khuôn khổ  hạn <br /> hẹp, sách giáo khoa không thể trích toàn bộ văn bản văn học mà có chỗ đã lược  <br /> bỏ  (hoặc mỗi tác giả  chỉ  học một tác phẩm), phần chú thích nhiều khi không <br /> đầy đủ, điều đó gây khó khăn cho học sinh khi tiếp cận văn bản văn học  ấy  <br /> (hoặc phong cách sáng tác của tác giả ấy), nhất là đối với thể loại kí nói chung,  <br /> kí hiện đại nói riêng. Trong bài viết này, tôi xin nêu ra một số ý kiến cùng trao  <br /> <br />                                                  3<br />  Người viết: Trương Thị Chanh                                             Giáo viên: Trường THPT Trực <br /> Ninh<br /> đổi với đồng nghiệp về  “Một số  phương pháp dạy tác phẩm ký hiện đại <br /> Việt Nam” trong chương trình Ngữ văn 12 (ban cơ bản)<br /> B; THỰC TRẠNG TRƯỚC KHI CHỌN ĐỀ TÀI<br /> I; Thuận lợi<br /> ­ Trong sách giáo khoa ngữ  văn 12 (ban cơ  bản), có 2 tác phẩm chính khóa  <br /> thuộc thể loại ký, đó là: “Người lái đò Sông Đà” của tác giả Nguyễn Tuân, “Ai  <br /> đã đặt tên cho dòng sông” của tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường. Thông thường <br /> ta vẫn gọi “Người lái đò Sông Đà” của tác giả Nguyễn Tuân là tùy bút, “Ai đã  <br /> đặt tên cho dòng sông” của tác giả  Hoàng Phủ  Ngọc Tường là bút kí. Do vậy <br /> thể  loại kí dùng để  chỉ  chung cho cả  tùy bút và bút kí. Đây là 2 tác phẩm hay  <br /> trong chương trình, hơn nữa thể loại này các em học sinh đã được học ở lớp 11 <br /> “Thượng kinh kí sự” của Lê Hữu Trác, đọc thêm “Vũ trung tùy bút” của Phạm <br /> Đình Hổ. Vì vậy khi tiếp cận với 2 tác phẩm thuộc thể  loại này, các em học  <br /> sinh gặp nhiều thuận lợi trong việc đọc hiểu tác phẩm hơn.<br /> II; Khó khăn<br /> ­ Thực trạng cho thấy nhu cầu xã hội hiện nay, trào lưu học sinh dự thi vào các <br /> trường đại học thường chọn các môn tự  nhiên như  Toán, Lý, Hóa, Sinh (như <br /> học sinh các lớp 12A1,2,3,4 của trường THPT Trực Ninh) nên với môn Ngữ <br /> văn, các em không chú ý đầu tư học tập, không có hứng thú học tập. Vì lý do đó  <br /> thầy cô cũng mất đi niềm say mê truyền đạt kiến thức cho học sinh. Trong các <br /> tác phẩm là truyện ngắn, tiểu thuyết, thơ thì việc truyền đạt tương đối thoải <br /> mái và các thầy cô cũng có những cảm hứng để  truyền đạt, bởi vì những thể <br /> loại này “chất văn” “chất thơ” phong phú, đã làm cho thầy cô ít nhiều làm tốt  <br /> được công việc của mình. Nhưng riêng đối với tác phẩm văn học viết theo thể <br /> loại kí thì ngược lại. Vì lẽ việc giảng dạy ký đòi hỏi người dạy phải bám chắc <br /> đặc điểm cơ  bản của thể  loại kí, đó là tính xác thực. Tác phẩm kí thường <br /> <br />                                                  4<br />  Người viết: Trương Thị Chanh                                             Giáo viên: Trường THPT Trực <br /> Ninh<br /> không hư  cấu mà tác giả  chỉ  lựa chọn ngay những sự  việc, những con người  <br /> vốn đã có giá trị  nổi bật trong cuộc sống để  phóng bút. Nếu thầy cô chỉ  thỏa <br /> mãn với kiến thức có sẵn trong bài văn thì khó mà giảng hay được, dẫn đến giờ <br /> học bài kí muôn thuở  vẫn khô khan, học sinh khó tiếp nhận được văn bản. Vì  <br /> thế, chúng ta có thể  nói rằng: Giảng dạy một tác phẩm kí là sự  khó khăn, <br /> vất vả, công phu đối với giáo viên.<br /> ­ Cả 2 tác phẩm “Người lái đò Sông Đà” và “Ai đã đặt tên cho dòng sông” là 2 <br /> tác phẩm kí dài, sách giáo khoa đã lược bớt nội dung ở một số đoạn văn, điều <br /> đó lại gây khó cho học sinh khi tiếp cận văn bản. Thời lượng số tiết dạy chính <br /> khóa cho 2 tác phẩm này ít (4 tiết), một số  học sinh chưa quen phương pháp <br /> học mới, nhất là việc tự học, làm việc theo nhóm, thảo luận, thuyết trình, tìm  <br /> tư  liệu  ở  các nguồn, báo chí, intơnet…, một số  học sinh còn thụ  động, thiếu <br /> nhiệt tình, ỷ lại vào các thầy cô…<br /> ­ Từ thuận lợi và khó khăn trên, tôi mạnh dạn đưa ra một vài phương pháp về <br /> việc dạy tác phẩm kí hiện đại Việt Nam trong chương trình Ngữ văn lớp 12, <br /> ban cơ  bản, mà cụ  thể  là 2 tác phẩm “Người lái đò Sông Đà” của tác giả <br /> Nguyễn Tuân, “Ai đã đặt tên cho dòng sông” của tác giả  Hoàng Phủ  Ngọc <br /> Tường.<br /> C; NỘI DUNG ĐỀ TÀI<br /> I; Cơ sở lý luận<br />   Nghị quyết số 40/2000/QH 10, ngày 09 tháng 12 năm 2000 của Quốc hội khóa  <br /> X đổi mới về  chương trình giáo dục phổ  thông đã khẳng định, mục tiêu của <br /> chương   trình   đổi   mới   giáo   dục   phổ   thông   lần   này   là   “xây   dựng   nội   dung <br /> chương trình, phương pháp giáo dục, sách giáo khoa phổ thông mới, nhằm nâng <br /> cao chất lượng giáo dục toàn diện thế  hệ  trẻ,  đáp  ứng nhu cầu phát triển <br /> nguồn nhân lực phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, phù hợp với  <br /> <br />                                                  5<br />  Người viết: Trương Thị Chanh                                             Giáo viên: Trường THPT Trực <br /> Ninh<br /> thực tiễn và truyền thống Việt Nam, tiếp cận trình độ phổ thông các nước phát  <br /> triển trong khu vực và trên thế  giới” . Văn bản đồng thời yêu cầu “đổi mới  <br /> chương trình giáo dục phổ thông phải quán triệt mục tiêu, yêu cầu về nội dung,  <br /> phương pháp giáo dục của các bậc học, cấp học quy định trong luật giáo dục, <br /> nhằm khắc