zunia.vn

Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z

zunia.vn

» Y Tế - Sức Khoẻ

» Y học thường thức

Sổ tay cây thuốc và vị thuốc đông y - Phần 6

Chia sẻ: Nguyen Hoang | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:76

Báo xấu

238
lượt xem 90
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

+ Phát hãn, thanh thử, lợi thấp, tán thủy. Trị mùa hè bị sốt, sợ lạnh, không mồ hôi, đầu đau, ngực đầy, thử thấp, phù thũng, phong thủy, bì thủy (Đông Dược Học Thiết Yếu). + Tán hàn, giải biểu, kiện Vị, lợi niệu (Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách). Liều dùng: 8 – 20g. Kiêng kỵ: + Uống nhiều bị hao khí (Y Lâm Toản Yếu). + Không có biểu tà không nên dùng (Bản Thảo Tùng Tân). + Vì tính của Hương nhu ôn vì vậy, không nên uống nóng vì có thể bị nôn...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sổ tay cây thuốc và vị thuốc đông y - Phần 6

Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com + Phát hãn, thanh thử, lợi thấp, tán thủy. Trị mùa hè bị sốt, sợ lạnh, không mồ hôi, đầu đau, ngực đầy, thử thấp, phù thũng, phong thủy, bì thủy (Đông Dƣợc Học Thiết Yếu). + Tán hàn, giải biểu, kiện Vị, lợi niệu (Lâm Sàng Thƣờng Dụng Trung Dƣợc Thủ Sách). Liều dùng: 8 – 20g. Kiêng kỵ: + Uống hiều bị hao khí (Y Lâm Toản Yếu). + Không có biểu tà không nên dùng (Bản Thảo Tùng Tân). + Vì tính của Hƣơng nhu ôn vì vậy, không nên uống nóng vì có thể bị nôn mửa (Bản Thảo Cƣơng Mục). + Ngƣời trúng nhiệt: kiêng dùng. Ngƣời chân khí hƣ yếu: không nên uống nhiều (Đông Dƣợc Học Thiết Yếu). + Mồ hôi nhiều, biểu hƣ: cấm dùng (Lâm Sàng Thƣờng Dụng Trung Dƣợc Thủ Sách). Đơn thuốc kinh nghiệm: + Trị tâm phiền, hông sƣờn đau: Hƣơng nhu gĩa nát, ép lấy 2 chén nƣớc cốt uống (Trủu Hậu phƣơng). + Trị lƣỡi chảy máu nhƣ bị đâm: Hƣơng nhu ép lấy một chén nƣớc cốt uống (Trửu Hậu phƣơng). + Trị miệng hôi: Hƣơng nhu 1 nắm, sắc đặc để súc miệng (Thiên Kim Phƣơng). + Trị vào mùa hè nằm chỗ hóng gió, hoặc ăn thứ sống lạnh, rồi sinh chứng nôn mửa, tiêu chảy, sốt, đầu đau, cơ thể đau, bụng đau, chuyển gân, nôn khan, tay chân lạnh, bứt rứt: Hƣơng nhu 480g, Hậu phác (sao nƣớc gừng), Bạch biển đậu (sao), mỗi vị 280g. Tán bột. Mỗi lần dùng 20g, thêm 2 chén nƣớc, nửa chén rƣợu, sắc lấy 1 chén, để nguội, uống liên tục 2 lần là kiến hiệu (Hƣơng Nhu Ẩm- Hòa Tễ Cục phƣơng). + Trị chảy máu cam không dứt: Hƣơng nhu tán bột. Mỗi lần uống 4g (Thánh Tế Tổng Lục). + Trị phù thủng: dùng bài ‗Hƣơng Nhu Tiễn‘ của Hồ Hạp cƣ sĩ: Hƣơng nhu khô 10 cân, gĩa nát, bỏ vào nồi, đổ nƣớc ngập quá 3 tấc, nấu cho ra hết khí vị, rồi gạn cho trong, lại đốt lửa nhỏ cô lại cho tới khi viên đƣợc. Làm viên to bằng hạt Ngô đồng. Mỗi lần uống 5 viên, ngày 3 lần, tăng dần thêm cho tới khi lợi tiểu là đƣợc (Bản Thảo Đồ Kinh). + Trị bệnh phong thủy, khí thủy, cả ngƣời sƣng phù: Hƣơng nhu 1 cân, đổ nƣớc nấu cho thật nát, bỏ bã lọc trong, rồi cô thành cao, thêm 40g Bạch truật (tán bột) trộn vào làm viên, to bằng hạt Ngô đồng. Mỗi lần uống 10 viên với nƣớc cơm, ngày 5 lần, đêm một lần. Uống cho đến khi lợi tiểu là đƣợc (Nhu Truật Hoàn - Ngoại Đài Bí Yếu). + Trị quanh năm bị thƣơng hàn cảm mạo: Hƣơng nhu tán bột. Mỗi lần uống lần 8g với Rƣợu nóng (Vệ Sinh Giản Dị Phƣơng).
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com + Trị trẻ nhỏ chậm mọc tóc: Hƣơng nhu cũ 80g, sắc với một chén nƣớc cho đặc, hòa thêm nửa lạng mỡ Heo, bôi hàng ngày vào đầu (Vĩnh Loại Kiềm Phƣơng). + Trị da đầu lở: Hƣơng nhu cũ 80g, sắc với một chén nƣớc cho đặc, hòa thêm nửa lạng mỡ Heo và Hồ phấn, bôi (Tử Mẫu Bí Lục). + Trị thủy thủng: Hƣơng nhu làm quân, hợp với Nhân sâm, Truật, Mộc qua, Phục linh, Quất bì, Bạch thƣợc, Xa tiền tử, rất tốt (Bản Thảo Kinh Sơ). + Trị vào mùa hè bị thƣơng thử, cảm, sợ lạnh, phát sốt, đầu nặng, tâm phiền, không có mồ hôi: Hƣơng nhu 8g, Hậu phác 8g, Biển đậu 12g. sắc uống (Hƣơng Nhu Ẩm - Lâm Sàng Thƣờng Dụng Trung Dƣợc Thủ Sách). + Trị đầu đau do thƣơng thử, sốt, sợ lạnh, nôn mửa, tiêu chảy, phiền muộn, khát nƣớc, tiểu vàng, tiểu đỏ: Hƣơng nhu, Cát căn, Ngƣ tinh thảo, Điền cơ hoàng, Thập đại công lao, mỗi thứ 12g, Thạch xƣơng bồ 8g, Mộc hƣơng 4g. Sắc uống (Lâm Sàng Thƣờng Dụng Trung Dƣợc Thủ Sách). + Trị phù thủng, không ra mồ hôi, rêu lƣỡi dày, ăn ít: Hƣơng nhu, Bạch truật, mỗi thứ 12g. Sắc uống (Lâm Sàng Thƣờng Dụng Trung Dƣợc Thủ Sách). + Trị phù thủng không có mồ hôi, tiểu đỏ, tiểu ít: Hƣơng nhu 12g, Bạch mao căn 40g, Ích mẫu thảo 16g, Sắc uống (Lâm Sàng Thƣờng Dụng Trung Dƣợc Thủ Sách). + Trị nôn mửa, tiêu chảy: Hƣơng nhu, Tử tô, Mộc qua đều 12g. Sắc uống (Lâm Sàng Thƣờng Dụng Trung Dƣợc Thủ Sách). + Trị trƣờng vị viêm cấp tính, kiết lỵ: Hƣơng nhu, Hồng lạt liệu, Thanh hao, đều 12g sắc uống (Lâm Sàng Thƣờng Dụng Trung Dƣợc Thủ Sách). Tham khảo: + Hƣơng nhu thuộc Kim và Thủy nó có công dụng đíều hòa suốt từ trên xuống dƣới, ở trên thì thanh đƣợc phế khí, trị đƣợc chứng trúng nắng, trừ đƣợc phiền nhiệt, trị Phế uất làm cho trọc khí bốc lên gây nên chứng miệng hôí. Trị khỏi chứng chảy máu cam, lƣỡâi chảy máu, ngoài ra lại còn có tác dụng lợi tiểu tiện, tiêu đƣợc phù thủng, khoan khoái trƣờng vị, tiêu thức ăn, hạ đƣợc khí xuống, những chứng bụng đau, thổ tả, vọp bẻ thì Hƣơng nhu là một vị thuốc cốt yếu vậy. Ngƣời bị đứt tay, đứt chân, dùng Hƣơng nhu nhai đắp vào rất chóng khỏi (Đan Khê Tâm Pháp). + Hƣơng nhu tán phong nhiệt, bệnh đột nhiên, vọp bẻ, sắc đặc. Mỗi lần uống nửa chén, hoặc tán nhỏ, trộn nƣớc uống trị chứng chảy máu cam (Thực Liệu Bản Thảo). + Hƣơng nhu có tác dụng hạ khí, trừ phiền nhiệt, chữa nôn nghịch do khí lạnh (Đại Minh Chƣ Gia Bản Thảo). + Mùa hè sắc uống thay nƣớc chè thì không bị bệnh thử, có tác dụng điều trung, hòa vị, súc miệng trị miệng hôi thối (Vƣơng Đình Minh). + Chữa cƣđc khí, sốt rét (Bản Thảo Cƣơng Mục).
