Sổ tay Thực hành dịch tễ học: Phần 1

Chia sẻ: Thị Huyền | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:130

Thêm vào BST

Báo xấu

293
lượt xem 82
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu Thực hành dịch tễ học: Phần 1 sẽ giới thiệu tới các bạn những vấn đề cơ bản về: Tỷ lệ mắc; tỷ lệ tử vong; đo lường nguy cơ; biến sinh học;... Hy vọng Tài liệu là nguồn thông tin hữu ích cho quá trình học tập và nghiên cứu của các bạn. Cùng tìm hiểu để nắm bắt nội dung thông tin Tài liệu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sổ tay Thực hành dịch tễ học: Phần 1

TR irdN G DAI HOC Y HA NOI BO MON DjCH T§ HOC
TRU ONG DAI ■ HOC ■ Y HA NOI ■ BO• MON DICH • T i HOC ■ T H I T C H A N H D I C H T i H O C (T ai ban Ian thti h a i co siia chiia va bo sung) m HOCTHAI NGircM TRIitiG TAM H 6 C LlgU ^ NHA X U A T BAN Y HOC HA NOI - 2003
C h u b ie n : PGS.TS Ducing Dinh Thien T h a m g ia b ie n so a n : PGS.TS. Le Vu Anh Ths. Tran Van Chi PGS.TS. Pham Huy Dung TS. Nguyen Tran Hien Ths. Hoang Thi Hoa
LOI NOI DAU De phuc vu nhu cau hoc tap cua sinh vien cac cap hoc cua TrUcfng Dai hoc Y Ha Noi, chung toi bien soan cuon "Thtfc hanh Dich t§ hoc" nham minh hoa cho phan ly thuyet v'e phudng phap Dich t l hoc hien dai va nang cao k h i nang thifc hanh thiJc te cua anh chi em. No cung co' the giup ich it nhieu cho can bo lam cong tac dich t! va cac can bo nghien cdu y hoc v'e phtfdng phap hoc chuan mtfc. Cuon sach chac chan con chtfa dung nhung thieu sot nhat dinh. Cac tac gi& chan thanh cAm on va tiep thu nhung chi giao cua dong nghiep xa gan. Ha noi, ngay 2 thang 1 nam 1995 Thay m at Tap the tac gia DUONG DiNH THIEN 3
PGS.TS DiiOng Dinh Thien T h a m g ia b ie n so a n : PGS.TS. Le Vu Anh Ths. Tran Van Chi PGS.TS. Pham Huy Dung TS. Nguyen Tran Hien Ths. Hoang Thi Hoa
loi noi dau De phuc vu nhu cau hoc tap cua sinh vien cac cap hoc cua Trudng Dai hoc Y Ha Noi, chung toi bien soan cuon "ThiJc hanh Dich t i hoc" nham minh hoa cho phan ly thuyet v'e phuong phap Dich t l hoc hien dai va nang cao khd nang thuc hanh thiic te cua anh chi em. No cung co the giup ich it nhieu cho can bo lam cong tac dich t l va cac can bo nghien cdu y hoc v'e phuong phap hoc chuan mile. Cuon sach chac chan con chtfa dung nhung thieu sot nhat djnh. Cac tac gi& chan thanh c^m on va tiep thu nhiitng chi giao cua dong nghiep xa gan. Ha noi, ngay 2 thang 1 nam 1995 Thay mat Tap the tac gia DUONG DiNH THIEN 3
TY LE MAC I. MUC TIEU 1. Dinh nghia va phan biet duoc ty le mdi mac va ty le hien mac. 2. Neu moi tuong quan va ling dung cua hai loai ty le mac tren day. 3. Liet ke nhilng yeu to co the gay nen sil khac nhau trong qua trinh tinh toan ty le mdi mac va ty le hien mac. II. NOI DUNG Mot trong nhung muc tieu co b&n cua dich t l hoc nham nghien cdu ve svJ xuat hien benh hay mot trang thai sinh ly hoac mot hien tifpng siic khoe nao do trong xa hoi. Viec do ludng sil xuat hien benh ta t la nhiem vu trung tam, song con cua dich te hoc. Co the do lucmg sU xuat hien benh theo nhi'eu cach khac nhau: 1. So tu y et doi va so tu ong doi lien quan tdi kich thildc quan the. Dich t l hoc khac v6i nhting mon y hoc lam sang d hai diem quan trong: Thtf nhat, cac nha dich t l hoc quan tam nghien ctfu m6t nhom ngtfcri