Sự du nhập của Phật giáo vào Nhật Bản thời Cổ - Trung đại

HNUE JOURNAL OF SCIENCE<br /> Social Sciences, 2018, Volume 63, Issue 4, pp. 140-145<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> DOI: 10.18173/2354-1067.2018-0037<br /> <br /> SỰ DU NHẬP CỦA PHẬT GIÁO VÀO NHẬT BẢN THỜI CỔ - TRUNG ĐẠI<br /> <br /> Trần Nam Trung<br /> Khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> Tóm tắt. Phật giáo ra đời từ thế kỉ VI TCN tại Ấn Độ. Trong quá trình phát triển, Phật giáo<br /> được truyền bá đi khắp nơi trên thế giới. Tuy nhiên, Phật giáo không trực tiếp đến Nhật Bản<br /> từ Ấn Độ mà du nhập vào quốc gia này từ Triều Tiên và Trung Quốc. Bài viết này trình bày<br /> về sự du nhập của Phật giáo vào Nhật Bản trong thời Cổ - Trung đại trong đó tập trung làm rõ<br /> hai nội dung chính là con đường du nhập và cách thức du nhập.<br /> Từ khóa: Phật giáo Nhật Bản, lịch sử Nhật Bản, Phật giáo Triều Tiên, Cổ - trung đại.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> Lịch sử Nhật Bản nói chung, lịch sử Phật giáo nhật Bản nói riêng từ lâu là đề tài thu hút sự<br /> quan tâm nghiên cứu của nhiều học giả trong và ngoài nước. Có thể kể tên hàng loạt các nhà<br /> nghiên cứu trong vấn đề này: D.T Suzuki với Zen and Japanese culture (Thiền tông và văn hoá<br /> Nhật Bản), xuất bản năm 1959 bởi Princeton University Press; Ishida Kazuyoshi với công trình<br /> Nhật Bản tư tưởng sử, bản dịch tiếng Việt của Châm Vũ Nguyễn Văn Tần, xuất bản năm 1963 tại Sài<br /> Gòn; Thiền sư Thích Thiên Ân với công trình Lịch sử tư tưởng Nhật Bản, Nhà xuất bản Phương<br /> Đông ấn hành năm 1965 tại Sài Gòn; G.B Sansom với Lược sử văn hoá Nhật Bản gồm 2 tập, Nhà<br /> xuất bản Khoa học Xã hội ấn hành năm 1989, 1990; George Sansom với Lịch sử Nhật Bản, 3 tập,<br /> Nhà xuất bản Khoa học Xã hội xuất bản năm 1994 và 1995; Kitagawa với công trình Nghiên cứu<br /> tôn giáo Nhật Bản, Nhà xuất bản Khoa học Xã hội, (2002); Giác Dũng với công trình Lịch sử<br /> Phật giáo Nhật Bản, Nhà xuất bản Tôn giáo ấn hành năm 2002; Murakami Shigeyoshi với tác<br /> phẩm Tôn giáo Nhật Bản, Nhà xuất bản Tôn giáo phát hành năm 2005; Nguyễn Thanh Tuấn với<br /> tác phẩm Phật giáo với văn hoá Việt Nam và Nhật Bản qua một cách tham chiếu, Viện Văn hóa<br /> và Nhà xuất bản Từ điển Bách khoa ấn hành năm 2009... Những tác giả trên trong các công trình<br /> của mình đã đề cập và phân tích đến nhiều vấn đề khác nhau song chưa có công trình nào đi sâu<br /> tìm hiểu một cách hệ thống về con đường và cách thức du nhập của Phật giáo vào Nhật Bản trong<br /> thời Cổ - Trung đại. Trong bài báo này, tác giả bài viết sẽ tập trung phân tích để làm sáng tỏ<br /> vấn đề con đường và cách thức du nhập của Phật giáo vào Nhật Bản trong thời Cổ - trung đại.