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com + Hƣơng nhu có vị cay, tính tán, ôn thông cho nên giải đƣợc bệnh thử, hàn, uất nhiệt, hoắc loạn, phúc thống, thổ tả vọp bẻù, do mùa nắng ăn nhiều thức ăn sống lạnh mà gây bệnh. Vị của Hƣơng nhu cay ấm, có tác dụng thông khí, hòa trung, giải biểu. Nhờ công dụng trừ thấp, lợi thủy, nên tán đƣợc thủy thủng (Bản Thảo Kinh Sơ). + Các thầy chữa thƣơng thử đều dùng Hƣơng nhu, không biết rằng Hƣơng nhu là một vi tân ôn phát tán, nếu ăn uống thức ăn lạnh, dƣơng khí bị âm tà uất át, rồi phát nóng, sợ rét, đau đớn, phiền khát hoặc hoắc loạn, thổ tả, uống Hƣơng nhu thì rất hay. Nếu do khó nhọc quá mà bị thƣơng thử, mồ hôi ra nhiều, suyễn, khát, nên dùng bài ‗Thanh Thử Ích Khí Thang‘, hoặc nóng lắm, khál lắm, nên dùng bài ‗Nhân Sâm Bạch Hổ Thang‘. Nếu dùng lầm Hƣơng nhu làm chủ, biểu khí hƣ thêm, lại nóng thêm nữa. Hƣơng nhu là vị thuốc giải biểu về mùa hè, không có biểu tà, thì không nên dùng, tính nó lại ấm nóng, bệnh thuộc về ‗dƣơng thử‘ cũng cấm dùng, nó kỵ cả lửa và cả nắng (Bản Thảo Đồ Giải). + Hƣơng nhu đƣợc Biển đậu thì có tác dụng tiêu thử (Xích Thủy Huyền Châu). + Đƣợc Hậu phác trị thƣơng thử, hàn chứng. Đƣợc Bạch truật trị thử thấp, thủy thủng (Đắc Chân Bản Thảo). + Dùng Hƣơng nhu để làm thuốc giải biểu về mùa nắng, cũng nhƣ mùa đông dùng vị Ma hoàng, ngƣời khí hƣ không nên dùng nhiều. Hƣơng nhu lại có công chữa bệnh thủy thủng rất hiệu quả. Có một phụ nữ mặt và từ lƣng trở xuống đều bị thủng trƣớng, khó thở muốn chết, không nằm sấp đƣợc, tiêu chảy, tiểu ít, uống nhiều thuốc không khỏi. Lý Thời Trân xem mạch thấy mạch Trầm mà Đại, mạch Trầm chủ về bệnh thủy, mạch Đại chủ về bệnh hƣ (bệnh ‗đậu mạo phong'), do vừa khỏi bệnh lại cảm phong, liền cbo uống bài ‗Thiên Kim Thần Bí Thang‘, chứng suyễn bớt đƣợc một nửa. Lại dùng bài Vị Linh làm thang uống với bài ‗Nhu Truật Hoàn‘, trong 2 ngày, đi tiểu đƣợc nhiều, xọp bớt 7 - 8 phần, cứ thế mà uống thêm mấy ngày thì xọp hẳn. Vị Hƣơng nhu cay ấm, phát tán, tiết đƣợc nƣớc đọng ở trong mình ra. Trị mùa hè khí bế, không mồ hôi, khát, dùng Hƣơng nhu phải kèm Hạnh nhân, vì Hạnh nhân có vị đắng, tính giáng xuống và tiết đƣợc khí. Vì Hƣơng nhu có vị cay ấm, khí thăng, uống nóng dễ nôn mửa nên phải thêm các vị đắng mà giáng nhƣ Hạnh nhân, Hoàng liên, Hoàng cầm thì không mửa (Lâm Chứng Y Án). + Ma hoàng là thuốc giải biểu, cần phải phối hợp với Quế chi mới có tác dụng phát hãn. Hƣơng nhu là thuốc giải biểu, bản thân vị thuốc này đã có tác dụng phát hãn, thƣờng dùng vào mùa hè (Đông Dƣợc Học Thiết Yếu). + Thạch hƣơng nhu và Hƣơng nhu cùng là 1 vị. Hƣơng nhu mọc ở vùng đất bằng, lá to. Thạch hƣơng nhu mọc ở khe đá trên núi nên lá nhỏ, công dụng mạnh hơn Hƣơng nhu (Đông Dƣợc Học Thiết Yếu). + Hƣơng nhu dạng thuốc sắc, nên uống nguội, uống nóng dễ gây nôn mửa (Lâm Sàng Thƣờng Dụng Trung Dƣợc Thủ Sách). Phân biệt: 1- Cần phân biệt với cây Húng giổi (Ocimum basilicum Linn) thuộc họ (Lamiaceae) (Xem: Cửu Tằng Tháp). 2- Ở Trung Quốc, ngƣời ta còn dùng cây Elshotzia patrini Garcke để làm vị Hƣơng nhu.
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com 3- Ngoài cây Hƣơng nhu trắng (Ocimum gratissimum Linn) vừa mô tả ở trên ra, ngƣời ta cũng còn dùng cây Hƣơng nhu tía hay É tía, É rừng, đó là cây Ocimum sanctum Linn. Thuộc cây nhỏ, sống hàng năm, có thể cao tới 0,5-1m. Thân vuông màu xanh nâu hoặc tím nhạt, lá mọc đối, có cuống dài, phiến là hình trứng hay hình mác, dài 1-5cm, mép có răng cƣa. hai mặt đều có lông. Hoa màu tím, mọc thành chùm đơn, xếp thành vòng 6-8 chiếc, ít phân nhánh. Lá hoa khi vò có mùi thơm của Đinh hƣơng. Mùa quả vào tháng 5-7. Cây đƣợc trồng làm thuốc khắp nơi. Thƣờng thƣờng Hƣơng nhu tía và Hƣơng nhu trắng dùng cùng chung một công dụng, trong tây y thƣờng dùng nó để kết tinh dầu dùng trong Nha khoa (Danh Từ Dƣợc Vị Đông Y). HƢƠNG PHỤ TỬ Xuất xứ: Danh Y Biệt Lục. Tên Hán Việt khác: Sa thảo, Phu tu (Biệt Lục), Bảo linh cƣ sĩ, Bảo tuyết cƣ sĩ (Ký Sự Châu), Nguyệt tuy đa (Kim Quang Minh Kinh), Tam lăng thảo, Tƣớc đầu hƣơng (Đƣờng Bản Thảo), Thảo phụ tử, Thủy hƣơng lăng, Thủy ba kích, Thủy sa, Sa kết, Tục căn thảo (Bản Thảo Đồ Kinh), Hạo, Đài, Hầu sa (Nhĩ Nhã), Địa mao (Quang Nhã), Địa lại căn, Lôi công đầu (Cƣơng Mục), Hƣơng lăng, Phụ mễ, Thử sa, Hồi đầu thanh, Tƣớc não hƣơng (Hòa Hán Dƣợc Khảo), Chế hƣơng phụ, Thất hƣơng bĩnh, Thủy tam lăng, Hƣơng phụ (Trung Quốc Dƣợc Học Đại Từ Điển), Cỏ cú, Củ gấu, Cỏ gấu (Dƣợc Liệu Việt Nam). Tên khoa học: Cyperus rtundus Linn. Họ khoa học: Họ Cói (Cyperaceae). Mô tả: Cây cỏ sống lâu năm, cao 10-60cm, có thân rễ nằm dƣới đất, phát triển thành hình thoi, dài 2- 4cm, đƣờng kính 0,5-1cm, vỏ ngoài mầu nâu thẫm hoặc nâu đen, có nhiều đốt, trên đốt có lông, bên trong mầu nâu nhạt, mùi thơm. Lá nhỏ hẹp dài bằng thân, ở giữa lƣng có gân nổi, cứng bóng, phần dƣới lá ôm thân cây. Cụm hoa đơn hay kép, có 3-5 lá bắc tỏa rộng ra, dài hơn cụm hoa nhƣng có khi ngắn. Các hoa cũng có trục nhẵn mang 3-20 hoa nhỏ. Mỗi hoa nhỏ khoảng 30 hoa, nhƣng cũng có thể thay đổi từ 8-70 hoa, trục hoa nhỏ có cánh. Vảy hoa hình trái xoan, tù. Nhị 3, bao phấn hình dải thuôn. Vòi nhụy dài bằng hay vƣợt bầu, đầu nhụy 3, dài. Quả bế có 3 cạnh, màu xám. Ra hoa từ mùa hè tới mùa đông. Địa lý:
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com Cây mọc hoang dại. Thu hái, sơ chế: Thu hái vào tháng 2-3 vào 8-9. Đem về phơi khô, đốt cháy lông và rễ con, tiếp tục phơi hoặc sấy tới độ ẩm dƣới 13%. Phần dùng làm thuốc: Thân rễ (thƣờng gọi là củ). Mô tả dược liệu: Thân rễ hình thoi, dài 1-3,5cm, rộng 0,4-1cm. Mặt ngoài màu đỏ sẫm hay nâu đen, có nhiều đốt ngang, mang lông cứng màu nâu và vết tích của rễ con. Mặt cắt ngang có lớp biểu bì mỏng, mô mầm vỏ màu hồng nhạt, tƣợng tầng mảnh, trung trụ màu nâu sẫm chiếm gần 1/2 bán kính. Mùi thơm vị hơi cay. Loại mọc ở bãi biển, củ to mập, chắc thơm, sạch lông, thịt hồng hào là tốt (Dƣợc Tài Học). Bào chế: + Rửa sạch mài trên đá nhám cho sạch hết vỏ, ngâm vào nƣớc Đồng tiện cho mềm. Phơi khô, gĩa nát hoặc dùng sống hoặc sao, hoặc tẩm giấm, muối tùy từng trƣờng hợp (Bản Thảo Cƣơng Mục). + Hƣơng phụ tứ chế: Còn gọi là ‗Tứ Chế Ô Phụ Hoàn‘, Lấy Hƣơng phụ 1 cân chia ra làm 4 phần, ngâm với 4 thứ: giấm, rƣợu, đồng tiện và muối, trong 3 ngày, rồi sấy khô. Ô dƣợc nửa cân cũng chế nhƣ Hƣơng phụ. Tất cả tán bột (Trung Dƣợc Đại Từ Điển). + Hƣơng phụ thất chế: Còn gọi là ‗Thất Chế Hƣơng Phụ Hoàn‘, gồm Hƣơng phụ, Đƣơng quy, Nga truật, Đơn bì, Ngải diệp, Ô dƣợc, Xuuyên khung, Diên hồ sách, Tam lăng, Sài hồ, Hồng hoa, Ô mai. Lấy Hƣơng phụ chia làm 7 phần, một phần ngâm với rƣợu Đƣơng quy, Một phần ngâm với nƣớc tiểu trẻ con tẩm với Nga truật, Một phần ngâm với nƣớc vo gạo và Đơn bì, Ngải diệp, Một phần ngâm với nƣớc vo gạo, Ô dƣợc, Một phần ngâmvới nƣớc lạnh tẩm Xuyên khung, Diên hồ sách, Một phần ngâm với nƣớc giấm ngâm Tam lăng, Sài hồ, Một phần ngâm với nƣớc muối và Ô mai, Hồng hoa (Mỗi thứ, mùa xuân ngâm 5 ngày, mùa hè ngâm 3 ngày, mùa thu ngâm 7 ngày, mùa đông ngâm 10 ngày, rồi phơi khô, xong chỉ lấy Hƣơng phụ tán bột, còn xác vị thuốc khác bỏ đi. Dùng nƣớc giấm trộn bột Hƣơng phụ làm thành viên (Trung Quốc Dƣợc Học Đại Từ Điển). Hiện nay đa số thƣờng bào chế nhƣ sau: Sau khi phơi khô sao cháy lông và rễ con. a) ―Hƣơng Phụ Mễ‖: Phơi khô gĩa với trấu, cứ 1kg Hƣơng phụ trộn 0,5kg trấu, gĩa bằng chày nhọn đầu cho trụi hết lông và vỏ, gĩa không khéo sẽ bị nát. b) ―Hƣơng Phụ Thán‖: Phơi khô, sao cháy đen tồn tính, hạ thổ, để nguội, tán bột (Phƣơng Pháp Bào Chế Đông Dƣợc). Bảo quản: Đậy kín. Dễ sâu mọt. Hƣơng phụ chế không nên bào chế nhiều, chỉ nên dùng đủ trong vòng 15-20 ngày.