chii khong ph4i tifng ca the rieng biet. Thii hai, cac nha dich t l hoc nghien criu c& nhiitng ngUcfi dupe coi la khoe manh lSn nhfing ngii5i om dau, ho co gang tim kiem sU khac biet ca b&n giiia nhung ngUdi nay. Cac nha dich t l hoc co gang do ludng sii xuat hien benh ta t trong nhung quan the khac nhau. De co the so sanh sU xuat hien benh d cac quan the co ldch thtfdc khac nhau thi dieu can thiet la tinh toan thanh ty le. Mot ty le bao gom hai thanh phan sau: Tut so So sif kien xky ra M lu so Dan so co nguy co Bang cach tinh toan mot ty le nhu vay, nham do ltfctng tinh trang xuat hien cua benh tat, da tao lap nen mot con so doc lap so vdi kich thudc cua quan the. Tuy nhien trong mot vai trildng hop, tuy theo muc dich, so tuyet doi ve nhung triTOng hop benh v&n co the co ich. Song hau het viec mo tk sU xuat hien benh hay mot trang thai sinh ly can ph&i tinh den do ldn cua quan the. 5
2. Ty le mdi m&c va ty le hien m&c. Ty le mdi mac va ty le hien mac la hai hinh thai do ludng chu yeu v'e sU xuat hien benh trong dich t l hoc. a) ty le hien mtic. Ty le hien mac thudng dUdc ky hieu la P. NgUdi ta con goi ty le nay bang mot thuat ngU khac la ty so hien mac. Ty le hien mac dUdc dinh nghla nhu sau: Tong so cac trUdng hdp benh/thdi diem/quan the p = --------------------------------------------------------------- ------- Tong dan so cua quan the do trong thdi diem do Ty le hien mac do ludng so ngUdi mac benh trong mot quan the tai thdi diem nhat dinh. Tuy nhien ty le hien mac phu thuoc vao hai yeu to do la ty le mdi mac va thai gian keo dai trung binh cua benh. 0 day neu ty le hien mac mot benh bat ky nao do co su thay doi thi ty le nay da phan anh sU thay doi cua ty le mdi mac hoac thdi gian keo dai trung binh cua benh hoac ca hai. Ty le hien mac giong nhu ty so dan so mac benh trong mot quan the nhat dinh tai mot thdi diem. Nhu vay ty le nay co gia tri di tU 0 den 1. b) ty le mdi mac tich luy. Ty le mdi mac tich luy con co ten goi la ty so m6i mac, ky hieu la Cl. Ty le mdi mac tich luy dUdc dinh nghia nhu sau: So ca the mdi mac benh trong thdi gian nghien cUu. CI= --------------------------------------------------------------------------- Tong so dan cua quan the nghien cUu tai thdi diem bat dau nghien cUu Nhu vay, ty le mdi mac rich luy chinh la ty so cua cac ca the khong co benh tai thdi diem ban dau nghien cUu, nhung da phat trien benh trong giai doan nghien cUu. Ty le nay do lildng nhCfng trUdng hdp benh mdi xuat hien trong mot quan the trong mot thdi gian nhat dinh. Hay noi cach khac, ty le mdi mac tich luy dUdc xem nhii nguy cd trung binh cua ca the trong quan the cd the mac benh trong mot thdi gian nhat dinh O day, cong thiic tinh ty le nay cho thay tti so la mot phan cua m iu so, ty le nay cd gia tri di tti 0 den 1. Trong mdt so nghien culu nhilng nhom dan ctf khac nhau trong quan the nghien criu da dan den sU khac biet ve nguy cd mac benh. Su khac biet cua nhung nhom dan cu trong quan the nghien criu d day chu yeu la thdi gian theo doi dUdc doi vdi tting ca the. Xuat phat ti* thuc te rang trong nghien criu tildng lai nhting ca the tham gia nghien criu khac nhau theo thdi gian, cd nhung ca the tham gia tif luc bat dau cho den khi ket thuc. Nhung co kha nhieu ca the