<br /> <br /> 2. Nội dung nghiên cứu<br /> 2.1. Con đường du nhập của Phật giáo vào Nhật Bản<br /> Trong việc du nhập văn hóa nói chung và tôn giáo nói riêng (trong đó có Phật giáo), con<br /> đường du nhập có vai trò rất quan trọng bởi nó sẽ quy định nhân tố được du nhập đến từ đâu và do<br /> vậy sẽ có ảnh hưởng đến nhiều mặt đối với nhân tố được du nhập. Việc du nhập Phật giáo vào<br /> Nhật Bản cũng nằm trong quy luật này.<br /> Ngày nhận bài: 1/1/2018. Ngày sửa bài: 19/3/2018. Ngày nhận đăng: 29/3/2018.<br /> Tác giả liên hệ: Trần Nam Trung. Địa chỉ e-mail: halantrung@gmail.com<br /> <br /> 140<br /> <br /> Sự du nhập của Phật giáo vào Nhật Bản thời cổ - trung đại<br /> <br /> Trong thực tế lịch sử, Phật giáo đã được du nhập đến Nhật Bản thông qua hai con đường, ứng<br /> với hai giai đoạn lịch sử khác nhau trong mối liên quan với các nhân tố khác như địa lí, chính trị,<br /> xã hội... Trong giai đoạn đầu (thế kỉ VI - thế kỉ VII), Phật giáo được du nhập đến Nhật Bản từ<br /> Triều Tiên; giai đoạn thứ hai (từ thế kỉ VII về sau), Phật giáo được du nhập trực tiếp vào Nhật Bản<br /> từ Trung Quốc. Vì Phật giáo Triều Tiên được truyền đến từ Trung Quốc nên khi được du nhập<br /> vào Nhật Bản thì dù là từ Triều Tiên hay Trung Quốc, về cơ bản đều là Phật giáo Đại thừa.<br /> Từ thế kỉ VII trở về trước, Phật giáo từ Triều Tiên được truyền bá đến Nhật Bản. Có nhiều lí<br /> do dẫn tới việc này. Trước tiên là ảnh hưởng của nhân tố địa lí. Trong khi khoảng cách từ Trung<br /> Quốc đến Nhật Bản là khá lớn (khoảng 800 km đường biển) thì nơi gần nhất giữa Nhật Bản với<br /> Triều Tiên chỉ khoảng 180 km, do vậy, việc đi lại giữa Nhật Bản với Triều Tiên thuận lợi hơn<br /> nhiều so với Trung Quốc. Sau nhân tố địa lí, quan hệ chính trị, ngoại giao là nhân tố rất quan<br /> trọng quyết định việc truyền bá Phật giáo từ Triều Tiên đến nước Nhật. Trong lịch sử Nhật Bản,<br /> từ thế kỉ IV, ảnh hưởng của nước này ở Triều Tiên ngày càng lớn khi chiếm được vùng đất<br /> Mimana (Nhậm Na) ở phía nam bán đảo Triều Tiên và thiết lập liên minh với Bách Tế, một trong<br /> ba nước thời Tam quốc ở đây. Trong khi đó, Phật giáo từ Trung Quốc đã được truyền bá đến<br /> Triều Tiên từ khá sớm. Theo ghi chép của cuốn Tam quốc sử ký thì Phật giáo từ Trung Quốc<br /> truyền đến Cao Cú Li (Goguryeo) thời vua Tiểu Thú Lâm Vương năm 372, đến Bách Tế (Baekje)<br /> thời vua Chẩm Lưu năm 384 và đến Tân La (Silla) thời vua Pháp Hưng Vương năm 528 [ 8;tr.57].