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com Thành phần hóa học: + b-Pinene, Camphene, 1,8-Cineole, Limonene, p-Cymene, Selinatriene, b-Selinene, a- Cyperone, b-Cyporene, Patchoulenone, a-Rotunol, Cyperol, Isocyperol, Copadiene, Eppoxyguane, Cyperolone, Rotundone, Kobusone, Isokobusone, Glucose, Fructose (Trung Dƣợc Học). + Glucose 8,3%, Fructose 9,1%, Starch 1-1,7%, Essential oil 0,65-1,4% (Shoaib A m và cộng sự, J Pharm. Sci V A R 1967, 8: 35 (C A 1970, 72: 24693r). + b-Pinene, Camphene, 1,8-Cineole, p-Cymene, Cyperene, Selinatriene, b-Selinene, Patchoulenone Trvedi B và cộng sự, Collection Czech Chem Commun 1964, 29: 1675 (C A 1964, 61: 5697h). + Cyperol, Isocyperol (Hikino H và cộng sự, Tetra Lett 1967, 15 (12): 1929). + Copadiene, Epoxyguaine, Cyperolone, Rotundone (Kapadia V H và cộng sự, Tetra Lett 1967, 47: 1661). + Rotunol (Hikino H và cộng sự, Tetra Lett 1969, 32: 2741). Tác dụng dược lý: + Nƣớc sắc Hƣơng phụ có tác dụng ức chế tử cung, có tác dụng giống nhƣ ‗Đƣơng Qui Tố‘ nhƣng yếu hơn. Tinh dầu có hoạt tính nhẹ của kích thích tố nữ, vì vậy, Hƣơng phụ thƣờng đƣợc dùng làm thuốc điều kinh (Trung Dƣợc Học). + Cồn chiết xuất Hƣơng phụ có tác dụng kháng viêm, giảm đau, giải nhiệt nhẹ. Có tác dụng an thần đối với trung khu thần kinh (Trung Dƣợc Học). + Nƣớc sắc Hƣơng phụ có tác dụng cƣờng tim và hạ áp (Singh N và cộng sự, Indian J Med Res 1970, 58 (1): 103). Cồn chiết xuất Hƣơng phụ có tác dụng ức chế trực tiếp cơ trơn của hồi trƣờng (Singh N và cộng sự, Indian J Med Res 1970, 58 (1): 103). + Dịch chiết Hƣơng phụ chích vào khoang bụng chuột với liều 100mg,kg, thấy có tác dụng kháng viêm (Gupta M, B, India J Med Res 1971, 59: 76). + Nƣớc sắc Hƣơng phụ có tác dụng ức chế đối với tụ cầu khuẩn vàng, trực khuẩn lỵ Sonner và nột số nấm (Trung Dƣợc Học). Tính vị: + Vị ngọt, tính hơi hàn, không độc (Biệt Lục). + Tính hơi ấm, vị cay (Trấn Nam Bản Thảo). + Vị cay, hơi đắng, hơi ngọt, khí bình (Bản Thảo Cƣơng Mục). + Vị cay, hơi đắng, tính bình (Trung Dƣợc Học). + Vị cay, hơi đắng, ngọt, tính bình (Đông Dƣợc Học Thiết Yếu).
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com Quy kinh: + Vào kinh Can, Tỳ, Vị, Phế (Lôi Công Bào Chế Dƣợc Tính Giải). + Vào kinh Can, Đởm, kiêm vào Phế (Bản Thảo Cầu chân). + Vào kinh thủ Quyết âm Tâm bào, túc Quyết âm Can, thủ Thiếu dƣơng Tam tiêu, kiêm hành 12 kinh, nhập vào phần khí (Bản Thảo Cƣơng Mục). + Vào kinh Can, Tam tiêu (Trung Dƣợc Học). + Vào kinh Can, Tam tiêu (Đông Dƣợc Học Thiết Yếu). Tác dụng, Chủ trị: + Chủ giữa ngực có nhiệt, da lông sƣng. Uống lâu ngày có ích lợi cho cơ thể, râu tóc mọc dài thêm [tăng tuổi thọ] (Biệt Lục). + Lợi Tam tiêu, giải lục uất, tiêu ẩm thực, tích tụ, đờm ẩm, bỉ mãn, phù thủng, trƣớng nƣớc, cƣớc khí, các chứng đau tim, bụng đau, lợi răng đau, băng lậu, đới hạ, kinh nguyệt không đều, các bệnh trƣớc và sau khi sinh (Bản Thảo Cƣơng Mục). + Lý khí, giải uất, điều kinh, chỉ thống (Trung Dƣợc Học). + Lý khí, giải uất, điều kinh, chỉ thống. Trị vùng ngực toớng đau, bụng trƣớnd đau, hông sƣờn đau, kinh nguyệt không đều, ung nhọt sƣng đau (Đông Dƣợc Học Thiết Yếu). + Sơ Can, lý khí, điều khí, chỉ thống, kiện Vị. Trị khí uất không thƣ thái, thực tích, đàm trệ, táo bón, kinh nguyệt không đều (Lâm Sàng Thƣờng Dụng Trung Dƣợc Thủ Sách). + Dùng sống có tác dụng thông khí, trừ đờm (thƣờng dùng Hƣơng phụ mễ). + Sao cháy: Có tác dụng cầm máu, bổ hƣ (thƣờng dùng Hƣơng phụ thán). + Tẩm sao (tẩm tứ chế, tẩm thất chế, tẩm nƣớc gừng, tẩm Cam thảo...) có tác dụng nhập vào Can thận, điều khí huyết, thông kinh bổ huyết hƣ, nhuận táo, hành kinh lạc (Trung Dƣợc Học). Liều dùng: 4 – 12g Kiêng kỵ: + Kỵ sắt (Lôi Công Bào Chích Luận). + Uống nhiều làm nâng khí lên (Thang Dịch Bản Thảo). + Phàm âm sự [kinh nguyệt] đến trƣớc kỳ, huyết nhiệt + Tinh huyết khô mà bế lại, kinh nguyệt đến trƣớc kỳ, huyết hƣ, nội nhiệt: cấm dùng (Dƣợc Phẩm Vậng Yếu). + Âm hƣ, huyết nhiệt, kinh nguyệt sớm thuộc nhiệt: cấm dùng (Trung Quốc Dƣợc Học Đại Từ Điển).
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com + Khí hƣ mà có nội nhiệt: không dùng (Đông Dƣợc Học Thiết Yếu). Đơn thuốc kinh nghiệm: + Trị ngƣời tuổi trung niên, tinh thần hao kém vì tâm huyết ít quá, hỏa không đi xuống, thủy không đi lên, thành ra tâm thận không giao hợp đƣợc với nhau, ở trên thì hay kinh sợ, giữa thì hay bị bế tắc, ăn uống không đƣợc, dƣới thì buốt lạnh gây nên di tinh, dùng 480g Hƣơng phụ, ngâm một đêm với nƣớc mới múc lên, vớt ra, mài trên đá cho sạch lông, sao vàng, rồi tán bột, 120g Phục thần, bỏ vỏ và rễ cái ở trong ruột rồi tán ra bột, trộn với mật làm viên, to bằng viên đạn. Cứ sáng sớm thức dậy uống 1 hoàn, phải nhai nhỏ rồi dùng bài ‗Giáng Khí Thang‘ gồm 15g Hƣơng phụ [cách chế nhƣ trên), 60g Phục thần, 45g Chích thảo. Ba vị tán bột, mỗi lần dùng 8g pha với nƣớc sôi để chiêu với thuốc] (Giao Cảm Đơn - Kinh Nghiệm Phƣơng). + Trị nhiệt khí bốc lên đầu mắt làm xây xẩm, các chứng đau ở giữa đầu hoặcmột bên đầu: Hƣơng phụ cạo sạch vỏ, cho nƣớc vào nấu qua một lát, gĩa dập, phơi khô rồi sao vàng tán bột, hoàn với mật, to bằng viên đạn. Mỗi lần uống 1 viên với nƣớc nóng, đàn bà thì uống với Giấm (Nhất Phẩm Hoàn - Kỳ Hiệu phƣơng). + Trị các chứng thuộc về bệnh khí đầy trƣớng, suyễn thở, nôn khan, ợ chua, buồn phiền, ngƣời hay đi sớm, đi đƣờng núi, bị phải sơn lam chƣớng khí: Dùng 400 lƣợng Hƣơng phụ (sao), 18 lƣợng Trầm hƣơng, 48 lƣợng Sa nhân, 120 lƣợng Chích cam thảo. Tất cả tán bột, mỗi lần uống 4g, cho vào một ítù muối, hòa với nƣớc nóng mà uống (Cục phƣơng). + Trị đàn ông, đàn bà đau trong ngực bụng, hoặc đau do khí huyết không thể chịu đƣợc: Hƣơng phụ 80g, Ngải diệp 20g, cho gấm vào nấu chín. Bỏ Ngải ra, chỉ lấy Hƣơng phụ tán bột, khuấy với hồ làm viên to bằng hạt đậu lớn. Mỗi lần uống 50 viên với nƣớc nóng (Ngải Phụ Hoàn - Tập Giản phƣơng). + Trị đàm ẩm đã lâu, phong khí bốc lên, ngực và hoành cách mô không đƣợc thông lợi: Hƣơng phụ 40g, tẩm với nƣớc Tạo giáp, Bán hạ 40g, Khô phàn 20g. Tán bột, khuấy với hồ Gừng làm viên, to bằng hạt đậu lớn, mỗi lần uống 40 viên với nƣớc gừng nấu nóng (Nhân Tồn phƣơng). + Trị khí hƣ, phù thũng: Hƣơng phụ1 cân, tẩm nƣớc Đồng tiện 3 ngày, sao giòn, tán bột, hoàn với nƣớc hồ. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 50 viên với nƣớc cơm (Đan Khê Tâm Pháp). + Trị sán khí, tiểu trƣờng khí kết: Hƣơng phụ 8g, Hải tảo 4g, nấu với Rƣợu, rồi lấy nƣớc mà uống và ăn luôn cả Hải tảo (Tập Giản phƣơng). + Trị các chứng bệnh phụ nữ, kinh nguyệt không đều: Hƣơng phụ 1 cân, bỏ lông cho sạch, chia làm 4 phần, 4 lƣợng ngâm với rƣợu, 4 lƣợng ngâm với dấm, 4 lƣợng ngâm với Muối, 4 lƣợng ngâm với Đồng tiện. Mùa xuân ngâm 3 ngày, mùa hè ngâm 1 ngày, mùa thu ngâm 5 ngày, mùa đông ngâm 7 ngày. Rồi gĩa sạch, phơi khô, gĩa nát, sao qua, tán bột. Quấy giấm làm hồ, trộn với thuốc bột làm thành hoàn, to bằng hạt đậu lớn. Mỗi lần uống 70 viên với rƣợu. Nếu ngƣời gầy thêm 2 lƣợng bột Trạch lan và 2 lƣợng bột Xích linh; Ngƣời khí hƣ gia bài ‗Tứ Quân‘; Ngƣời huyết hƣ thêm bài ‗Tứ Vật‘ (Tứ Chế Hƣơng Phụ Hoàn - Thụy Trúc Đƣờng Kinh Nghiệm phƣơng). + Trị đàn bà khí thịnh, huyết suy, sinh ra các chứng đầu đau, bụng đầy: Hƣơng phụ (sao) 160g, Bạch phục linh 40g, Chích thảo 40g, Quất hồng 20g. Tất cả tán bột, mỗi lần uống 8g với nƣớc sôi (Ức Khí Tán - Tế Sinh phƣơng).