phục những hạn chế của chương trình, sách giáo khoa; tăng cường <br /> thực tiễn, kỹ năng thực hành, năng lực tự học, coi trọng kiến thức xã hội nhân <br /> văn; bổ  sung những thành tựu khoa học công nghệ  hiện đại, phù hợp với khả <br /> năng tiếp thu của học sinh. Bảo đảm sự  thống nhất kế  thừa và phát triển của  <br /> chương trình giáo dục”. Xét thấy việc đổi mới nội dung, chương trình sách giáo <br /> khoa, phương pháp dạy và học, phải thực hiện đông bộ với việc nâng cấp, đổi <br /> mới trang thiết bị  dạy học, đánh giá, thi cấp, đổi mới trang thiết bị  dạy học,  <br /> đánh giá thi cử. Đứng trước yêu cầu trên, là một giáo viên môn Ngữ văn, tôi có <br /> những suy nghĩ là làm sao để  giờ  học phải   thực sự  hấp dẫn, học sinh nắm  <br /> vững bài học, thỏa mãn nhu cầu tình cảm, tâm hồn, phát triển trí tuệ học sinh,  <br /> biết cảm thụ được cái hay, cái đẹp, giá trị của mỗi tác phẩm văn học. Trên cơ <br /> sở  đó, tôi xin đưa ra một số ý kiến để  cùng chia sẻ, bàn bạc, trao đổi về  việc <br /> dạy tác phẩm kí hiện đại Việt Nam trong chương trình Ngữ  văn 12 (ban cơ <br /> bản), mà cụ  thể  là 2 tái phẩm; đọc hiểu văn bản chính khóa: “Người lái đò <br /> Sông Đà” của nhà văn Nguyễn Tuân và “Ai đã đặt tên cho dòng sông” của nhà <br /> văn Hoàng Phủ Ngọc Tường.<br /> II; Nội dung và những phương pháp về  việc giảng dạy kí hiện đại Việt <br /> Nam trong chương trình Ngữ văn 12 (ban cơ bản)<br /> 1; Nội dung<br /> 1.1; Khái quát về thể kí<br /> <br /> <br /> <br /> <br />                                                  6<br />  Người viết: Trương Thị Chanh                                             Giáo viên: Trường THPT Trực <br /> Ninh<br />   Kí là một loại văn xuôi tự sự, có nguồn gốc từ kí lịch sử, dùng để ghi chép về <br /> con người, sự  vật, phong cảnh…kí bao gồm nhiều thể  như: Bút kí, hồi kí, du <br /> kí, phóng sự, kí sự, nhật kí, tùy bút…<br />   Trong văn học cổ phương Đông, thể kí vốn có mặt từ thời kỳ tiền Tần và về <br /> sau phân thành 2 nhánh: có kí của sử và kí của truyện. Trong một thời gian khá <br /> dài thì kí là tiền thân của tiểu thuyết, có khi tên gọi kí cũng dùng cho tiểu  <br /> thuyết hay một câu chuyện có kịch tính như Tây du kí, Tây sương kí…<br />      Trong nền văn học Việt Nam, kí có từ  rất lâu đời, nhưng phải đến thế  kỉ <br /> XVII, đặc biệt là từ thế kỷ XIX, khi đời sống các dân tộc ngày càng phát triển  <br /> nâng cao, khi kỹ  nghệ  in  ấn và báo chí phát triển, khi văn học cũng đã thâm <br /> nhập vào các lĩnh vực hoạt động tinh thần khác của xã hội và nhà văn có ý thức <br /> tham gia vào các cuộc đấu tranh xã hội, kí mới thực sự phát triển và là thể loại <br /> phức tạp nhất trong văn xuôi tự sự thời trung đại.<br /> Kí có những đặc trưng cơ bản sau:<br /> ­ Kí viết về cuộc đời thực tại, viết về người thật, việc thật, kí đòi hỏi sự trung <br /> thực, chính xác. Người viết kí thường quan tâm, tôn trọng những sự kiện xã hội  <br /> lịch sử, những vấn đề  nóng bỏng đang đặt ra trong đời sống. Người viết kí <br /> miêu tả thực tại tinh thần của sử học. Mẫu hình tác giả kí gần gũi với nhà sử <br /> học. Tác giả kí coi trọng việc thuật lại có ngọn ngành, có thời gian, địa điểm, <br /> hành động và không bao giờ quên miêu tả khung cảnh gợi không khí.<br /> ­ Tác giả  kí khéo sử  dụng tài liệu đời sống kết hợp với tư  tưởng, cảm thụ,  <br /> nhận xét, đánh giá. Tất nhiên đan xen vào mạch tự  sự  con có những đoạn thể <br /> hiện suy tưởng nhận xét chân thực, tường minh của nhà văn trước sự việc. cái <br /> thú vị của kí là những ý riêng, suy nghĩ riêng của tác giả được đan cài với việc  <br /> tái hiện đối tượng.  Vì vậy sức hấp dẫn của kí là khả năng tái hiện sự thật một  <br /> cách sinh động của tác giả. Kí chấp nhận sự hư cấu, do đó phải dựa vào những  <br /> <br />                                                  7<br />  Người viết: Trương Thị Chanh                                             Giáo viên: Trường THPT Trực <br /> Ninh<br /> liên tưởng, tưởng tượng bất ngờ, tài hoa của tác giả khi phản ánh sự vật, cuộc  <br /> sống. Điều đó làm nên cái đẹp của tác phẩm kí.<br /> ­ Nổi bật lên trong tác phẩm kí chính là chất chủ  quan, chất trữ  tình sâu đậm  <br /> của cái tôi tác giả. Cho nên sức hấp dẫn của kí còn phụ thuộc vào sức hấp dẫn <br /> của cái tôi ấy (thường là những cái tôi phong phú, uyên bác, tài hoa, độc đáo…)<br /> 1.2; Những đặc điểm cơ bản của kí Hoàng Phủ Ngọc Tường<br /> ­ Kí Hoàng Phủ  Ngọc Tường bộc lộ  một trí tuệ  sắc sảo, uyên bác: Nhà văn <br /> hiểu tường tận những gì mà mình viết. Kí Hoàng Phủ Ngọc Tường giàu lượng  <br /> thông tin, đọc tác phẩm của ông, người đọc được tiếp xúc với một kho kiến  <br /> thức phong phú. Nhà văn hiểu sâu sắc về văn hóa, triết học, lịch sử, địa lý, âm <br /> nhạc, điện ảnh, văn chương nghệ thuật…<br /> ­ Kí Hoàng Phủ  Ngọc Tường thiên về  tùy bút. Đọc những trang kí của Hoàng  <br /> Phủ  Ngọc Tường cảm nhận về  thể kí có sự  thay đổi thú vị. Thể  loại chuyên <br /> ghi chép các sự  kiện xác thực qua ngòi bút Hoàng Phủ  Ngọc Tường lại thấm  <br /> đẫm chất trầm tư, trữ tình như: “Ai đã đặt tên cho dòng sông”, “Hoa trái quanh <br /> tôi”…chính là sản phẩm của một phong cách kí độc đáo, với những trang viết <br /> vừa trí tuệ, vừa nặng trĩu trầm tư.