<br /> Năm 538 (có tài liệu nói năm 552) vua Bách Tế (Baekje), để nhận được sự ủng hộ của Nhật Bản đã<br /> cử sứ đoàn sang gửi biếu Thiên hoàng Nhật Bản một tượng Phật, một số bộ kinh kèm với một bức<br /> thư trong đó khuyên Nhật Bản nên tiếp nhận thứ tôn giáo này. Vua Bách Tế đã nhấn mạnh hai điểm<br /> trong thư gửi triều đình Nhật Bản khi dâng tặng tượng Phật: thứ nhất, học thuyết Phật giáo là khó<br /> hiểu; thứ hai, Phật giáo ban lộc và bình yên vô tận theo nghĩa là tất cả mọi điều người ta cầu xin<br /> Đức Phật đều sẽ được đáp ứng đầy đủ [5;tr.74]. Năm này được xem là mốc mở đầu của Phật giáo<br /> công truyền vào Nhật Bản. Một điều rất rõ là, so với Triều Tiên thì Nhật Bản thiết lập quan hệ<br /> ngoại giao với Trung Quốc sớm hơn nhiều (ngay từ thế kỉ I), nhưng Phật giáo lại không được<br /> truyền trực tiếp từ Trung Quốc đến nước Nhật. Có hai lí do có thể giải thích cho vấn đề này. Thứ<br /> nhất, khoảng cách 800 km đường biển giữa Trung Quốc với Nhật Bản là trở ngại lớn cho việc<br /> truyền bá tôn giáo. Thứ hai, và điều này quan trọng hơn là trong các thế kỉ IV đến thế kỉ VI, Trung<br /> Quốc đang trong tình trạng chiến tranh, loạn lạc, do vậy phải tập trung giải quyết các vấn đề trong<br /> nước để thống nhất quốc gia nên chưa có điều kiện để mở rộng ảnh hưởng ra bên ngoài (nhất là<br /> với một nước vừa nhỏ, vừa cách biệt như Nhật Bản). Có lẽ người Nhật đã biết đến Phật giáo từ thế<br /> kỉ IV hoặc V, vì lúc đó Phật giáo đã được truyền đến Cao Cú Li, Bách Tế và quan hệ của Nhật<br /> Bản với Bách Tế khá mật thiết. Tuy nhiên, đến thế kỉ VI, Phật giáo mới chính thức được giới<br /> thiệu đến Nhật Bản từ Bách Tế. Như vậy về mặt thời gian, so với nhiều nước khác ở châu Á thì<br /> Phật giáo đến Nhật Bản khá muộn. Mặt khác, nếu so với sự ra đời của nhà nước Nhật Bản thống<br /> nhất thì thế kỉ VI lại là mốc khá sớm của Phật giáo ở đây. Một điểm khác cần khẳng định là, từ thế<br /> kỉ IV đến thế kỉ VI, ảnh hưởng của Phật giáo ở Ấn Độ ngày càng giảm dần và việc truyền bá Phật<br /> giáo ra nước ngoài cũng hầu như chấm dứt nên dường như trong thời cổ, trung đại, người ta<br /> không thấy nhà sư Ấn Độ nào đến Nhật truyền bá tôn giáo và ngược lại, các nhà sư Nhật cũng<br /> chưa từng đến quê hương của Phật giáo để học hỏi giáo pháp. Điều này khác biệt hoàn toàn so<br /> với trường hợp của Trung Quốc, Việt Nam và nhiều nước khác ở Đông Nam Á. Từ cuối thế kỉ VI,<br /> do những biến động ở Triều Tiên, Trung Quốc cũng như trong nước, Nhật Bản đã thay đổi chính<br /> sách trong quan hệ với các nước này. Sau khi nhà Tùy thống nhất Trung Quốc, Nhật Bản đã chủ<br /> động trong việc thiết lập lại quan hệ ngoại giao chính thức với nhà Tùy và từ đây mở ra thời kỳ du<br /> nhập Phật giáo trực tiếp từ Trung Quốc mà không phải qua trung gian là Triều Tiên nữa. Có thể<br /> nói, trong các thế kỉ VI, VII, VIII, sự lớn mạnh cùng nền văn hóa tiên tiến của Trung Quốc tạo ra<br /> sức thu hút mạnh mẽ với Nhật Bản, trở thành hình mẫu lí tưởng của đảo quốc này. Thế kỉ VII trở<br /> 141<br /> <br /> Tràn Nam Trung<br /> <br /> thành một mốc quan trọng, đánh dấu giai đoạn du nhập Phật giáo trực tiếp từ Trung Quốc vào<br /> Nhật Bản. Việc du nhập này còn kéo dài trong nhiều thế kỉ tiếp theo và để lại những ảnh hưởng<br /> sâu sắc trong đời sống chính trị, văn hóa - xã hội cũng như tôn giáo Nhật Bản thời trung đại.