rut ra khoi nghien ciiu theo cac thdi diem khac nhau cd the vi khong muon tham gia nghien ctfu, hoac da di ctf trong thdi gian nghien ciiu. Trong tinh trang nay thi ty le mdi mac tich luy khong the tinh dUdc tnJc tiep til nhilng so lieu nhu vay (d day, do dai thdi gian quan sat doi vdi tifng ca the anh hudng true tiep den ty le mdi mac rich luy) ma phai dung tdi khai niem m at do mdi mac sau day. c) Mdt do mdi mac (Ky hieu la ID). Mat do mdi mac cung la mot loai ty le mdi mac. Ty le mdi mac nay dUdc dinh nghia 6
nhu sau: Tong so trUdng hop benh mdi mac x&y ra trong quan the trong mot kho&ng thdi gian nhat dinh. ID = ------------------- ---------------------------------------------------- ------ Tong so dcfn vi do dai thdi gian cd nguy cd theo doi dUdc doi vdi tifng ca the trong quan the do M iu so la tong so do dai thdi gian co' nguy cd mac benh. Ddn vi nay thudng dUdc do ludng theo nam va bieu thj la "Nam-NgUdi" hay "Thdi gian-NgUdi" hoac "Thdi gian cd nguy cd". Doi vdi timg ca the trong quan the nghien cUu, thdi gian co' nguy cd la thdi gian ma trong do' tUng ca the tham gia nghien cUu trong quan the con giu dUdc tinh trang khong mac benh. Bang cach chia so trUdng hdp benh mdi mac cho thdi gian co' nguy cd thi do dai thdi gian cua ttfng ca the tham gia nghien cUu cung nhu tong so do dai thdi gian quan sat da dUdc tinh den. Ty le mdi mac do ludng ty le phat trien benh trong mot thdi gian nhat dinh. Ty le mdi mac phan anh toe do xuat hien benh. Mot sU thay doi ve ty le mdi mac thi co' nghia la da co' sU thay doi ve can bang .cua cac yeu to can nguyen. Ty le mdi mac la mot ty le cd ban ra t quan trong doi vdi cac nha nghien cUu tim can nguyen gay benh. Tren thuc te, ngUdi ta khong the tinh thdi gian cd nguy cd cho tilng ca the, ma la Udc tinh thdi gian co' nguy cd tUdng doi. Chung ta co' the tinh bang cach cong dan so dau luc bat dau thdi gian nghien cUu va dan so cuoi thdi gian nghien cUu, sau do' chia cho 2 va nhan vdi do dai thdi gian nghien cUu. Nhu vay kich thudc dan so d thdi diem giUa cua thdi gian nghien cUu co' the dUdc sti dung theo cach tinh tUdng doi nhu tren. Mat do mdi mac khong phai la ty so nhu 2 ty le tren vi tut so la so trUdng hop mdi mac benh, con m iu so la so ddn vi thdi gian-ngudi. Tri so cua m at do mdi mac khong bao gid nho hdn 0. 3. Moi quan he giufa cac ty le tren. Ty le hien mac phu thuoc vao ty le mdi mac va thdi gian keo dai trung binh cua benh. Ty le hien mac la san pha’m cua ty le mdi mac va thdi gian keo dai cua benh. Trong nhUng tinh trang o’n dinh nhu cac benh man tinh chang han, thi moi quan he giUa ty le mdi mac va ty le hien mac co' the dUdc bieu thi nhu sau: P = I xD Trong do P = Ty le hien mac I = Ty le mdi mac D = Thdi gian keo dai trung binh cua benh. Moi lien quan giUa cac ty le cd the thay ro trong hinh ve sau day: Cac nha lap ke hoach cho nhUng hoat dong y te thudng dua tren ty le hien mac vi ty le nay do ludng nhu cau nhu nhu cau giudng benh cung nhu nhung trang thiet bi y te va nhu cau ve nhan luc. Ty le hien mac duoc xac dinh bang cac cuoc dieu tra ngang, trai lai ty le mdi mac la mot loai ty le ra t cd ban va hUu ich nhung kho' do ludng. Ty le mdi mac thudng dupe xac 7