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com + Trị xích đới, bạch đới và băng huyết: Hƣơng phụ, Xích thƣợc, hai vị bằng nhau, tán bột, sắc với 2 chén nƣớc còn 1 chén, uống nóng vào lúc đói (Thánh Huệ Phƣơng). + Thuận khí, an thai: Hƣơng phụ (sao), Xích thƣợc, 2 vị bằng nhau, tán bột, mỗi lần uống 8g, với nƣớc sắc Tử tô (Thiết Trạo Tán - Trung Tàng Kinh). + Trị đàn bà có thai nôn khan, nôn ra nƣớc chua, thai động, ăn uống không ngon và nằm ngồi không đƣợc: Hƣơng phụ 80g, Hoắc hƣơng 8g, Cam thảo 8g. Tán bột, mỗi lần uống 8g với nƣớc sôi và ít muối (Nhị Hƣơng Tán - Thánh Huệ phƣơng). + Trị có thai đã 9 tháng, gần sinh, uống vào thì dễ sinh, không phải lo lắng gì: Hƣơng phụ 120g, Sa nhân 120g, Chích thảo 40g. Tán bột, mỗi lần uống 8g với nƣớc cơm (Thúc Thai Ẩm - Tập Nghiệm phƣơng). + Trị đàn bà con gái kinh nguyệt không đều, mặt vàng, chóng mặt, bụng đau, tích khối, băng đới, hay hƣ thai: Hƣơng phụ 480g, Ngải diệp 160g khô, cho giấm vào nấu cho cạn, lấy ra sao qua, tán bột, lại dùng 80g bột Đƣơng quy tẩm rƣợu. Hòa tất cả các thứ, rồi khuấy giấm với hồ làm thành hoàn (Ngải Phụ Hoàn - Đảm Liệu phƣơng). + Trị thổ huyết mãi không cầm: Hƣơng phụ 40g, Bạch phục linh 20g. Tán bột, mỗi lần uống 8g với nƣớc sắc Trần mễ (Đảm Liệu phƣơng). + Trị tiểu, tiểu ra máu, đau không chịu nổi: Hƣơng phụ, Trần bì, Xích linh, lƣợng bằng nhau, sắc uống lúc đói (Thập Tiện Lƣơng Phƣơng). + Trị các chứng hạ huyết: bột Hƣơng phụ 8g, Bách thảo sƣơng 4g, thêm 0,001g Xạ hƣơng, trộn uống với nƣớc Đồng tiện (Trực Chỉ phƣơng). + Trị ngƣời gìa cũng nhƣ trẻ con bị trực trƣờng sa: Hƣơng phụ, Kinh giới tuệ, hai vị bằng nhau, tán bột. Mỗi lần uống 8g, bên ngoài ngâm rửa (Tam Nhân phƣơng). + Trị chính giữa đầu hay một bên đầu đau: Hƣơng phụ 480g (sao), Ô đầu (sao) 40g, Cam thảo 80g. Tán bột, hoàn với mật làm viên, to bằng viên đạn. Mỗi lần uống 1 viên với nƣớc Hành sắc (Bản Sự phƣơng). + Trị đầu đau do khí uất: Hƣơng phụ (sao) 160g, Xuyên khung 80g, Cam thảo 40g, Thạch cao 10g. Tán bột, mỗi lần uống 8g với nƣớc Chè (Trung Tàng Kinh). + Trị chứng tròng mắt đau do Can hƣ, thƣờng hay chói mắt và chảy nƣớc mắt sống: Hƣơng phụ 40g, Hạ khô thảo 20g. Tán bột, mỗi lần uống 4g với nƣớc Chè (Bổ Can Tán - Giản Dị phƣơng). + Trị tai điếc độ ngột: Hƣơng phụ để trên miếng ngói mà sao rồi tán bột. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 8g với nƣớc sắc La Bặc tử (Giản Dị phƣơng). + Trị các chứng răng đau: Hƣơng phụ, Ngải diệp, sắc lấy nƣớc mà súc, rồi lại lấy bột Hƣơng phụ xát vào răng (Phổ Tế phƣơng). + Trị răng đau, chân răng lở loét: Hƣơng phụ mễ 120g (sao tồn tính), Thanh diêm 20g, Sinh khƣơng 20g. Tán bột, xát vào chân răng hàng ngày (Tế Sinh phƣơng).
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com + Trị tiêu khát lâu năm không dứt: Hƣơng phụ 40g, Bạch linh 20g. Tán bột. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 12g với nƣớc sắc Trần mễ (Tế Sinh phƣơng). + Trị mụn nhọt, ghẻ lở: Hƣơng phụ bỏ lông cho sạch, ngâm với nƣớc Gừng 1 đêm, vớt ra, sao khô, tán bột. Lúc nhọt mới phát, uống mỗi lần 8g, hoặc uống thƣờng nhƣ nƣớc Chè. Sau khi đã vỡ mủ, cũng nên uống (Ngoại Khoa phƣơng). + Trị rết cắn: Nhai củ Hƣơng phụ cho nhỏ mà đắp vào vết cắn là khỏi ngay (Tụ Trân phƣơng). + Đƣờng Huyền Tông trong ―Thiên bửu đơn phƣơng đồ‖ ghi rằng ―Hễ đàn bà bị chứng khác nhiệt trong tim, khí kết ở bàng quang và dƣới dƣờn ngày thƣờng buồn bực không đƣợc vui vẻ, dùng Hƣơng phụ300g, Quế tâm 150g, Vu di 90g, tán bột, trộn mật, quết cho đƣợc ngàn chầy. Làm thành viên to bằng hạt đậu lớn. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 20 viên với Rƣợu hoặc nƣớc Gừng sắc lúc đói, cho tới khi hết bệnh (Trung Quốc Dƣợc Học Đại Từ Điển). + Trị đau ngang vùng vị quản do hàn và khí trệ: Hƣơng phụ mễ tẩm Giấm sao, Cao lƣơng khƣơng rửa rƣợu 7 lần sao, hai vị đền tán bột, cho vào bình bịt kín cất dùng. Nếu đau do hàn: dùng 8g Khƣơng, 4g Phụ; Nếu đau do khí thì dùng 8g Phụ, 4g Khƣơng; Nếu đau do vừa khí vừa hàn: Dùng 2 vị bằng nhau. Phải dùng nƣớc cơm nóng làm thang, cho vào một thìa nƣớc gừng, một ngụm muối mà uống là khỏi. Dù bệnh đã lâu năm cũng chỉ dùng 5-6 lần là khỏi, bài này gọi là ‗Thần Thụ Thất Tán‘ (Trung Quốc Dƣợc Học Đại Từ Điển). + Trị ngực bụng căng đau, dạ dày đau do thần kinh: Hƣơng phụ 8g, Ô dƣợc 12g, Cam thảo 4g, Sắc uống (Tiểu Ô Trầm Thang - Lâm Sàng Thƣờng Dụng Trung Dƣợc Thủ Sách). + Trị hông sƣờn trƣớng đau: Hƣơng phụ 12g, Lƣơng khƣơng 12g. Sắc uống (Lƣơng Phụ Hoàn - Lâm Sàng Thƣờng Dụng Trung Dƣợc Thủ Sách). + Trị khí thống do vị hàn: Hƣơng phụ tử 12g, Diên hồ sách 8g. Sắc uống (Lâm Sàng Thƣờng Dụng Trung Dƣợc Thủ Sách). + Trị kinh nguyệt không đều do ức chế tinh thần, khi có kinh thì bụng đau dƣới, vú đau: Hƣơng phụ tử, Ngải diệp, Trần bì, mỗi thứ 20g, Nguyệt qùy hoa 2 đoá. Sắc uống (Lâm Sàng Thƣờng Dụng Trung Dƣợc Thủ Sách). + Trị bụng đau khi hành kinh: Hƣơng phụ tử 24g, Ích mẫu thảo 12g. Sắc uống (Lâm Sàng Thƣờng Dụng Trung Dƣợc Thủ Sách). + Trị tỳ vị suy yếu, tiêu hóa kém mà kèm theo các chứng tiêu chảy, nôn mửa, bụng đau, bụng đầy: Hƣơng phụ 8g, Sa nhân 4g, Mộc hƣơng 6g, Chỉ xác 8g, Đậu khấu nhân 6g, Hậu phác 12g, Hoắc hƣơng 8g, Bạch truật 12g, Trần bì 12g, Phục linh 12g, Bán hạ 12g, Cam thảo 4g, Sinh khƣơng 12g, Đại táo 5 trái. Sắc uống (Hƣơng Sa Dƣỡng Vị Thang - Lâm Sàng Thƣờng Dụng Trung Dƣợc Thủ Sách). Tham khảo. * Hƣơng phụ trị khách nhiệt trong tâm phúc, khí kết ở dƣới sƣờn, và những ngƣời thƣờng buồn rầu không đƣợc vui vẻ (Đồ Kinh Bản Thảo). * Hƣơng phụ trị bệnh thuộc về khí, bệnh hoắc loạn, thổ tả, bụng đau, bệnh thận khí, bàng quang lạnh (Dụng Dƣợc Pháp Tƣợng).