<br /> <br /> 2.2. Cách thức du nhập của Phật giáo vào Nhật Bản<br /> Có thể nhận thấy ở các giai đoạn khác nhau thì mức độ chủ động hay bị động trong du nhập<br /> Phật giáo vào Nhật Bản có thể cao thấp khác nhau, song cách thức du nhập thì về cơ bản không có<br /> những thay đổi lớn: hoặc Phật giáo được các nhà sư Triều Tiên, Trung Quốc truyền đến hoặc các<br /> nhà sư Nhật Bản được gửi sang Triều Tiên, Trung Quốc học tập, nghiên cứu Phật giáo ở đây sau<br /> đó về nước truyền bá tôn giáo này.<br /> Trong giai đoạn du nhập Phật giáo từ Triều Tiên, vai trò chủ động lúc đầu thuộc về phía<br /> Triều Tiên. Sự kiện vua Bách Tế tặng Thiên hoàng Nhật Bản tượng Phật, kinh luận cùng lời<br /> khuyên nên theo tôn giáo này đã chứng tỏ điều đó. Sau khi được giới thiệu đến Nhật Bản, tôn giáo<br /> này cũng không phải ngay lập tức được triều đình chấp nhận. Lúc đầu, việc thờ cúng tượng Phật<br /> chỉ được giao cho dòng họ Soga, thậm chí do sự công kích từ các dòng họ lớn khác khi nước Nhật<br /> bị bệnh dịch hoành hành, Thiên hoàng đã ra lệnh cấm tin theo Phật giáo và tiến hành đốt chùa,<br /> phá tháp, quăng tượng Phật xuống kênh rạch [1;tr.48]. Phải đến sau năm 587, khi dòng họ Soga<br /> đánh bại dòng họ Mononobe thì Phật giáo mới có vị trí chính thức ở Nhật Bản. Khi Soga Umako<br /> lập kế hoạch xây dựng chùa Pháp Hưng (Hokoji), sau này đổi thành chùa Phi Điểu (Asukaji), phía<br /> Bách Tế đã cử các sư Huệ Tổng, Linh Cân mang xá lợi Phật sang tặng, sau đó lại gửi tiếp các sư<br /> Linh Chiếu, Linh Oai, Huệ Chúng, Huệ Túc, Đạo Nghiêm...cùng với các thợ dựng chùa, thợ ngói,<br /> thợ vẽ sang Nhật để thúc đẩy Phật giáo phát triển. Năm 596, khi chùa Pháp Hưng xây dựng xong,<br /> hai nhà sư Tuệ Từ đến từ Cao Cú Ly và Tuệ Thông đến từ Bách Tế đã được mời về chùa và trở<br /> thành thầy của Thái tử Shotoku [1;tr.51]. Ni Thiện Tín được xem là người Nhật Bản đầu tiên xuất<br /> gia đi tu năm 587 và đã học giới luật tại Bách Tế hơn một năm vốn là người di cư gốc Triều Tiên.<br /> Ngôi chùa Pháp Long (Horyuji) nổi tiếng ở Nara là do kiến trúc sư người Bách Tế xây dựng. Bức<br /> tượng Quán Thế Âm bằng gỗ trong chùa này được đánh giá là một tác phẩm nghệ thuật danh giá<br /> của nền mỹ thuật Phật giáo Nhật Bản cũng do các nhà điêu khắc Bách Tế tạo dựng nên được gọi<br /> là Kudara Kannon(Bồ tát Quán Thế Âm Bách Tế) [8;tr.79]. Trong các thế kỉ VII, VIII tuy không<br /> còn nhiều như trước nhưng một số nhà sư từ Triều Tiên vẫn tiếp tục sang Nhật Bản truyền bá Phật<br /> giáo, thậm chí sáng