If)n h 1 - Moi lien quan giUa s6 tn ld n g hdp mdi m ac va hien mac. dinh trong cac nghien cUu theo doi ve tuang lai bang cach theo doi mot quan the nhat dinh ma khdi diem nghien cUu tilng ca the tham gia da dUOc xac dinh khong mac benh ma ta dinh nghien cviu, sau do ngudi ta tien hanh theo doi tilng ca the trong mot thai gian nhat dinh de xac dinh nhung trUdng hop benh mdi xuat hien va danh gia toe do phat trien benh. Ty le mdi mac duoc so sanh giUa cac nhom quan the cd phai nhiem vdi yeu to nguy ca d cac mUc do khac nhau nham do ludng anh hudng cua cac yeu to nguy ca tdi su xuat hien benh. Bang cach nay, ngudi ta cd the udc tinh nguy ca tuang doi (xem them chuang Nghien cUu tuang lai). III. BAI TAP 1. Moi mot duang k^ dam ngang dudi day bieu thj cho mot trUdng hap bi benh tang bach cau dan nhan nhilm khuan. Dudng noi giUa hai diem bieu thi thdi ky bi benh cua tUng trUdng hap mang cac ky hieu khac nhau (Gid sii rang quan the nghien cUu co dinh la 20 ngudi). Dua vao hinh ve sau day hay tinh cac ty le sau: a) Tinh ty le mdi mac trong nam 1988. b) Tinh ty le hien mac trongnam 1988. c) Gia sijf co' mot cuoc di'eu tra tien hanh vao thang 7/1988. Hay tinh ty le hien mdc benh tai thdi diem nay. 2. Tti so lieu d bang 1 dudi day, hay tinh thdi gian keo dai trung binh cua tilng benh man tinh trong nhieu nam lien. 8
193 7 01-1 9 8 8 0 1 -1 9 8 6 '2-1 9 6 8 Bring 1- T Y L f. H lf.N m A c VA TY LI?. M O I m A ( ' C U A 5 B $ N H M A N T IN H T A I M 0 T O u A n T H fi X. T IN H T R £ N 100.000 D A N . B enh le mSc tinh Iren 1 0 0 .0 0 0 dan Tv le hien miic Ty le mdi mSc _____ __ _____________ D ong kinli 376 30,8 Viem da khrtp 55 5,0 Parkinson 157 2 0 .0 Henh ve day T K van dong 7 1.7 Benh khoi u T K T lf 69 17.3 3. Nghien cUu moi tuang quan giUa che do an va benh tat, vi du ngudi ta bieu thi tinh hinh mac benh bang con so tuyet doi (nhu tong so trUdng hap mac benh) hoac bieu thi bang con s6 tuang doi (con so cd lien quan tdi do ldn cua quan the nghien cUu). Cach bieu thi nao la thich hap, hay giai thich. 4. a) Ty le hien mac cua mot benh trong mot quan the la 0,02. Hay giai thich y nghia cua con so nay bang sU hieu biet cua anh (chi)? b) Ty le mdi mac cua mot benh trong mot quan the la 5 tren 10000 nam-ngubi. Neu y nghia cua con so nay bang sU hieu biet cua anh (chi)?
5. Gia s\i mot quan the cd phan bo tuo’i on dinh, co' the co' cach ly giai nhu the nao khi ty le hien mAc cua benh gia tang, mac du ty le mdi mac vlln giu mUc do hang dinh 6. Trong thdi gian 4 nam tai mot phong thi nghiem y hoc ldn da cd 532 ngudi bi tai nan lao dong. Con so ngudi lam viec tai day luc ban dau cua thdi ky nay la 520 ngudi va tinh den thdi diem cuoi cung la 680 ngudi. NgUdi ta co' the tinh dupe ty le nao trong nghien cUu nay, hay tinh cu the. 7. De co' the phat hien va dieu tri sdm ung thu cd tCr cung, ngudi ta tien hanh kham s&n khoa hang loat va thudng xuyen cho phu nU trong do tuoi til 30 den 59. Sau do' tiep tuc theo doi va phat hien nhUng phu nU mdi bi benh nay trong mot kho&ng thdi gian nghien cUu nhat dinh. Neu tinh til thdi diem bat dau cho den khi ket thuc ngudi ta tinh duoc khoing thdi gian nguy cd la 338294 nam-ngUdi va xac dinh dupe 123 ca benh mdi xuat hien trong suot thdi gian nghien cUu. Co' the tinh dupe ty le nao trong nghien cUu nay, hay