<br /> ­ Kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường có chất tự do, tản mạn. Sự kiện đôi khi chỉ là <br /> cái cớ để nhà văn bộc lộ những cảm xúc, suy nghĩ chủ quan của mình. Cách tổ <br /> chức văn bản mang tính nghệ thuật cao, văn phong giàu chất thơ, hình ảnh gợi <br /> cảm. “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là một trong những bút kí mang đậm dấu <br /> ấn phong cách Hoàng Phủ Ngọc Tường.<br /> ­ Xuyên suốt các tác phẩm kí của Hoàng Phủ  Ngọc Tường là lòng yêu quê  <br /> hương đất nước, là tâm huyết với tinh hoa dân tộc. Ông luôn gắn cái đẹp, gắn  <br /> nghệ thuật với những truyền thống văn hóa dân tộc. Những mẩu kí của Hoàng  <br /> Phủ  Ngọc Tường, dù viết về  vùng nào, dù viết về  những năm tháng chiến  <br /> <br />                                                  8<br />  Người viết: Trương Thị Chanh                                             Giáo viên: Trường THPT Trực <br /> Ninh<br /> tranh hay cuộc sống đương đại, đều lấp lánh niềm tự  hào về  những nét đẹp <br /> của quê hương đất nước. Viết về vùng đất Mũi, nhà văn truyền cho người đọc <br /> niềm vui sướng tự  hào về  “món quà tặng của biển cả  dành cho đất nước ta” <br /> (Rừng nước mặn). Viết về  Lạng Sơn bằng những con chữ lóng lánh tài hoa, <br /> nhà văn thổi vào người đọc hương thơm nhẹ  nhàng quyến rũ của cây hồi “nó  <br /> thân thiết và mơ  hồ  như  một kỉ  niệm” (Rừng hồi). Viết về  Huế, Hoàng Phủ <br /> Ngọc Tường lại đưa người đọc về  vùng đất cố  đô trầm mặc, thơ  mộng với <br /> những khu vườn xanh, thiên nhiên xanh, dòng sông xanh (Ai đã đặt tên cho dòng  <br /> sông?).<br /> 1.3; Những đặc điểm cơ bản của tùy bút (kí) Nguyễn Tuân <br /> ­ “Người lái đò Sông Đà” mang đặc điểm phong cách nghệ  thuật của Nguyễn  <br /> Tuân. Nguyễn Tuân là người đã đóng dấu “cái tôi độc tấu” của ông lên thể loại <br /> tùy bút. Ông là nhà văn đem đến cho tùy bút những phẩm chất nghệ thuật mới  <br /> theo cách nói vui vui của ông: Tùy bút là tùy vào bút mà viết, tùy bút của ông có  <br /> những đặc điểm in đậm cá tính sáng tạo và phong cách nghệ thuật của ông. Vì <br /> vậy, khi giảng dạy tác phẩm, thầy cô giáo cần lưu ý một số  đặc điểm sau về <br /> tùy bút của nhà văn:<br /> + Tùy bút của Nguyễn Tuân có nhiều yếu tố  truyện. Nguyễn Tuân bén duyên <br /> với truyện trước, sau đó mới gặp gỡ  với tùy bút. Vì vậy truyện ngắn của ông <br /> xen chất tùy bút và tùy bút lại pha chất truyện ngắn. Tùy bút của ông thường  <br /> phát huy sức mạnh của trí tưởng tượng, liên tưởng, so sánh để  dựng cảnh, <br /> dựng truyện, có mô tả  tâm lý, khắc họa tính cách nhân vật  ở  một chừng mực  <br /> nhất định.<br /> + Tùy bút của Nguyễn Tuân rất đậm chất kí. Ghi chép sự thật và thông tin thời <br /> sự, chính xác, đó là nét riêng của tùy bút Nguyễn Tuân. Cũng do quan niệm đi, <br /> sống và viết, xê dịch nên tùy bút của ông pha chút du kí, kí sự  hay phóng sự <br /> <br />                                                  9<br />  Người viết: Trương Thị Chanh                                             Giáo viên: Trường THPT Trực <br /> Ninh<br /> điều tra. Chính nét riêng này khiến tùy bút của ông có lượng thông tin đáng tin  <br /> cậy và có nhiều giá trị tư liệu.<br /> + Tùy bút của Nguyễn Tuân giàu tính trữ tình. Những trang tùy bút của Nguyễn <br /> Tuân giàu tính cảm xúc, lắng thấm những cảm nghĩ của ông, thông qua cái “tôi” <br /> chủ quan của ông mà phản ánh hiện thực cuộc sống.<br /> + Tùy bút của Nguyễn Tuân đúng nghĩa tự  do về  phép tắc. Tùy bút là một tác  <br /> phẩm tự sự  có kết cấu lỏng lẻo, nhưng không buông tuồng dễ  dãi. Ở  tùy bút <br /> của Nguyễn Tuân, mạch văn cứ  theo dòng suy nghĩ mà tràn chảy miên man từ <br /> truyện nọ tạt sang truyện kia. Nhà văn cứ  theo hứng bút, cứ  nhởn nhơ  theo trí  <br /> nhớ bông lông, theo năng lực cảm thụ cái đẹp rất tài hoa nghệ sĩ của mình mà <br /> liên tưởng so sánh, tạo những bước nhảy vọt bất ngờ của ý tứ, của hình ảnh, <br /> nhưng không chệch ra ngoài vẻ đẹp độc đáo của nghệ thuật.<br /> + Tùy bút của Nguyễn Tuân có phẩm chất văn chương qua sự tìm tòi sáng tạo  <br /> về cách diễn ý, tả cảnh, đặt câu, dùng từ. Văn tùy bút của Nguyễn Tuân là cả <br /> một kho tu từ đầy ắp và thú vị những ví von, ẩn dụ, hoán dụ, tượng trưng. Nhà <br /> văn tả cảnh theo sự thay đổi cảm giác rất tinh tế “Bờ sông hoang dại như một <br /> bờ tiền sử…hồn nhiên như một nỗi niềm cổ tích thuở xưa” (Người lái đò Sông <br /> Đà). Câu văn tùy bút của Nguyễn Tuân có kiến trúc đa dạng, giàu nhạc tính.<br /> + Tùy bút của Nguyễn Tuân là sự  kết tinh tài hoa và uyên bác, khi tập trung  <br /> miêu tả con Sông Đà bằng sự huy động vốn liếng tri thức chuyên môn cực kỳ <br /> giàu có của nhiều ngành văn hóa nghệ thuật khác nhau (sử học, địa lí học, quân  <br /> sự, tri thức về  võ thuật, nghệ  thuật văn chương, hội họa, điêu khắc âm nhạc, <br /> điện  ảnh…). Và một khi đã miêu tả  thì ông tả  đến cùng sự  vật hiện tượng,  <br /> đúng là tả đến “Sơn cùng thủy tận”, uống rượu cả cấn “Dĩ tận vi độ”.<br /> * Những đặc trưng cơ  bản trên đây của các tác phẩm kí sẽ  là điểm tựa cho <br /> thầy cô giáo trong việc giảng dạy tác phẩm kí hiện đại Việt Nam. <br /> <br />                                                  10<br />  Người viết: Trương Thị Chanh                                             Giáo viên: Trường THPT Trực <br /> Ninh<br /> 2; Một số  phương pháp về  việc giảng dạy kí hiện đại Việt Nam trong <br /> chương trình Ngữ  văn 12  (ban cơ  bản) qua 2 tác phẩm “Người lái đò Sông <br /> Đà” của nhà văn Nguyễn Tuân và “Ai đã đặt tên cho dòng sông” của tác giả <br /> Hoàng Phủ Ngọc Tường.