lập các tông phái ở đây. Nhà sư Huệ Quán, người Triều Tiên đã có công trong<br /> việc truyền bá dòng thứ nhất của Tam Luận tông và Thành Thật tông vào Nhật Bản năm 625<br /> [1;tr.83-121]. Ngài Thẩm Tường, vị tăng người Tân La sang Nhật chính là thầy của ngài Lương<br /> Biện, sơ tổ Hoa Nghiêm tông của Nhật Bản [1;tr.89]. Có thể nói, trước khi Nhật Bản có sự liên hệ<br /> trực tiếp với Trung Quốc, Triều Tiên chính “là nơi cung cấp chư tăng hoằng đạo tại Nhật, là nơi<br /> tăng ni Nhật Bản đến tham học Phật pháp” [8;tr.79].<br /> Từ cuối thế kỉ VI, khi Thái tử Shotoku trở thành Nhiếp chính đại thần thay mặt Thiên hoàng<br /> điều hành đất nước thì việc du nhập Phật giáo vào Nhật Bản đã có sự thay đổi căn bản. Sau khi<br /> nhà Tùy thống nhất Trung Quốc và quan hệ hai nước được thiết lập trở lại, quá trình du nhập Phật<br /> giáo trực tiếp từ Trung Quốc vào Nhật Bản cũng được đẩy mạnh. Chính quyền Nhật Bản đã chủ<br /> động cử các học vấn tăng theo các đoàn ngoại giao sang học tập, nghiên cứu Phật giáo tại Trung<br /> Quốc. Các học vấn tăng này sau đó về nước và đã có đóng góp to lớn đối với việc phát triển Phật<br /> giáo tại Nhật Bản. Sau khi Thái tử qua đời, việc chủ động cử các học vấn tăng sang học tập tại<br /> Trung Quốc tiếp tục được chính quyền Nhật Bản thực hiện cho đến cuối thế kỉ IX, khi nhà Đường<br /> suy yếu. Do việc chủ động du nhập Phật giáo Trung Quốc vào trong nước nên đến thời Nara, ở<br /> Nhật Bản đã xuất hiện sáu tông phái Phật giáo, được gọi là Nam đô Lục tông. Trong sáu tông phái<br /> này, ngoại trừ dòng thứ nhất của Tam Luận tông và Thành Thật tông do nhà sư người Triều Tiên<br /> truyền bá, còn lại đều do các nhà sư Nhật Bản du học ở Trung Quốc về nước thành lập. Tất cả các<br /> học vấn tăng này đều do triều đình cử và đi theo các phái bộ ngoại giao của Nhật khi có đoàn đi<br /> 142<br /> <br /> Sự du nhập của Phật giáo vào Nhật Bản thời cổ - trung đại<br /> <br /> sang Trung Quốc.<br /> Tam Luận tông Nhật Bản có 3 dòng truyền thừa thì dòng thứ hai và thứ ba do các nhà sư<br /> người Nhật là Trí Tạng và Đạo Từ truyền bá.<br /> Pháp Tướng tông ở Nhật có 4 dòng truyền thì tất cả đều do các nhà sư Nhật du học ở Trung<br /> Quốc về truyền bá: dòng thứ nhất do ngài Đạo Chiêu, sang Trung Quốc thọ giáo nhà sư Huyền<br /> Trang năm 653, về nước năm 661; dòng thứ hai do Trí Thông và Trí Đạt đến Trung Quốc năm<br /> 658, theo học nơi ngài Huyền Trang và Khuy Cơ thực hiện; dòng thứ ba do các sư Trí Phượng, Trí<br /> Loan, Trí Hùng đến Trung Quốc học tập năm 703 sau đó về nước thực hiện; dòng thứ tư do sư<br /> Huyền Phương, đến Trung Quốc năm 717, về nước năm 735 truyền bá [1;tr.83 -84].<br /> Câu Xá tông Nhật Bản thành lập bởi sự truyền bá của Trí Thông, Trí Đạt năm 658 và Huyền<br /> Phương năm 735. Cả ba nhà sư này đều là các học vấn tăng từ Trung Quốc trở về.