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com * Hƣơng phụ trị chứng hàn dịch thời khí, lợi đƣợc tam tiêu, giải đƣợc lục uất, tiêu đƣợc ăn uống tích trệ, đàm ẩm, đầy trƣớng, chân sƣng, bụng trƣớng và cƣớc khí, giảm đƣợc các chứng đau răng, đau bụng, chân tay, tai, đầu, mắt, mụn nhọt, lở ghẻ, nôn ra máu, tiêu ra máu, tiểu ra máu, đàn bà băng lậu, bạch đới, các chứng trƣớc khi có thai và sau khi có thai (Bản Thảo Cƣơng Mục). * Hƣơng phụ mễ vị cay đắng, mùi thơm, tính táo, các sách đều cho là có công hiệu rất hay, vào đƣợc Can Đởm và phần khí các kinh, hoạt đƣợc huyết, thông đƣợc kinh, khai đƣợc uất, tán đƣợc trệ. Hễ các chứng hoắc loạn, thổ nghịch, tiêu chảy, băng lậu và đƣờng tam tiêu không thông đều trị đƣợc cả. Sách lại nói rằng: Hƣơng phụ dùng sống thì đi lên hung cách, xuất ra ngoài; Dùng chín thì xuống Can Thận, thấu xuống dƣới chân; Sao cho cháy thì có tac dụng cầm máu và bổ hƣ; Sao với muối thì vào huyết và nhuận táo; Sao với Thanh diêm thì bổ Thận khí; Sao với Rƣợu thì đi thấu các kinh lạc; Sao với giấm thanh thì tiêu đƣợc bệnh tích tụ; Sao với nƣớc Gừng thì hóa đƣợc bệnh đàm ẩm. Dùng với Sâm, Truật thì bổ khí; Dùng với Quy, Địa thì bổ huyết; Dùng với Mộc hƣơng thì thông trệ hòa tỳ; Dùng với Đàn hƣơng thì tỉnh tỳ, hành khí; Dùng với Trầm hƣơng thì dẫn khí đi lên đi xuống; Dùng với Xuyên khung, Thƣơng truật, thì giải đƣợc các bệnh uất; Dùng với Hoàng liên, Chi tử thì giáng đƣợc hỏa nhiệt; Dùng với Phục linh thì giao hợp đƣợc Tâm Thận; Dùng với Hồi hƣơng, Bổ cốt chỉ, thì dẫn đƣợc nguyên khí trở về; Dùng với Tam lăng, Nga truật thì tiêu mòn đƣợc khối tích; Dùng với Hậu phác, Bán hạ thì thông đƣợc ủng tắc, tiêu đƣợc sƣng thủng; Dùng với Tử tô, Thông bạch thì phát tán đƣợc tà khí; Døng với Ngải diệp thì ấm đƣợc tử cung, thực là vị thuốc hoàn toàn chữa về bệnh khí. Đại khái đàn bà phần nhiều hay uất, thuốc này đã hành đƣợc khí thì giải đƣợc uất, cho nên uống vào rất có hiệu nghiệm, chứ không phải đàn bà nào cũng dùng thì hay, mà đàn ông thì không hay đâu. Nói tóm lại, Hƣơng phụ vẫn cũng hành khí nhƣ Mộc hƣơng, nhƣng phần nhiều lại chuyên về khai uất, vả lại tính lại bình hoà hơn Mộc hƣơng, cho nên những bệnh thuộc khí đều dùng đƣợc cả. Chỉ vì khí hƣơng táo quá cho nên những ngƣời âm hƣ khí kém thì kiêng không nên dùng, hoặc sao với Đồng tiện, hoặc sao với Rƣợu, hoặc sao với nƣớc Muối, tùy lúc lâm chứng (Bản Thảo Cầu Chân). * Hƣơng phụ là vị thuốc về huyết mà ở trong khí. Dùng trong bài thuốc trị băng lậu, là thuốc ích khí mà chỉ huyết, cũng có thể trừ huyết ngƣng. Hƣơng phụ hợp với Ba đậu dùng trị tiêu chảy không cầm và trị đại tiện không thông đều cùng một ý (Thang Dịch Bản Thảo). * Hƣơng phụ vị rất cay nhƣng rất nồng, cốt dùng bằng khí, cho nên chuyên trị về bệnh khí kết. Nó có màu tía và giữa ruột hơn đen, chất lại rắn chắc và nặng thì dù là khí thắng mà lại khác với các thứ thuốc kinh dƣơng nên mới vào thẳng đƣợc huyết phận rồi thông xuống Can Thận. Vƣơng Hải Tàng cho là thuốc âm ở trong dƣơng, huyết ở trong khí, thật là hiểu thấu cái lẽ tự nhiên của vật học. Đại phàm, hễ thứ thuốc cay ấm thƣờng hay tán nguyên khí và hay thƣơng âm, chỉ có Hƣơng phụ có cái đặc tính ôn hòa lƣu thông, không táo không tán, cho nên thƣờng đƣợc dùng mà không xảy ra sự gì cả; Vả lại Hƣơng phụ vốn tính sơ tiết, giải kết mà không phải nhƣ thuốc tân tán đi lên, vẫn chạy thấu ra ngoài da mà không phải nhƣ thuốc phong giải biểu. Chu Đan Khê cho rằng Hƣơng phụ phải ngâm qua nƣớc Đồng tiện mà dùng, cũng vì sợ vị nó cay nồng quá cho nên phải chế Đồng tiện cho giảm bớt và để cho đi trở xuống, cứ nhƣ thiển ý thì dùng cách chế ấy chữa Can Thận rất thích hợp. Hoặc có ngƣời sao với giấm thanh, cũng là theo ý nghĩa nhƣ trên vậy. Sách ‗Hàn Thị Y Thông‘ viết: Bài ―Hoàng Hạc Đơn‖ dùng 1 cân Hƣơng phụ, 8 lƣợng Xuyên liên, trị chứng can hỏa vƣợng quá, bí kết lại không thông và bài ‗Thanh Nang Hoàn‘, dùng 1 cân Hƣơng phụ, 5 lƣợng Ô dƣợc, trị tất cả các chứng đau về khí phận. Trƣơng Thạch Ngoan cho Hƣơng phụ là thuốc chủ trị về đàn bà
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com và các bệnh khí phận rất hay, nhƣng ngƣời khí huyết hƣ thì không dùng đƣợc (Y Học Nhất Đắc). * Hễ ngƣời ta bị đau thì khí trệ, khí trệ thì trong ngƣời yếu ớt, cho nên bệnh thuộc về khí phận phải dùng tới Hƣơng phụ làm quân, Sâm, Kỳ làm thần, Cam thảo làm tá, nếu bệnh hƣ khiếp mà uống vào thì hiệu nghiệm rất chóng (Bí Truyền Thập Tam Phƣơng). * Phàm bệnh khí uất phần nhiều phải dùng Hƣơng phụ, hoặc ngƣời khí kém mà uất, thì dùng kèm với thuốc bổ là lẽ đƣơng nhiên, nhƣng có ngƣời bị hỏa bốc lên làm hại tới nguyên khí mà bị uất, thì phài dùng thuốc giáng hỏa rồi thêm Hƣơng phụ vào (Bản Thảo Phát Minh Toản Yếu). * Hƣơng phụ là vị thuốc hành khí ở trong huyết dƣợc, bởi vì huyết không tự một mình đi đƣợc mà phải nhờ khí dẫn đi, nhƣ khí nghịch lên mà uất, thì huyết cũng ngƣng trệ lại, nếu khí đã thuận thì huyết bao giờ cũng lƣu thông (Trƣơng Thị Y Thông). * Hƣơng phụ dùng làm thuốc chủ yếu cho phụ nữ vì phụ nữ thƣờng hay uất nhiều, tuy nhiên vì Hƣơng phụ có vị cay, tính táo, nếu uống nhiều thì tổn khí huyết. Nếu dùng trong thuốc điều kinh thì phải tẩm Đồng tiện, sao qua, lại dùng chung với Đƣơng quy, Thục địa thì mới đỡ lo (Dƣợc Phẩm Vậng Yếu). * Hƣơng phụ gặp đƣợc Sâm, Truật thì bổ khí; Đƣợc Quy, Địa thì bổ huyết; Đƣợc Mộc hƣơng thì không trệ, hòa đƣợc khí của trung tiêu; Đƣợc Đàn hƣơng thì lý khí, tỉnh Tỳ; Đƣợc Trầm hƣơng thì có tác dụng thăng và giáng khí; Đƣợc Xuyên khung, Thƣơng truật thì có tác dụng giải uất; Đƣợc Chi tử, Hoàng lien thì giải đƣợc hỏa nhiệt; Đƣợc Phục thần thì làm cho Tâm Thận giao nhau; Đƣợc Hồi hƣơng, Phá cố chỉ thì dẫn khí về nguồn; Đƣợc Tam lăng, Nga truật thì tiêu bỉ khối; Đuwọc bán hạ, Hậu phác thig khôi chỗ bế tắc, tiêu trƣớng; Đƣợc tô tử, Thông bạch thì tán tà; Đƣợc Ngải diệp thì noãn cung (Dƣợc Phẩm Vậng Yếu). * ‗Hƣơng Phụ Căn Tửu‘ là Rƣợu ngâm với Hƣơng phụ, ngƣời ta ngâm Hƣơng phụ chừng 1kg, đốt hết lông rễ, sao thơm, bọc vào túi vải, ngâm Rƣợu để uống, trị trong tim nóng nảy, khí uất ở cạnh sƣờn xuống tới bàng quang buồn bực không vui (Trung Quốc Dƣợc Học Đại Từ Điển). * Khí của Hƣơng phụ bình mà không hàn, thơm mà không chạy, trị các bệnh về khí, càng thích hợp với nhƣng bệnh của phụ nữ do Can khí uất kết gay nên. Hƣơng phụ sống thì nhẹ, thanh, khí đi lên đến vùng ngực, hoàng cách mô, bên ngoài ra đến da lông. Hƣơng phụ chế thì nặng, trọc, khí đi xuống, dƣới thì đến Can, Thận, bên ngoài thì ra đến thắt lƣng và chân, đều dùng vào việc trị chứng khí kết gây nên bệnh (Đông Dƣợc Học Thiết Yếu). * Mộc hƣơng và Hƣơng phụ đều là vị thuốc có mùi thơm đậm nhƣng Mộc hƣơng thiên về điều hòa Vị khí, Hƣơng phụ thiên về điều lý Can khí, giải Can uất. Tuy giống nhau nhƣng cũng hơi khác nhau (Đông Dƣợc Học Thiết Yếu). HẢI PHIÊU TIÊU