tinh cu the. 8. Trong mot nghien cUu sang loc tien hanh tren 5000 phu nU. Ngudi ta da tim thay co' 25 ngudi mac benh ung thu vu. Nam nam sau do', ngudi ta da phat hien them 10 trUdng hop bi benh. Cd the tinh dupe nhUng ty le nao trong nghien cUu nay, hay tinh cu the? 9. Cd 270 trUdng hop bi benh loet ta trang d nam gidi trong thdi gian 5 nam nghien cUu theo doi tai mot thanh pho. Tong so nhung ngudi dan ong sinh song trong thanh pho nay la 18500 ngudi, thdi diem luc bat dau nghien cUu va 21500 ngudi vao thdi diem cuoi cua cuoc dieu tra. Ngudi ta co' the tinh dupe ty le nao, hay tinh cu the? 10. Theo trung tam nghien cUu ung thu cua Thuy Dien, tinh til nam 1971, 1972 va 1973 cd so trUdng hop bi ung thu tuy lan lupt tilng nam la 97, 121 va 112 trUdng hpp nam gidi bi benh nay trong do tuoi til 70-74. Tai thdi diem dau nam 1971 cd 309949 ngudi dan ong trong nhom tuoi nay va den cuoi nam 1973 cd 332400 dan ong cung nhom tuoi. Ngudi ta co' the tinh dupe nhUng ty le nao dua tren cac du kien tren. Hay tinh cu the. 11. Trong mot nghien cUu sang loc tren 1329 nam gidi tuoi til 40 den 59 tuoi, ngudi ta da tien hanh kham kiem tra mUc do cholesterol huyet thanh va huyet ap tam trUdng cho nhung doi tUdng nay. Sau do tien hanh theo doi nhung doi tUdng tren trong vong 6 nam nham phat hien nhung trUdng hpp bi benh nhoi mau cd tim. Biet rang tai thdi diem bat dau nghien cUu ta t ca cac doi tUdng deu khong bi benh nay. Ket qua nghien cUu dupe trinh bay trong bang dudi day Bdng 2- M U C D () H U Y G t A P T A M T R U O N G (m m H g). 167 Mile cholesterol .............. huyet thanh T ong so T .htip T ong s 6 T.hrtp T ong so T .h d p (mg/lOOml) benh benh benh ' 260 185 19 57 11 44 11 10
Dua vao being so lieu tren ngudi ta cd the tinh dupe loai ty le nao, hay tinh cac ty le doi vdi tilng trUdng hdp cu the sau: a) Nhom dan ong co' luong cholesterol huyet thanh dudi 220 mg/100ml va huyet ap tam trUdng dudi 147 mmHg. b) Nho'm dan ong co' ludng cholesterol huyet tUdng > 260 mg/100ml va huyet ap tam trUdng dudi 147mmHg c) Nho'm dan ong co' mUc cholesterol huyet tUdng < 220 mg/100ml va huyet ap tam trUdng > 167mmHg. d) Nho'm dan ong co' mUc cholesterol huyet tUdng > 260 mg/lOOml va huyet ap tam trUdng > 167mmHg. TRA LOI BAI TAP 1. a) 10/20. Hay 55% b) 11/20 = 50% (10 trUdng hdp mdi mac + 1 trUdng hdp mac til trUdc). c) 5/20 - 25% 2. Thdi gian keo dai trung binh cua benh ky hieu la D. D = Benh dong kinh =12,2 D = Viem da khdp =1,1 D = Parkinson =7,8 D = Benh ve day than kinh van dong =4,1 D = Benh khoi u he thong than kinh trung Udng =4,0 3. Con so tUdng doi. Khi so sanh tinh trang benh tat, ngudi ta can ph&i do ludng lam sao cho cac chi so bieu thi tinh trang benh doc lap vdi do ldn cua quan the. 4. a) 2% dan so bi benh tai mot thdi gian cu the nao do. b) 5 trUdng hpp bi benh x&y ra tren 10000 nam-ngUdi co' nguy cd mac benh. 5. thdi gian keo dai trung binh cua benh gi&m. 6. So trUdng hdp mac benh = 532. 520+680 Dan so trung binh = ----- ------ = 600 Thdi gian quan sat la 4 nam. Tdng so thdi gian nguy cd la = 600 x 4 = 2400 nam-ngUdi. 532 Ty le mdi mac (ID) = 24QQ = nam 7. Ty le mdi mac benh (ID) 123 ID = 338294 = ° '° 0036 nam 8. Ty le hien mac P 11