<br /> Hoa Nghiêm tông của Nhật Bản ra đời gắn với công lao của sư Lương Biện, mặc dù ông<br /> không sang Trung Quốc du học nhưng đã thọ giáo nơi ngài Thẩm Tường, học trò của Pháp Tạng,<br /> sơ tổ đích thực của Hoa Nghiêm tông Trung Quốc.<br /> Từ thế kỉ VII đến thế kỉ IX, các tư liệu lịch sử ghi nhận việc nhiều học vấn tăng được gửi đi<br /> cùng với các đoàn ngoại giao Nhật Bản sang Trung Quốc. Theo thư của Thái tử Shotoku gửi<br /> Hoàng đế nhà Tùy thì trong sứ đoàn đến nhà Tùy năm 607 có vài chục sa môn đã được gửi sang<br /> để học thêm giáo lí cao thâm của Phật pháp [18;tr.38]. Trong phái đoàn ngoại giao năm 653 có 15<br /> vị học tăng được gửi đi. Lần tiếp theo có 6 vị trong đó có Đạo Chiêu, Đạo Quang, Huệ Thí, Biện<br /> Chính và những vị này đều được đứng vào hàng Tăng Cang. Năm 702, các sư Đạo Từ, Trí<br /> Phượng, Trí Hùng, Trí Loan được cử đi cùng sứ bộ ngoại giao. Sau đó, trong hai lần phái sứ đoàn<br /> tiếp theo, các sư như Huyền Phương, Vinh Duệ, Phổ Chiếu cũng được gửi đi cùng [1;tr.124-125].<br /> Cuối thời Nara, khi sáu tông phái Phật giáo cũ lâm vào trì trệ, để đổi mới Phật giáo, các nhà<br /> sư tiếp tục được chính quyền Nhật Bản cử sang Trung Quốc để học hỏi Phật pháp ở đây. Hai nhà<br /> sư Tối Trừng (Saicho) và Không Hải (Kukai) đều là những học vấn tăng do triều đình cử đi Trung<br /> Quốc du học. Sau khi về nước, Tối Trừng đã thành lập ra Thiên Đài tông, một tông phái có thế lực<br /> cũng như ảnh hưởng lớn tới nhiều tông phái Phật giáo Nhật Bản sau này. Cơ sở chính của Thiên<br /> Đài xây dựng trên núi Tỉ Duệ và Tỉ Duệ sơn trở thành cội nguồn của các giáo phái chủ yếu của<br /> Phật giáo Nhật Bản [6;tr.58]. Nhà sư Không Hải, sau hai năm tu học với sư Huệ Quả của chùa<br /> Thanh Long, năm 806 về nước lập ra Chân Ngôn tông. Ông cũng được xem là vị tổ thứ 8 của<br /> Chân Ngôn tông Trung Quốc. Bên cạnh số lượng đông đảo các học vấn tăng Nhật Bản được chính<br /> quyền chủ động gửi sang Trung Quốc du học, không ít các nhà sư Trung Quốc đã sang Nhật Bản<br /> để hoằng dương Phật pháp trong thời kỳ này. Những nhà sư này hoặc là được chính quyền Nhật<br /> Bản mời sang hoặc tự nguyện sang do nhiệt tâm của họ. Trong số các nhà sư Trung Quốc sang<br /> Nhật truyền bá Phật pháp, tiêu biểu nhất là tấm gương của nhà sư Giám Chân (Ganjin). Theo lời<br /> thỉnh cầu của nhà sư Vinh Duệ và Phổ Chiếu của Nhật Bản, Giám Chân đã cùng các đệ tử lên<br /> thuyền vượt biển đến Nhật để truyền bá Luật tạng. Đường đi gian khó và vô cùng nguy hiểm nên<br /> 5 lần đầu đều thất bại. Đến lần thứ 6, sau 12 năm kể từ lần đầu vượt biển, năm 754 Giám Chân<br /> mới đến được Nhật Bản với đôi mắt mù lòa. Giám Chân trở thành sơ tổ của Luật tông Nhật Bản<br /> và từ đây