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com Xuất xứ: Bản kinh. Tên Việt Nam: Nang mực, Mai mực. Tên Hán Việt khác: Mặc ngƣ cốt (Bản Thảo Cƣơng Mục), Lãm ngƣ cốt (Nhật Hoa Tử Bản Thảo), Hải nhƣợc bạch sự tiểu lại (Bản Thảo Đồ Kinh), Bạch long, Nhu cốt, Ô tặc giáp, mặc ô ngƣ, Ô ngƣ (Hòa Hán Dƣợc Khảo), Ô tặc cốt. (Trung Quốc Dƣợc Học Đại Từ Điển). Tên khoa học: Os Sipiae. Họ khoa học: Tên gọi: 1- Phiêu tiêu là tổ con bọ ngựa (Xem: Tang phiêu tiêu), vị thuốc giống tổ bọ ngựa nhƣng ở ngoài biển, nên gọi là Hải phiêu tiêu. 2- Mực có thể ăn thịt cả chim quạ, chúng thƣờng nổi lềnh bềnh trên mặt nƣớc giả chết, làm cho nhiều con quạ lầm tƣởng và bay sà xuống ăn, nhanh nhƣ chớp, mực lôi quạ xuống nƣớc ăn thịt. Do mực đã giết nhiều quạ, nên ngƣời xƣa cho nó cái tên ―Ô tặc‖ (ô là quạ, tặc là giặc). Mực là giặc đối với quạ. Mô tả: Hải phiêu tiêu là nang của nhiều loại cá mực, thƣờng dùng nhất là nang mực váng (mực nang) có tên khoa học Sepia esculenta Hoyle, thuộc họ Seppidae. Mực có cấu tạo cơ thể dạng thủy động học, có màng vây, có thể bơi nhanh trong nƣớc nhờ tia nƣớc phụt ra từ phễu thoát nƣớc theo chiều ngƣợc lại, bơi theo lối phản lực. Đầu mực có vòng tay, còn gọi là tua mực hay râu mực, ở quanh miệng, và phễu thoát nƣớc là hai cơ quan vận động đặc trƣng ở mực. Ngoài 8 tay ngắn mực còn có hai tay dài hơn. Mặt trong các tay có rãnh dẫn tới miệng, với nhiều giác tròn, các giác bám có vòng cơ khỏe, bên trong lát một vàng bì dầy, có cuống ngắn. Nhờ vòng cơ khỏe, giác bám có thể co rút, do một nhánh thần kinh tay điều khiển. Các tay của mực là cơ quan vận động và bắt mồi. Phễu thoát nƣớc ở Mực nằm ở chỗ tiếp giáp đầu và xoang áo, có dạng ống kính nón, thông với ngoài và với xoang áo. Hai bên phễu có hai vết lõm, khớp với hai mấu lồi sụn đóng mở khe xoang áo (khe bụng). Khi thành xoang áo co lại, hai van khép chặt, khe bụng khép kín, nƣớc sẽ đƣợc tống ra ngoài qua phễu thoát nƣớc. Khi thành xoang áo thôi co rút, nƣớc lại dồn từ ngoài vào xoang áo qua khe bụng. Hoạt động này tạo nên lực đẩy mực di chuyển theo chiều giật lùi, chứ không tiến lên phía trƣớc. Cách di chuyển này có lợi cho mực khi thấy kẻ thù hoặc con mồi phía trƣớc mắt. Mực có cuộc sống bơi lội rất hoạt động, chúng đuổi và bắt mồi rất linh họat. Mực nang có thể bắt mồi lớn hơn nó về tầm vóc. Mực ống thì thƣờng lao nhƣ một mũi tên bắn vào đàn cá thu con đang tung tăng bơi, và nhanh chóng chớp lấy một con cá bằng cách cặp đôi hàm sắc nhọn của mình vào lƣng hoặc gấy của cá. Hai trong mƣời tay của Mực biến thành tay dài, chỉ có giác ở phần cuối, rất thuận lợi khi bắt mồi. Các tay của Mự chuyển mồi đƣa vào miệng, ở hầu có thành cơ khỏe có lƣỡi bào và
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com có hai hàm hình mỏ vẹt sắc. Mực có tuyến mực tiết ra chất đen vào phần cuối trực tràng rồi đẩy ra ngoài, khi gặp nguy con mực phóng dịch đen chứa các hạt melanin, thành vùng tối chung quanh cơ thể để che mắt kẻ thù. Hơn thế nữa, bản chất của ancaloit của chất mực làm tê liệt các cơ quan cảm giác hóa học của kẻ thù, nhất là của cá. Mực thƣờng sống từng đàn ở tầng nƣớc đáy, khi kiếm mồi mới nổi lên tầng nƣớc trên, hầu hết khi bơi lội trong nƣớc, mắt mực lồi ra và màu da luôn thay đổi theo màu nƣớc để dễ lẩn tránh và bắt mồi. Mực rất thích ánh sáng và màu trắng, khi thấy ánh sáng. Mực tập trung rất đông. Thức ăn của Mực là các loài trứng cá, tôm, cá con. Địa lý: Miền biển nƣớc ta nơi nào cũng có Mực. Khai thác vào tháng 3-9, là thời kỳ mực bơi vào gần bờ để sinh đẻ. Phân biệt. Ở nƣớc ta có nhiều loại Mực, nhƣng hai loài phổ biến có giá trị dinh dƣỡng là Mực ống (Logigo Formasana), nhƣng thƣờng dùng nang thì chỉ lấy ở các con Mực Nang nhƣ mực Ván Sepia Subaculeate, mực Cơm Sepia Andreana Tte. Strup, phân bố rất nhiều ở Quảng Ninh, Hải Phòng, Nghệ Tĩnh, Thừa Thiên, Quảng Trị, Quảng Bình. Phần dùng làm thuốc: Mai (Os Sepiae). Mô tả dược liệu: Xƣơng khô hình thuyền, biểu hiện hình viên chùy dẹt, ở giữa phình lớn hai đầu cuối nhỏ dần, dài chừng 20cm, rộng chừng 10cm, dày 2-3cm, mặt ngoài biểu hiện màu trắng, hai bên mép có lớp mỏng hóa sừng màu trắng vàng trong, mài thì khuyết không hoàn toàn, cuối nang mực có một nút nhọn hình chùy nhọn, mặt lƣng hơi lồi lên, có lớp chất đá vôi cứng ngắt, mặt ngoài nổi lên những hạt phân bố rất dày, từ nút cuối phía sau bắt đầu có biểu hiện hình chữ ―V‖ ngƣợc, bày xếp nhiều lớp mặt bụng thẳng ngang, cuối phái sau hơi lõm xuống, chất thạch hôi thƣa thƣa đi, dùng móng tay cạo vào có thể ra bột trắng, chất nhẹ mà giòn, mặt bẻ ngang màu trắng có nhiều lớp bầy xếp. Thƣờng dùng nguyên cả mai, màu trắng nhẹ không vụn nát, ruột không đen không vàng là tốt. Bào chế: 1- Kinh nghiệm xƣa: Khi dùng Ô tặc cốt cần phải sao vàng để dùng (Bản Thảo Chú). Khi dùng Ô tặc cốt phải lấy nƣớc nấu 3 giờ rồi đem ra nƣớng cho vàng, bỏ vỏ cứng ngoài đi, nghiền nhỏ bỏ vào nƣớc lã mà phi rồi lọc sạch phơi khô để dùng (Lôi Công Bào Chế Dƣợc Tính Giải). 2- Kinh nghiệm hiện nay: Rửa sạch sấy khô, cạy vỏ cứng ở ngoài. Ngâm nƣớc gạo hai ngày một đêm, thay nƣớc hàng ngày. Rửa lại cho sạch, luộc kỹ một giờ. Sấy khô. Khi dùng sao qua tán bột hoặc sao với bơ để dùng (Trung Dƣợc Học). Bảo quản: Đựng lọ kín, để nơi khô ráo. Tính vị:
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com Vị mặn. Tính ấm. Quy kinh: Vào 2 kinh Can, Thận. Tác dụng: Liễm huyết, chỉ huyết đồng thời có tác dụng chế lại với chất chua trong dịch vị và hút thấp. Chủ trị: + Trị đau dạ dầy, thừa dịch vị, di tinh, khí hƣ (đới hạ), rong kinh, tiêu ra máu, nôn ra máu, chảy máu cam, loét hạ chi mãn tính, xuất huyết do ngoại thƣơng, tán bột rắc vào. Liều lượng: 1 chỉ 5 phân- 5 chỉ. Kiêng kỵ: Vị này tán bột uống có hiệu quả hơn sắc hoặc cho vào tễ thuốc, nhƣng uống lâu ngày hoặc uống nhiều sẽ sinh ra táo bón, nếu cần nên cần phải kết hợp với một số thuốc nhuận trƣờng thích nghi khác để giảm độ sáp của thuốc. Ngƣời âm hƣ nhiều nhiệt thì cấm dùng. Đơn thuốc kinh nghiệm: + Trị mờ mắt đỏ hoặc trắng (xích bạch mục ế), nhiệt độc do thƣơng hàn công vào mắt mà sinh ra xích bạch ế, dùng Ô tặc cốt 1 lƣợng, bỏ vỏ tán bột, bỏ vào một ít Long não điểm ngày 3 lần. Lại trị đƣợc các loại mục ế, dùng Ô tặc cốt, Ngũ linh chi, các vị bằng nhau tán bột ăn với gan heo xắt lát chắm với thuốc ăn ngay 2 lần (Thánh Huệ Phƣơng). + Trị mộng thịt dùng ―Chiếu thủy đơn‖ trị nhãn ế gồm Hải phiêu tiêu 1 chỉ, Thần sa nửa chỉ, đâm nhỏ thủy phi đợi lắng cạn, lấy một chút Hoàng lạp trộn làm thành viên cất dùng, khi cần dùng để trên lửa cho tan ra bằng hạt thóc lớn vò nát bỏ trong khóe trƣớc khi ngủ đến sáng rồi lấy nƣớc nóng rửa, chƣa đỡ thì làm tiếp (Hải Thƣợng Phƣơng). + Quáng gà dùng Ô tặc cốt nửa cân tán bột trộn với Hoàng lạp 3 lƣợng, vắt thành bánh nhƣ đồng tiền lớn, mỗi lần uống một bánh với 2 lƣợng gan heo. Lấy dao tre cắt bỏ thuốc vào, lấy nƣớc cơm nửa chén nấu chín ăn còn nƣớc đem uống (Dƣơng Thị Gia Tàng). + Đỏ mắt do huyết nhiệt, đàn bà hay mắc phải, dùng bột Ô tặc cốt 2 chỉ, Đồng lục 1 chỉ tán bột, mỗi lần dùng 1 chỉ bỏ vào nƣớc nóng rồi ngâm nửa mắt (Dƣơng Thị Gia Tàng). + Cam nhãn chảy nƣớc mắt sống, dùng Ô tặc cốt, Mẫu lệ, các vị bằng nhau tán bột hồ làm viên với 1 cái gan heo nấu với nƣớc vo gạo ăn (Kinh Nghiệm Phƣơng). + Tai chảy mủ dùng Hải phiêu tiêu nửa chỉ, Xạ hƣơng 2 ly tán bột thổi vào tai (Chiêm Liệu Phƣơng). + Lở mũi, cam mũi, dùng Ô tặc cốt, Bạch cập, mỗi thứ 1 chỉ, Khinh phấn nửa chỉ tán bột xức vào (Tiểu Nhi Dƣợc Chứng Trực Quyết).