<br /> 2.1; Về phương pháp<br />   Do đặc điểm tâm lý lứa tuổi học sinh là những bạn đọc còn hạn chế  về  vốn <br /> sống, kinh nghiệm thực tế nhưng lại có khả năng rung động và có cảm xúc đặc <br /> biệt với tác phẩm văn học. Vì vậy vai trò của thầy cô giáo là phải bổ sung, bồi <br /> dưỡng vốn sống, phát triển các năng lực cảm thụ  cho học sinh và hướng dẫn  <br /> họ  đến với tác phẩm văn học một cách đúng nhất, gần nhất. Để  làm được <br /> nhiệm vụ  cao quý và nặng nề  này, thầy cô giáo cần có những phương pháp  <br /> thích hợp, đồng thời phải biết cách sử  dụng phối hợp các phương pháp phân <br /> tích tác phẩm một cách nhuần nhuyễn nhất, nhằm giúp học sinh vừa nắm bắt <br /> tri thức, vừa nắm bắt phương pháp học tập nghiên cứu.<br /> 2.1.1; Dạy học tác phẩm theo đặc trưng thể loại.<br />   Chú ý đến đặc trưng của thể loại vừa là một yêu cầu vừa là một nguyên tắc <br /> của quá trình phân tích và giảng dạy tác phẩm văn học. Với thể  loại kí, việc <br /> tìm hiểu đặc trưng thể loại lại càng có ý nghĩa quan trọng hơn. Nắm vững và  <br /> bám sát vào đặc trưng của thể kí, người đọc sẽ khám phá được cái hay, cái đẹp <br /> của tác phẩm. Qua thực tế giảng dạy, tôi rút ra một số kinh nghiệm cơ bản khi  <br /> dạy 2 tác phẩm “Người lái đò Sông Đà” của nhà văn Nguyễn Tuân và “Ai đã <br /> đặt tên cho dòng sông” của tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường như sau:<br /> 2.1.1.1; Cho học sinh phát hiện ra nét tương đồng và khác biệt của đối <br /> tượng được tác giả phản ánh trong 2 tác phẩm kí so với đối tượng tương  <br /> <br /> <br /> <br /> <br />                                                  11<br />  Người viết: Trương Thị Chanh                                             Giáo viên: Trường THPT Trực <br /> Ninh<br /> tự có thật ở ngoài đời. Vì kí viết về sự thật, người thật, việc thật nên đòi hỏi  <br /> phải chính xác, trung thực. Việc này là rất cần thiết.<br /> ­ Sông Đà và sông Hương khi đi vào 2 tác phẩm của Nguyễn Tuân và Hoàng <br /> Phủ  Ngọc Tường đã trở  thành đối tượng thẩm mỹ  của nhà văn. Con sông Đà <br /> nếu chỉ  được Nguyễn Tuân ghi chép bằng những số  liệu đơn thuần như  một  <br /> nhà địa lý (tên khai sinh, độ dài…) thì cái phần hồn hung bạo và thơ mộng của <br /> nó sẽ  không được phát hiện. Dòng sông Hương của xứ  Huế  thơ  mộng cũng  <br /> vậy. Nếu Hoàng Phủ  Ngọc Tường chỉ  ghi lại các khúc đoạn trong dòng chảy <br /> của nó từ thượng nguồn về với Huế không thôi thì sẽ không có gì hấp dẫn, mà  <br /> cái hấp dẫn chính là  ở  chỗ  tác giả  tưởng tượng sông Hương như  một con <br /> người có số phận, có tâm hồn (cô gái Digan) có hành động cụ thể dưới những <br /> điểm nhìn khám phá khác nhau. Khi thì sông Hương như một cô gái mang trong <br /> mình tình yêu tha thiết với thành phố  Huế, khi lại là một người mẹ  sản sinh  <br /> cho xứ Huế những giá trị văn hóa truyền thống cùng âm nhạc, thi ca, khi lại là <br /> một nhận chứng của lịch sử đầy oai hùng hiển hách.<br /> 2.1.1.2; Học sinh phát hiện và đánh giá óc quan sát, trí liên tưởng, tưởng  <br /> tượng năng lực sử dụng ngôn ngữ của 2 nhà văn. <br />   Sức hấp dẫn của kí chính là ở  khả  năng tái hiện sự  thật một cách sinh động <br /> của tác giả. Nếu chỉ  đơn thuần là ghi chép thì tác phẩm kí hết sức khô khan <br /> không gây được  ấn tượng với người đọc.  Ở  đây Nguyễn Tuân và Hoàng Phủ <br /> Ngọc  Tường   đều  rất   “tài   hoa”,  luôn  nhìn  cuộc  sống,  sự  vật,  con  người   ở <br /> phương diện, góc độ văn hóa thẩm mỹ, nên phát hiện ra nhiều vẻ đẹp của hiện  <br /> thực cuộc sống. Đồng thời cả  2 nhà văn cũng rất “uyên bác”: hiểu biết sâu  <br /> rộng nhiều lĩnh vực, nhiều ngành và có thể  cung cấp, đóng góp, lí giải những <br /> kiến thức đó cho người khác.<br /> ­ Với tác phẩm “Người lái đò sông Đà” của Nguyễn Tuân<br /> <br />                                                  12<br />  Người viết: Trương Thị Chanh                                             Giáo viên: Trường THPT Trực <br /> Ninh<br /> + Khi khám phá vẻ đẹp hung bạo của con sông, Nguyễn Tuân đã vận dụng tri  <br /> thức của nhiều ngành để  miêu tả  tính cách của con sông mà ông gọi là “loài <br /> thủy quái khổng lồ” là “kẻ  thù số  một” của con người. Nhà văn đã huy động <br /> vốn kiến thức của điện  ảnh, hội họa, kiến trúc, điêu khắc, thậm chí cả  lĩnh <br /> vực quân sự, võ thuật, thể  thao để  miêu tả  thác nước, hút nước và những hòn <br /> đá, tảng đá trên sông Đà mà nó đã bày sẵn những thạch trận trên sông nước để <br /> chờ “ăn chết cái thuyền nào qua đấy”.<br />   Như vậy, nhờ vào khả năng sử  dụng ngôn ngữ liên ngành và trí tưởng tượng <br /> tài hoa của tác giả, học sinh vừa hiểu được đặc điểm thực của sông Đà, vừa bị <br /> cuốn hút vào tài năng miêu tả của Nguyễn Tuân.