25 P = ------------- = 0,005 5000 Ty le mdi mac tich luy Cl 10 Cl = --------------- -— = 0,002 trong 5 nam nghien cUu. 1000 - 25 9. So trUdng hap mac benh la 270. 18500 + 21500 Dan so trung binh = ------------------------ = 20000 2 Thdi gian quan sat la 5 nam. Tong so thai gian nguy ca = 20000 x 5 = 100000 nam-ngUdi. 270 Ty le mdi mac I = ---------------- = 0,0027 nam 100.000 TY LE T il VONG I. MUC TIEU 1. Viet ra dUdc dinh nghia cua cac ty le sau : a) Ty le tit vong tho. b) Ty le tii vong rieng phan (theo tuoi, giai, dan toe va theo nguyen nhan) c) Ty le chet/m ic (Case - Fatality Rates). 2. Phan tich, sii dung dung duac cac ty le tren. 3. Neu nhUng ly do can phai chuan hoa ty le. II. NOI DUNG 1. Ty le tii vong tho (CDR) Tong so trUdng hdp chet vi moi nguyen nhan/qu'an the/thdi gian CDR = ----------------------------------------------------------------------------- --------------- Dan so trung binh,'quan the/thdi gian do Neu tinh ty le tii vong tho trong vong 1 nam thi tif so bao gom tong so tu vong trong nam, con mau so chinh la dan so giua nam do (30-6 hang nam). 12
Ty le tijf vong tho rat de tmh, no' bieu thi ty le tii vong quan sat duac trong quan the nghien cUu va no la diem tinh toan khdi dau cho viec tinh toan cac ty le chuan hoa. Ty le tut vong tho do ludng ty so tii vong cua mot quan the hang nam. Ty le tii vong nay bi anh hudng bdi 2 yeu to sau : - ThU nhat la xac suat chet (yeu to nay duac do ludng mot cach chinh xac bang ty le chet rieng phan theo tuoi, se giai thich d phan sau). - Thu; hai la dac trung theo tuoi hay phan bo theo tuoi cua quan the dang xem xet ty le tuf vong tho. Do anh hudng cua 2 yeu to tren, ngudi ta thudng xem xet ty le til vong rieng phan theo tuoi va cau true dan so cua quan the trudc khi tien hanh so sanh ty le til vong tho giUa cac nho'm quan the vdi nhau. 2. Tii vong va tuoi. Tuoi la mot trong nhung dac trUng quan trong nhat anh hudng tdi phan bo benh. Trudc khi cd the tien hanh so sanh phan bo tinh hinh benh tat giUa 2 quan the, ngudi ta can ph&i tinh den sU khac biet ve cau true tuoi giua 2 quan the nay. Vi du: Tai Maine nam 1973 ty le til vong tho la 10,6 tren 1000 dan va tai Alaska cung nam ty le nay la 4,6 tren 1000 dan. Dua tren 2 ty le tii vong tho d 2 khu vUc tren cho thay ty le tOf vong d Maine cao hdn han Alaska, nhung xem xet sU phan bo tuoi tai 2 quan the tren cho thay ty le tii vong tho d Maine cao do quan the d day co' cau true dan so gia va tai Alaska co' cau true dan so tre mot each dien hinh. 3. Ty le tii von g rieng phan (hoac ty le tii vong dac hieu) th eo tuoi. Yeu to tuoi anh hudng sau sac len ty le tii vong tho do vay dieu can thiet la tinh ty le tii vong trong tifng nho'm tuoi de so sanh. Bang 1 sau day trinh bay ty le tii vong tho la ty le tii vong rieng phan theo tuoi tai thanh pho Baltimore cho thay : NgUdi da trang tai Baltimore co' ty le tii vong tho cao han (15,2) ngudi da mau (9,8). Nhung neu xem xet ty le tii vong trong tifng nho'm tuoi a ca 2 nho'm ngudi lai cho thay hinh anh ngUdc lai la ngudi da mau cd ty le tii vong rieng phan trong tUng nho'm tuoi deu cao han ngudi da trang. Vay dudng nhu co' sU mau th u in gi d day giua ty le tii vong tho va ty le tii vong rieng phan theo tuoi? Cau tra ldi d day la sU phan bo tuoi khac nhau tai thanh pho