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com + Trẻ con lở rốn ra máu mủ, dùng Hải phiêu tiêu, Yến nhi, tán bột trộn dầu xức vào (Thánh Huệ Phƣơng). + Lở trên đầu, dùng Hải phiêu tiêu, Bạch giao hƣơng, mỗi thứ 2 chỉ, Khinh phấn 5 phân, tán bột tẩm dầu xức (Vệ Sinh Dị Giản Phƣơng). + Đinh nhọt độc dữ, lở loét: Trƣớc tiên chích cho ra máu lấy bột Hải phiêu tiêu bôi vào thì cùi nhọt tự nhiên ra (Phổ Tế Phƣơng). + Cứu trên huyệt lở không lành, lấy Ô tặc cốt, Bạch phàn, các vị bằng nhau tán bột bôi hàng ngày (Thiên Kim Phƣơng). + Trẻ con đàm nghẹt, lấy bột Hải phiêu tiêu lâu năm uống với nƣớc cơm, mỗi lần 1 chỉ (Trích Huyền Phƣơng). + Tiểu ra máu, dùng 1 chỉ bột Hải phiêu tiêu, nƣớc cốt Sinh địa hoàng. Lại có bài dùng Hải phiêu tiêu, Sinh địa hoàng, Xích phục linh, các vị bằng nhau tán bột, lần uống 1 chỉ với nƣớc Bách diệp và Xa tiền (Kinh Nghiệm Phƣơng). + Đại tiện ra huyết, ăn nhiều dễ đói, trƣớc tiên dùng Hải phiêu sao vàng bỏ vỏ tán bột, mỗi lần uống 1 chỉ với nƣớc sắc Mộc tặc, 3 ngày sau uống ‗Trƣ Đỗ Hoàng Liên Hoàn‘ (Trực Chỉ Phƣơng). + Mửa ra máu đột ngột, dùng Ô tặc cốt uống 2 chỉ với nƣớc cơm (Thánh Huệ Phƣơng). + Hóc xƣơng, dùng Ô tặc cốt, Trần quất hồng, các vị bằng nhau tán bột, mỗi lần dùng một viên ngậm nuốt nƣớc (Thánh Tế Tổng Lục). + Lƣỡi sƣng ra máu, dùng Ô tặc cốt, Bồ hoàng, các vị bằng nhau tán bột bôi vào (Giản Tiện Đơn Phƣơng). + Ngoại thƣơng ra máu, dùng Ô tặc cốt bôi vào (Trực Chỉ Phƣơng). + Ngứa lở bìu đái, dùng bột Ô tặc cốt, Bồ hoàng bôi vào (Y Tông Tam Pháp Phƣơng). + Trị băng huyết lâu ngày không bớt: Ô tặc cốt 4 chỉ, Thuyên thảo 2 chỉ, Tông thán 1 chỉ 5phân, Ngũ bội tử 1 chỉ 5 phân, Long cốt, Mẫu lệ, Sơn thù, Bạch truật, Hoàng kỳ, Bạch thƣợc, mỗi vị 3 chỉ. Cam thảo 1 chỉ. Sắc uống (Cố Xung Thang - Lâm Sàng Thƣờng Dụng Trung Dƣợc Thủ Sách). + Trị xuất huyết do ngoại thƣơng: Ô tặc cốt, Tùng hoa phấn, 2 vị bằng nhau tán bột gia một chút Băng phiến, đắp vào miệng vết thƣơng băng lại (Lâm Sàng Thƣờng Dụng Trung Dƣợc Thủ Sách). + Trị băng lâu đới ha: ïÔ tặc cốt 1 lƣợng, Quán chúng (đốt thành than) 8 chỉ, Tam thất 2 chỉ. Tán bột lần uống 3 chỉ với nƣớc (Lâm Sàng Thƣờng Dụng Trung Dƣợc Thủ Sách). + Trị bạch đới: Ô tặc cốt 4 chỉ, Lộc giác sƣơng 3 chỉ, Phục linh, Bạch truật, Bạch chỉ, Bạch thƣợc, Bạch vi, Mẫu lệ, mỗi thứ 3 chỉ, Sơn dƣợc 4 chỉ, làm viên với mật, mỗi lần 2 chỉ, ngày 2-3 lần với nƣớc (Bổ Vinh Hoàn - Lâm Sàng Thƣờng Dụng Trung Dƣợc Thủ Sách).
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com + Trị loét dạ dày tá tràng do nhiều dịch toan: Ô tặc cốt 8 phân. Diên hồ sách 1 phân, Khô phàn 4 phần. Tán bột, thêm 6 phần mật ong làm thành viên, mỗi lần uống 3 chỉ, ngày 3 lần sau khi ăn (Lâm Sàng Thƣờng Dụng Trung Dƣợc Thủ Sách). + Trị loét dạ dày tá tràng do nhiều dịch toan: Ô tặc cốt 85%, Bối mẫu 15%. Tán bột, mỗi lần uống 1 chỉ trƣớc khi ăn (Ô Bối Tán - Lâm Sàng Thƣờng Dụng Trung Dƣợc Thủ Sách). + Trị mụn nhọt lở loét lâu ngày không lành miệng: bột Ô tặc cốt xức vào (nếu nhọt hỏa độc nhiều thì kết hợp với Hoàng bá, Hoàng liên) (Lâm Sàng Thƣờng Dụng Trung Dƣợc Thủ Sách). Ngoài ra, có thể kết hợp với Ô tặc cốt với Băng phiến tất cả nghiền rất mịn điểm vào mắt trị mục ế (mắt kéo màng) (Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dƣợc). Tham khảo: 1- Hải phiêu tiêu bổ Can Thận, ích tinh khí, tráng dƣơng cố tinh, nhờ vậy nó có thể trị đƣợc chóng mặt xoàng đầu, hay quên, liệt dƣơng, di tiết tinh, tiểu không tự chủ, cho tới các chứng đau mỏi thắt lƣng, bạch đới. Trên lâm sàng thƣờng kết hợp với Long cốt, Mẫu lệ để trị di tinh, kết hợp với Thạch xƣơng bồ, Nhân sâm, Viễn chí, Long cốt, Qui bản, Phúc bồn tử, trị tiểu nhiều. Kết hợp với Bổ cốt chỉ, Câu kỷ tử, Hải cẩu thận, trị liệt dƣơng. Tóm lại, làm cho cƣờng tráng, thu liễm là hiệu dụng chủ yếu của Hải phiêu tiêu, vỉ vậy Chân Quyền nói rằng: ―Con trai ngƣời suy nhƣợc tinh tự xuất, yếu đuối mà tiểu nhiều, thì nên gia nó để dùng‖ (Trung Dƣợc Học Giảng Nghĩa). 2- Ô tặc cốt mặn ấm nhập vào Can và Thận, tác dụng của nó là cầm máu, phần nhiều chủ ở hạ tiêu, nhƣ đàn bà rong kinh băng huyết, ỉa ra, trĩ ra máu, tiểu ra máu, đều có thể dùng đƣợc, đồng thời có thể dùng đến nó để trị các chứng xích bạch đới. Nhƣng trong ―Bản thảo‖ ghi Ô tặc cốt có thể trị rong kinh băng huyết, lại có thể trị bế kinh, giống nhƣ có tác dụng có thể thông mà cũng có thể cầm, thật ra Ô tặc cốt có sở trƣờng trị về xuất huyết, khác nhau về các chứng huyết nóng, chạy bậy hoặc ứ huyết làm lƣu trệ cho tới khí không nhiếp huyết, mà là do tổn thƣơng ở can, thận gây ra. Can thật bị tổn thƣơng, khí xung nhâm không kiên cố thì đƣa tới rong kinh băng huyết, Can là tạng tàng huyết, can tổn thƣơng thì huyết suy, làm huyết khô thì tinh bị bế. Nhƣ thế, chẳng kể tới băng lậu và bế kinh, đều thuộc hƣ chứng, thì Ô tặc cốt đã có thể cầm máu, lại có thể thông bế, thì không có gì mâu thuẫn cả. Kế đến, Ô tặc cốt cầm huyết, lại có thể trị bên ngoài, chẳng hạn nhƣ cùng kết hợp với Bồ hoàng xức vào để trị sƣng lƣỡi chảy máu, cùng với bột Hoè hoa thổi vào mũi làm cầm chảy máu cam, gần đây có ngƣời dùng nó để trị lở loét ngoài da, tán bột xức vào rất có hiệu quả, thật ra những cách điều trị này thì sách ―Biệt lục‖ đã ghi rất sớm trƣớc đây rồi (Trung Dƣợc Học). HẢI SÂM Tên Việt Nam: Đỉa biển, Đỉa bể, Sâm biển, Đồn độp.