<br /> + Khi khám phá vẻ  thơ  mộng, trữ  tình của con sông, lại cần phát hiện ra sự <br /> thay đổi, di chuyển điểm nhìn và cách miêu tả. Dòng sông  ấy được  chiêm <br /> ngưỡng từ trên cao nhìn xuống. Hình dáng con sông Đà được ví như  một “sợi  <br /> dây thừng ngoằn ngoèo” và dễ thương, đáng yêu biết bao, qua phép so sánh liên <br /> tưởng độc đáo “sông Đà tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ  tình”. Đó là cái  <br /> dáng mềm mại nên thơ  như  một người phụ  nữ  kiều diễm  đang làm duyên <br /> trước trùng điệp thiên nhiên Tây Bắc…sông Đà không còn là kẻ  thù của con <br /> người nữa mà đã là một “cố  nhân, tình nhân” đầy nỗi niềm lâu ngày gặp lại. <br /> Cảm nhận sông Đà ở vẻ đẹp trữ tình, nhà văn còn quan sát nước sông Đà thay  <br /> đổi theo mùa, của bờ bãi hoang sơ, của mặt nước lặng yên như tờ, hay của đàn <br /> hươu thơ ngộ ngẩng đầu ngốn búp cỏ non.<br /> + Với hình tượng ông lái đò: Nhân vật này không được khắc họa thành số phận  <br /> như  trong tác phẩm tự sự. Thực ra đó chỉ  là một khoảnh khắc trên sông nước  <br /> để  qua đó Nguyễn Tuân tôn vinh con người lao động trong thời kỳ  mới – thời <br /> kỳ miền Bắc xây dựng Chủ nghĩa xã hội. Để chứng minh tài nghệ của ông đò, <br /> tác giả đã hư cấu một cuộc vượt thác sông Đà có một không hai để thấy được  <br /> <br />                                                  13<br />  Người viết: Trương Thị Chanh                                             Giáo viên: Trường THPT Trực <br /> Ninh<br /> “tay lái ra hoa” của một người nghệ sĩ có tâm hồn cao thượng, một phong thái <br /> ung dung tự tại, một trí thông minh lão luyện và lòng dũng cảm được tôi luyện <br /> trong lao động và chiến đấu. Viết ông lái đò cũng là cách Nguyễn Tuân tôn vinh <br /> vẻ  đẹp của con người lao động bình thường, giản dị  nhưng phi thường trong  <br /> nghề nghiệp, đó là chất “vàng mười” mà Nguyễn Tuân suốt đời đi tìm cái đẹp <br /> đó.<br /> ­ Với tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” của Hoàng Phủ Ngọc Tường <br /> Ở Hoàng Phủ Ngọc Tường, ông huy động nguồn tri thức phong phú thuộc các <br /> lĩnh vực địa lí, lịch sử, văn hóa để xây dựng một hình tượng sông Hương.<br /> + Vẻ  đẹp thiên nhiên của sông Hương là kết quả  của những tri thức địa lí và  <br /> khả năng quan sát sắc sảo của người trần thuật.<br /> •  Ở thượng nguồn: Sông Hương mang vẻ  đẹp hùng vĩ “chảy rầm rộ…”, sông <br /> Hương “phóng khoáng và man dại” như một con người có “bản lĩnh gan dạ…”<br /> • Ra khỏi đại ngàn, sông Hương chuyển dòng, sông Hương giấu kín cuộc hành <br /> trình gian truân giữa lòng Trường Sơn, nhà văn đã sử dụng biện pháp nhân hóa  <br /> để biến sông Hương từ một cô gái Digan thành “người gái đẹp nằm mơ màng <br /> giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại…”<br /> • Ra khỏi vùng núi, sông Hương trở nên dịu dàng “uốn mình theo những đường  <br /> cong thật mềm”… “dòng sông mềm như tấm lụa…” ở chặng này, sông Hương <br /> trở thành “người mẹ phù sa” mang “vẻ đẹp dịu dàng và trí tuệ”.<br /> • Giữa lòng thành phố Huế, dòng sông trở nên tĩnh lặng, trôi thật chậm in bóng  <br /> cầu Tràng Tiền trông “nhỏ  nhắn như  những vành trăng non” “uốn một cánh <br /> cung rất nhẹ”. Dòng sông như “vui tươi hẳn lên” và đặc biệt chậm rãi, êm dịu <br /> mềm mại…dòng sông như “một tiếng vâng không nói ra của tình yêu”.<br /> • Trước khi rời khỏi thành phố thân yêu, sông Hương lưu luyến mà nhà văn đã <br /> ví sự  “dùng dằng” của sông Hương như  nàng Kiều “chí tình trở  lại tìm Kim  <br /> <br />                                                  14<br />  Người viết: Trương Thị Chanh                                             Giáo viên: Trường THPT Trực <br /> Ninh<br /> Trọng của nó, để nói một lời thề trước khi về biển cả”. Đây đúng là một phát <br /> hiện, một liên tưởng thú vị, độc đáo và đậm màu sắc văn chương của tác giả <br /> về dòng sông thân thương của xứ Huế.<br /> + Từ góc nhìn văn hóa: <br />    Vẻ  đẹp văn hóa của sông Hương là kết quả  của những tri thức văn hóa về <br /> một thành phố, từng là cố  đô. Sông Hương tự  bản thân nó đã mang những <br /> phẩm chất văn hóa độc đáo. Nhà văn có sự  liên tưởng độc đáo khi cho rằng  <br /> toàn bộ  nền âm nhạc cổ  điển Huế  được sinh thành trên mặt nước dòng sông <br /> này. Và hơn hết dòng sông thi ca và âm nhạc  ấy là nguồn cảm hứng bất tận  <br /> của nghệ thuật. Sông Hương không bao giờ tự lặp lại trong cảm hứng của các  <br /> nghệ sĩ.<br /> + Từ góc nhìn lịch sử:<br />   Vẻ đẹp lịch sử của sông Hương là kết quả của những tri thức về lịch sử, sông  <br /> Hương gắn với lịch sử anh hùng của xứ Huế, của đất nước…sông Hương gắn  <br /> với dòng sông thiêng Linh Giang oai hùng một thuở, gắn với thế kỷ XVIII với  <br /> người anh hùng áo vải Quang Trung, gắn với cách mạng tháng Tám hào hùng bi <br /> tráng, gắn với Mậu Thân rung chuyển cả miền Nam. Sông Hương là một minh  <br /> chứng của lịch sử từ thời cổ đại, qua trung đại đến hiện đại.<br /> * Thế  đấy, sông Hương của Hoàng Phủ  Ngọc Tường không đơn thuần chỉ  là  <br /> một dòng chảy của quê hương, nó còn là dòng sông của lịch sử, của văn hóa, <br /> của tình yêu Huế và con người nơi đây.<br /> 2.1.1.3; Học sinh phát hiện được đặc điểm của “cái tôi” tác giả trong mỗi  <br /> bài kí.<br />    Nổi bật lên trong tác phẩm kí chính là tính chủ  quan, chất trữ  tình sâu đậm <br /> của cái tôi tác giả. Cho nên sức hấp dẫn của kí còn phụ thuộc vào sức hấp dẫn <br /> của cái tôi ấy (thường là những cái tôi phong phú, uyên bác, tài hoa, độc đáo)<br /> <br />                                                  15<br />  Người viết: Trương Thị Chanh                                             Giáo viên: Trường THPT Trực <br /> Ninh<br /> ­ “Cái tôi” của Nguyễn Tuân trong “Người lái đò sông Đà”.