chế độ chứng nhận tăng ni chính thức dựa trên giới điệp được ký bởi Tam sư Thất<br /> chứng thay thế cho giấy chứng nhận của triều đình được thiết lập [1;tr.100]. Nhìn chung, việc du<br /> nhập và truyền bá Phật giáo buổi đầu sau thế kỉ VII gắn với cả các nhà sư Nhật Bản và Trung<br /> Quốc, trong đó công lao lớn nhất vẫn thuộc về các nhà sư Nhật Bản. Thái độ tích cực, chủ động<br /> trong việc lựa chọn những người tài giỏi gửi sang Trung Quốc để học hỏi, tiếp thu nền văn hóa<br /> tiên tiến của nước này đã có ý nghĩa lớn đối với những chuyền biến của xã hội Nhật Bản. “Những<br /> thành quả về chính trị và kinh tế của những phái bộ ngoại giao này không mấy vĩ đại nếu so với<br /> ảnh hưởng và thành quả văn hóa. Tăng sĩ Phật giáo, các nhà học giả, văn nghệ sĩ, kỹ thuật gia<br /> thuộc mọi ngành đi theo phái đoàn ngoại giao đến Trung Quốc cư trú, học hỏi một thời gian rồi<br /> 143<br /> <br /> Tràn Nam Trung<br /> <br /> trở về nước truyền bá tư tưởng, học thuật đã thâu hoạch được. Đây là một chương trình gửi sinh<br /> viên ra ngoại quốc du học được tổ chức có tầm cỡ lớn và có kế hoạch đầu tiên trên thế giới”<br /> [7;tr.109].<br /> Từ cuối thế kỉ IX, do sự khủng hoảng của nhà Đường, quan hệ ngoại giao Trung - Nhật cũng<br /> chấm dứt. Theo sử liệu thì đoàn Khiển Đường Sứ cuối cùng được Nhật cử đi năm 894 [4;tr.16].<br /> Từ cuối nhà Đường đến hết các triều đại Tống, Nguyên, không một đoàn ngoại giao chính thức<br /> nào được Nhật Bản cử sang Trung Quốc. Thời kỳ gián đoạn quan hệ ngoại giao giữa hai nước này<br /> được các nhà nghiên cứu xem là thời kỳ Nhật Bản đã dần thoát ra khỏi ảnh hưởng của văn hóa<br /> Trung Quốc để xây dựng nền văn hóa của riêng mình - thời kỳ định hình bản sắc văn hóa Nhật<br /> Bản. Tuy không có quan hệ ngoại giao chính thức, nhưng việc buôn bán của thương nhân cũng<br /> như việc qua lại của sư tăng hai nước vẫn không ngừng diễn ra. Theo số liệu trong Lịch sử Thiền<br /> tông Nhật Bản của Ibuki Atsushi do Nguyễn Nam Trân biên dịch thì trong thời nhà Tống có hơn<br /> 80 nhà sư Nhật Bản sang Trung Quốc và hơn 20 nhà sư Trung Quốc đến Nhật. Cũng theo tài liệu<br /> trên, thời Nguyên, số nhà sư Nhật đến Trung Quốc là hơn 200 người, trong khi số nhà sư Trung<br /> Quốc sang Nhật cũng khá đông, khiến cho Mạc phủ Kamakura nhiều khi muốn hạn chế. Thời<br /> Kamakura được xem là thời kỳ hình thành Phật giáo riêng của Nhật Bản (Phật giáo Nhật Bản)<br /> với sự xuất hiện của hàng loạt các tông phái Phật giáo mới như Tịnh Độ tông, Tịnh Độ Chân tông,<br /> Nhật Liên tông và hai nhánh của Thiền tông... Trong khi các tông phái khác do các nhà sư trong<br /> nước lập ra thì Lâm Tế tông và Tào Động tông được các nhà sư Nhật Bản đi du học bên nhà Tống<br /> trở về thành lập. Bên cạnh đó, các nhà sư Trung Quốc, đặc biệt là các nhà sư thuộc phái Thiền<br /> tông cũng tích cực đến Nhật Bản truyền bá giáo pháp nhà Phật. Trong thời Kamakura và<br /> Muromachi, nhiều Thiền tăng Trung Quốc đến Nhật đã được chính quyền Mạc phủ trọng dụng<br /> như Rankei Doryuu (Lan Khê Đạo Long), Mugaku Sogen (Vô Học Tổ Nguyên), Isan Ichinei<br /> (Nhất Sơn Nhất Ninh)...Những người này đã đóng góp cho sự phát triển của Thiền tông Nhật Bản.