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com Tên Hán Việt khác: Hải thử, Sa tốn (Động Vật Học Đại Từ Điển). Loài có gai gọi là Thích sâm, loài không có gai gọi là Quang sâm, loài lớn mà có gai gọi là Hải nam tử (Cƣơng Mục Thập Di). Tên khoa học: Strichobus japonicus Selenka. Mô tả: Hai bên bao trùm cả hình dạng ngoài và cấu tạo của nhiều cơ quan bên trong. Cơ thể Hải sâm giống nhƣ quả dƣa chuột, trung bình dài 20cm, da sần sùi, hơi nhám và mềm nhũn. Hải sâm di chuyển trên một mặt bên nên trục cơ thể nằm ngang khi vận chuyển. Theo chiều dọc trên cơ thể có thể phân biệt. Đầu trƣớc có lỗ miệng, vành xúc tu, và đầu sau có hậu môn. Mặt bụng thƣờng ứng với ba vùng chân ống (hay ba vùng tỏa tia), mặt lƣng ứng với 2 vùng tỏa tia. Chân ống ở mặt bụng phát triển, có giác, giữa nhiệm vụ chuyển vận, còn chân ống ở mặt lƣng tiêu giảm, không có giác. Có 5-10 xúc tu để bắt mồi, xúc tu giữa nhiệm vụ xúc giác, chúng không có mắt. Chỉ có một tuyến sinh dục là một chùm ống dài nằm cạnh màng treo ruột, phần lớn phân tính, trứng và tinh trùng cùng ở một tuyến sinh dục, nhƣng hình thành ở những thời gian khác nhau. Nó thƣờng thải tinh trùng và trứng vào buổi tối, giống nhƣ một dải khói trắng phụt ra. Trứng thụ tinh và phát triển ở ngoài cơ thể, từ trứng phát triển qua giai đoạn ấu trùng hình tai có vành tiêm mao bơi trong nƣớc, rồi qua dạng ấu trùng có 5 xúc tu (Có một số Hải sâm, nhất là các loài sống ở vùng cực, không qua giai đoạn ấu trùng sống tự do, trứng phát triển ngay trên cơ thể mẹ tới dạng con non. Có một số loài có khả năng sinh sản vô tính theo kiểu chia cắt cơ thể, rồi tái sinh lại phần thiếu hụt. Địa lý: Hải sâm thích sống trên nền đáy hoặc chui rúc tròng bùn, ở các bờ đá, đảo san hô, đá ngầm, cát bùn. Ở vùng có thức ăn phong phú Hải sâm ít đi động, nó rất nhạy cảm với nƣớc bẩn. Khi bị kích thích mạnh trứng nôn toàn bộ ruột gan ra ngoài và cơ thể có thể tái sinh lại sau khoảng 9 ngày. Thức ăn chính là vụn hữu cơ, sinh vật tảo nhờ, trùng có lỗ, trùng phóng xạ, và các loài Ốc. Phân nhiều và có từng đoạn dài là dấu hiệu thăm dò vùng tập trung Hải sâm. Bờ biển Việt Nam đã biết có khoảng 50 loài Hải sâm. Trên thế giới có khoảng 40 loài để dùng làm thuốc và thức ăn. Ở Việt Nam, Nhật Bản, Trung Quốc và nhiều nƣớc khác, Hải sâm từ lâu đã là món ăn quí. Vì thế mà nó đƣợc liệt vào ngang hàng với Sâm, thuộc (sơn hào hải vị) bổ, dùng cho giai cấp quí tộc thời phong kiến. Trên thị trƣờng Hải sâm đƣợc bán dƣới dạng khô và đã bỏ hết ruột. Ngày nay là loài xuất khẩu đắt tiền. Phân biệt: Có nhiều loài Hải sâm, ở vịnh Bắc bộ Việt Nam phổ biến có các loại Leptopentacta typica Stichopus, Chloronotus holothuria Martensii, Protankyra Pseudodigitata. 1- Holothuria là giống gồm nhiều loài ở biển Việt Nam (hiện biết 11 loài), phổ biến nhất trong vịnh Bắc bộ là Holothuria martensil L sống ở vùng nƣớc dƣới triều, có 20 xúc tu. Ngoài ra còn gặp Sâm gai (Stichopus Varienatus), loại Sâm có giá trị kinh tế.
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com 2- Loài có xúc tu chia nhánh. Ở vịnh Bắc bộ thƣờng gặp các loài trong họ Cucumariidae, phổ biến ven bờ là Leptopentacta Tybica là loại Hải sâm nhỏ, có 10 xúc tu trong đó có 2 xúc tu nhỏ ở phía bụng. 3- Loài không có chân ống, hình dạng chung giống giun. Bờ biển sâu (10-50m) có đáy là bùn cát hay bùn nhuyễn, ở nƣớc ta thƣờng gặp Protankyra Pseudodigitata có 12 xúc tu. Hầu hết đƣợc dùng với tên Hải sâm. Thu bắt, sơ chế: Ngƣ dân đánh bắt đƣợc thƣờng đem phơi hay sấy khô dùng làm thuốc hay thực phẩm. Phần dùng làm thuốc: Nguyên cả con. Mô tả dược liệu: Loại to mà dài, da không có gai là loại kém. Loại có màu đen thịt dính, da có nhiều gai là loại tốt và qúy. Bào chế: 1- Rửa sạch phơi khô, sấy giòn. 2- Khi dùng ngâm nƣớc cho mềm, xắt lát, phơi dòn, tán bột. 3- Thu bắt về cạo rửa cho sạch bằng nƣớc muối, lộn trong ra ngoài, rửa sạch, phơi khô, sấy giòn. Khi dùng ngâm vào nƣớc cho mềm xong xắt mỏng 3-5 ly, sao với gạo nếp cho phồng vàng lên. Tán bột rồi kết hợp với các thuốc khác hoặc làm hoàn, hoặc nấu cháo ăn. Tính vị: Vị ngọt, mặn. Tính ấm, Không độc. Tác dụng: Bổ thận, ích tinh, tráng dƣơng, tƣ âm, giáng hỏa. Chủ trị: + Trị suy nhƣợc thần kinh, bổ thận, ích tinh tủy, mạnh sinh lý, bổ âm giáng hỏa, tiêu đàm dãi, cầm giảm tiểu tiện, nhuận trƣờng, trừ khiếp sợ yếu đuối. Bảo quản: Giữ kỹ, để nơi khô ráo, thỉnh thoảng phơi lại. Tránh ẩm mốc, sâu bọ. Đơn thuốc kinh nghiệm: + Trị táo kết, bón do hƣ hỏa: dùng Hải sâm, Mộc nhĩ, xắt nấu chín, bỏ vào trong ruột heo nấu chín ăn. + Trị hƣu tức lỵ (lỵ mãn tính), mỗi ngày sắc Hải sâm uống.
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com + Trị các loại lở loét, sấy khô, tán bột, bôi. Tham khảo: Hải sâm thƣờng sống ở các vùng nƣớc biển nông, dƣới đáy nhiều cát, thân Hải sâm là một lớp thịt dày đƣợc cấu tạo theo dạng hình ống, phía ngoài có nhiều u, bƣới sần sùi trông nhƣ một con đỉa, vì vậy ngƣời ta gọi Hải sâm là con đỉa biển, vì nó có tác dụng giống nhƣ sâm nhƣng ở dƣới biển nên gọi là Hải sâm. Hải sâm không có đầu đuôi riêng biệt, ở phần đầu, nơi chính giữa, có một lỗ nhỏ, đó chính là miệng của Hải sâm. Xung quanh miệng mọc rất nhiều tua nhỏ nhƣ những ‗cánh tay‘, có tác dụng nắm bắt thức ăn và cho thức ăn vào miệng. Cứ mỗi mùa đông, nhiều loại động vật nhƣ Gấu, Chuột, Ếch nhái... đều ngủ trong hang hốc. Trong suốt thời gian ngủ hầu nhƣ chúng không ăn, và vận động ở mức thấp nhất. Riêng Hải sâm lại ngủ trong mùa hè. Vì sao vậy? Ta biết rằng, mọi sinh vật ở dƣới biển, sinh sản và phát triển đều phụ thuộc vào sự thay đổi của nhiệt độ nƣớc biển. Những sinh vật nhỏ hoặc sinh vật cấp thấp, thì lại càng rất nhạy bén đối với sự thay đổi của nhiệt độ nƣớc biển. ban ngày khi bề mặt nƣớc biển nóng ấm, các sinh vật này liền nổi lên trên mặt nƣớc để bơi lội kiếm ăn, ban đêm về mặt nƣớc biển lạnh dần, chúng lại lặn sâu để đƣợc ấm hơn. Đó là tập tính của một số sinh vật sống ở biển. Về mùa hè, lớp nƣớc biển phía trên bị mặt trời chiếu suốt ngày nên nhiệt độ nhiệt độ luôn luôn cao so với lớp nƣớc phía dƣới. Hải sâm là loài động vật cấp thấp, chúng chịu nóng rất kém, vì vậy bắt đầu vào mùa hè, Hải sâm thƣờng lặn dần xuống biển và không đám nổi lên nữa. Chúng hoàn toàn im xuống đáy biển suốt cả mùa hè, hầu nhƣ không ăn uống và bơi lội. Chỉ khi bắt đầu lập thu, thời tiết mát dịu dần Hải sâm mới thức dậy và nổi lên mặt nƣớc kiếm ăn. Đó là câu hỏi tại sao, sau tiết Lập thu mới thấy Hải sâm xuất hiện. Hải sâm chống lão hoá Hải sâm lại có khả năng tái sinh mạnh nên đƣợc dùng để chống lão hoá. Hải sâm đƣợc dùng nhƣ ―Món ăn-bài thuốc‖, có ghi trong Tùy tức ẩm thực phổ và một số ―Bản thảo‖. 1- Cháo Hải sâm (Lão lão hằng ngôn). Hải sâm tƣơi mổ bỏ ruột, rang muối hay rang cám cho phồng lên, hoặc chiên phồng. Dùng nấu cháo. Cháo này có tính bổ dƣỡng, sinh tinh huyết, chống lão hoá, trị suy nhƣợc. 2- Hải sâm hấp rƣợu. Hải sâm rang phồng, cắt miếng ; đặt vào trong đĩa inox, thêm rƣợu, gừng thái chỉ. Đặt đĩa lên bếp gaz. Khi nào rƣợu bốc khói là dùng đƣợc. Hải sâm bổ dƣỡng nhƣng di nên phải rang phồng, khó tiêu (chứ không chậm tiêu = chậm hiểu) nên thêm gừng để khử mùi tanh và tiêu thực. Bài này cũng có tính bổ dƣỡng. 3- Hải sâm xào hành tây. ·Hải sâm bổ dƣỡng ·Hành tiêu thực và ấm bào trung, lợi ngũ tạng. ·Hai vị này có tính hỗ trợ lẫn nhau, tăng tính bồi bổ. 4- Hải sâm nấu canh Môn đông. Khi chân âm suy, thận thủy không thắng đƣợc hoả, tam tiêu nóng sinh bệnh tiêu khát (tiểu đƣờng).

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN

TRỢ GIÚP

HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG

Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.