<br />   Sở dĩ Nguyễn Tuân tìm đến và thành công với thể tùy bút, bởi vì nó là thể văn  <br /> phóng túng, tự  do, đáp  ứng được cá tính “ngông” trên trang viết của Nguyễn <br /> Tuân. Là nhà văn có phong cách nghệ  thuật đặc sắc Nguyễn Tuân hấp dẫn <br /> người đọc bởi “cái tôi” độc đáo, sự  tài hoa, uyên bác, giác quan sắc nhọn, tinh  <br /> tế, nghệ  thuật sử  dụng ngôn từ  điêu luyện, giàu hình  ảnh, cảm xúc. Sức hấp <br /> dẫn của ngòi bút Nguyễn Tuân trong tác phẩm “Người lái đò sông Đà” là ở sự <br /> độc đáo, sự giàu có về chữ nghĩa, sự công phu trong quan sát và lựa chọn ngôn <br /> từ…<br /> + Đó là một cái tôi tài hoa: Luôn nhình cuộc sống, sự vật, con người  ở phương  <br /> diện, góc độ văn hóa thẩm mỹ nên phát hiện ra nhiều vẻ đẹp hùng vĩ và mỹ lệ <br /> của thiên nhiên, đất nước. Với đôi mắt của nhà văn suốt đời “duy mĩ”, Nguyễn  <br /> Tuân đã nhìn sông Đà  ở  góc độ  thẩm mỹ  để  phát hiện ra vẻ  đẹp trữ  tình của  <br /> con sông: Sông Đà được ông ví như một người con gái đẹp kiều diễm với “áng <br /> tóc mun ngàn ngàn vạn vạn sải” với màu sắc của nước sông Đà thay đổi theo <br /> mùa, sông Đà gợi cảm, sông Đà “hoang dại như  một bờ  tiền sử, bờ sông hồn  <br /> nhiên như  một nỗi niềm cổ  tích tuổi xưa”. Không chỉ  nhìn cảnh vật  ở  điểm  <br /> nhìn văn hóa thẩm mỹ, Nguyễn Tuân còn nhìn người lái đò ở góc độ nghệ sĩ để <br /> phát hiện ra tài năng trong nghệ  thuật vượt thác leo ghềnh, khi đã nắm chắc <br /> được “binh pháp” của thần sông, thần đá “thuộc lòng các luồng sinh tử” của  <br /> các con thác dữ  nên chủ  động trong mọi tình huống, có thể  lái con thuyền vút  <br /> vút qua hàng trăm ghềnh đá ngổn ngang hiểm hóc và Nguyễn Tuân đã gọi đó là <br /> “tay lái ra hoa” của một người nghệ sĩ có tâm hồn cao thượng, một phong thái <br /> ung dung, tự tại, một trí thông minh lão luyện và lòng dũng cảm được tôi luyện  <br /> trong lao động và chiến đấu.<br /> <br /> <br /> <br />                                                  16<br />  Người viết: Trương Thị Chanh                                             Giáo viên: Trường THPT Trực <br /> Ninh<br /> + Ở Nguyễn Tuân còn là một cái tôi “uyên bác”: “Uyên bác” là sự hiểu biết sâu  <br /> rộng nhiều lĩnh vực, nhiều ngành nghệ  thuật và có thể  cung cấp, đóng góp, lý <br /> giải những kiến thức đó cho người khác.<br /> • Trong tác phẩm ông hay vận dụng những tri thức của rất nhiều ngành nghệ <br /> thuật, thậm chí cả những ngành không liên quan gì đến nghệ thuật để miêu tả,  <br /> khám phá hiện thực. Nó có tác dụng làm cho người đọc nhìn nhận hiện thực ở <br /> nhiều góc độ  và cung cấp cho người đọc một lượng thông tin hết sức phong  <br /> phú ngoài văn chương.<br /> • Chẳng hạn, ông mô tả cái hút nước khủng khiếp của sông Đà bằng kỹ thuật  <br /> phim  ảnh “tôi sợ  hãi mà nghĩ đến một anh bạn quay phim táo tợn nào muốn  <br /> truyền cảm giác lạ cho khán giả…” nhà văn còn sử dụng tri thức của quân sự,  <br /> võ thuật để miêu tả nước, đá ở sông Đà: Nào là cửa sinh, của tử, đánh khuýp vu <br /> hồi, đánh du kích, phục kích, đánh giáp lá cà, nào là đòn tỉa, đòn âm, đá trái, thúc <br /> gối, túm thắt lưng…<br /> • Ngoài ra nhà văn còn vận dụng những tri thức của nhiều bộ  môn khoa học  <br /> trong tác phẩm của mình, một vốn văn hóa phong phú, lịch lãm hiếm thấy, làm <br /> cho bài tùy bút của ông có giá trị văn hóa cao. Tác phẩm “Người lái đò sông Đà” <br /> đã giúp người đọc hiểu được rất nhiều điều bổ  ích về  lịch sử, địa lí sông Đà, <br /> về lịch sử cách mạng xung quanh con sông này, về địa hình địa thế  của nó, về <br /> những con thác đủ  loại, về  các tài nguyên đất nước vùng sông Đà, về  những  <br /> bài thơ của Nguyễn Quang Bích, Tản Đà…về con sông miền Tây của Tổ quốc <br /> này.<br /> * Ở “Người lái đò sông Đà”, lâu nay người ta chỉ quen thấy một cái tôi tài hoa, <br /> uyên bác. Nhưng rõ ràng thông qua cái tôi  ấy, người đọc còn nhận thấy được  <br /> tác phẩm còn là cảm hứng ngợi ca đầy say mê của một con người yêu tha thiết <br /> <br /> <br /> <br />                                                  17<br />  Người viết: Trương Thị Chanh                                             Giáo viên: Trường THPT Trực <br /> Ninh<br /> vẻ  đẹp của thiên nhiên, đất nước, con người như  Nguyễn Tuân – suốt đời đi <br /> tìm cái đẹp, cái đẹp của một cây bút tài hoa độc đáo...<br /> ­ “Cái tôi” trong “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” của Hoàng Phủ Ngọc Tường <br /> + Cái tôi say mê kiếm tìm cái đẹp, dạt dào cảm xúc và luôn gắn bó với thiên  <br /> nhiên.<br /> • Trong kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”, cái tôi tác giả gắn kết, hòa nhập thật  <br /> sự với sông nước, trời mây, cây cỏ, ngàn thông. Những trang kí của Hoàng Phủ <br /> Ngọc Tường mang đến cho người đọc những miền không gian xanh thắm,  ẩn <br /> chìm những viết trầm tích văn hóa từ thiên nhiên. Sự  hòa nhập với thiên nhiên <br /> khiến nhà văn đã viết lên những trang văn vừa giàu lượng thông tin, vừa mượt <br /> mà, đẹp như một bài thơ.