Baltimore khac biet giua ngudi da trang va ngudi da mau. Nhung ngudi da trang da phan la nhieu tuoi va nhUng ngudi da mau chu yeu la d lUa tuoi tre. Bang 1 - T Y LG T l’/ V O N G T IN H IKL-.N 1000 D A N T U B ) T H O I VA C H U N G T O C T A I T H A N H PH (‘) B A L T IM O R E T a t ca cac I tuoi 1-4 5-17 18-44 45-65 >65 nh o m tuoi D a Iran g 15.2 13.5 0 ,6 0,4 1,5 10.7 19.7 Da den 9.S 2 2 ,6 1.0 0,5 3.6 IS , 8 61.1 4. Ty le tii vong chuan hoa th eo tuoi. Khi mot quan the cd su khac biet ve phan bo tuoi, neu chung ta muon so sanh thi 13
can phai tinh ty le tii vong chuan hoa theo tuoi. De co the hieu ty le tii vong ch u an hoa theo tuoi la gi va cach tfn h n h u th e nao? TrUdc h et can phai biet ra n g mot ty le tu vong tho ch in h la tong so cua cac phiic hdp sa u day: Ty so dan trong nho'm tuoi x ty le tii vong rieng phan cua nhom tuoi do. Ty le tii vong tho dUdc chuan hoa bang cach diia sU khac biet ve dan so trong tung nhom tuoi tUdng ling vdi ty le dan so trong cac nho'm tuoi trong quan the chuan. Quan the chuan thudng la quan the dUdc dieu tra trong cac cuoc dieu tra dan so. Trinh tu cach chuan hoa se dUdc minh hoa d vi du sau day: /M ig 2- TY LP. T l’f VONG O 2 CONG DONG C ong dong Ty le lil vong rieng phftn iheo tufli /1 0 0 0 T re ' Gia A 4 16 1? 5 20 Cong dong A co' dan so gom mot nOta ngudi tre va mot niia ngudi gia. Cong dong B cd 2/3 ngudi tre va 1/3 ngudi gia song trong cong dong. Ty le tii vong rieng phan trong tung cong dong d U d c dua ra d b&ng 2. TU cac thong tin tren, chung ta cd the tinh ty le tii vong tho cho 2 cong dong nhu sau: - Ty le tii vong tho d cong dong A la: (1/2X4) + (1/2X16) = 10 tren 1000. - Ty le tu vong tho d cong dong B la: (2/3X5) + (l/2)(20) = 10 tren 1000. Luu y rang mac dau xac suat chet d cong dong A la thap hdn d cac nho'm tuoi, nhung ty le tii vong tho lai tUdng tu nhu cong dong B vi rin g cong dong A cd dan so gia hdn cong dong B. Bay gid chung ta hay tinh ty le chet chuain hoa cho tung cong dong sii dung quan the chuan. Quan the chuan duoc chon d day bao gom 1/3 la ngudi tr£ va 2/3 ngudi gia. - Ty le tii vong chuan hoa d cong dong A la: (1/3X4) + (2/3X16) = 12 tren 1000 - Ty le tii vong chuan hoa d cong dong B la: (l/3)(5) + (2/3X20) = 15 tren 1000. Ty le tii vong chuan hoa theo tuoi phan anh xac suat chet trong tUng cong dong va 6 day chung ta co' the sii dung ty le nay so sanh ma khong so in h hudng do su khac biet 14
vie phan bo tuoi giua 2 cong dong nay. 5. Ty le tii von g dac hieu theo gidi. Noi chung da so cac nude tren the gidi ty le td vong d nam gidi thudng cao hon so vdi nd gidi. Vi du d My nam 1973 ty le chet chuan hoa theo tuoi la 9,1 tren 1000 nam gidi, trong khi do ty le nay d nd gidi chi chiem khodng mot nda: 5,1. Da cd kha nhieu cach gidi thich khac nhau cho tinh trang nay nhu nam gidi thudng mac cac benh ma cd nguy co td vong cao nhu benh tim mach, ung thu, tai nan hoac cac benh ve dudng ho hap. 6. Ty le ch et dac hieu th eo chung toe. Vi du vUa neu tren da die cap cho thay ngudi da mau cd ty le td vong cao hon so vdi ngudi da trang. Viec xem xet ty le td vong dac hieu theo cac chung toe khac nhau va nguyen nhan td vong la rat can thiet. 