<br /> Trong thời Tokugawa, nhà sư Ẩn Nguyên Long Kỳ đến Nhật năm 1654 và đã sáng lập ra Hoàng<br /> Bá tông, nhánh thứ ba của Thiền tông Nhật Bản. Có thể thấy, việc du nhập Phật giáo từ Trung<br /> Quốc vào Nhật Bản từ sau khi nhà Đường sụp đổ đã có những sắc thái mới. Trong bối cảnh quan<br /> hệ ngoại giao chính thức giữa hai nước tạm thời gián đoạn từ năm 894 đến năm 1371 thì việc cử<br /> các học vấn tăng theo các phái bộ ngoại giao cũng không còn được thực hiện. Tuy vậy, việc qua<br /> lại giữa các nhà sư hai nước vẫn được duy trì bởi tâm huyết của cá nhân các nhà sư ấy. Điểm mới<br /> cần nhấn mạnh ở đây là, trong thời kỳ này, tính chủ động và tự chủ của Nhật Bản trong việc học<br /> hỏi nền văn hóa tiên tiến của Trung Quốc nói chung, Phật giáo nói riêng không những được giữ<br /> vững mà còn được nâng cao hơn. Sự xuất hiện của Nhật Liên tông, một tông phái của riêng Nhật<br /> Bản cũng như việc những người đứng đầu các tông phái Phật giáo bắt đầu thể hiện các tư tưởng<br /> của chính họ bằng tiếng Nhật là những minh chứng cho điều này. Điều quan trọng ở đây là khi<br /> viết bằng tiếng Nhật, họ “là những người có thể đọc được văn bản tiếng Hán, đã chủ ý “giải thích<br /> sai” hoặc “đi trệch hướng” nghĩa gốc tiếng Hán” [3;tr.536]. Từ năm 1371, khi quan hệ ngoại<br /> giao của Nhật Bản với nhà Minh của Trung Quốc được nối lại thì việc qua lại giữa các nhà sư hai<br /> nước cũng có những điều kiện thuận lợi hơn. Tuy nhiên, việc cử các học vấn tăng sang Trung<br /> Quốc không được tổ chức nữa. Sự suy yếu của chính quyền Mạc phủ Muromachi cùng tình trạng<br /> chiến tranh giữa các phe phái phong kiến là một trong những nguyên nhân dẫn đến việc này. Mặt<br /> khác, sự trưởng thành về mặt văn hóa của Nhật Bản nói chung và Phật giáo nói riêng khiến cho<br /> việc cử các đoàn học vấn tăng trở nên không còn cần thiết nữa. Chính sách này của Nhật Bản tiếp<br /> tục được duy trì đến cuối thời Tokugawa.<br /> Một điểm khác cần được khẳng định là trong quá trình du nhập và truyền bá Phật giáo ở Nhật<br /> Bản thì Phật giáo trước tiên được tiếp nhận bởi tầng lớp quý tộc trong triều đình sau đó mới có ảnh<br /> hưởng rộng trong tầng lớp bình dân. Điều này được minh chứng bằng sự ra đời của các tông phái<br /> Phật giáo ở Nhật Bản. Các tông phái Phật giáo trong thời Nara cùng với Thiên Đài tông và Chân<br /> 144<br /> <br />