<br /> • Thiên nhiên trong kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường chính là phiên bản tâm hồn <br /> của nhà văn. Sông Hương trong thơ ông không chỉ là biểu tượng của thiên nhiên <br /> thuần khiết mà còn lấp lánh chất nhân văn của một triết lí sống. Cái tôi có lúc  <br /> thoát hẳn sự ràng buộc của bản thể để hoà nhập vào sông nước.<br /> • Cảm xúc vô cùng phong phú, có khi nó được bộc lộ  trực tiếp với các trạng <br /> thái nội tâm: vừa thích thú, vừa lãng đãng, miên man trong vẻ  đẹp của dòng <br /> sông đang đổi sắc không ngừng “sớm xanh, trưa vàng, chiều tím” hay cái điệu <br /> chảy “như  một điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế” trong trăm nghìn ánh <br /> hoa đăng…có khi cảm xúc yêu thương da diết với xứ Huế lại được bộc lộ dán <br /> tiếp trong cuộc hành trình lặng lẽ với rất nhiều những tìm kiếm và phát hiện: <br /> ngỡ ngàng nhận ra điểm tương đồng giữa con sông và con người ở “nỗi vương  <br /> vấn và chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu”, đồng thời cùng hoài niệm đến khắc <br /> khoải khi phát hiện ra một sắc màu xưa cũ của chiếc áo cưới ở Huế ngày xưa, <br /> rất  xưa “màu áo lục điều…”<br /> <br /> <br /> <br />                                                  18<br />  Người viết: Trương Thị Chanh                                             Giáo viên: Trường THPT Trực <br /> Ninh<br /> • Rõ ràng Hoàng Phủ  Ngọc Tường đã đem tình yêu đằm thắm lắng sâu và  <br /> những cảm xúc sôi nổi say sưa phổ  vào trang viết để  rồi mỗi dòng văn như <br /> một nốt nhạc, bản đàn để tôn vinh vẻ đẹp của sông Hương.<br /> + Cái tôi yêu quê hương đất nước hướng về cội nguồn: “Ai đã đặt tên cho dòng  <br /> sông?” là một bài ca, ca ngợi sông Hương gắn với thiên nhiên văn hóa và con <br /> người xứ  Huế. Bằng tấm lòng yêu thương gắn bó với quê hương đất nước,  <br /> Hoàng Phủ Ngọc Tường đã trân trọng, tự hào về bề dày lịch sử, bề dày văn hóa <br /> và tâm hòn con người  ở  vùng đất cố  đô. Phải yêu sông Hương lắm, nhà văn <br /> mới xem sông Hương như một cô gái thùy mị mà đa tài, như: “một tài nữ đánh <br /> đàn lúc đêm khuya”. Phải yêu sông Hương lắm nhà văn mới nhìn thấy dòng <br /> sông như  một cô gái đa tình, kín đáo và một chút lẳng lơ, duyên dáng chung <br /> tình. Phải yêu dòng sông này lắm nhà văn mới cứ băn khoăn trăn trở “Ai đã đặt <br /> tên cho dòng sông?”, và để  trả  lời cho câu hỏi này Hoàng Phủ  Ngọc Tường <br /> mượn một câu chuyện huyền thoại đẹp khép lại trang kí, tô đậm thêm vẻ  đẹp <br /> lấp lánh của dòng sông Hương, đồng thời bộc lộ  cái tôi nồng cháy suy tư  “có <br /> nhiều cách trả lời câu hỏi ấy. Trong đó tôi thích nhất một huyền thoại kể rằng  <br /> vì yêu quý con sông xinh đẹp của quê hương, con người hai bên bờ  đã nấu  <br /> nước trăm loài hoa đổ  xuống lòng sông, để  làm nước thơm tho mãi…”, “Ai đã  <br /> đặt tên cho dòng sông?”câu hỏi bâng khuâng khơi gợi sự kiếm tìm cái đẹp tiềm  <br /> ẩn trong sông Hương và thiên nhiên, con người xứ Huế.<br /> • Hoàng Phủ Ngọc Tường miêu tả sông Hương và không gian Huế với tình yêu  <br /> nồng thắm, với trái tim thi sĩ đa cảm, đồng thời bằng con mắt của một thi sĩ <br /> tinh tường. Nhà thơ Ra­xun Ham­đa­tốp đã từng bình luận: “Nếu nhà thơ không <br /> tham gia vào việc hoàn thành thế  giới, thì thế  giới đã không được đẹp đẽ  như <br /> thế này”. Bằng những trang viết tài hoa, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã góp phần  <br /> tạo nên một thế giới đẹp và thơ.<br /> <br />                                                  19<br />  Người viết: Trương Thị Chanh                                             Giáo viên: Trường THPT Trực <br /> Ninh<br /> + Một cái tôi tài hoa uyên bác<br />   Hoàng Phủ Ngọc Tường tỏ ra am hiểu tường tận những gì mình viết. Với xứ <br /> Huế  dường như  nhà văn hiểu sâu sắc những cành cây ngọn cỏ, tường tận từ <br /> tên đất, tên làng. Với sông Hương, nhà văn thông thuộc từng khúc sông, từng <br /> dòng nước, chỗ  ghềnh thác cuộn xoáy, chỗ  phẳng lặng như  mặt hồ  yên tĩnh.  <br /> Nhà văn am hiểu sâu sắc về  văn hóa Huế, nền âm nhạc cổ  điển hay những  <br /> trang thơ về  sông Hương. Vốn kiến thức uyên bác ở  nhiều lĩnh vực, đó là kết  <br /> quả  của một chuyến đi và một trí nhớ  “phi thường”. Bằng những hiểu biết  <br /> phong phú, nhà văn cung cấp cho người đọc một lượng thông tin lớn về địa lý, <br /> dòng chảy của sông Hương, về  lịch sử, về  văn hóa, về  văn học nghệ  thuật.  <br /> Bằng những con chữ  lóng lánh tài hoa Hoàng Phủ  Ngọc Tường đã góp phần <br /> làm nổi bật dòng sông, thiên nhiên cũng như  con người Huế. Cái tôi  ấy thật <br /> giàu tình cảm, say mê cái đẹp của cảnh cũng như  con người xứ  Huế: Tất cả <br /> những phát hiện về  vẻ  đẹp của sông Hương, xét đến cùng bắt nguồn từ  tình  <br /> cảm thiết tha đến đắm say của tác giả đối với cảnh và con người xứ Huế. Nếu <br /> không có tình yêu với xứ Huế thì không thể có những trang văn hay và đẹp đến  <br /> thế về xứ Huế.<br /> * Như  vậy, những dòng sông quê hương chảy về  trong tâm tưởng ta qua ngòi  <br /> bút và tâm hồn nhà văn, giúp ta yêu hơn những dòng sông đất Việt. Điều mà <br /> chúng ta thấy sở  dĩ họ  có những điển chung trong việc mang  đến hai hình <br /> tượng nghệ thuật đặc sắc ấy là: Cả hai nhà văn đều là người có tài, rất mực tài  <br /> hoa uyên bác. Đều là những con người có tâm, là những trí thức giàu lòng yêu <br /> nước và tinh thần dân tộc. Đều là những nhà văn có phong cách nghệ thuật độc <br /> đáo, do đó tìm đến với những thể tùy bút, bút kí như một sự thỏa mãn với tình <br /> yêu lớn, mà chỉ  có những thể  loại  ấy mới chuyên chở  được tình yêu của họ.  <br /> Tuy nhiên, mỗi nhà văn lại có ý thức cá nhân sâu sắc, có cá tính sáng tạo riêng, <br /> <br />                                                  20<br />  Người viết: Trương Thị Chanh                                             Giáo viên: Trường THPT Trực <br /> Ninh<br /> Nguyễn Tuân thiên về  lối duy mỹ, cảm giác mạnh, Hoàng Phủ  Ngọc Tường  <br /> thiên về  tự  sự  trữ  tình, cảm xúc nồng nàn yêu thương. Đó cũng chính là quy <br /> luật tất yếu của sáng tạo nghệ thuật.<br /> * Phải xuất phát từ  đặc trưng thể  loại, đó là một nguyên tắc cơ  bản của quá <br /> trình cảm thụ  và bình giá tác phẩm văn chương. Điều mà chắc chắn ai cũng <br /> biết. Hơn nữa với thể loại bút kí, chất trữ tình bao giờ cũng chiếm ưu thế của <br /> người viết, nên khi dạy tác phẩm kí thầy cô giáo phải tạo được tình huống <br /> nhiều hơn để  khơi gợi cho học sinh sự  đồng điệu, ngưỡng vọng trước cái tôi  <br /> giàu cảm xúc, tinh tế, chân thành của người nghệ sĩ. Những tình cảm cao đẹp  <br /> đối với quê hương xứ  sở  chắc chắn sẽ  có điêu kiện nảy sinh, góp phần vào <br /> việc hoàn thiện nhân cách học sinh và học sinh cũng có điều kiện hơn để  rèn  <br /> luyện tư duy văn học theo đặc trưng thể loại.<br /> 2.1.2; Rèn luyện phương pháp đọc hiểu cho học sinh<br />    Môn Ngữ  văn được coi là môn học công cụ, môn học bắt buộc  ở  cả  3 cấp  <br /> học, hướng tới việc hình thành phát triển năng lực đọc, viết tiếng Việt (năng  <br /> lực tiếp nhận và xử  lý thông tin, năng lực cảm thụ  thẩm mỹ, năng lực trình  <br /> bày, năng lực tạo lập các loại văn bản cần thiết trong cuộc sống). Dạy học đọc <br /> hiểu là một trong những nội dung cơ  bản của đổi mới phương pháp dạy học  <br /> Ngữ văn trong tiếp nhận văn bản. Nếu như trước đây chúng ta coi phân tích tác  <br /> phẩm hay giảng văn là một phương pháp đặc thù của dạy văn, thì hiện nay đã  <br /> có những  thay đổi trong cách tiếp cận này. Hướng  dẫn học sinh  đọc hiểu  <br /> không có nghĩa là nhằm cảm thụ một chiều cho học sinh những cảm nhận của  <br /> giáo viên về văn bản được học mà hướng dẫn cung cấp cho học sinh cách đọc, <br /> cách tiếp cận, khám phá những vấn đề về nội dung và nghệ thuật của văn bản,  <br /> từ đó hình thành cho học sinh năng lực tự đọc một cách tích cực, chủ động, có <br /> sắc thái cá nhân. Hoạt động đọc hiểu của học sinh cần được thực hiện theo  <br /> <br />                                                  21<br />  Người viết: Trương Thị Chanh                                             Giáo viên: Trường THPT Trực <br /> Ninh<br /> một trình tự từ dễ đến khó, từ thấp đến cao, từ đọc đúng, đọc thông, đến đọc  <br /> hiểu, từ đọc tái hiện sang đọc sáng tạo. Khi hình thành năng lực đọc hiểu của  <br /> học sinh cũng chính là hình thành năng lực cảm thụ  thẩm mỹ, khơi gợi liên  <br /> tưởng, tưởng tượng và tư duy. <br />   Trong quá trình đọc hiểu học sinh cần thực hiện các nội dung cơ bản sau:<br /> ­ Huy động vốn kiến thức và kinh nghiệm của bản thân – là những hiểu biết  <br /> về chủ đề hay hiểu biết về các vấn đề văn hóa xã hội có liên quan đến chủ đề,  <br /> thể loại của văn bản.<br /> ­ Thể hiện những hiểu biết về văn bản<br /> + Tìm kiếm thông tin, đọc lướt để tìm ý chính, đọc kỹ tìm các chi tiết<br /> + Giải thích, cắt nghĩa, phân loại, so sánh, phân tích, kết nối, tổng hợp…thông  <br /> tin để tạo nên hiểu biết chung về văn bản.<br /> + Phản hồi và đánh giá thông tin trong văn bản <br /> ­ Vận dụng những hiểu biết về văn bản đã đọc hiểu vào việc đọc các loại văn <br /> bản khác nhau, sẵn sang thực hiện các nhiệm vụ  học tập, các nhiệm vụ  trong <br /> đời sống yêu cầu dùng đến hoạt động đọc hiểu.<br /> + Đọc các văn bản khác (ngoài chương trình, sách giáo khoa) có cùng đề  tài/ <br /> chủ  đề  hoặc hình thức để  thực hiện củng cố  hiểu biết và rèn luyện kỹ  năng <br /> đọc hiểu.<br /> + Trình bày những giải pháp để  giải quyết một vấn đề  cụ  thể  từ  việc vận  <br /> dụng những hiểu biết về văn bản đã đọc hiểu.<br /> ­ Đọc tác phẩm “Người lái đò sông Đà” của Nguyễn Tuân<br />    Học sinh cần làm nổi bật được: <br /> + Đề tài: Viết về dòng sông quê hương Việt Nam<br /> + Thể  loại: Tùy bút (bút kí) có cấu trúc tự  do phóng túng, hầu như  không có <br /> luật lệ, quy phạm gì chặt chẽ, câu thúc bởi cốt truyện cụ  thể  nào…Tùy bút  <br /> <br />                                                  22<br />  Người viết: Trương Thị Chanh                                             Giáo viên: Trường THPT Trực <br /> Ninh<br /> mang tính chất chủ  quan, chất trữ  tình rất đậm, nhân vật chính là cái tôi của  <br /> nhà văn, bộc lộ cảm xúc suy tư và nhận thức đánh giá của mình về  con người  <br /> và cuộc sống hiện tại. Ngôn ngữ giàu hình ảnh, giàu chất thơ.<br /> + Cảm hứng sáng tạo<br /> • Nguyễn Tuân đề từ cho tác phẩm: <br /> “Đẹp vậy thay tiếng hát trên dòng sông”<br />                                                                            (Wladyslow  Broniewski)<br /> “Chúng thủy giai Đông tẩu<br /> Đà giang độc Bắc lưu”<br />