7. Ty le tii vong x et th eo nguyen nhan Ty le td vong do mot nguyen nhan hay mot tinh trang benh ly nao do cung cd the tinh cho toan bo quan the hoac cho bat cd mot nhom tuoi hay chung toe nao hoac cac nho'm tuoi xet theo sU khac biet ve gidi. Ty le td vong theo nguyen nhan dupe tinh nhu sau: Tong so chet do mot benh trong quan the nhat dinh trong mot khodng thdi gian nao do' ----------------------------------------------------------------------- = x 100000 Tong so dan so trong quan the do'd thdi gian gida khodng thdi gian do' Ty le nay thudng dupe tinh tren 100000 dan trong mot nam. 8. Ty le chet/m ac. Ty le chet/mac dupe tinh bang: Tong so trUdng hpp chet vi mot benh nhat dinh trong mot thdi gian nhat dinh ------------------------------------------------------------------------------- = x 100 Tong so trUdng hpp mac benh do' trong thdi gian do' Ty le ndy bieu thi xac suat chet cua mot benh trong so nhdng trUdng hpp da dupe chan doan la cd mac benh, hay no bieu thi cho mdc do nguy hiem cua benh. Ty le chet/mac dupe sd dung dien hinh trong cac benh cap tinh, ty le nay it co' y nghia doi vdi benh man tinh bdi vi trong trUdng hpp benh man tinh thdi ky u benh cung nhu thdi ky mac benh keo dai va cd nhieu thay doi. Ty le chet/m ic cua cung mot benh thudng cung rat khac nhau d cdc khu vuc khac nhau 9. Phan tich , nhan dinh va sii dung cac ty le. Trudc khi phan tich, nhan dinh ve mot ty le, bao gib cung can lam ro nhung diem sau day: - Td so phai la con so cua sU kien nao? Mau sd phai la con so ca the cua quan the 15
nao? Lieu nhung con so do co' dupe thu thap chinh xac khong? - KhoAng thdi gian diin bien cua su kien (khoAng thdi gian thu thap so lieu) nen la khodng thdi gian nao? Cd hpp ly khong? - Ty le do lieu co' dem so sanh dupe khong? - Ty le do' se duoc svi dung cho muc tieu nao? Co' phuc vu dupe cho muc tieu do khong? Neu khong phan tich nhan dinh ky ludng trudc khi svi dung, co' the se mac phai nhung sai lam pho bien sau day: + Sai lam do sit dung mau so khong dung: Da co' khong it cac cuoc dieu tra quan tam den nguy co mac mot benh nao do theo cac nho'm tuoi khac nhau, va lam mot bang tong hpp, thi du nhu sau: N hom tuoi So mac Ty le phan trSm DUrti 1 tudi 8 11,8 1 - 2 lufii 34 50,0 3 - 4 tufti 16 23,5 5 - 9 tuoi 7 10,3 10 - 14 tuoi 4,4 3 Cong 68 100,0 Va tii bAng tong hpp nay, neu di den nhan dinh rang nho'm 1-2 tuoi co' nguy co mac cao nhat la hoan toan khong chinh xac, vi ty le phan tram cl day chang qua chi bieu thi tan so mac cl cdc nho'm tuoi khac nhau, do do' no' khong no'i gi dupe nguy co mac cua bat ky nho'm tuoi nao. (TrUdng hpp nay phai tinh cac ty le mac rieng phan cua tung nho'm tuoi, bang cach chia so mac cua tilng nhom tuoi cho tong so ca the cua nhom tuoi do trong quan the, mdi so sanh dupe, va mdi no'i len nguy co mac cua nho'm tuoi do'). + Sai lam do sit dung tit so khong dung: Tinh tU so khong dung d i lam qua troi hoac qua non nguy co mac doi vdi mot benh Neu d i dang chap nhan tii so mot cach hdi hot, khong phan tich xem tOf so cd that dung la con so no'i len su kien can dieu tra nghien cUu khong, thi d i d in den ket luan sai lam nhu trong thi du sau day: Thi du ngudi ta da tinh ty le chet ung thu d Philipin trong mot nam, rieng d vung nong thon thay 14,2.10 neu tinh cA d thanh thi thi con so nay len tdi 40,1.10"